DE STEM
Pascal Roelfs moet zijn ervaringen in Bosnië achterwaarts leren begrijpen
I-aten barsten
E1
VETERANENPAS
3
Bauer Marianne
- De regenboog
y -1 believe I can fly
ihbar - Supergabber
ercy When I die
Girls - Mama
elly Family - Fell in love
:n
gue - Don't let go (love)
Brightman Andrea
li- Time to i
Animals-We like to party j
it - Hard to say I'm sorry
aubt - don't speak
10I - Let me clear my throat j
e Breeze - Why don't you
i with me
street Boys - Anywhere for I
stars of Spacejam - Hit m
Encore une fois
Irene - Pittige tijden
Lasciati Tentare
Brown Feat. Blackstreet
ie home
>lue boy - Remember me
rea I Shirley Bassey -
la Passione
>er wijfie - Klappus in je
jes
rs voor BNN - Hij gaat voor j
:hey Houston - Step by step I
du Soleil - Alegria
Johnson - over and over
ly Lownoise Mental
■party
al - don't you love me
let a boy cry
10 440 - Ain't talkin' bout
ik Anensie - Hedonisme
te Town - Your woman
- La spagnola
tain Jack - Together and
ter
a, Roos Jessica - Goeie
en
onna - Don't cry for me
ntina
is - Say what you want
Gotta be you
'ijk - Laat het vanavond
uren
ync -1 want you back
- Freed from desire
Gees - Alone
Braxton - Unbreak my heart
(the Wonderboys)- It's
Mosselman - Mossels
icia McNeal - Ain't that just
way
need you
led - Aisha
:e Girls - 2 become 1
Lyte - Cold Rock a party
Frank Cunimondo Trio
L. Marino - Movieplay
don - Niet een zoals jij
1000 jaar
5 -1 love you...stop
uwine - Pony
dewijn de Groot - Avond
e Froger - That's when I'll
loving you
>it - Paparazzi
is Kraay Jr. - Hep ie luis?
th Jacot - Hartslag
inity - Talk to me
bara Streizand/Bryan
ams -1 finally
Paul Rob Feat.Mc Hughie
ie - Lords
Cool J - Ain't nobody
nk Galan Sandra Kim - Al
nino de la
a Stanf ield - The real thing J
wwen Heze - En dan is het
dom
To trance
Cool J -1 need love/Mama
knock you
- Flash
iros - Denk ook aan mij
irco Borsato - De waarheid
ui de Leeuw Simone
iinsma -
s Einstein - Niemand heeft
de tijd
11 DJ - You make me feel
lithey Houston -1 believe in
and me
bber Piet - Hakke Zage
It 'n Pepa - Champagne
»t wet wet - If I never see you
lin
ickstreet - Don't leave me
ul Carrack - Eyes of Blue
ke - The Distance
rosmith - Falling in love
ah Andreone - It's alright it's
e Offspring - All I want
d 5 - Da beat goes
b de Nijs - De tijd staat stil
ggernaut - Rufneck rules da
core scene
tjana - The first time
ipoon - Fly away
tal Touch - somebody else's
ie r
axine - Nooit meer alleen
e Artist - The Holy river
irry Konings - Treur maar niet
ban Dance Squad - Ego
ibrielle - Walk on by
ouseau - Dat ze de mooiste is
lorge Michael - Older
ickstreet Boys - Quit playing
mes
ter Andre - Only one
l\
Zijn opa vertelde altijd span
nende verhalen, want die was
bij de mariniers geweest. Het le
ger, avontuur! Dat leek Pascal
wel wat. Hij gaf zich op als vrij
williger, achttien jaar oud. Een
half jaar later reed hij 'tussen de
stapels lijken' naar Tuzla. Drie
jaar later is hij een veteraan van
eenentwintig en krijgt met zijn
veteranenpas 10 procent korting
bij kledingzaken.
Door Paul de Schipper
w
as het eten goed?'
'Hoe waren de slaapplaat
sen?'
'Ben je tevreden over de wapens?'
'Hoe beviel het rijdend materieel?'
Dat soort vragen stelde de aalmoezenier, een
week voor hij uit Bosnië richting Nederland
vertrok. „Oh ja, ook nog: 'wat vond je er van?'
Een heel oppervlakkige vraag, meer niet."
Kort daarop trapte ex-blauwhelm Pascal bij
zijn ouders thuis zomaar door een deur heen.
Vlagen van agressie en lange periodes van on
verschilligheid wisselden elkaar af. Vietnam-
films, ja, die bekeek hij wel graag. Die kerels
kon hij begrijpen. Dat ze strandden na hun
thuiskomst, niets in de wereld meer belang
rijk vonden en eigenlijk alleen maar leefden
met die vreselijke herinneringen die elke dag
hun leven stuurden.
Zo voelde hij zich ook, Pascal Roelfs, Bosnië-
veteraan uit Raamsdonksveer.
Er was een training en een afscheid op het
terrein van het Centrum voor Vredesoperaties
in Ossendrecht. Huilende vriendinnen, geë
motioneerde moeders, omhelzingen bewaard
op familiekiekjes.
Op 28 december 1994 gingen ze, de aflos van
het Nederlands-Belgisch transportbataljon
voor Busovaca, een stadje in het hart van Bos
nië. Toen ze aankwamen had niemand op de
basis oog voor de nieuwkomers. „Waar is de
post?," hoorde Pascal roepen toen hij naar de
kantine liep. Hij keek rond en dacht: „Wat
doe ik hier?" Daar stond hij, losgelaten om op
het achtererf van Europa de menselijke waar
digheid te helpen herstellen, een waardigheid
die met een beroep op voorvaderlijke wreed
heid elke dag naar het hiernamaals werd ge
schoten: „We mochten er niet af, hadden geen
contact met de bevolking, alleen tijdens de
transporten als je onderweg even stilstond.
Als je vrij was, hing je maar rond in de kanti
ne, een beetje kaarten of brieven schrijven."
Eiland
Zes maanden lang zou hij het gevoel hebben
op een eiland te zitten: „Moslim-gebied, dor
pen met kapotgemitrailleerde huizen, daken
eraf en gewoon af en toe er eentje tussenuit,
stukgebombardeerde wegen, kraters waar we
met onze auto's omheen moesten manoeuver-
en. En roadblocks, wegblokkades waar je
moest stoppen, waar ze je auto doorzochten."
Vijftig kilozakken met graan, bonen en erw
ten. Dat was zijn lading. In konvooi bracht hij
het rond in Bosnië, volgens een vast schema:
drie weken rijden, een week wachtlopen.
Vanuit zijn chauffeurscabine keek hij rond:
„Machteloos, omdat je het gevoel krijgt je
greep op de wereld te verliezen."
Bosnië was een stoomcursus volwassen wor
den.
Hij bladert in een blauw boekje, een van
rijkswege verstrekte agenda. Zomaar wat
aantekeningen.
19 maart: 'Ik ben genaaid door het kader,
woensdag niet naar Sarajevo.'
20 maart: 'Lossen in centrum van Tuzla, shel
ling, mortiergranaten, twintig doden, vijftig
gewonden.'
Zijn jeugd liet hij tussen de lijken.
Hij maakte foto's van de opgestapelde dood
langs de weg. „Ik gaf de rolletjes aan de
Dienst Welzijn om te ontwikkelen. Ze zijn
nooit teruggekomen. Verkeerd belicht zeiden
ze. Zo zijn ook de rolletjes van die jongens uit
Srebenica zoekgeraakt. Nederland mocht de
smerigheid van de oorlog niet zien."
Het vaderland kreeg aanvankelijk zonnige
beelden uit de Balkan. Onze jongens die va
kantie vierden in een hotel in de nog onbe
schadigde havenstad Split: „Maar wij zaten
op dat moment tot onze nek in de sneeuw."
„Een schone oorlog is een perversie," zei de
Franse blauwhelm-generaal Philip Morillon.
Pascal: „Toch wilden we in Nederland die
oorlog schoon houden."
Srebrenica, het woord valt onherroepelijk.
„Voorhoeve is een klootzak," reageert Pascal
direct.
Hoezo?
„Hij was gewaarschuwd. De generaals had-
Weekend
11111
ZATERDAG 29 MAART 1997
'Dan vertelt hij weer van
dat geweer tegen zijn hoofd'
Pascal Roelfs: „Het is net een litteken dat af en toe schrijnt. Ik ben nog niet op het punt dat ik kan zeggen: zo is het goed.
foto kees van dongen
den gezegd dat het daar een rattenval was,
maar Defensie wilde goede sier maken, maar
toen het erop aankwam liet de hele wereld de
Nederlandse Bravo-compagnie barsten."
Op de verjaardag van koningin Beatrix zette
een Bosniër de kille loop van een geweer te
gen zijn hoofd. De aantekening in het blauwe
boekje, op 31 januari 1995, is simpel: '14.45
uur Busovaca via Mostar, strijder, AK 47, fo
to's.'
Op de achterkant van de pagina de nieuw
jaarsboodschap van de koningin: 'Essentieel
voor een leefbare gemeenschap zijn verdraag
zaamheid en saamhorigheid.'
„Ik wilde foto's maken," zegt Pascal, „ergens
onderweg. Meestal was dat voor die Bosniërs
geen probleem, maar een van die kerels zette
de loop van een Kalasnikov tegen mijn hoofd.
Ik ging een beetje opzij en heb toen het rolle
tje uit mijn toestel gehaald en aan hem gege
ven. Daarna mocht ik doorrijden."
Het is een film die 's nachts, nu bijna twee
jaar later, nog vaak wordt afgedraaid. Hij
herkende dat in Vietnam-documentaires:
„Die bekijk ik allemaal. Ik kan me daar heel
goed in inleven."
Bijna de helft van de Vietnam-veteranen
raakte, vaak pas jaren na terugkeer, geeste
lijk ontregeld. Het overweldigende karakter
van hun ervaringen bracht een gevoel van
machteloosheid mee. Het leidde tot schuldge
voelens, slapeloosheid en vervreemding; een
fenomeen dat in de literatuur wordt aange
duid als posttraumatische stress-stoornis.
Het verschil tussen Bosnië en Vietnam is het
uitgesproken anti-oorlogsklimaat waarmee
de Vietnam-veteranen bij thuiskomst werden
ontvangen.
De basis mocht dan een eiland zijn, de bevol
king moeilijk te benaderen, toch kreeg Pascal
langzaam het gevoel dat hij in Bosnië iets
goeds deed, dat hij nuttig was: „Ook al ging
tachtig procent van het voedsel rechtstreeks
naar de soldaten, kwam tien procent in de
winkels terecht en maar tien procent bij de
gewone burger voor wie je het eigenlijk
deed."
Routinier
Pascal-, de tiener-soldaat, voelde zich al gauw
een routinier, moet achteraf nog lachen om
het zwetende luitenantje dat, vers van de
KMA, een routine-inspectie van zijn trans
port moest ondergaan, afgedwongen door een
lokale krijgsheer.
Bij het afzwaaien werden zelfvertrouwen en
langrijk voor ze was,
omdat ik ze in leven
hielp houden." In Ne
derland is dat in leven
houden beschaafd ge
regeld binnen de
voorschriften van een
alledaags, saai lijkend
bestaan. „Dat gaf me
hier een idee van nut
teloosheid. Mijn ge
voel was kwijt en ik
wist niet hoe daar
mee om moest gaan.
Mijn ouders waren
prima, maar ik kon
het hen niet tonen.
Het was net een soort
verdoving."
Posttraumatische
stress-stoornis. Bij de
militaire bond AFMP
kennen ze die term. Hoeveel soldaten die ver
schijnselen vertonen, weet voorzitter Bauke
Snoep niet: „Als je er over publiceert krijgt je
pas de reactie van: verrek, dat heb ik ook,
maar de betrokkenen melden zich vaak eerst
bij hun eigen huisarts."
Kwalen
Deelname van Nederlandse soldaten aan vre
desoperaties heeft tot niet eerder gesignaleer
de kwalen geleid. Zo is er 'de jungleziekte',
geconstateerd bij Dutchbat-militairen die in
1992 in Cambodja opereerden. De ziekte uit
zich door chronische vermoeidheid, vermin
derd gezichtsvermogen en depressies. Dan is
er 'de ziekte van Lukavac' die overeenkom
sten vertoont met de jungleziekte, maar
waarbij mogelijk ook milieufactoren een rol
spelen. In het Bosnische Lukavac waren de
Nederlandse militai
ren ondergebracht in
een oude cokesfa-
briek. Het terrein was
bedekt met een dikke
laag roet.
Volgens het Ministe
rie van Defensie is er
moeilijk verband te
leggen tussen het ver
blijf en de kwalen,
maar worden de
klachten wel heel se
rieus genomen. Er is
een onderzoek gestart
naar het gevolg van
het verblijf in Luka-
De puinhopen in voormalig Joegoslavië.
foto pascal roelfs
heeft daar veel gezien, dingen die ik me niet
in kan denken. Bij hem komt het er beetje bij
beetje uit. Het gaat nu beter, maar er zijn van
die weken dat niks goed is, alles negatief. Dan
vertelt hij weer wat, het verhaal van dat ge
weer tegen zijn hoofd..."
Hij: „Da's die film in de herhaling..."
Zij, zijn therapie „En van die handgra
naat..."
Hij: „Kinderen waren het. Eentje wilde er
geld hebben. We onderhandelden wat, door
het open raam van de cabine. Vijf mark?. Nee
twee mark...! Opeens gooit zo'n jochie een
handgranaat naar binnen, pinnetje er nog in
gelukkig. Hij wilde vijf mark. Mijn maat zei:
krijgt-ie niet en smeet dat ding door het ande
re raam weer naar buiten."
Zij: „Het is een gevoel van machteloosheid
dat over hem komt, geen greep meer hebben
èséééïïèï
naam - nom - name
P.M. Roelfs
geboortedatum - date de naissano: - date of birth
tcg.nr. 75-12-20-102
geldig tot - valablc jusqu'an - validur.til
11-00
trots verzilverd met twee medailles. De poort
ging achter hem dicht en daar stond hij. Een
plunjezak, een schoenendoos vol foto's en een
hoofd geballast met uitersten van dood en le
ven.
Geen traumateam, geen opvang. Zo begon het
achterwaarts begrijpen, de verwerking.
„Tja, hij zal wel heel wat hebben meege
maakt...," reageerde het thuisfront.
„Weet je, je vertelt het aan je familie, aan je
vrienden. Ze begrijpen het allemaal zeggen
ze, maar ze kunnen het niet begrijpen."
Wat niet
Een vinger tikt tegen zijn hoofd: „Wat hier
zit. Ik kwam terug in Nederland en mijn ge
voel was weg. Niets was meer belangrijk.
Niets interesseerde me nog. Ik werd agressief
en onverschillig."
Hij vertelt over de tennisbal die 'bonkebonk'
deed in zijn hoofd, over de vele hoofdpijn, de
nachtmerries, het litteken op zijn ziel. En dat
hij terug wilde. Dat hadden zijn militaire in
structeurs hem al tevoren verteld. Het is ook
een bekend verschijnsel bij veteranen.
Waarom hij terug wilde? „Omdat ik mensen
achterliet, waarvan ik wist dat ik heel be-
„Dat hoort er gewoon
bij," vindt kolonel
A.W. Unck, hoofd van
de afdeling militaire
psychiatrie van het militair hospitaal in
Utrecht. Wetenschappelijk gesproken, zegt
hij nog niet over de klachten te kunnen oorde
len. Unck: „Het gaat om genuanceerde pro
blemen, om meer dan alleen psychiatrische
klachten."
„Defensie leert snel," bevestigt Snoep, „te
genwoordig sturen ze onmiddellijk een psy
choloog als er iets ergs gebeurt. Onlangs nog
toen er een voertuig in een ravijn reed in Bos
nië. Toen werd er direct zo'n man ingevlogen.
Snelle hulp ook als het om geestelijke wonden
gaat."
Hij benadrukt het belang van preventie:
„Goede geestelijke zorg vooraf en tijdens het
verblijf, dan heb je naderhand minder proble
men. Als er met Dutschbat-mensen iets ergs
gebeurd, moet je er
direct met begeleiding
bijzijn, op het mo
ment dt de acute
stresssymptomen
zichtbaar zijn. Doe je
dat niet, dan gaan
mensen hun ervaring
en de verwerking
wegstoppen en dan
krijg je de ellende na
derhand; het post
traumatisch stress
syndroom."
Herhaling
„Wat daar allemaal is
gebeurd," knikt Pas
cals vriendin Christel
(27), „is vreselijk ge
weest. Dat heeft hij
allemaal in zijn hoofd
meegenomen. Hij
De veteranenpas geeft Pascal van her en der recht op 10 procent
korting foto kees van dongen
op wat er gebeurt in de wereld om hem heen.
Dan ben je als mens nergens meer."
Hij: „Ja, dan breekt er wat, dan is het ineens
helemaal afgelopen."
Zij, met een zucht: „Ik kan me ook niet voor
stellen dat iemand dit doet, naar zo'n land
toegaan waar ze elkaar afmaken. Ik zou zeg
gen: laat ze het zelf maar uitzoeken."
Hij: „Als ik haar niet had gehad, zou ik nu
nog terugwillen. Dat gevoel slijt wel, maar
heel langzaam."
Pascal is nu vrachtwagenchauffeur.
Ze lacht naar hem: „Dat gaat lekker, geluk
kig."
Hij: „Het is net een litteken dat af en toe
schrijnt. Ik ben nog niet op het punt dat ik
kan zeggen: zo is het goed."
IjSJ.lSlJJ
VC\ 'UA>iiuh>'UWKU
•MXÜ-5 WJW
2Q 20VCAS
T >S
2
iq. \5"
IACVVoo c
ywWeA* 700
V.'tt *TVssVo.vt„
;0«rVr«.y d7,3>ö
c*.-cwV.cvvssv- n 4 kj$"
«A ir\
OHSOM3 *.11 tw}liei#.\(s~93S)
o*
'sf
4
V fQrSO
7 WASDAG
c*ö*rA«;o v 11
i j-
Aï (t-arX
ij orjJötO vysari -n tx* *7vsrs
frceti
Aantekeningen in de agenda van Pascal.
foto kees van dongen
Het vertrek
van de laatste
suikerbaron
De val van
de piramide
WEEKEND
E2 ISiiÜi
WEEKEND
Mauritius is
een exclusief
vakantie-oord
VAKANTIE REIZEN
BSE-site:
over de
gekke koeien
INTERNET
w
