Weekend
Dit is het visitekaartje van de PTT'
Expositie over 100 jaar postbestelling in de Biesbosch
Smaak
DE STEM
E3
Het heeft tot aan het eind van de
vorige eeuw geduurd eer er een
regelmatige postbestelling in de
Biesbosch kwam. De dienst
kwam er na aandringen van een
Drimmelense postbode.
Die eerste bestellingen waren
avonturen die meerdere dagen
duurden. Bovendien bleek de
PTT gierig. In tijden waarin
Nederland rap gemechaniseerd
werd, bleef het voor de
postbodes letterlijk roeien met
de riemen die ze hadden.
In het Biesbosch Museum in
Werkendam is donderdag een
foto-tentoonstelling geopend
over 100 postbestelling in de
Biesbosch. Die expositie duurt
tot en met 29 juni.
22 MAART
1997 E2
11
ZATERDAG 22 MAART 1997
illustratie matt rijnders
Maar het vage 'volgens mij
man zwart, want hij is nooit
nnen we niks mee. Wel als hij
eeft, en in een Bolls rijdt. Dan
teraan. Dat is niet gemeen, dat
fiscus probeert boven alles
zijn. Het geld voor de BV Ne-
komen. Dus wat die man ont-
en ik bijpassen. En persoon
voor."
eltel zelf ook? Wordt een du-
oorgesluisd naar de inspectie:
iet een raar idee. „Nee, dat
•ste vraag waar wij al mee zit-
beller onder zijn eigen naam.
inen we niet aan."
uitlaat, lachen we hem een
'elke controlerende instantie
m waar hij op controleert? Re-
dit jaar alle beroepskosten
an opkijken," reageert hij. E®
verk wordt in eerste instantie
-s gedaan. Elk jaar wordt de
iteld; deze keer op extra atten-
eroepskosten. Maar je kunt je
t de software ook een tweede
heeft. Eentje dat maar bij es
:n bekend is."
Is zijn praatje echt waar?
ere blik. En geen antwoord.
gemakkelijk zijn gevallen. Zij^
ontslag uit de dienst is door oe
•even als een eindeloze, eenza®
wapenshow naar wapenshoi^
ijven door zocht hij oude mae
:e mopperen over het verval v
e 'progressieven', die elk Pr
ten wilden oplossen,
jeg, afgaande op de dagvaar<
in dit milieutje van vervreem
vlam in de pan, toen die
regering Clinton) besloten e
naar erop te slaan. 'Oklahotw
>it getwijfeld, viel niet 1°®va„e.
tweede verjaardag van de
federale troepen van een zw
de in Waco, Texas. De sla®
treden resulteerde, is dooi
de VS omgesmeed tot een
Britse Sunday Times besc^ce
jaar wat door hem heen g
elden van 'Waco' zag. „y „e,
e me aan het Plein van de
[oe kon hetzelfde in Amen»
g op locale schaal een p°
de gevangenis steekt hij Al
onder stoelen of banken. b
er hij beschikt, luistert J
zulke kampioenen van de
als Rush Limbaugh en Jd' jj.
lar, vertelde hij het weekb
niet dat het juist is iem
mwege zijn opvattingen-
wat
Smaak is niet persoonlijk. Absoluut niet,
«heden en vooroordelen daar ook a
zeggen. Smaak bindt. Eigen smaak bestaat niet. Wie
herinnert zich niet het interieur van vijfentwintig jaar
geleden? Geel jute op de muur, oranje bankstel cen
taal in de doorzon-i, paarse gordijnen, namaak-let-
terbak met frutsels aan de wand en een web van ma
dame gevat in fietswiel voor het raam. Dat was de
goede smaak van jong gehuwd en zwijgend progres
sief in 1970. Tien jaar later ging dat schoonheidsge
voel met het groot vuil mee.
Wat nu de smaak van Nederland is, wordt getoond i n
de Rotterdamse Kunsthal Vitaly Komaren Alexander
Melamid hebben het uitgezocht en vormgegeven,
tear en Melamid zijn zoiets als Gilbert en George
of Laurel en Hardy, hoewel ze in uiterlijk meer iets
hebben van de Marx Brothers. Een Siamese tweeling
in de kunst, sinds ze elkaar in 1963 in een Moskous
lijkenhuis ontmoetten. Daar schooierden ze rond in
het kader van hun opleiding. De kunstacademie vond
datanatomie aan echte, maar dan onaandoenlijke, li
chamen bestudeerd diende te worden. Hun bizarre
kijk op de werkelijkheid gaat wellicht terug op dit na
vrante uitgangspunt.
in de Sovjet-tijd gold hun visie als provocerend en dat
terwijl Komar en Melamid geenszins het moeilijke ex
periment zochten. Zij stellen dat kunst voor niet-inge-
wijden ontoegankelijk en onbegrijpelijk is
ten niet geheel onzinnig standpunt. Ze
geen pamfletten, discussieerden niet of
andermans doeken, ze ironiseerden en
heelden geldende stromingen met eigen werk.
Een paar jaar later, toen ze via Israël hun dissh
eindbestemming in de Verenigde Staten hadden ge
vonden, gingen ze de straat op. Niet als demonstran
ten, maar als onderzoekerc. Ze vroegen buurlui, stad
genoten en voorbijgangers naar hun smaak en voor
keuren. In Nederland hebben ze dat nu een heus on
derzoeksbureau laten doen. En wat blijkt: de gemid
delde Nederlander valt op blauw, olieverf, zadit ge
rond, abstract, fijn gepenseeld en niet groter dan een
krant. Realistische, grof geklodderde binnenhuistafe
relen van groot formaat met naakten, religie en win
ter zijn niet populair.
Komar en Melamid hebben vervolgens van beide
soort een schilderij geproduceerd. Het meest geliefde
Nederlandse doek en het meest verafschuwde. Die
hangen op een tentoonstelling 'The People's Choice',
samen met de artistieke vertaling in beschimmelde
worstjes, Calderiaans knikkerparcours, maquettes of
koperen bordjes, die de Nederlandse dub Trademark
gegeven heeft aan kernbegrippen uit de program
ma's van vaderlandse politieke partijen en aan slo
gansvan parlementaire cultuurwoordvoerders.
Maar voor wat het volk mooi vindt, hoeft men hele
maal niet naar het museum. Een avondwandeling
dooreen uitiegbuurt met fel verlichte huiskamers ver
telt net zo veel. Of een bezoek aar de Amsterdamse
Stadsschouwburg. Daar hangt in gangen en
twee eeuwen geschiedenis van goed
smaak aan de wand: de portrettengalerij van het Ne
derlands theater. Negentiende eeuwse statigheid in
donkere teints, vooroorlogse ingetogenheid in licht
geavanceerde stijl en moderne pogingen niet alleen
bet uiterlijk, rnaar vooral het karakter van de afge
beelde te vangen.
Al deze schilderijen zijn verzameld in een boek door
liesbeth van Stekelenburg. Daarin ook de normaal
w uit de toop geplaatste en zodoende goeddeels
onzichtbare bustes. Zelfs die van Simon Carmiggeit,
ooit toneelcriticus. Hoewei die na het Boekenbal niet
meer tot de collectie van de Stadsschouwburg be
hoort. Een literair liefhebber moet gedacht hebben
dat Carmiggeit deel uitmaakte van de versiering van
dit eenmalige hemelse paradijs en dat de bronzen
takel daarom beter een permanente plaats bij hem
thuis kon krijgen.
be illustraties in het boek zijn tekenend, maar nog
wl meer de korte biografische schetsen in woorden.
Ovet Ko van Dijk die niet op de toneelschool toegela
ten werd omdat zijn algemene ontwikkeling veel te
gebrekkig was en die zich in zijn latere loopbaan
teds vaker overschreeuwde om zijn eigen intellec
tuele onzekerheid te maskeren. Over Marai Francisca
nu bij niemand meer bekend maar tijdens haar
wpbaan die bijna de hele negentiende eeuw omvat
te, niet alleen wereldberoemd tussen Singel en Leid-
sdiebosje, maar nog meer gevreesd. Niemand van
«ar collegae en concurrenten maakte enige kans In
Mimi's buurt. Ze had een niet gering gevoel van ei-
Pwaarde, heet het met een understatement. „Ze
wd ervan de lakens uit te delen en daar zij zelf eer
ste actrice aan de schouwburg was, was zij er steeds
uit haar vroegere mededingers van het Leidsepleirr
te houden," schrijft een tijdgenoot. Ze had er een
Perfecte methode voor. Ze trouwde de achtereenvol-
9™e directeuren van het schouwburg-huisgezel-
sthap. Over de beroemde Russische regisseur Pjotr
wwoff die in Nederland de ideeën van Stanislavski
«rokeerde en ondanks zijn beperkte geestelijke
?°Eens i^nlang het zicht op de grote Russen
«Paalde, Jeanne van Schaik-Willing, toonaangevend
«ca gedurende decennia, vond dat 'er eigenlijk
9«n zinnig woord met hem te praten viel' „Ik be-
of hij een mulo-diploma had kunnen halen,
™ar zijn mtuïtie was geniaal. Zijn zielkundige vond-
w hadden niets van de ideeën van een psycholoog,
aar bezaten de ongereptheid van de natuurmens."
«ent blijkt niet aan intelligentie of sociale klasse ge-
™ioen. Willem de Kooning bijvoorbeeld kwam uit
W armoedig en gebroken gezin en begon op
Jaalfjange leeftijd ais manusje van alles in een schil-
rsmaterialenzaak. Het is met kunst met anders dan
«sport Begaafdheid hangt niet samen met de
2 de beginjaren van het edele voetbalspel be-
d het Nederlands elftal uit jonkers, tandartsen en
«n e tóe putjesschepper, in Duitsland dan ook ter
woging van zijn status als Privatlehrer voorgesteld.
s er nauwelijks nog een international voorhanden
«V eigen naam kan spellen.
*f t «jndividueel, smaak niet. Dat is een
en dus werkelijk democratisch.
'Een motorboot zal
weinig nut opleveren'
Door Norbert Bökkerink
aar ook ter land: binnen 24
uur besteld. Daar gaan ze bij
de PTT al jaren prat op. Maar
die van-klep-tot-klep-limiet wordt wel eens
overschreden. Met als meest opzienbarende
gevolg dat een brief of ansichtkaart soms vele
jaren na datum poststempel zomaar en op
eens, bijna per ongeluk, alsnog bij de geadres
seerde, diens nazaten of navolgende huisbe
woners op de mat valt.
Maar tegenover dergelijke postale wanpres
taties kan de PTT ook voorbeelden stellen,
waarbij kosten noch moeite worden gespaard
om die taakopvatting wel waar te maken. Een
al vaak aangehaald voorbeeld daarvan is de
postbestelling in De Biesbosch. Het was een
van de laatste gebieden die door de PTT in de
landelijke postbestelling werden opgenomen,
om precies te zijn 1897.
Dat dit indertijd veel voeten in de aarde - in
dit geval wellicht beter de blubber - heeft ge
had, blijkt uit een onderzoek dat J. van Ger-
wen, voormalig directeur van het postkantoor
in Raamsdonksveer, in 1960 aan de hand van
archiefstukken uitvoerde.
Zijn overzicht begint met een brief van 13 ok
tober 1896 van de Inspectie Breda. Daaruit
blijkt dat de Drimmelense brievengaarder C.
Stal en de directeur van het postkantoor in
Werkendam hebben voorgesteld om 'een
postdienst in werking te brengen op de be
woonde polders van den Biesbosch'. Niet al
leen ten behoeve van de daar gevestigde boe
ren, maar ook van de Biesbosch-arbeiders uit
omliggende dorpen, die noodgedwongen de
hele werkweek in dat gebied moeten door
brengen en alleen in de weekeinden huis
waarts keren.
De Bredase inspecteur ziet het idee van 'beide
Heeren' wel zitten, maar vindt wel dat er
eerst een proef moet plaatshebben. „Dit zal
moeten worden opgedragen aan een volko
men vertrouwd en in den Biesbosch bekend
schipper, die als postbode zoude zijn aan te
stellen en die zoude belast worden om 3 maal
per week, n.l. op Dinsdag, Donderdag en Za
terdag te vertrekken uit de haven van Drim-
melen om zijn weg te nemen bij vloed door de
vaarwaters het Zijkgat, Middelgat van de
Plomp, Gat van de Zuiderklip, ten noorden
van de Bloemplaat of de Dood, Gat van de
Noorderklip en deze afvarende, langs de
Amer terug. Bij ebbe wordt de tegenoverge
stelde richting gevolgd."
Roeien
Dat 'drie maal per week' heeft alles te maken
met het feit, dat de bestelling goeddeels per
roeiboot moet worden gedaan, wat twee da
gen in beslag zal nemen. De 'postschipper'
moet daarbij volgens de inspecteur de eerste
dag maar zien hoever hij afhankelijk van
'weer en getijde, zoomede de omvang der te
bestellen stukken', kan komen. Na overnach
ting bij een boer kan hij dan op de tweede dag
'de reis en de bestelling' voortzetten.
Brievengaarder Stal vindt al snel 'een be
kwaam en ter plaatse bekend schipper' in de
persoon van Leen van der Hoeven. Die vol
doet bovendien aan nog een andere, door de
inspecteur gestelde belangrijke voorwaarde:
hij zal zijn eigen roeiboot meebrengen.
Op maandag 23 november 1896 begint Van
der Hoeven aan zijn eerste postbestelling in
een proefperiode van twee weken. Met vijf
brieven op zak, alle geadresseerd aan een ze
kere Jeronimus in de polder Ganzewei, roeit
hij die dag vanuit Drimmelen De Biesbosch
in. Om de volgende dag met welgeteld drie
Bij eb moest in vroeger tijden het laatste stukje naar de adressen te voet afgelegd worden.
foto biesbosch museum
brieven, megegeven door bewoners van de
polders Maltha en Turfzak, weer in zijn thuis
haven te arriveren. Als hij op 26 november
van zijn tweede ronde terugkeert is zijn post
zak met 11 brieven al aanmerkelijk beter ge
vuld. De proef leidt op 7 december tot een en
thousiast verslag van Stal richting inspectie
Breda. Van der Hoeven heeft 'den dienst gere
geld kunnen waarnemen' meldt de brieven
gaarder, behalve op maandag 30 november en
dinsdag 1 december vanwege de bevroren wa
terwegen. Toen moest Van der Hoeven onver-
richterzake terugkeren, 'ofschoon hij beide
dagen nog op reis geweest is', rapporteert Stal
prijzend.
Sinds vijf jaar is Cor de Wijs (48) de post
bode voor de Biesbosch, maar als vaste
vervanger van zijn voorganger Kees
Schuller stapte hij achttien jaar geleden al
voor bet eerst in de enige postboot van Ne
derland. De roeiboot van toen is inmiddels
een motorvlet, waarvan Leen van der Hoeven
niet eens heeft kunnen dromen. Afgezien van
de PTT-rode uitvoering onderscheidt het
'Biesbosch' gedoopte vaartuig zich in niets
van een doorsnee plezierjacht.
Maar nog steeds blijft het varen door De
Biesbosch volgens De Wijs iets weghebben
van een avontuur. „Zeker bij mist. Ik heb
geen radar aan boord, alleen een marifoon,
waarmee je contact kunt onderhouden met
andere schippers. De eerst keer dat ik bij mist
de Amer over moest, zal ik nooit vergeten. Ik
durfde toen nog maar amper door de mari
foon te praten. Nu zeggen ze af en toe, 'Cor
hou je klep nou eens even'. Maar die eerste
keer... je ziet niets, alleen datgene wat in de
ruiten wordt weerspiegeld. Angst heb ik niet
meer, maar het blijft spannend als je over
steekt en moet blindvaren op de aanwijzin
gen van schippers, die op hun radar wel alle
scheepvaartverkeer kunnen zien." Maar af
gezien van die keer dat hij met zijn mast ach
ter een boom bleef hangen en de andere keer
dat hij enige tijd stuurloos ronddobberde, is
met het verdwijnen van eb en vloed ook de
heroïek verleden tijd. De Wijs beseft als geen
ander dat de huidige functie van postbode in
de Biesbosch er een is waarnaar sommigen
wel eens met scheve ogen kijken. „Maar ver
geet niet: naast deze vijf heb ik er ook nog
eens honderzeventig afgiftepunten in Drim
melen bij," zegt hij gekscherend. „Want je
moet nooit te gauw zeggen dat je het fijn
hebt, want dat maakt anderen soms jaloers."
Cor de Wijs op zijn motorvlet: „lk heb waarschijnlijk de grootste en mooiste wijk van
Nederland met het minste aantal adressen.foto cor viveen
Maar hij verheelt de geneugten van zijn Ton
de' niet. Als hij zin heeft in koffie, soep of een
blik Chinees eten, hoeft hij bijvoorbeeld niet
op een aanbieding te wachten. „Dat maak ik
dan zelf hier aan boord. En welke postbode
in Nederland kan mij dat nazeggen? En dat
geldt voor zoveel dingen hier. Ik heb waar
schijnlijk de grootste en mooiste wijk van
Nederland met het minste aantal adressen. Ik
vaar dertig veerig kilometer per dag en ben
daardoor langer op weg dan de meeste colle
ga's. Maar dit is ook geen wijk om doorheen
te knallen, hier moet je van genieten. Anders
ben je het niet waard om De Biesbosch te mo
gen doen." Natuurlijk is De Wijs zich van dit
alles niet altijd bewust. „Ook ik heb wei eens
baaldagen, hoewel ik altijd zeg: 'Je moet er
wat van maken, want als je dat niet doet, heb
je helemaal niks'. En er zijn ook dagen dat ik
meer naar binnen dan naar buiten zit te kij
ken. Bijvoorbeeld teksten of liedjes zit te be
denken voor het jaarlijkse sauwelen of de
clownsrol, die ik af en toe samen met een
maat pro deo speel." Cor de Wijs is niet zo
bevreesd dat De Biesbosch als 'wijk' ooit nog
eens zal worden opgedoekt. „Dit is toch een
van de visitekaartjes van de PTT. We maken
het hier waar dat de post overal wordt be
steld, waar ook ter land. Er zijn trouwens ook
adressen elders in het land waarvoor tien ki
lometer met een auto moet worden omgere
den en die dus ook niet rendabel te noemen
zijn. Bovendien, de postboot is zo uniek dat
het bijna een toeristische attractie is. Vooral
in de zomermaanden als er veel bezoekers in
de Biesbosch zijn. Dan moet ik met de boot
vaak op de foto. Zo ontmoette ik laatst een
Amerikaan. Die viel haast achterover van
verbazing toen hij hoorde waarvoor ik door
De Biesbosch vaar. Hij en al die andere men
sen vertellen het natuurlijk door. Betere re
clame kun je toch niet maken?"
De bewoners van De Biesbosch tonen zich
volgens hem ook 'zeer ingenomen met de
proefneming en 't uitzicht op eenen voor vast
in te stellen postdienst'. Over medewerking
had Van der Hoeven dan ook geen klagen: er
was telkens wel ergens plaats voor overnach
ting en 'overal werd hij liefderijk bejegend',
meldt Stal.
Begin januari 1897 neemt de directeur-gene
raal van de posterijen een definitief besluit:
met de plaatsing van vijf brievenbussen
wordt ook De Biesbosch postaal ontgonnen
en de dan 30-jarige Van der Hoeven krijgt een
vaste aanstelling.
Motor
Naar het schijnt aanvankelijk zonder klagen
roeit deze vervolgens jaar in jaar uit zijn
tweedagelijkse rondje, daarbij niet zelden ge
hinderd door weer en wind en eb en vloed.
Pas in 1911 snijdt Van der Hoeven voor het
eerst bij zijn meerderen de aanschaf van een
buitenboordmotor aan.
Een van de redenen is dat de taak van Van der
Hoeven onevenredig zwaarder is dan postbe
stelling op de wal en hij inmiddels ook een
dagje ouder is geworden. Maar ook rijzen er
telkens problemen als hij ziek of met verlof is.
Want niemand staat dan te trappelen om de
op zijn zachtst gezegd vermoeiende, vaak
meer dan tien uur durende postbestelling in
De Biesbosch over te nemen. Bijkomend voor
deel van een motor op de roeiboot is volgens
Van der Hoeven dat hij de postbestelling dan
zelfs dagelijks kan gaan uitvoeren.
Maar hij weet zijn baas, directeur G. Bos in
Geertruidenberg, niet te overtuigen. „Een
motorboot zal weinig nut opleveren, daar er
bij laag water in de geulen en kreken toch ge
roeid zal moeten worden," zo redeneert Bos.
Maar hij is wel bereid een tweede postbeamb
te aan te stellen, wat in die tijd immers goed
koper is dan de aanschaf van een buiten
boordmotor met alle bijkomende kosten. Bo
vendien: door het Biesboschgebied in tweëen
te splitsen, kan er met twee beambten ook da
gelijks post besteld gaan worden. In januari
1912 volgt dan ook de benoeming van een
tweede postbode, Barend Verhoeven.
Per saldo betekent deze 'oplossing' natuurlijk
geen taakverlichting voor Van der Hoeven en
zijn collega.
Immers, in plaats van drie keer per week de
'hele' Biesbosch, moet ieder nu zes keer een
'halve' roeiend, soppend en glibberend voor
zijn rekening nemen.
Pas vier jaar later, als directeur Bos is ver
trokken, komt de kwestie opnieuw aan de or
de. Bos' opvolger Duijnstee besluit in mei
1915 acht dagen met het duo op te trekken en
raakt daarvan behoorlijk onder de indruk.
Hij brengt minutieus verslag uit aan de Bre
dase Inspectie en komt tot de conclusie: „Ik
heb de volle overtuiging dat de postboden
zich niet aan overdrijving schuldig maken en
deze dienst noodzakelijk moet worden ver
licht.
De arbeid is zwaar. De beambten hebben in
de zomer van de hitte ongewoon veel te lijden,
in de winter hebben zij met storm, ijsgang,
sneeuwjacht en dergelijke te kampen". De
'meest wenselijke oplossing' is ook volgens
Duijnstee de aanschaf van een buitenboord
motor.
De Inspectie in Breda raakt echter niet onder
de indruk. Duijnstee wordt geadviseerd om
via inschakeling van een derde postbode een
dienst van 'gemiddeld negeneneenhalf uur'
per werkdag te bewerkstelligen. En een bui
tenboordmotor zien ze in Breda nog steeds
niet zitten. 'Die kan kapot gaan en dan heb je
er nog niks aan', zo luidt samengevat de rede
nering van de inspecteur.
Duijnstee laat dat niet over zijn kant gaan.
„Ai zou de motor voor een paar dagen wegens
een defect buiten dienst moeten zijn, nu heb
ben zij dat hulpmiddel nimmer," schrijft hij
de inspecteur terug. En fijntjes voegt hij er
aan toe: "Ook een rijwiel is wel eens buiten
dienst voor bestelling."
Geen brandstof
Het duurt uiteindelijk nog tot december 1916
voordat de postbodes de beschikking krijgen
over hun eerste gemotoriseerde roeiboot.
Maar veel plezier beleven ze er de eerste jaren
niet aan: als gevolg van de eerste wereldoor
log is brandstof schaars en blijft het vaartuig
noodgedwongen de meeste tijd aan de kant
liggen.
Over de postbestelling en de daarbij in te zet
ten mankracht en vaartuigen is sinsdien nog
vaak veel te doen geweest. Maar nu, tachtig
jaar later, is de postbestelling in De Biesbosch
in velerlei opzichten in rustiger vaarwater ge
komen.
Eb en vloed zijn nagenoeg verdwenen en van
de oorspronkelijk 40 a 50 vaste adressen zijn
er nog maar vijf over: een kooiker, twee agra
riërs, een boswachter en het waterwinbedrijf
de Brabantse Biesbosch. Dat laatste adres is
weliswaar vanuit Werkendam over land be
reikbaar, maar omdat het bedrijf nog net op
grondgebied van de gemeente Made ligt, valt
het volgens PTT-logica onder de verantwoor
delijkheid van de Drimmelense postbode.
I Het Biesbosch Museum ligt aan de Hilweg, op
12 km van Werkendam. Het is te bereiken door
op de A-27 de afslag Werkendam te nemen of
vanuit Dordrecht met de pont bij de Kop van 't
Land over te varen. Borden wijzen de bezoekers
verder de weg.
Het museum is van dinsdag tot en met zaterdag
geopend van 10.00 tot 17.00 uur en op zon- en
feestdagen van 12.00 tot 17.00 uur. Op maan
dagen is het museum gesloten.
