Weekend E2
Afscheid van CSM-topman Gerard van Loon betekent einde van een tijdperk
Met de club
het veld in
DESTEM Mill ZATERDAG 29 MAART 1997 tZ
Als CSM-topman Gerard van Loon dinsdag met
pensioen gaat, betekent dat het einde van een tijd
perk. Sinds de oprichting van de Centrale Suiker
Maatschappij in 1919 heeft het West-Brabantse
geslacht Van Loon een grote rol gespeeld bij het
concern. Niemand drukte er meer zijn stempel op
dan Gerard van Loon. Onder zijn leiding werd
CSM een internationaal concern op het gebied van
voeding en ingrediënten, met bekende merken als
HAK, Red Band, Roosvicée, Venz en Honig.
N
Door Dirk Vellenga
v
Ze schijnen elkaar te bellen met die moderne tele
foons. Dan spreken ze af waar ze gaan vechten en
hoe laat. De dub is hun leven. Ze doen werkelijk al
les voor hun club. Voor het CDA bijvoorbeeld. Ze
zijn tot alles in staat, letterlijk, als hun dub in het ge
ding is.
Toch hebben we het hier over hele nette, rustige
mensen. Volgens hun buren is er eigenlijk niks op ze
aan te merken. Ze gaan op zondag gewoon naar de
kerk, goed gekleed, met het hele gezin. Ze zitten
meestal op de eerste rij en schenken rijkelijk aan de
collecte. Ze luisteren aandachtig naar de preek, zin
gen uit voile borst en gaan dan in alle rust naar huis.
Verder brengen ze de zondag lezend en wandelend
door.
Maar door de week zijn ze totaal anders. Onherken
baar. Ze hijsen zich in hun vechtkleding: grijze pak
ken, beige regenjassen. Ze gaan direct heel anders
praten. Lange zinnen met gewichtige woorden die
de tegenstander in verwarring brengen.
De aanhangers van de clubs spreken meestal af in
Den Haag, maar vaak ook trekken ze het land in. Ze
huren ergens in een dorp een zaaltje af en dan gaat
het er flink ruig aan toe. Het nieuwste slagveld sch-
jnt het weiland te zijn. De boeren willen graag mee
werken, Hun koeien zijn gek, hun varkens hebben
de pest en hun melk moet doorgespoeld worden.
Ze zoeken naar andere inkomsten en bieden graag
een lap grond aan.
Deze week hebben we gezien hoe de harde kern
van de christen-democraten ten strijde trok. Grim
mig, verbitterd, klaar om uit te barsten na zich
maandenlang ingehouden te hebben. Die agressie
moest eruit, de spanning was niet meer te harden.
Men belde snel wat heen en weer, de politie werd
weer gemakkelijk op een dwaalspoor gezet en de
aanhangers van het CDA stapten in hun auto's. Het
gevecht zou ergens in het Groene Hart plaatsvin
den, naast de geplande HSL-baan, zodat het niet
erg was als ze het landschap zouden vernielen.
De tegenstanders stonden al klaar met hun paarse
bivakmutsen en sjaals. Dat waren de verenigde
troepen van drie dubs. Ze speelden nonchalant met
hun knuppels er bobbeugels. Wim Kok was er de
ze keer niet bij. Hem wordt rust gegund na een
reeks zware wedstrijden.
D66 maakte een wat stuurloze indruk. Van Mierlo
had bedankt ert Wijers bleef wachten 'iri zijn ruime
limousine die bij het hek stond geparkeerd. Bol-
kestein van de WD lep als altijd een beetje aan de
langs de sloten. Hij was de enige die een
droeg. Hij had het in België gekocht, ieder
een wist het, maar niemand durfde er iets van te
zeggen. Soms schoot hij, zomaar een schot in de
lucht. Dat was dan even schrikken. Er golfde paniek
door de gelederen. Maar vervolgens werd het weer
rustig en vroeg men zich af waarom hij het nou ge
daan heeft. Hij had wel een van zijn eigen mensen
kunnen raken.
De harde kern van het CDA (ook wel 'holygans' ge
noemd) zette zich in beweging en hield de vijanden
in het vizier. Ze trilden van opgekropte strijdlust. De
tijd tikte door, maar het wiide maar steeds niet tot
een stevig, ontladend gevecht komen. Dat kon ook
niet anders, want alle vechtersbazen, CDA én paars,
renden schreeuwend en scheidend in dezelfde rich
ting iedereen wond zich vreselijk op, maar een bot
sing zat er niet in.
Toen de tv-camera's arriveerden, daalde het stof
net weer neer op het slagveld. Er lag een man. De
strijd had toch een slachtoffer geëist. Het werd gei-
dentificeerd ais Enneüs Heerma. Er was maar één,
lugubere conclusie mogelijk. Hij was afgemaakt
door zijn eigen christen-democraten. Hadden zijn
vrienden zich op hem gestort bij gebrek aan échte
strijd? De politie kondigde aan een diepgaand on
derzoek in te stellen.
Nederland is nu wakker geschrokken. De dwaas
heid van dit soort bizarre gevechten is in volle om
vang duidelijk geworden. Dit kan zo niet doorgaan.
Je kunt zeggen: laten ze elkaar maar afmaken,
want dan knuppelt het probleem zichzelf weg.
Maar als alles straks op die manier wordt uitgevoch
ten, tussen buren, steden, provincies, landen...
Er moet krachtig ingegrepen worden. Door Europa?
Door de internationale gemeenschap? Door Clinton
als hij weer op de been is? Misschien wel door On
ze Lieve Heer.
De laatste suikerbaron
Door Paul Verlinden
Aan interviews heeft ir. G.M.L.
van Loon (62) een broertje dood.
Ook nu hij afscheid neemt als di
rectievoorzitter bij CSM heeft hij er geen be
hoefte aan. Op een enkele uitzondering na be
perkt hij het contact met de pers tot de jaar
lijkse presentatie van de concern-resultaten.
Na de inleiding beantwoordt hij vriendelijk
doch voorzichtig de vragen en babbelt vervol
gens nog even na met de journalisten. Dat was
het dan. Tot volgend jaar.
Zijn afstandelijke houding, gevoegd bij de ri
sicoloze wijze van ondernemen die CSM zo
karakteriseert, heeft Van Loon bij de buiten
wacht een saai imago opgeleverd. Niets is
echter minder waar, zeggen mensen die hem
beter kennen. Zij schilderen hem als een le
vensgenieter, gepassioneerd jager en liefheb
ber van wijn, kunst en cultuur.
Dominant en eigengereid, is hij ook. Maar dat
compenseert hij met een goed gevoel voor hu
mor. „Elke vergadering moet minstens één
keer gelachen worden," zegt or-voorzitter C.
Goos. „Hij is geestig en is zeer geïnteresseerd
in kunst en geschiedenis," zegt dr. K. Sluyter-
man, schrijfster van het boek Driekwart eeuw
CSM; cashflow, strategie en mensefi.
Sluyterman zegt ook dat 'het niet iemand is
die zichzelf wil étaleren'. Van Lo'on vertelt
zelf in een uniek interview uit 1991 in het
blad Quote waarom dat is: „De belangrijkste
doelgroep van het concern is de financiële
wereld. De klanten worden benaderd vanuit
Honig, Red Band of De Ruyter. De wijze
waarop wij ons manifesteren past bij een be
drijf dat alleen een financiële doelgroep
heeft."
Ook aan de verplichting om zich één keer per
jaar met de pers te onderhouden over de resu-
laten van CSM, is nu een einde gekomen.
Dinsdag gaat Van Loon met pensioen. Na
ruim vijfendertig jaar treedt hij terug bij
CSM. Daarmee is er geen Van Loon meer in
actieve dienst bij het concern, dat in 1919
(mede) werd opgericht door de grootvader
van de scheidend directie-voorzitter.
Suiker Plakt
Gerard 'Carrie' van Loon werd geboren op 3
maart 1935. „Geboren tegenover de suikerfa
briek in Steenbergen, werd ik van jongs af
aan met suiker maken geconftronteerd,"
schrijft hij in het boek Suiker Plakt uit 1994.
Anno 1997 is er in Steenbergen weinig meer
over van de suikerhistorie. De laatste Van
Loon verhuisde in 1974 uit het dorp. Op de
plaats van de fabriek, die in 1980 gesloten
werd, is een verzorgingstehuis verrezen. Het
'Hof van Van Loon', waar Gerard geboren
werd, is al in de jaren zestig gesloopt.
In het verleden speelden de 'suikerbaronnen'
van Van Loon een belangrijke rol in de Steen-
bergse gemeenschap. Aan het einde van de
vorige eeuw en in de eerste helft van deze
eeuw leverde de familie maar liefst drie bur
gemeesters.
En dan was er natuurlijk de suikerfabriek in
Steenbergen. Die werd in 1871 opgericht on
der de naam Van Loon, de Ram Co, met als
doel 'het koopen van beetwortelen, het teelen
van dezelve op te huren gronden en het fabri
ceren van beetwortelsuiker met al hetgeen
daartoe betrekkelijk is'.
De eigengereidheid waarmee Gerard van
Loon CSM leidde, was ook al terug te vinden
bij Van Loon Co (De Ram werd in 1896 uit
gekocht). Toen er rond de eeuwwisseling een
fusiegolf op gang kwam in de Nederlandse
suikerindustrie, bleef Van Loon Co lang de
enige belangrijke particuliere bietsuikerfa
briek die niet opgekocht werd door de Wester
Suikerraffinaderij in Amsterdam.
Uiteindelijk ging Van Loon Co toch met de
Wester in zee. Samen met een derde partij,
Hollandia, werd in 1919 de Centrale Suiker
Maatschappij (CSM) opgericht. Maar de
Steenbergse familie had zich niet zonder slag
of stoot gewonnen gegeven. Als veruit klein
ste van de drie, wist Van Loon Co een be
lang van tien procent in de onderneming te
bedingen en dr. J.A. van Loon kreeg een
plaats in de raad van beheer van CSM.
Rode draad
Sindsdien loopt de familie Van Loon als een
rode draad door de geschiedenis van CSM. Na
het overlijden in 1940 van J. van Loon werd
zijm broer commissaris, terwijl zijn zoon di
recteur van de suikerfabriek in Steenbergen
werd. Die zoon, ir. G. van Loon trad in 1956
toe tot de centrale directie, waarin hij tot
1966 zitting zou hebben.
Ir. G. van Loon had vier zonen en drie doch
ters. „Zoals dat een
goede katholieke fa
milie betaamt," zegt
zijn oudste zoon Jaq-
cues. De jongens wer
den allemaal inge
nieur ('daar werd
thuis wel enige druk
achter gezet') en twee
van hen kwamen in de
jaren zestig ook bij
CSM terecht: Jaques
en Gerard.
Jaques van Loon,
bleef zijn hele carrière
in de suiker. Hij was
directeur van de fa
brieken in Sas van
Gent en Steenbergen.
Toen die dicht gingen,
kreeg hij de leiding
over de Wittouck-fa-
briek in Breda. Daar
bleef hij tot aan zijn
pensioen in 1992.
„Ik denk niet dat je
kunt zeggen dat mijn
broer Gerard méér
ambities had dan ik, het Gerard van Loon: „De wijze waarop wij ons manifesteren past bij
waren vooral andereeen financiële doelgroep heeft."
ambities;1" zegt Jacques
van Loon.
Gerard seirJaqueS Volgden lange tijd hetzelfde
traject. Beiden volgden hun middelbare
schoolopleiding op het Canisius-college in
Nijmegen (waar ook mensen als Hans van
Mierlo en Ruud Lubbers hun opleiding geno
ten). Aan de universiteit van Delft studeerden
ze werktuigbouwkunde.
Na zijn militaire dienst bij de luchtmacht
kwam Gerard van Loon in 1961 ook in de sui-
kertak terecht. Hij bekleedde diverse functies
en stootte in 1972 door tot de concerndirectie,
waarvan hij in 1987 voorzitter werd.
Diversificatie
Gerard van Loon speelde een belangrijke rol
bij de diversificatie en groei van CSM. In 1968
ging de Nederlandse suikerregeling over in
een Europese. De producenten kregen binnen
een quotum een vaste prijs voor suiker en bie
ten. Nederland werd binnen de quotum-rege
ling niet erg ruim bemeten. Expansie was dus
niet of nauwelijks mogelijk.
Om de vrije kasstroom uit de suikerfabrieken
te benutten moest CSM nieuwe activiteiten
gaan ontplooien. Dat lukt echter nauwelijks
en in 1971 was het Gerard van Loon die, van
uit zijn grote interesse voor management-
theorieën, de directie opriep tot een 'systema
tischer aanpak van de strategieformulering'.
Het duurde echter nog tot het eind van de ja
ren zeventig voordat CSM echt werk kon ma
ken van diversificatie. Ondertussen had men
nog enkele andere zaken aan het hoofd.
Zo waren er in 1973 pogingen van Suiker
Unie en Koninklijke Scholten-Honig om CSM
over te nemen. CSM wees de voorstellen van
de hand. Om de belagers af te schudden,
startte CSM fusiebesprekingen met Gist-Bro-
cades en Meneba. De Sociaal Economische
Raad wees de plannen echter af.
„Het was geen prettige tijd," zegt K. van den
Heuvel, ex-kringvoorzitter bij Suiker Unie én
aandeelhouder bij CSM. „Het verzet bij CSM
tegen de overname was groot. Bij CSM hecht
te men zeer aan zelfstandigheid. Van Loon
was een van de felste tegenstanders. Dat
kwam de onderlinge relatie tussen de Suiker
Unie en CSM niet ten goede maar later is dat
wel weer goedgekomen."
Uiteindelijk gaven Suiker Unie en Honig hun
pogingen op omdat CSM te goed beschermd
bleek. Het concern had 46 procent van de
aandelen geplaatst bij een gelieerd admini
stratiekantoor. En er was nog Van Loon Co.
Deze commanditaire vennootschap was na de
oprichting van CSM blijven bestaan. De cv
bezat gronden in West-Brabant en had een
meerderheid in de
aandelen van Wester
Suiker, dat op zijn
beurt weer een belang
van 5 procent in CSM
had. Zo hadden Van
Loon Co en het ad
ministratiekantoor de
zeggenschap over 51
procent van de aande
len in CSM.
Kleinere spelers
Ironisch genoeg was
het CSM dat in 1978
het inmiddels noodlij
dende Honig over
nam. Daarmee werd
eindelijk een begin
gemaakt met de lang
verwachte diversifi
catie. Na Honig volg
den tal van overna
mes in de levensmid
delensector: De Ruy
ter, Red Band Venco,
California, HAK,
Oryza en Roosvicee
zijn enkele van de be
kendste namen die
CSM in de loop der
jaren inlijfde.
CSM koos daarbij
vaak voor kleinere
spelers die een sterke
positie in een deel
markt (chocalade,
drop) hadden. „Ni
ches, daar zijn we dol
op," verklaarde Van
Loon in 1991 tegen
Quote.
Eind jaren tachtig
werd de levensmidde
lendivisie groter dan
de suikertak. Onder
tussen zat CSM ook in
ingrediënten, met na
me melkzuur. Die tak
begon in de jaren ne
gentig aan een on
stuitbare opmars toen
CSM het een na het
een bedrijf dat alleen ander bedrijf op het ge-
fotofotopersburo dijkstra bied van bakkerij-in
grediënten in de VS
kocht. Daarbij ging het vooral om familiebe
drijven, die zich wél^bijr CSM thuisvoehiem
omdat het concern hen een zekere zelfstan
digheid waarborgde.
Dit jaar zal de ingrediëntensector op een om
zet uitkomen van 1,6 miljard gulden, oftewel
43 procent van de concernomzet. Daarmee
wordt het de grootste divisie binnen CSM, ge
volgd door Levensmiddelen (40 procent) en
Suiker (17 procent).
Twee fabrieken
Omdat de rek er in 'suiker' al lang uit is, is de
ze divisie sinds de jaren zeventig voortdurend
met efficiency-maatregelen geconfronteerd.
In 1992 waren er nog 1700 werknemers ver
deeld over zes CSM-suikerfabrieken. Nu zijn
er nog twee fabrieken (Breda en Vierverla-
ten), waar in totaal circa 500 mensen werken.
De maatregelen waren rigoreus maar hebben
er toe geleid dat de suikerdivisie de best ren
derende tak van het concern is geworden.
C. Goos, werkzaam op de Wittouck-fabriek in
Breda, heeft de saneringen in de suikertak al
lemaal meegemaakt. Hij werkt al dertig jaar
bij CSM en is voorzitter van de lokale, de
groeps- en de centrale ondernemingsraad.
„Het is natuurlijk erg vervelend als er zo ge
saneerd moet worden. Maar CSM is altijd op
Het voormalige complex van de suikerfabriek in Steenbergen. Daar begon voor Gerard van Loon zijn leven in de suiker. Op de plaats
van de fabriek staat tegenwoordig een verzorgingstehy,is. f0t0 klm aerocarto
tijd begonnen, heeft nooit uit nood moeten
handelen, waardoor er goede sociale plannen
waren.Van Loon is volgens Goos voorstan
der van medezeggenschap in het bedrijf. Had
een nieuwe werkmaatschappij geen onderne
mingsraad, dan zorde hij ervoor dat die er
kwam. In de or-vergaderingen staat hij open
voor suggesties en kritiek, weet Goos. „Alles
is bespreekbaar. Al is hij dominant en drukt
hij zijn stempel op de vergadering. Maar hoe
meer tegengas hij krijgt, hoe meer hij in zijn
element raakt."
In die cor-vergaderingen heeft hij het vaak
over bedrijfscultuur, zegt Goos. „Dan geeft
hij als voorbeeld de suikercultuur waarin de
mensen wat voor elkaar over hebben, hard
werken en niet zeuren. Dat leidt soms wel
eens tot irritatie bij de vertegenwoordigers
van andere divisies."
Radicaal
Ondanks zijn zwak voor de suikercultuur is
CSM onder de leiding van Van Loon radicaal
veranderd. Dat heeft succes opgeleverd, want
sinds de werkelijke start van de diversificatie
in 1978 heeft CSM ieder jaar een winstgroei
kunnen melden. Meestal bedroeg die groei
meer dan tien procent, pas sinds twee jaar be
gint de stijging wat af te vlakken.
De aandeelhouders van CSM hebben ook
geen klagen. „Ik heb het deze week nog eens
nagezocht," zegt analist D. Kerstens van ABN
Amro Hoare Govet. „Sinds 1990 is de beurs
koers van CSM ruim veertig procent harder
gestegen dan de AEX-index. Dat komt vooral
doordat CSM ook in mindere beursjaren goed
blijft presteren."
Toch is niet iedere aandeelhouder tevreden
over CSM, maar dan gaat het niet om de pres
taties maar om de beschermingsconstructies.
CSM gebruikt zogeheten niet-royeerbare cer
tificaten (uitgegeven door een administratie
kantoor dat de werkelijke aandelen in handen
heeft). Hiermee hebben beleggers wel econo
mische belangen in het concern, maar kunnen
nimmer besuurlijke controle krijgen.
Met name de Vereniging van Effectenbezit
ters (VEB) ageert al jaren tegen die structuur.
„Natuurlijk gaat het nu goed met CSM en
profiteren de aandeelhouders. Maar als het
een keer mis zou gaan hebben de beleggers
niets te zeggen," zegt directeur P. de Vries
van de VEB.
De Amsterdamse beurs heeft het gebruik van
de niet-royeerbare certificaten enkele jaren
geleden verboden. Maar'CSM heeft zich daar
niets van aangetrokken. De ex-beursvoorzit-
ter.Bï Baron van Ittersum 'betreurt de houding
van CSM. Hij heeft het idee dat met name Van
Loon zeer sterk hecht aan de bescherming.
„Hij heeft onafhankelijkheid hoog in het
vaandel staan. En terecht. Maar CSM heeft de
niet-royeerbare certificaten helemaal niet no
dig om zich te beschermen, er zijn ook andere
manieren. Bovendien zijn de goede prestaties
van het bedrijf op zich al een bescherming."
Tot nu toe is de beurs er ondanks diverse (ju
ridische) pogingen nog niet in geslaagd CSM
op andere gedachten te brengen. „Gelukkig
hebben de persoonlijke verhoudingen tussen
Van Loon en mij er niet onder geleden," zegt
Van Ittersum. „Daarvoor heeft hij een te goed
gevoel voor humor."
Restaureren
Zelf heeft Van Loon inmiddels geen belangen
meer in CSM. Tot 1995 had Van Loon Co
via Wester Suiker nog 5,6 procent van de aan
delen in CSM. Dat pakket is verkocht aan de
ING-bank voor ruim 140 miljoen gulden. Op
grond van die verkoop zette Quote de familie
van Loon vorig jaar op nummer 56 in de Top-
100 van rijkste Nederlanders. Dat is wat kort
door de bocht, want de cv Van Loon Co be
staat uit 75 vennoten (waarvan slechts een
deel familie).
Hoe groot het deel van Gerard van Loon is in
het kapitaal van de cv, is niet bekend. Een
vermogend man is hij zeker. Na zijn pensioen
zal hij deels op het zonnige Malta gaan wo
nen. Maar hij heeft ook nog woningen in Ant
werpen, Amsterdam en St. Annaland. Vaak
monumentale panden die hij laat restaureren,
want ook dat is een van zijn hobby's.
Gaat er nu veel veranderen bij CSM nu Van
Loon aftreedt? Op korte termijn waarschijn
lijk niet. Van Loon treedt zelf toe tot de Raad
van Commissarissen en zal zijn opvolgers ze
ker voor onbezonnen stappen proberen te be
hoeden.
Ingrediënten
D. Kerstens van ABN Amro Hoare Govett
sluit echter niet uit dat CSM wat agressiever
de markt gaat benaderen, zeker als het om de
ingrediëntentak gaat. Voor verdere expansie
in ingrediënten zal het concern zich meer op
Europa en Azië moeten gaan richten, denkt
hij.
Kerstens wijst ook op de melkzuurfabriek die
CSM samen met Cargill bouwt in de VS. „De
capaciteit van die fabriek is beduidend hoger
dan de groei in de markt rechtvaardigt. Ze
zullen de concurrentie moeten aftroeven. Dat
houdt risico's in en dat is ongebruikelijk voor
CSM."
Van Loon wordt bij CSM opgevolgd door dr.
J. Vink, nu nog vice-voorzitter. Vink is net zo
als de meeste andere directieleden 'opgeleid'
buiten CSM. Ze werden weggeplukt bij con
cerns als Unilever, Wessanen en Nestlé. Van
Loon heeft zijn managers echter zeer behoed
zaam vertrouwd gemaakt met de CSM-cul-
tuur. Zelf verwacht hij dan ook geen grote
veranderingen.
„Wisselingen in de directie gaan zeer geleide
lijk," zei hij op zijn laatste persconferentie in
februari. „De heer Vink zit er al weer enkele
jaren en is vertrouwd met het beleid van con
tinuïteit en consistentie. Op die manier heb
ben we nu al twintig jaar voortdurend winst
stijgingen kunnen laten zien. Dat willen we
graag zo houden."
