Deur naar de eeuwigheid staat soms op een kier 'Golgotha' biedt de hele Jezus 'Muziek is eredienst, maar je moet er zuinig mee zijn' inzpalast' 1 Bont programma van Spaanse liederen 2 D2 DE STEM ■VI U Godsbeelden D3 Verplaatsen Vakwerk Cyclus Brabants Orkest met groot oratorium van Frank Martin in Breda ^isVooSongUemdegeSChie- ïdÏ1111^ haaSt™" 0 B N 3 13 MAART1997 11 i i i DAM Jtiek, dans en theater - Tent Sta I jtPEN jrt - door TIL - Het Klokhuis - u» T mrt) IWilde - door Nieuw Raamtheat», '20.00 uur (tot 15 mrt) 'ZOOM jsurg de Maagd - 20.15 uur (13 |)A Chassé Theater - 20.00 uur (13 1 ■LEUR pijff. - Theater De Nobelaer - 2015 lAAG |i t/m za 20.00 uur, zo 14.00 uur en RDAM heater-20.15 uur (15 en 16 mrt) Lor Theater - 20.15 uur (17 en 18 mrt) Ise Schouwburg - 20.15 uur(l7t/m VJDAAL houwburg de Kring - 20.15 uur (11 cRDAG :da In Vrouw alleen - In serie Nieuwe 0.45 uur I LEUR rNobelaer-20.15 uur IURG lis - Schouwburg - 20.15 uur RDAM iwburg-20.15 uur |NDAAL 5 - Schouwburg de Kring - 20.15 uur |DAG EDA theater-talkshow voor jongeren - |is - Chassé Theater - 20.30 uur I LEUR 0.15 uur BURG - Schouwburg - 20.30 uur ËRDAG :eda pater - 20.45 uur I LEUR -20.15 uur iENDAAL ort - Schouwburg De Kring - 20.15 uur ISDAG 'ERHOUT De Bussel-20.15 uur .BURG uwburg - 20.15 uur NSDAG REDA |ssé Theater - 20.30 uur ÉN LEUR belaer- 20.15 uur (TERHOUT door Compagnie Derniers Details. LBURG even - Schouwburg - 20.15 uur 'SENDAAL ak - toneel van Artemis - Schouwburg TERDAM rater - try-out - RO Theater - 20.15 uur i die aan het housen slaan. Ze dra gen ieder een ruw brok steen, waarop machteloos wordt gesla gen. Een klein meisje voegt a® volslagen mechanisch bij de vol wassen house-dansers. Het »Jn de enige twee niet oppervlakkige symbolen in deze amateuristisc aandoende voorstelling. Het idee van het danslokaal dwarsdoorsnee van een telken veranderende samenleving wer ontleend aan het voorbeeld va het Theatre du Campagn°l> a indertijd met een dergelijke voo stelling furore maakte, dat 0 door Ettore Scola in diens spe film Le Bal werd nagevolgd- penhaus, een speel- en werk- Het huisgezelschap van het Pu10 ïn liji^, - ternationale acteurs, komt voora plaats voor onafhankelijke, Door Hans Rooseboom „Mijn God is de muziek. Dat heb ik ooit iemand horen zeg gen, en ik kan het daarmee wel eens zijn. Ik beluister muziek soms als een soort dienst voor mijzelf alleen." Frans Baljeu, organist, pianist, muziekleraar en recensent voor dagblad De Stem, leeft bijna helemaal voor de muziek. „Maar religieuze ervaringen, daar ben ik allergisch voor. Ik noem het liever een gevoel van welbevinden dat ik door bepaal de muziek kan ondergaan." Een traditioneel opgevoed pro testants jongetje, zo noemt Bre- danaar Frans Baljeu zichzelf. „Als kind werd ik niet in contact gebracht met metafysische erva ringen. In mijn puberteit ontwik kelde ik een hang naar mystiek, zoals die in de katholieke kerk bestaat." Op het conservatorium in Tilburg werd aan dat zoeken naar mys tiek tegemoet gekomen. „We gin gen met onze leraar Louis Toe bosch naar de abdij van Tongeren in Belgisch Limburg. Daar zon gen we een mis van Stravinski, een fascinerende mystieke erva ring." Al dan niet 'religieuze' ervarin gen hoef je niet uitsluitend te ontlenen aan het luisteren naar religieuze muziek. Baljeu: „Het kan gebeuren met iedere muziek. Ik beleef bij sommige passages van Schubert en Bach de sensatie dat de componist de deur naar de eeuwigheid op een kier zet en ons een blik daarachter vergunt." „De godsbeelden uit mijn jeugd, dat kan het niet meer zijn. Als je het geloof als zodanig vaarwel zegt, dan wordt het een levens lange zoektocht: wat is het dan wel? Het is zoeken naar een ge voel van welbevinden. Ik onder vind dat steeds sterker met mu ziek van Brahms. Zijn Tweede Symfonie bijvoorbeeld, die past helemaal bij dit jaargetijde, het voorjaar. En Brahms' Eerste DONDERDAG 13 MAART1997 Symfonie reserveer ik voor mijn jaarlijkse vakantie in de Zwitser se Alpen. Dan beluister ik die muziek met het uitzicht op al die granieten reuzen om me heen. Dat ervaar ik als een soort dienst." „Muziek is eredienst, maar je moet er zuinig mee zijn. De Hohe Messe van Bach moet je niet te vaak beluisteren. Bij Bach heb ik iets aardigs ontdekt. In zijn mu ziek speelt de hobo een belangrij ke ról. ïn veel cantates hoor je de hobo langzaam loskomen uit het orkest. De hobo is bij Bach de ziel van de mens op zoek naar God." „Toch heb ik deze ervaringen eerder met 'heidense' stukken dan met muziek op religieuze teksten. Die momenten heb ik vooral tijdens live uitvoeringen. Bij live-concerten kan zich ook de grootheid van een uitvoerend kunstenaar beter manifesteren. Op cd gebeurt dat zelden. Ik geef daarom de voorkeur aan het bele ven van muziek tijdens concer ten, en bij de keuze van een cd neem ik er liever een met een li ve-opname. Ik neem het gekuch en het gesteun graag voor lief." Frans Baljeu is (ook) organist. Hij doet regelmatig een dienst in de hervormde kerk van Chaam. Veel mensen hebben in de kerk leren houden van het orgel, maar velen ook hebben daar juist een afkeer van het orgel ontwikkeld. „Ik moest vroeger gedwongen naar de kerk, dat is waar. Wij gingen naar de Grote Kerk in Breda. Toch ging ik graag mee, en dat lag aan de organist Jaap Hillen. Ik heb enorm ontzag voor de or gelwerken van Bach, de triosona tes en de grote orgelfuga's. Mocht er twijfel bestaan aan een orde ning in de wereld, dan hebben componisten en architecten laten zien: er is een ordening. Baljeu's collega-recensent Jan de Breet was jarenlang dirigent voor de Christelijke Oratorium Vere niging Breda - trouwens ook, om maar iets te noemen, van de Bre dase Revue. Jan de Breet: „Ik denk niet dat het strikt nodig is dat een dirigent van oratoria zelf gelovig is. Ik kan me best ver plaatsen in de emoties en de over tuigingen van mensen die anders denken. Een heiden kan dit ook, maar ik ben geen heiden, daar voor ben ik te veel met godsdienst opgevoed. Ik onderga bij muziek heel veel emoties die je religieus zou kunnen noemen. Die emoties heb ik vooral bij niet-religieuze muziek, bij kamermuziek uit de Romantiek, zoals Schubert en Schumann." Het is moeilijk te verwoorden materie, maar Jan de Breet heeft een samenvattend woord bij de hand. Het is troost. „Troost, én het besef dat er meer is tussen he mel en aarde, een besef van grootheid, van het fantastische wonder dat het mogelijk is dat ie mand zo iets schept. Troost ont leen ik ook aan de picardische terts. Dat is een vakterm voor het verschijnsel dat in veel barokmu ziek voorkomt: het hele stuk staat in mineur, maar het slotakkoord is in majeur. Dat geeft troost." Behalve troost kan muziek ook rust bieden. „Het Gregoriaans roept de sfeer van kloosters op. Daar gaat een grote rust van uit." Tenslotte is er de verwondering. „Ik kan bij het luisteren naar Bach stupéfait zijn over zo veel vakmanschap, zo veel construc tie, in combinatie met inspiratie tot in de kleinste details," aldus Jan de Breet. Een echte praktijkman is de te nor Alex Vermeulen uit Bergen op Zoom. Vermeulen heeft dit seizoen veertien Matthaus Pas sionen in zijn agenda genoteerd staan. Plus nog meer religieus werk, zoals vier keer het orato rium Golgotha van Frank Martin (zondag 16 maart in het Chassé Theater in Breda). „Ik zing verschillende malen de partij van de Evangelist," aldus Vermeulen. „Gelovig ben ik wel, maar ik beleef het niet elke keer. Dat is niet noodzakelijk. Compo nisten, vooral de goede, zochten constant onderwerpen vyaar ze muzikaal iets mee konden. Zo'n onderwerp, in dit geval c(e Mat thaus Passion, was voor hen slechts een middel om iets muzi kaal over het voetlicht te> bren gen." Een zanger is in de eerste plaats een prof, een vakman, zo bqtoogt Alex Vermeulen. „Ik kan je tien tallen Evangelisten noemen die niet gelovig zijn, maar diè wel een overtuigende rol zingen. Het is puur vakwerk. Als je je door je emoties laat meeslepen, dan kun je niet meer zingen. Dan kun je bijvoorbeeld helemaal geen opera zingen. Je bent met muziek bezig, religie is secundair. Dat vind ik geen heiligschennis. Het is 'alle maal mensenwerk, muziek is door mensen geschreven." Heel dicht bij de hemel zit de beiaardier. De stadsbeiaardier van Breda, Jacques Maassen, stamt uit een geslacht van kerk musici, organisten en beiaar diers. Zijn grootvader, zijn vader en zijn broer waren en zijn actief op het breukvlak van godsdienst en muziek. Jacques Maassen, tevens direc teur van de Nederlandse Beiaardschool in Amersfoort: „Ik ben ontzettend katholiek opge voed. Ik heb veel religie inge dronken. Dagelijks naar de kerk, dagelijks verhalen uit het mis saal. Het hele Nieuwe Testament ken ik uit mijn hoofd. Dat zit erin en dat blijft erin, hoewel ik aan het geloof niets meer doe. Ik ben niet gelovig meer, maar ik blijf er wel gevoelig voor." „Als ik nog iets geloof, dan is het een algemeen cultureel gevoel. Neem bijvoorbeeld de Matthaus Passion, die hoort in deze tijd van het jaar thuis, die maakt onder deel uit van een vaste jaarlijkse cyclus. Bovendien is de Matthaus méér dan een serie mooie num mers. Het is de manier waarop het thema wordt gebracht waar mee miljarden mensen zich kun nen identificeren. Ik heb ieder voorjaar die inkeer toch weer no dig. Even op jezelf worden terug geworpen. Met Kerstmis heb ik dat ook. Met kerst zal ik altijd het kerstrepertoire uit de platenkast halen." Als kerkmusicus ga je volgens Jacques Maassen iets anders met het geloof om dan anderen. „Ik heb een hekel aan Rome maar ze kunnen me altijd vragen voor een misje. Ik zit er met handen en voeten aan vast. Ik kom uit een nest van kerkmusici. Dan sta je toch op een andere manier tegen over het geloof dan het gewone kerkvolk. Tijdens de preek ga je een sigaretje roken. Je neemt wat meer afstand." Ondergaat een beiaardier nog speciale sensaties daar boven in de toren? „Het bijzondere is dat je helemaal alleen bent. Je bent verbonden met de elementen, met regen en wind, met mist en voor al met het licht. Op een fantas tische zomer- of voorjaarsoch tend speel ik anders dan in de kerstnacht, wanneer ik daar he lemaal alleen in een verlicht ka mertje zit. Met dikke mist ligt er een deken tussen mij en de stad, en door harde wind word ik op gezweept. Ik word daar boven helemaal gestuurd door de ele menten." nogal melig over. Het siaa^ 5 nauwelijks in om enige dram sche of humoristische intera"{e tussen de mannen en vrouwe laten zien. 1. Bovendien is de choreografie strekt niet interessant- Ik denk de makers ervan iets a tieks a la Pina Bausch te he willen maken, want er word gelopen en poses aangeno maar enige diepergaande gingskracht ontbreekt. EigeJ zat ik voortdurend te naar een moment dat de dansers zich eindelijk eens zouden gaan uitleven op - leuke muzieknummers van lekke' al dif Hoor Hans Rooseboom Frank Martin kwam op het stout moedige idee om de eerste passie- muzziek sinds Bach op papier te zetten na het aanschouwen van embiandts ets De drie kruisen. net zal mede door de geest des «Jds zijn geweest dat de Zwitser- componist Frank Martin (1890-1974) door Rembrandts verbeelding van het Lijden zo verpletterend werd geraakt, a Tas in het voorjaar van 1945 a Martin begon met de opzet J® «et oratorium Golgotha. De Iweede Wereldoorlog beleefde zijn laatste stuiptrekkingen en wfS ln het veilige Zwitserland ade gevolgen van deze tiwÜ r net Wel biiz°nder preten ds lijken om passiemuziek te When schrijven na Johann Se- m nü ®ach- Het verhaal werd Pgedrongen door de ontdek- vangnndueetsDedrie w ™bra?dt'" zo schreet GoLmF 1 voltooide |*a m 1948 in Amsterdam- vrouw3! tmet een Nederlandse r w getrouwd - en het werk beleefde zijn première een jaar later in Genève. De componist heeft heel precies beschreven wat voor hem de unieke betekenis was van het mo ment suprème op Golgotha én van de verbeelding van dat mo ment door Rembrandt. Frank Martin spreekt van Rembrandts 'krachtigste werk'. „Rembrandt gaf mij een nieuw inzicht in het Lijden. Er valt op zijn ets een vreemd licht verticaal in een duistere wereld. Dit stuk papier verbeeldt het ene ogenblik in de wereldgeschiedenis dat de fundamentele onverenigbaarheid van onze stoffelijke wereld en de wereld van de geest zichtbaar werden." Martin vervolgt: „Nu de geest zo stralend was verschenen in de persoon van Christus was het de wereld onmogelijk de schittering van dat licht te verdragen, voor namelijk doordat ze er niet door werd verlicht maar integendeel erdoor werd verduisterd. Met een paar pennenstreken van schaduw en licht bracht Rembrandt deze tragische tegenstelling in beeld, de goddelijke hoop die dit grote licht, uit de hemel op de drie De ets 'De drie kruisen' van Rembrandt inspireerde Frank Martin tot het schrijven van het orato rium 'Golgotha' foto meulenhoff/landshoff kruizen vallend, ons Aldus verwoordt Frank Martin de religieuze overtuiging van waaruit hij werd geïnspireerd tot zijn grote werk over Christus. De opzet van Golgotha is totaal an ders dan die van Bachs Matthaus Passion. Bach schreef kerkmu ziek, bestemd voor de gelovigen in de kerk, een gedramatiseerd verhaal, dat op een betrekkelijk willekeurig moment vlak voor de dramatische gebeurtenissen be gint en dat vervolgens het ver haal van de evangelist Matthaus getrouwelijk en zonder afwijkin gen volgt - slechts onderbroken door aria's, koren en koralen. Golgotha van Frank Martin geeft meer dan alleen het lijden en de dood van Jezus. Het werk laat 'de hele Jezus' zien, vanaf de intocht in Jeruzalem tot na de verrijze nis. Frank Martin speelt dat klaar binnen anderhalf uur (Bach drie en een half). Over de invloeden die hij onder ging bij het componeren van zijn oratorium zei de componist: „Bach, gisteren, vandaag en al tijd. Moessorgski en Monteverdi vanwege de kunst van het decla- merem." Golgotha is geschreven voor symfonieorkest, orgel, pia no, koor en vijf zangsolisten. De teksten zijn afkomstig uit alle evangeliën en andere boeken van het Nieuwe Testament, afgewis seld met teksten uit de Belijde nissen en Meditaties van Augus- tinus. Het oratorium bestaat uit de vol gende delen: Openingskoor, Palmzondag, Jezus preekt in de tempel, Het Laatste Avondmaal, Gethsemane, Meditatie, Jezus voor het Sanhedrin, Jezus voor Pilatus, Golgotha en De Opstan ding Golgotha, oratorium in twee delen, naar teksten utt het Evangelie en van Augusti- nus. Uitvoerenden Het Brabants Orkest, Brabant Koor en vocale solisten o.l.v. Mare Soustrot. Donderdag 13 maart in Muziek centrum Frits Philips Eindhoven (20.15 uur), zaterdag 15 maart in de Concertzaal Til burg (20.30 uur), zondag 16 maart Chassé Theater Breda (15.00 uur). 111 ill GENT La Boheme (opera) - door koor en symfonisch orkest Vlaamse Opera en solisten o.l.v. Silvio Varviso - 20.00 uur (13 en 16 mrt) ROTTERDAM Rotterdams Philharmonisch Concert - De Doelen - 20.15 uur (13 en 14 mrt) DONDERDAG OOSTERHOUT Jonge mensen op het Concertpodium - De Bussel - 20.15 uur BREDA Drum 'n Bass In Yo Face - jungle - Poppodium PARA - 22.30 uur Opera Hansel und Gretel - Opera Zuid - Chassé Theater - 20.30 uur EINDHOVEN Golgotha - oratorium van Frank Martin - Het Brabants Orkest en Brabant Koor - MC Frits Philips - 20.15 uur Eliane Rodrigues - piano - MC Frits Philips - 20.15 uur ROTTERDAM 3T en band - Ahoy -19.30 uur Faithless - Nighttown - 21.00 uur TILBURG The Glenn Miller Orchestra - Schouwburg - 20.30 uur UTRECHT Koor en Barokorkest van de Nederlandse Bachvereniging - Vre- denburg -20.15 uur VRIJDAG BREDA Noche de salsa - met Lucho y Orquesta Fiebre - Poppodium PARA - 21.00 uur La gamme d'amour en Groteske Zangers - Lokaal 01 - 20.15 uur BERGEN OP ZOOM Jamsessie - Poppodium de Botte Hommel - Blokstallen 3 - 21.00 uur ROOSENDAAL Ronald Douglas trio - jazz - Schouwburg De Kring - 20.15 uur TILBURG Montezuma's Revenge - Best of five - Schouwburg - 20.15 uur Yulduz Usmanova - Schouwburg - 20.30 uur ZATERDAG BREDA Swingnlght - PARA - 22.00 uur Bert Heerink - Storm na de stilte - Chassé Theater - 20.30 uur BERGEN OP ZOOM Amazing Bohoveries - Sons of the rain - Poppodium de Botte Hom mel - 22.00 uur BRUGGE Belgian Blues Night - Beurshalle Hauwerstraat - vanaf 13.30 uur TILBURG Golgotha - oratorium van Frank Martin - Het Brabants Orkest - Schouwburg - 20.30 uur ZONDAG BREDA Golgotha - oratorium van Frank Martin - Het Brabants Orkest, Bra bant Koor - Chassé Theater -15.00 uur BZN - Chassé Theater - 20.00 uur ROOSENDAAL Resonans Kwartet - Schouwburg de Kring -11.30 uur MAANDAG ANTWERPEN Cofena concert -1 Fiamminghi o.l.v. Rudolf Werthen - Elisabethzaai- 20.30 uur UTRECHT Nederlands Kamerorkest - Vredenburg - 20.15 uur DINSDAG ANTWERPEN Twee korte opera's - door Transparant - Arenbergschouwburg - 20.00 uur BRUGGE Schubertiade - door Trio Luc Devos (piano, viool, cello) - 't Leerhuys, Groeninge - 20.00 uur BREDA Ruth Jacott - Chassé Theater - 20.00 uur Danklov - gitaarmuziek - Poppodium PARA - 21.00 uur EINDHOVEN Isos Kwartet - MC Frits Philips - 20.15 uur WOENSDAG BREDA Winter in Russia II - Don Kosaken Chor Rusland - Chassé Theater - 20.00 uur Breda - Concertzaal De Nieuwe Veste. Derde concert in de serie 'Nederlandse muziek en Spaans beleg' door Jannie Pranger (mezzo sopraan) en Tomoko Mukaiyama (piano). Gehoord op 7 maart 1997. Door Geert van den Dungen Het derde concert in de succesvolle serie 'Nederlandse muziek en Spaans beleg' gaf een contrastrijk en onconventioneel programma te zien, waarin liederen uit heden en verleden voor veel afwisseling zorg den. Een bonte verzameling poëzietek sten, meestal Spaans en een enkele keer Nederlands en Frans, bewoog zich van verheven lyriek tot meer verhalend en soms zelfs naïef. De diverse componisten hadden er in de meeste gevallen gepaste muziek bij bedacht, die goed aansloot bij de inhoud van deze teksten. Zo wist de Nederlandse componist Henk Badings in zijn Twee wiege liedjes uit 1936 in weinig noten per fect samengebalde emoties te creë ren. Matthijs Vermeulen gaf het vier maal terugkerende refrein in Les filles du roi d'Espagne van Paul Fort telkens een andere muzikale il lustratie, waardoor de tekstbeteke nis van diverse kanten werd geac centueerd. Heel fraai en doordacht! De Spaanse dichter Federico Gar cia Lorca schiep prachtige pianobe geleidingen bij oude Spaanse liede ren, waarin het typisch Iberische melos zijn karakter kon behouden. Met name Los mozos de Monleon maakte veel indruk, mede door de vanuit de tekst gedachte zeer muzi kale timing van pianiste Tomoko Mukaiyama. De Nederlandse componist Henk van der Meulen (1955) koos in de middeleeuwse cantigas voor een heel ander uitgangspunt. Hij onderzocht de muzikale wortels van de Spaanse taal door haar tot spraakklanken te rug te brengen. Het resultaat hiervan leek op een geleide improvisatie voor solostem, waarbij associaties met de stemkunst van Greetje Bijma wer den opgeroepen. Sublimaties van muzikale abstractie. De 13e eeuw was in dit programma vertegenwoordigd door een Maria- lied van Alfonso X El Sabio (De Wijze) en een wereldlijk liefdeslied van Martin Codax. Beide liederen gaven dit programma een dieper historisch reliëf. De mezzosopraan Jannie Pranger had een goede mu zikale voordracht waardoor de tekstbeleving ook bij het publiek groot was. Sommige minder juist uitgesproken Spaanse medeklin kers werden haar vergeven. Haar expressieve lyrische mezzo was in de hoogte te vaak nadrukkelijk in tens; dit was vooral te wijten aan een overvloedig en snel vibrato. In de lage ligging klonk haar stem rus tiger en toch expressief. Pianiste Tomoko Mukaiyama toonde zich een virtuoos en vakkundig bege leidster. Het concert wordt op za terdag 5 april uitgezonden op Radio 4 (17.00 uur).

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1997 | | pagina 21