Een complexe, boeiende puzzel
z
z
Litera
de nie
Kunstbeurs Tefaf niet
alleen voor patsers
Werkjes ve
Kerk, kunst en provocatie: van Aad de Haas tot Rob Scholte
ee l d ee ini d
Z
D
DE STEM
Marge
Museum
Symbool
Overleefd
Aureool
Nederlandse musea pakken uit in Brussels Paleis voor Schone Kunsten
Dwarsverbanden
Obscure
lil
0
h
V)
lil
0
ui
0
j
ui
UJ
tt
DE STEM
Nieuwsgierig
Jeanette Wint
i i i i i
Een kapel zonder God
Door Frits de Coninck
Misschien is Aad de Haas
(1920-1972) wel de laatste
beeldend kunstenaar geweest
die van de kerkelijke overheid
de opdracht kreeg om naar ei
gen artistiek inzicht een kerk
volledig te beschilderen. De
kerk als opdrachtgever zoals
dat eeuwen lang geweest was
en de kunstenaar als gelovige.
In 1946 vroeg de pastoor van
Wahlwiller (Zuid-Limburg)
aan Aad de Haas om een kruis
weg te maken en de muren van
zijn kerkgebouw verder van
frescos te voorzien.
De kunstenaar bepaalde zelf het
repertoire van de voorstellingen
die hij in een half abstracte, half
figuratieve stijl uitvoerde. Het
was de eerste moderne kunst van
na de oorlog en nog ruim voor
Cobra zou doorbreken. De dorps
pastoor die voor een oud geloof
nieuwe, eigentijdse iconen zocht,
dacht nog in de oude harmonie
tussen kerk en kunst.
Maar de breuk was eigenlijk al
zichtbaar. Uitgerekend op Goede
Vrijdag in 1949 werden de kruis
wegstaties uit de kerk verwijderd
op last van de bisschop. Vanuit
toen nog altijd actieve fascistisch
kring was met succes lasterlijk
verzet gevoerd tegen de eigen
tijdse visie van deze kunstenaar.
Tussen de kerk en de kunst in Ne
derland is het nooit meer echt
goed gekomen. Als er voor de
kunstenaar nog een god bestaat,
dan is het hooguit in de kantlijn
van het bestaan. De kerk als op
drachtgeefster speelt in ieder ge
val geen belangrijke rol meer. De
incidentele opdrachten voor een
beperkte opluistering van het li
turgisch ritueel ten spijt. In 1981
werden na de restauratie van het
kerkje in Wahlwiller de kruis
wegstaties er weliswaar in terug
geplaatst, maar de magie van de
religieuze beleving is verdwenen.
Het kerkje is nu een pelgrims
oord, voor kunstliefhebbers wel
te verstaan. Het is een schitte
rend monument van de na-oor-
logse moderne kunst in Neder
land. En over Zuid-Limburg ge
sproken, Jan Dibbets heeft voor
het waterstaatskerkje van Wijlre
negen schitterende glas-in-
loodramen gemaakt. Het raam
als een abstract schilderij, zonder
religieuze voorstelling. En in
Maastricht, voor de romaanse
O.L. Vrouwekathedraal, heeft de
protestants opgevoede Marien
Schouten (1946) lelies en kruisen
van lood verwerkt in albasten ra
men. Symbolen van zuiverheid en
wederopstanding. Dibbets, net zo
goed als Schouten, doet een in
greep in de kerk als architectoni
sche ruimte en dat is niet noodza
kelijk hetzelfde als een daad van
diep geloof.
Met de vraag of er eigenlijk nog
een god bestaat in de eigentijdse
kunst in Nederland is iets bijzon
ders aan de hand. Eenvoudigweg
omdat je haar noch volledig kunt
ontkennen, noch voluit bevesti
gen. Als aan het einde van de
DONDERDAG 13 MAART 1997 D6
'Avondmaal' van Jaap de Vries
twintigste eeuw het religieuze ri
tueel zo naar de marge van onze
samenleving is verdreven, dan
geldt dat voor de beeldende kunst
net zo als voor elke andere sector.
De kerken zijn ontvolkt en paral
lel daaraan heeft ook het beeld
van een concrete god zijn domi
nante plaats verloren.
Des te merkwaardiger is het te
zien dat bij individuele beeldend
kunstenaars af en toe en vooral
heel onverwacht sporen van een
god opduiken. Zo geseculariseerd
als wij gemakshalve aannemen is
onze moderne samenleving dus
niet. Af en toe springt er vanach
ter het gordijn toch weer een god
tevoorschijn.
In Uden staat een museum voor
religieuze kunst. Het museum is
gevestigd in het oude klooster
van de Brigitinessen en heeft een
mooie collectie Middeleeuwse
kunst in zijn collectie. Maar het
probeert tegelijkertijd ook het re
ligieuze in de kunst van vandaag
in beeld te brengen en koopt
daartoe ook aan. Tot de vaste col
lectie behoren o.a. werken van
Mare Mulders en Henk Visch,
kunstenaars in wier werk een
persoonlijk beeld van God voor
komt.
Van Henk Visch (1950) heeft het
museum een beeld dat bestaat uit
twee houten karrenwielen die hij
in elkaar heeft vervlochten. Aan
de spijlen van een van de wielen
heeft hij een Christuscorpus ge
monteerd, het beeld van de lij
dende. Christus lijkt vermalen te
gaan worden tussen de wielen,
een associatie die geen enkele bij
belplaats als bron heeft. Het is
een eigentijds beeld van een kun
stenaar die (in dit geval) gebruik
maakt van objets trouvés, kant
en-klare voorwerpen die zijn idee
van pijn en lijden moeten uit
drukken. Een eigen beeld van
Henk Visch van het passieverhaal
dat voor ons niks vanzelfspre
kends en niks gemakkelijks heeft.
In het andere werk van Henk
Visch zit een religieuze interpre
tatie een beeld soms .dicht op de
hielen.
In het Ignatiusziekenhuis in Bre
da staat van hem een wit beeld
van polystyreen (piepschuim) in
de vorm van een madonna. Hij
onthoudt zich zelf van een titel
maar het feit dat het nonnen
klooster dat het oude Ignatius
heeft opgericht, het beeld heeft
gekocht en geschonken aan het
nieuwe ziekenhuis, is niet toeval
lig. Onuitgesproken is dit een
madonnabeeld; we benoemen het
alleen niet meer met zoveel woor
den. Alsof we het liever niet wil
len weten.
Eenzelfde terughoudendheid
kom je tegen bij Mare Mulders
(1958). Hij heeft Christussen ge
schilderd en piëtas, hij heeft het
lijden tot thema gemaakt in zijn
schilderijen maar op de vraag
'Gelooft U in God' antwoordt hij:
'Nee'. Als ik dood ben is de god in
mij ook dood. God is een product
van de hersenen om tot beslissin
gen over goed en kwaad te kun
nen komen. Het kruis is van dat
product het symbool (uit een in
terview in NRC Handelsblad van
1991).
In zijn werk is onmiskenbaar een
beeld van God aanwezig als te
ken van lijden. Vaker nog dan een
concrete afbeelding van de ge
kruisigde Christus neemt hij
daarvoor kadavers van dieren als
motief. De dikke verfmaterie
transformeert hij tot vlees en
bloed. Het is een omgang met het
lijdende lichaam door de verf
heen. Een geconserveerd en tijd
loos beeld van het lijdensverhaal,
in eigentijdse gedaante.
Reinoud van Vught (1960), in zijn
ideeën omtrent de schilderkunst
verwant met Mulders, maakte op
eigen manier het Christusbeeld
weer actueel. Bij hem niet zozeer
een Christus als teken van lijden
waaraan niet te ontkomen valt,
maar een meer afstandelijke om
gang met het oude Christusbeeld.
Rond 1990 maakte hij voorname
lijk afdrukken van oude cruci
fixen die hij op rommelmarkten
tegenkwam of vond op de zolder
van het klooster in Tilburg waar
hij zijn atelier heeft. Hij gebruikt
het beeld als een schilderkunstig
motief dat als symbool nog wel
fungeert maar zonder de existen
tiële lading die Mare Mulders er
aan geeft.
In 1995 is er in museum De Wie-
ger in Deurne en in museum Het
Catharijneconvent in Utrecht een
tentoonstelling ingericht van het
beeld van Christus in de heden
daagse kunst in Nederland. Het
was niet bepaald een kritische in
ventarisatie, veeleer een bij voor
baat mislukte poging iets aan te
tonen wat niet echt meer bestaat.
Getuige de veelheid van werken
is God zelf niet dood maar Zijn
beeld maakte daar wel een erg
overleefde indruk. Daar waren
enkele belangrijke werken te
zien. Behalve van de voornoemde
kunstenaars ook werk van Ar
mando, Lueebert, Anton Hey-
boer, Mariene Dumas Jezus is
boos heet een doek dat zij daar
toonde), Otto Egberts. Dat zijn
kunstenaars die overtuigen, niet
omdat ze een religieus thema
schilderen, maar omdat ze een
voudigweg goed schilderen. Be
denkelijk wordt zo'n Christus
thema in handen van mindere go
den. Oninteressante kunstenaars
die een beeld kopiëren zonder
daar een eigen en nieuwe inhoud
aan te geven. Ineens wordt een
thema dan een plat cliché dat niet
meer van deze tijd is. Doodser
kan een godsbeeld niet zijn dan
in de voorstelling van derde
rangskunstenaars.
Veel vitaler is de benadering van
Jaap de Vries (1959), die in die
reizende tentoonstelling aanwe
zig was met twee doeken. Een er
van is zijn eigen interpretatie van
Het Avondmaal. Het is een groot
werk, acrylverf en inkt op papier,
naar opzet en vorm een reprise
van Da Vinci's Laatste Avond
maal. Zoals Da Vinei plaatst De
Vries het tafereel in een architec
tonisch kader. Inhoudelijk is het
verschil heel groot. Voor Jaap de
Vries is God zoals wij die bedoe
len, dood. Voor hem is het chris
tendom failliet, een religie zonder
leidsman.
Als God dood is, dan moet Hij
dus ooit bestaan hebben, en zo
schildert Jaap de Vries: de beves
tiging van een afwezigheid. Hij
heeft zeven niet nader te identifi
ceren figuren rond de tafel ge
plaatst waarop het skelet ligt van
een mens. Niet een zo maar mens,
maar God. Als een fossiel. Bin
nenste buiten gekeerd, gestroopt
en tot op het bot ontleed. Van on
ze God is niks meer over. Wat
overblijft is het kwaad, ofwel de
achterkant van ons godsbeeld.
Rob Scholte heeft op een andere
interessante manier een eigen
tijdse draai aan het godsbeeld ge
geven. Een manier die meer zegt
over hem dan over god overigens.
Op zijn solotentoonstelling in
Boijmans van Beuningen 1988
zag ik van hem het schilderij Co
ver. Het schilderij toont de cover
van het weekblad Haagse Post
gedateerd kerstmis 1986. Op die
voorplaat het kindje Jezus met
een reusachtig aureool van goud.
Het kindje Jezus ligt dit keer niet
in de schamele kribbe maar op
een comfortabele commode, en
Jezus is ook niet Jezus maar Rob
Scholte zelf. Een kiekje uit het
familiealbum van baby Scholte
op de commode.
Het doek is een satirisch com
mentaar op onze Jezus-industrie,
maar net zo goed een verheffing
van het kunstenaarschap: Rob
Scholte als god. De tentoonstel
ling heette toepasselijk How to
star, oftewel: hoe word ik god?
Het is een provocatieve omgang
met iets wat kennelijk toch leeft.
God in de beeldende kunst in Ne
derland, het blijft worstelen ook
voor diegenen die het godsbeeld
liever ontkennen. Het is als een
kapel zonder god.
Door Angelique Spaninks
Hoog op de witte muur in een van
de centrale zalen van het Brussel
se Paleis voor Schone Kunsten
prijken wijze woorden van de
Amerikaanse kunstenaar La
wrence Weiner in de verschillen
de officiële landstalen van Euro
pa. Dit kunstwerk, een van de 21
afkomstig uit de collectie van het
Eindhovense van Abbemuseum,
doet dienst als motto voor de ten
toonstelling De kunst van het
verzamelen, twintigste eeuwse
kunst uit Nederlandse musea, die
momenteel te zien is in het ze
nuwcentrum van Europa.
Dat ons land dit half jaar voorzit
ter is van de Europese Unie
vormde de aanleiding voor een
buitenlandse presentatie van Ne
derlandse collecties. Volgens
goed gebruik brengt de Euro
voorzitter namelijk altijd wat
cultuur uit eigen land mee naar
Brussel. Maar het Ministerie van
Buitenlandse Zaken wilde meer:
een museale groepsexpositie van
internationaal niveau die aan
trekkelijk zou zijn voor een breed
publiek. Ze vonden niet alleen de
tentoonstellingsdienst van het
Paleis voor Schone Kunsten be
reid mee te werken maar ook de
vijf toonaangevende Nederlandse
Musea voor hedendaagse kunst:
naast het Eindhovense Van Ab
bemuseum ook het Amsterdamse
Stedelijk Museum, het Haags Ge
meentemuseum, het Rotterdams
Museum Boijmans van Beunin
gen en Museum Kröller-Müller
r
uit Otterlo. Stuk voor stuk leen
den zij een groot aantal topwer
ken uit, oplopend tot ruim 150 in
totaal. Om het geheel werkbaar
te houden werden Hans Janssen
(conservator van het Haags Ge
meentemuseum) en Piet de Jonge
(tegenwoordig conservator bij
Boijmans, vroeger werkzaam bij
het Van Abbe) tot samenstellers
uitgeroepen. De definitieve selec
tie van de werken was dus aan
hen. En lopend door de veertien
onlangs gerestaureerde zalen van
het Brussels Paleis mag hen ge
rust een eigenzinnige keuze voor
de voeten worden geworpen.
Van chronologie of een historisch
verantwoorde ordening is geen
sprake. En ook het verzamelbe
leid van de verschillende musea
is in de tentoonstelling nauwe
lijks te identificeren, al doet de
titel anders vermoeden. Nee,
Janssen en De Jonge kozen de
kant van de kunstenaars en de
kunst, de kant van de significan
te persoonlijkheden en opmerke
lijke dwarsverbanden. Zij zetten
in iedere zaal een Nederlandse
kunstenaar centraal, om er ver
volgens geestverwant werk van
andere Nederlandse maar vooral
buitenlandse kunstenaars uit
eveneens Nederlandse collecties
omheen te plaatsen.
Vervolgens gaven ze iedere zaal
een eigen stempel; bestaande uit
een soms interessante maar vaak
volledig uit de lucht gegrepen
kreet als Mystiek, Interieur en
Pijn. Het resultaat is een chaoti
sche, maar veelzijdige presenta
tie waarin de uitzonderlijke col
lectie Nederland - dat wat onze
musea sinds de jaren tien van de
ze eeuw bij elkaar sprokkelden
op de internationale kunstmarkt
- zich openbaart als een com
plexe, boeiende puzzel.
Meest opmerkelijk is de keuze
van de samenstellers voor de cen
trale Nederlandse kunstenaars.
Natuurlijk is een zaai gewijd aan
Piet Mondriaan, waarschijnlijk
de meest bekende en ook interna
tionaal gerespecteerde kunste
naar die Nederland deze eeuw
voortbracht. En naast hem krijgt
ook de brutalere maar minstens
zo internationaal bekende kun
stenaar Kees van Dongen een
zaal toegewezen. Er zitten echter
ook minder voor de hand liggen
de keuzes tussen.
Wat te denken van Joep van Lies
hout met zijn levensgrote kunst
stof objecten, waaronder de knal
gele Biopik (1992), of van portet-
en landschapsschilder Wim
Schuhmacher. Zij trekken re
spectievelijk de zalen Oppervlak
en Controle. Nog raadselachtiger
wordt het wanneer Van Lieshout
aan het surrealisme van Dali ge
koppeld wordt, terwijl Schuhma-
chers lyrische, in zacht zilver ge
dompelde werk in verband wordt
gebracht met de abstracte struc
turen en wetmatige beweging van
Peter Struycken en de suprema-
tistische werken van Malevich.
Combinaties als deze vergen
meer verbeeldingsvermogen van
de kijker dan gebruikelijk.
Het zijn dan ook juist dit soort
persoonlijk getinte voorkeuren
die de Kunst van het verzamelen
de broodnodige lucht en verras
sing geven. Van een dwarsdoor
snede of volledig overzicht kan
toch geen sprake zijn, al was het
alleen maar omdat het Paleis niet
op grote objecten en installaties
berekend is. En ook de geschiede
nis uit en te na herschrijven valt
buiten het bereik van een opzet
als deze. Door echter topstukken
uit verschillende tijden en collec
ties, of ze nu van Nederlandse
dan wel buitenlandse makelij
zijn, op een zo uitgesproken ma
nier bijeen te brengen komt de
kunst tot leven.
Plots ontdek je dan hoe Charley
Toorop - onder het obscure the
ma wapening - als een centrale
figuur in de beeldende kunst van
deze eeuw opereerde. Open
staand voor allerlei opvattingen
en ideeën knoopte zij de werelden
van Picasso en Kandinsky aan
die van Severini, Koch en Rae-
decker. Een zaal verder hangen
onder het treffender etiket Lagen
enkele prachtig dubbelzinnige
werken van René Daniëls. Deze
worden samengebracht met de
Hommage aan Apollinaire van
Marc Chagall, uit de collectie van
het Van Abbe, waar Daniëls naar
eigen zeggen vaak naar ging kij-
0
1
AMSTERDAM
Rijksmuseum - 'Spiegel van alle dag' - Nederlandse genreprenten
16e en 17eeeuw(t/m4mei)-mat/m zo 10.00-17.00 uur
De Nieuwe Kerk de Dam - 'De keizerin en de kunsten' - tentoonstel,
ling van kunstvoorwerpen uit de tijd van Catharina de Grote i.s.m. de
Hermitage - ma t/m zo 10.00-18.00 uur (t/m 13 april)
ANTWERPEN
De Singel - 'Architectuur: De plaats en het gebouw' - werken van
Christian Kieckens - di t/m za 14.00-18.00 uur (tot 16 mrt)
KMSK/ICC Meir - 'Uit het Ongewisse' werken van Jean-Noêl Buatois,
Patrick Everaert, Jo Huybrechts, Heidi Voet en Barbara Woutermaer-
tens - di tot zo 10.00-12.30 en 13.30-17.00 uur (Tot 27 apr)
APELDOORN
Paleis Het Loo - 'Tussen twee tronen' - schatten uit Petershof van Pe-
ter de Grote tot Nicolaas II - di t/m zo 10.00-17.00 uur (t/m 2 apr)
BERGEN OP ZOOM
Gemeentemuseum Markiezenhof - Rob Mohlmanri/schilderijen
blik van boven en ander werk - di t/m zo 14.00-17.00 uur (t/m 23 mrt)
BAARLE NASSAU
De Verbeelding Klokkenstraat 12 - 'Tijdloze Geheimzinnigheid' - Pe-
ter Langenberg/mixed media - Hans van der Weijden/objekten - Loes
Plant/materiekunst - do t/m zo 13.00-17.00 uur (t/m 23 mrt)
BREDA
Chassé Galerie - Kunst in de krant - 38 spraakmakende kunstpagina's
uit de jaren '80 en '90 - i.k.v. 75-jarig bestaan de Volkskrant (t/m 3 apr)
- Bas van Brakel/sculptuur/tekeningen Pol Taverne/foto - t/m 15 mei
-mat/mza 13.00-18.00 uur
Galerie Segeren Raadhuisstraat 10 - Louisette van Donkelaar/schil
derijen en grafieken - di t/m vr 10.00-18.00 - do 10.00-21.00 -za lo.OO-
17.00 uur (t/m 15 mrt)
Galerie Molenaars Ginnekenweg 79 - schilder en dichter Jan Van
riet/bijzondere schilderijen - wo t/m vr 13.00-17.30 - za 11.00-17.00uur
(t/m 21 mrt)
Atelier Madeleine Heijmans Cingelstraat 4 - Rens Horn/foto's-V
tijns-Amerikaans dagboek'- za en zo 12.00-18.00 uur (t/m 30 mrt)
De Beyerd Boschstraat 22 - Klaas Gubbels/overzicht diverse werken
en technieken van 1958 tot heden (t/m 23 mrt) - Ik zie ik zie wat jij niet
ziet/ fotografie (18 mrt t/m 6 mei) - di t/m vr 10.00-17.00 uur - za en zo
13.00-17.00 uur
Lokaal 01 Kloosterlaan 138 - 'Expositie Instalaties' - werken van Ma-
chiel Braaksma, Emma Rushton, Derek Tyman en Wineke Gartz -
t/m zo 13.00-17.00 uur (t/m 16 mrt)
Nieuwe Brabantse Kunst Stichting Reigerstraat 16 - 'Recontres'
met werken van Laila Aguenaou, Arie Berkulin, A. van Campenhout
en Lex van Lith - di t/m zo. 13.00-17.00 uur (t/m 30 mrt
DEN HAAG
Het Paleis - Deense Kunst uit de Deense Gouden Eeuw (1800-1850)-
een keuze van meesterwerken uit diverse musea van Kopenhagen-di
t/m zo 11.00-17.00 uur (t/m 19 mei)
Mauritshuis - 'Kunst op vleugels' - drieluik van Gerard David - twee-
en drieluiken van de laat Middeleeuwen - di t/m za 10.00-17.00 uur-
zo 11.00-17.00 uur (t/m 22 jun)
EINDHOVEN
Van Abbemuseum - 'Een keuze uit de collectie' - Marijke van War-
merdam/'Enkel, dubbel, dwars' - Suchan Kinoshita/voorstelling (t/m 1!
apr)
GENT
Museum van Hedendaagse Kunst (Rode Poort) - Werken van
Martin Assig (schilderijen, tekeningen, sculpturen) en Jus Juchtmans
(schilderijen) - di en zo 9.30-17.00 uur (tot 14 apr)
KNOKKE
Cultureel Centrum Scharpoord - 'Introspectie 5' - werken en instal
laties van Johnne Benoot, Nicolaas Billa, Luc Bonehill en Albert Goet-
hals - dagelijks behalve ma -10.00-18.00 uur (tot 17 mrt)
LEIDEN
Rijksmuseum het Koninklijk Penningkabinet - 'Euro van de Oud
heid' - financiëring van een wereldrijk - di t/m za 10.00-17.00 uur-zo
12.00-17.00 uur (t/m 31 mrt)
ROOSENDAAL
Tongerlohuys Molenstraat 2 - Mols-Van Gooi/stenen en schilderin
gen - di t/m zo 14.00-17.00 uur - opening 9 mrt (t/m 6 apr)
ROTTERDAM
Museum Boijmans Van Beuningen -Thorvald Bindesboll 1846-1901
- 'vergeten pionier van Deense Art Nouveau' - di t/m za 10.00-17.00
uur - zo 11.00-17.00 uur (t/m 4 mei)
Kunsthal - Designprijs Rotterdam 1997 - 28 genomineerde producten
(t/m 16 mrt)
TILBURG
Het Nederlands Textielmuseum - 'Ruik de tijd, hoor beweging, kijk
naar klank!' - geluidsculpturen van de kunstenaar Nico Parlevliet (t/m
23 mrt)
ULVENHOUT
Galerie de Pekhoeve Dorpstraat 92 - Gerrit van Meer/olieverf, Joep
Bevers/brons - do t/m za 11.00 -18.00 uur, zo 13.00 -17.00 uur (t/m 0
apr)
'Palais des Beaux-aards'(1983) van René Daniëls uit de collectie
van het Stedelijk Museum in Amsterdam.
ken toen hij nog in Eindhoven
woonde. Mooiere en diepere bin
dingen tussen kunstwerken, mu
sea en kunstenaars zijn nauwe
lijks denkbaar.
I 'De kunst van het verzamelen, twintigste
eeuwse kunst uit Nederlandse musea' is
nog tot en met 25 mei te zien in het Paleis
voor Schone Kunsten, Koningsstraat 10,
Brussel. Dagelijks 10-18 uur, maandag ge
sloten. Catalogus 1200 BF, 60 gulden.
Het idee dat je alleen met een
goudgerande creditcard op de
kunstbeurs Tefaf in Maastricht
kunt shoppen, ligt voor de hand.
Toch is die indruk niet helemaal
juist. Ook bezoekers met een
minder goed gevulde knip kun
nen beslag leggen op mooie ob
jecten uit een rijk geschakeerd
aanbod, al is er absoluut niets te
koop op vlooienmarktniveau.
Maar met een slordige vijfdui
zend gulden in zijn portemonnee
kan de Tefaf-ganger toch aardig
uit de voeten. „Dit is interessant
voor een Nederlander", zegt
Bernhard Descheepmaeker van
het Antwerpse antiquariaat Jan
Dirven, „in België raak je ze niet
aan de straatstenen kwijt: her
denkingspenningen van Holland
se zeehelden. Deze hier van
Maarten Tromp dateert van 1653.
Ze werden gemaakt om zeeslagen
te herdenken. Het unieke is, dat
ze van puur zilver zijn en dat ze
in feilloze staat verkeren. Kijk
maar naar de scherpte van de de
tails in de afbeeldingen. Pennin
gen kunnen door veel handen
gaan en dan slijt zoiets na vier
honderd jaar er wel af.De prijs?
„Vierduizend gulden. Afdingen?
Er kan altijd wel honderd gulden
vanaf.
Hoe mooi en gaaf de afbeelding
ook is, de schoonheid van de pen
ning is een bijkomend aankoop
argument, vindt Descheepmae
ker. „Het punt is dat zo'n exem
plaar veel meer vertelt over de
vaderlandse geschiedenis dan een
dik boek. Het is toch leuk dat je
met de penning over het verleden
kunt gaan mijmeren. Denk eens
in, hij dateert uit de Gouden
Eeuw, uit de tijd dat de EngelIs®
en Nederlanders op de wereld
zeeën heer en meester waren en
overal ter wereld hun koloniën
stichtten."
Op de stand van Van Gelder In
dian and Oriental Antique Jewel
lery wurmt Fleur van Gelder een
19e eeuwse Indiase teenring aan
haar vinger. Haar moeder reist»
jaren kriskras door India en Chi
na op zoek naar oude juwelen
„En zij past alles zelf om te kij
ken of het wel draagbaar is. Da'
is het voordeel van een vrouwelij
ke juwelier. Zie je,", de teenring
schiet naar de juiste plek, „e®
hij is heel goed te dragen, hl Ind»
dragen de mensen juwelen overt
op hun lichaam. Ér zijn hoofd
tooien, neusringen, teeming®-
armbanden voor de bovenarm '11
de Indiase cultuur spelen juwej®
een enorme rol. Zelfs de arms'
mensen die op de straat lev®;
dragen ze. Een Indiër verko°P
alles, behalve zijn juwelen."
Niet zeldzaam, maar wel fu\an
cieel behapbaar voor de Te»1'
boemelaar is de serie kopergrt'
vures van Johannes Stradan
die het Geldropse antiquana
Paulus Swaen aanbiedt.
Jan Modaal kan voor 625 gum
een mooie prent uit 159" 'nc
sief een 'Italiaanse handgemaas
te lijst' boven het dressoir na
gen.
De Tefaf in het MECC in Maastricht duurt
nog tot 16 maart. Op werkdagen van
20 uur, op zaterdag en zondag van r»
Boe
slee
DoorJohan Diepstraten
pe Collectieve Propaganda
van het Nederlandse Boek zal
over enkele maanden met trots
melden dat er door het thema
van de Boekenweek, Mijn God,
nog nooit zoveel boeken zijn
verkocht van De Celestijnse
Belofte, De ontdekking van
God, Handboek voor de ziel,
I Het' Boek van God, Balsem
voor de ziel, en de hele serie Is
lam, Hindoeïsme en Boeddhis
me voor beginners. Dat is leuk
voor de CPNB, leuk voor de
boekhandel, maar met litera
tuur heeft het allemaal niets te
maken.
Dat het met de Boekenweek hele-
al mis zou gaan, was al te
voorspellen op basis van de aan
bieding van Wie God verlaat
heeft niets te vrezen, De Schrift
betwist van Maarten 't Hart. 'De
ze bundel zal opschudding en ge
krakeel veroorzaken onder aller-
ei gezindten in Nederland.' De
Evangelische Omroep kan er het
iele jaar mee door, maar de lite-
•aire wereld zal er koud onder
olijven. Dat komt omdat het the
ma niet uitgelegd wordt in de be
tekenis van 'de invloed van God
Dp de literatuur', maar in de trant
van wat religie de mensheid te
genwoordig te bieden heeft. Daar
zijn de NCRV, KRO en IKON
voor.
Dat zo'n benadering tot weinig
leidt, is het beste te illustreren
lan de hand van het boeken
weekessay Niet te geloven van
ïerrit Komrij. Het is een prieel-
'esprek tussen 'een relimaan, een
•elifiel en een relifoob' die, zo
ilijkt uit de discussie, over alles
tletsen, maar nauwelijks over li-
eratuur. Toegegeven, er is een
verwij?;inkje naar Désanne van
Srederode en naar Kellendonk,
naar daar houdt het wel mee op.
luim zestig pagina's praten
/reemond, Grijphart en Boks-
'oet over godsdienst. Vreemond
mt als gelovige kracht uit het ge-
oof. 'Er is al zoveel onzeker in de
vereld dat ik me gelukkig prijs
net dit fundament van zeker-
leid.' Grijphart is op zoek naar
iet mysterie in de godsdienst.
Waar ik nieuwsgierig naar ben is
iet onzichtbare achter de reali-
eit. Wat mij fascineert is de
°°r Marjan Mes
!e Engelse schrijfster Jeanette Wi
'eeds meer tot de Virginia Woolf
n exPer'nienteel auteur die he
omen van de traditionele, doo'
romankunst. In interviews no
Pp langrijke erfgenaam van
•ment waarover zij in eigen lan
-elfoverschatting en hoogmoed'
schrijfster van o.a. het g
ort/y fruit en het fascinerende
gwel eens duur komen te sta
rters. Virginia Woolf vern
en Personages ondermeer on
n toee).groter- kosmisch geheel e
Wmteen™™ 0ok 2ij reisde
°auipeajette Winterson (1959)
itznm'i u r Van de zeer Meine
iuwri !;t umversum, de aarde
ok b n alleen een bron van 1
sch to reSefreckte aanleiding om
te vernieuwen.
tear nieuwst boek Gut Symm
aar n t^elsus' die d^ hele we
Einstein en Oppenhe'
tode enT^6?^ aanwezig en
ternati hebben de weg v
precies zoals gods
zien F erlcehjkheid die kan wo
van h«' -lat de
'space th Veif verwiJderd van d
"gen P;lhl°"e' waarin °S
Wereld m tussen de
dus Wintf>rem^d Worden tot een
it Set "SOn.m.haarintroduct
vier MS°gelljkindrie™ifnt
dood '?tenStienlokken ons
sterrenstof die wij zij
