Deur naar de eeuwigheid
staat soms op een kier
'Golgotha'
biedt de hele
Jezus
'Muziek is eredienst, maar je
moet er zuinig mee zijn'
inzpalast'
1
Bont programma
van Spaanse liederen
2
D2
DE STEM
■VI U
Godsbeelden
D3
Verplaatsen
Vakwerk
Cyclus
Brabants Orkest met groot oratorium van Frank Martin in Breda
^isVooSongUemdegeSChie-
ïdÏ1111^ haaSt™"
0
B
N
3
13 MAART1997
11 i i i
DAM
Jtiek, dans en theater - Tent Sta I
jtPEN
jrt - door TIL - Het Klokhuis - u»
T mrt)
IWilde - door Nieuw Raamtheat»,
'20.00 uur (tot 15 mrt)
'ZOOM
jsurg de Maagd - 20.15 uur (13
|)A
Chassé Theater - 20.00 uur (13 1
■LEUR
pijff. - Theater De Nobelaer - 2015
lAAG
|i t/m za 20.00 uur, zo 14.00 uur en
RDAM
heater-20.15 uur (15 en 16 mrt)
Lor Theater - 20.15 uur (17 en 18 mrt)
Ise Schouwburg - 20.15 uur(l7t/m
VJDAAL
houwburg de Kring - 20.15 uur (11
cRDAG
:da
In Vrouw alleen - In serie Nieuwe
0.45 uur
I LEUR
rNobelaer-20.15 uur
IURG
lis - Schouwburg - 20.15 uur
RDAM
iwburg-20.15 uur
|NDAAL
5 - Schouwburg de Kring - 20.15 uur
|DAG
EDA
theater-talkshow voor jongeren -
|is - Chassé Theater - 20.30 uur
I LEUR
0.15 uur
BURG
- Schouwburg - 20.30 uur
ËRDAG
:eda
pater - 20.45 uur
I LEUR
-20.15 uur
iENDAAL
ort - Schouwburg De Kring - 20.15 uur
ISDAG
'ERHOUT
De Bussel-20.15 uur
.BURG
uwburg - 20.15 uur
NSDAG
REDA
|ssé Theater - 20.30 uur
ÉN LEUR
belaer- 20.15 uur
(TERHOUT
door Compagnie Derniers Details.
LBURG
even - Schouwburg - 20.15 uur
'SENDAAL
ak - toneel van Artemis - Schouwburg
TERDAM
rater - try-out - RO Theater - 20.15 uur i
die aan het housen slaan. Ze dra
gen ieder een ruw brok steen,
waarop machteloos wordt gesla
gen. Een klein meisje voegt a®
volslagen mechanisch bij de vol
wassen house-dansers. Het »Jn
de enige twee niet oppervlakkige
symbolen in deze amateuristisc
aandoende voorstelling.
Het idee van het danslokaal
dwarsdoorsnee van een telken
veranderende samenleving wer
ontleend aan het voorbeeld va
het Theatre du Campagn°l> a
indertijd met een dergelijke voo
stelling furore maakte, dat 0
door Ettore Scola in diens spe
film Le Bal werd nagevolgd-
penhaus, een speel- en
werk-
Het huisgezelschap van het Pu10
ïn
liji^, -
ternationale acteurs, komt voora
plaats voor onafhankelijke,
Door Hans Rooseboom
„Mijn God is de muziek. Dat
heb ik ooit iemand horen zeg
gen, en ik kan het daarmee wel
eens zijn. Ik beluister muziek
soms als een soort dienst voor
mijzelf alleen." Frans Baljeu,
organist, pianist, muziekleraar
en recensent voor dagblad De
Stem, leeft bijna helemaal
voor de muziek.
„Maar religieuze ervaringen,
daar ben ik allergisch voor. Ik
noem het liever een gevoel van
welbevinden dat ik door bepaal
de muziek kan ondergaan."
Een traditioneel opgevoed pro
testants jongetje, zo noemt Bre-
danaar Frans Baljeu zichzelf.
„Als kind werd ik niet in contact
gebracht met metafysische erva
ringen. In mijn puberteit ontwik
kelde ik een hang naar mystiek,
zoals die in de katholieke kerk
bestaat."
Op het conservatorium in Tilburg
werd aan dat zoeken naar mys
tiek tegemoet gekomen. „We gin
gen met onze leraar Louis Toe
bosch naar de abdij van Tongeren
in Belgisch Limburg. Daar zon
gen we een mis van Stravinski,
een fascinerende mystieke erva
ring."
Al dan niet 'religieuze' ervarin
gen hoef je niet uitsluitend te
ontlenen aan het luisteren naar
religieuze muziek. Baljeu: „Het
kan gebeuren met iedere muziek.
Ik beleef bij sommige passages
van Schubert en Bach de sensatie
dat de componist de deur naar de
eeuwigheid op een kier zet en ons
een blik daarachter vergunt."
„De godsbeelden uit mijn jeugd,
dat kan het niet meer zijn. Als je
het geloof als zodanig vaarwel
zegt, dan wordt het een levens
lange zoektocht: wat is het dan
wel? Het is zoeken naar een ge
voel van welbevinden. Ik onder
vind dat steeds sterker met mu
ziek van Brahms. Zijn Tweede
Symfonie bijvoorbeeld, die past
helemaal bij dit jaargetijde, het
voorjaar. En Brahms' Eerste
DONDERDAG 13 MAART1997
Symfonie reserveer ik voor mijn
jaarlijkse vakantie in de Zwitser
se Alpen. Dan beluister ik die
muziek met het uitzicht op al die
granieten reuzen om me heen.
Dat ervaar ik als een soort
dienst."
„Muziek is eredienst, maar je
moet er zuinig mee zijn. De Hohe
Messe van Bach moet je niet te
vaak beluisteren. Bij Bach heb ik
iets aardigs ontdekt. In zijn mu
ziek speelt de hobo een belangrij
ke ról. ïn veel cantates hoor je de
hobo langzaam loskomen uit het
orkest. De hobo is bij Bach de ziel
van de mens op zoek naar God."
„Toch heb ik deze ervaringen
eerder met 'heidense' stukken
dan met muziek op religieuze
teksten. Die momenten heb ik
vooral tijdens live uitvoeringen.
Bij live-concerten kan zich ook
de grootheid van een uitvoerend
kunstenaar beter manifesteren.
Op cd gebeurt dat zelden. Ik geef
daarom de voorkeur aan het bele
ven van muziek tijdens concer
ten, en bij de keuze van een cd
neem ik er liever een met een li
ve-opname. Ik neem het gekuch
en het gesteun graag voor lief."
Frans Baljeu is (ook) organist. Hij
doet regelmatig een dienst in de
hervormde kerk van Chaam. Veel
mensen hebben in de kerk leren
houden van het orgel, maar velen
ook hebben daar juist een afkeer
van het orgel ontwikkeld. „Ik
moest vroeger gedwongen naar
de kerk, dat is waar. Wij gingen
naar de Grote Kerk in Breda.
Toch ging ik graag mee, en dat
lag aan de organist Jaap Hillen.
Ik heb enorm ontzag voor de or
gelwerken van Bach, de triosona
tes en de grote orgelfuga's. Mocht
er twijfel bestaan aan een orde
ning in de wereld, dan hebben
componisten en architecten laten
zien: er is een ordening.
Baljeu's collega-recensent Jan de
Breet was jarenlang dirigent voor
de Christelijke Oratorium Vere
niging Breda - trouwens ook, om
maar iets te noemen, van de Bre
dase Revue. Jan de Breet: „Ik
denk niet dat het strikt nodig is
dat een dirigent van oratoria zelf
gelovig is. Ik kan me best ver
plaatsen in de emoties en de over
tuigingen van mensen die anders
denken. Een heiden kan dit ook,
maar ik ben geen heiden, daar
voor ben ik te veel met godsdienst
opgevoed. Ik onderga bij muziek
heel veel emoties die je religieus
zou kunnen noemen. Die emoties
heb ik vooral bij niet-religieuze
muziek, bij kamermuziek uit de
Romantiek, zoals Schubert en
Schumann."
Het is moeilijk te verwoorden
materie, maar Jan de Breet heeft
een samenvattend woord bij de
hand. Het is troost. „Troost, én
het besef dat er meer is tussen he
mel en aarde, een besef van
grootheid, van het fantastische
wonder dat het mogelijk is dat ie
mand zo iets schept. Troost ont
leen ik ook aan de picardische
terts. Dat is een vakterm voor het
verschijnsel dat in veel barokmu
ziek voorkomt: het hele stuk staat
in mineur, maar het slotakkoord
is in majeur. Dat geeft troost."
Behalve troost kan muziek ook
rust bieden. „Het Gregoriaans
roept de sfeer van kloosters op.
Daar gaat een grote rust van uit."
Tenslotte is er de verwondering.
„Ik kan bij het luisteren naar
Bach stupéfait zijn over zo veel
vakmanschap, zo veel construc
tie, in combinatie met inspiratie
tot in de kleinste details," aldus
Jan de Breet.
Een echte praktijkman is de te
nor Alex Vermeulen uit Bergen
op Zoom. Vermeulen heeft dit
seizoen veertien Matthaus Pas
sionen in zijn agenda genoteerd
staan. Plus nog meer religieus
werk, zoals vier keer het orato
rium Golgotha van Frank Martin
(zondag 16 maart in het Chassé
Theater in Breda).
„Ik zing verschillende malen de
partij van de Evangelist," aldus
Vermeulen. „Gelovig ben ik wel,
maar ik beleef het niet elke keer.
Dat is niet noodzakelijk. Compo
nisten, vooral de goede, zochten
constant onderwerpen vyaar ze
muzikaal iets mee konden. Zo'n
onderwerp, in dit geval c(e Mat
thaus Passion, was voor hen
slechts een middel om iets muzi
kaal over het voetlicht te> bren
gen."
Een zanger is in de eerste plaats
een prof, een vakman, zo bqtoogt
Alex Vermeulen. „Ik kan je tien
tallen Evangelisten noemen die
niet gelovig zijn, maar diè wel
een overtuigende rol zingen. Het
is puur vakwerk. Als je je door je
emoties laat meeslepen, dan kun
je niet meer zingen. Dan kun je
bijvoorbeeld helemaal geen opera
zingen. Je bent met muziek bezig,
religie is secundair. Dat vind ik
geen heiligschennis. Het is 'alle
maal mensenwerk, muziek is
door mensen geschreven."
Heel dicht bij de hemel zit de
beiaardier. De stadsbeiaardier
van Breda, Jacques Maassen,
stamt uit een geslacht van kerk
musici, organisten en beiaar
diers. Zijn grootvader, zijn vader
en zijn broer waren en zijn actief
op het breukvlak van godsdienst
en muziek.
Jacques Maassen, tevens direc
teur van de Nederlandse
Beiaardschool in Amersfoort: „Ik
ben ontzettend katholiek opge
voed. Ik heb veel religie inge
dronken. Dagelijks naar de kerk,
dagelijks verhalen uit het mis
saal. Het hele Nieuwe Testament
ken ik uit mijn hoofd. Dat zit erin
en dat blijft erin, hoewel ik aan
het geloof niets meer doe. Ik ben
niet gelovig meer, maar ik blijf er
wel gevoelig voor."
„Als ik nog iets geloof, dan is het
een algemeen cultureel gevoel.
Neem bijvoorbeeld de Matthaus
Passion, die hoort in deze tijd van
het jaar thuis, die maakt onder
deel uit van een vaste jaarlijkse
cyclus. Bovendien is de Matthaus
méér dan een serie mooie num
mers. Het is de manier waarop
het thema wordt gebracht waar
mee miljarden mensen zich kun
nen identificeren. Ik heb ieder
voorjaar die inkeer toch weer no
dig. Even op jezelf worden terug
geworpen. Met Kerstmis heb ik
dat ook. Met kerst zal ik altijd het
kerstrepertoire uit de platenkast
halen."
Als kerkmusicus ga je volgens
Jacques Maassen iets anders met
het geloof om dan anderen. „Ik
heb een hekel aan Rome maar ze
kunnen me altijd vragen voor een
misje. Ik zit er met handen en
voeten aan vast. Ik kom uit een
nest van kerkmusici. Dan sta je
toch op een andere manier tegen
over het geloof dan het gewone
kerkvolk. Tijdens de preek ga je
een sigaretje roken. Je neemt wat
meer afstand."
Ondergaat een beiaardier nog
speciale sensaties daar boven in
de toren? „Het bijzondere is dat
je helemaal alleen bent. Je bent
verbonden met de elementen, met
regen en wind, met mist en voor
al met het licht. Op een fantas
tische zomer- of voorjaarsoch
tend speel ik anders dan in de
kerstnacht, wanneer ik daar he
lemaal alleen in een verlicht ka
mertje zit. Met dikke mist ligt er
een deken tussen mij en de stad,
en door harde wind word ik op
gezweept. Ik word daar boven
helemaal gestuurd door de ele
menten."
nogal melig over. Het siaa^ 5
nauwelijks in om enige dram
sche of humoristische intera"{e
tussen de mannen en vrouwe
laten zien. 1.
Bovendien is de choreografie
strekt niet interessant- Ik
denk de makers ervan iets a
tieks a la Pina Bausch te he
willen maken, want er word
gelopen en poses aangeno
maar enige diepergaande
gingskracht ontbreekt. EigeJ
zat ik voortdurend te
naar een moment dat de
dansers zich eindelijk eens
zouden gaan uitleven op -
leuke muzieknummers van
lekke'
al dif
Hoor Hans Rooseboom
Frank Martin kwam op het stout
moedige idee om de eerste passie-
muzziek sinds Bach op papier te
zetten na het aanschouwen van
embiandts ets De drie kruisen.
net zal mede door de geest des
«Jds zijn geweest dat de Zwitser-
componist Frank Martin
(1890-1974) door Rembrandts
verbeelding van het Lijden zo
verpletterend werd geraakt,
a Tas in het voorjaar van 1945
a Martin begon met de opzet
J® «et oratorium Golgotha. De
Iweede Wereldoorlog beleefde
zijn laatste stuiptrekkingen en
wfS ln het veilige Zwitserland
ade gevolgen van deze
tiwÜ r net Wel biiz°nder preten
ds lijken om passiemuziek te
When schrijven na Johann Se-
m nü ®ach- Het verhaal werd
Pgedrongen door de ontdek-
vangnndueetsDedrie
w ™bra?dt'" zo schreet
GoLmF 1 voltooide
|*a m 1948 in Amsterdam-
vrouw3! tmet een Nederlandse
r w getrouwd - en het werk
beleefde zijn première een jaar
later in Genève.
De componist heeft heel precies
beschreven wat voor hem de
unieke betekenis was van het mo
ment suprème op Golgotha én
van de verbeelding van dat mo
ment door Rembrandt. Frank
Martin spreekt van Rembrandts
'krachtigste werk'.
„Rembrandt gaf mij een nieuw
inzicht in het Lijden. Er valt op
zijn ets een vreemd licht verticaal
in een duistere wereld. Dit stuk
papier verbeeldt het ene ogenblik
in de wereldgeschiedenis dat de
fundamentele onverenigbaarheid
van onze stoffelijke wereld en de
wereld van de geest zichtbaar
werden."
Martin vervolgt: „Nu de geest zo
stralend was verschenen in de
persoon van Christus was het de
wereld onmogelijk de schittering
van dat licht te verdragen, voor
namelijk doordat ze er niet door
werd verlicht maar integendeel
erdoor werd verduisterd. Met een
paar pennenstreken van schaduw
en licht bracht Rembrandt deze
tragische tegenstelling in beeld,
de goddelijke hoop die dit grote
licht, uit de hemel op de drie
De ets 'De drie kruisen' van Rembrandt inspireerde Frank Martin tot het schrijven van het orato
rium 'Golgotha' foto meulenhoff/landshoff
kruizen vallend, ons
Aldus verwoordt Frank Martin
de religieuze overtuiging van
waaruit hij werd geïnspireerd tot
zijn grote werk over Christus. De
opzet van Golgotha is totaal an
ders dan die van Bachs Matthaus
Passion. Bach schreef kerkmu
ziek, bestemd voor de gelovigen
in de kerk, een gedramatiseerd
verhaal, dat op een betrekkelijk
willekeurig moment vlak voor de
dramatische gebeurtenissen be
gint en dat vervolgens het ver
haal van de evangelist Matthaus
getrouwelijk en zonder afwijkin
gen volgt - slechts onderbroken
door aria's, koren en koralen.
Golgotha van Frank Martin geeft
meer dan alleen het lijden en de
dood van Jezus. Het werk laat 'de
hele Jezus' zien, vanaf de intocht
in Jeruzalem tot na de verrijze
nis. Frank Martin speelt dat
klaar binnen anderhalf uur (Bach
drie en een half).
Over de invloeden die hij onder
ging bij het componeren van zijn
oratorium zei de componist:
„Bach, gisteren, vandaag en al
tijd. Moessorgski en Monteverdi
vanwege de kunst van het decla-
merem." Golgotha is geschreven
voor symfonieorkest, orgel, pia
no, koor en vijf zangsolisten. De
teksten zijn afkomstig uit alle
evangeliën en andere boeken van
het Nieuwe Testament, afgewis
seld met teksten uit de Belijde
nissen en Meditaties van Augus-
tinus.
Het oratorium bestaat uit de vol
gende delen: Openingskoor,
Palmzondag, Jezus preekt in de
tempel, Het Laatste Avondmaal,
Gethsemane, Meditatie, Jezus
voor het Sanhedrin, Jezus voor
Pilatus, Golgotha en De Opstan
ding
Golgotha, oratorium in twee delen, naar
teksten utt het Evangelie en van Augusti-
nus. Uitvoerenden Het Brabants Orkest,
Brabant Koor en vocale solisten o.l.v. Mare
Soustrot. Donderdag 13 maart in Muziek
centrum Frits Philips Eindhoven (20.15 uur),
zaterdag 15 maart in de Concertzaal Til
burg (20.30 uur), zondag 16 maart Chassé
Theater Breda (15.00 uur).
111
ill
GENT
La Boheme (opera) - door koor en symfonisch orkest Vlaamse Opera
en solisten o.l.v. Silvio Varviso - 20.00 uur (13 en 16 mrt)
ROTTERDAM
Rotterdams Philharmonisch Concert - De Doelen - 20.15 uur (13 en
14 mrt)
DONDERDAG
OOSTERHOUT
Jonge mensen op het Concertpodium - De Bussel - 20.15 uur
BREDA
Drum 'n Bass In Yo Face - jungle - Poppodium PARA - 22.30 uur
Opera Hansel und Gretel - Opera Zuid - Chassé Theater - 20.30 uur
EINDHOVEN
Golgotha - oratorium van Frank Martin - Het Brabants Orkest en
Brabant Koor - MC Frits Philips - 20.15 uur
Eliane Rodrigues - piano - MC Frits Philips - 20.15 uur
ROTTERDAM
3T en band - Ahoy -19.30 uur
Faithless - Nighttown - 21.00 uur
TILBURG
The Glenn Miller Orchestra - Schouwburg - 20.30 uur
UTRECHT
Koor en Barokorkest van de Nederlandse Bachvereniging - Vre-
denburg -20.15 uur
VRIJDAG
BREDA
Noche de salsa - met Lucho y Orquesta Fiebre - Poppodium PARA -
21.00 uur
La gamme d'amour en Groteske Zangers - Lokaal 01 - 20.15 uur
BERGEN OP ZOOM
Jamsessie - Poppodium de Botte Hommel - Blokstallen 3 - 21.00 uur
ROOSENDAAL
Ronald Douglas trio - jazz - Schouwburg De Kring - 20.15 uur
TILBURG
Montezuma's Revenge - Best of five - Schouwburg - 20.15 uur
Yulduz Usmanova - Schouwburg - 20.30 uur
ZATERDAG
BREDA
Swingnlght - PARA - 22.00 uur
Bert Heerink - Storm na de stilte - Chassé Theater - 20.30 uur
BERGEN OP ZOOM
Amazing Bohoveries - Sons of the rain - Poppodium de Botte Hom
mel - 22.00 uur
BRUGGE
Belgian Blues Night - Beurshalle Hauwerstraat - vanaf 13.30 uur
TILBURG
Golgotha - oratorium van Frank Martin - Het Brabants Orkest -
Schouwburg - 20.30 uur
ZONDAG
BREDA
Golgotha - oratorium van Frank Martin - Het Brabants Orkest, Bra
bant Koor - Chassé Theater -15.00 uur
BZN - Chassé Theater - 20.00 uur
ROOSENDAAL
Resonans Kwartet - Schouwburg de Kring -11.30 uur
MAANDAG
ANTWERPEN
Cofena concert -1 Fiamminghi o.l.v. Rudolf Werthen - Elisabethzaai-
20.30 uur
UTRECHT
Nederlands Kamerorkest - Vredenburg - 20.15 uur
DINSDAG
ANTWERPEN
Twee korte opera's - door Transparant - Arenbergschouwburg -
20.00 uur
BRUGGE
Schubertiade - door Trio Luc Devos (piano, viool, cello) - 't Leerhuys,
Groeninge - 20.00 uur
BREDA
Ruth Jacott - Chassé Theater - 20.00 uur
Danklov - gitaarmuziek - Poppodium PARA - 21.00 uur
EINDHOVEN
Isos Kwartet - MC Frits Philips - 20.15 uur
WOENSDAG
BREDA
Winter in Russia II - Don Kosaken Chor Rusland - Chassé Theater -
20.00 uur
Breda - Concertzaal De Nieuwe
Veste. Derde concert in de serie
'Nederlandse muziek en Spaans
beleg' door Jannie Pranger (mezzo
sopraan) en Tomoko Mukaiyama
(piano). Gehoord op 7 maart 1997.
Door Geert van den Dungen
Het derde concert in de succesvolle
serie 'Nederlandse muziek en
Spaans beleg' gaf een contrastrijk
en onconventioneel programma te
zien, waarin liederen uit heden en
verleden voor veel afwisseling zorg
den.
Een bonte verzameling poëzietek
sten, meestal Spaans en een enkele
keer Nederlands en Frans, bewoog
zich van verheven lyriek tot meer
verhalend en soms zelfs naïef. De
diverse componisten hadden er in
de meeste gevallen gepaste muziek
bij bedacht, die goed aansloot bij de
inhoud van deze teksten.
Zo wist de Nederlandse componist
Henk Badings in zijn Twee wiege
liedjes uit 1936 in weinig noten per
fect samengebalde emoties te creë
ren. Matthijs Vermeulen gaf het
vier maal terugkerende refrein in
Les filles du roi d'Espagne van Paul
Fort telkens een andere muzikale il
lustratie, waardoor de tekstbeteke
nis van diverse kanten werd geac
centueerd. Heel fraai en doordacht!
De Spaanse dichter Federico Gar
cia Lorca schiep prachtige pianobe
geleidingen bij oude Spaanse liede
ren, waarin het typisch Iberische
melos zijn karakter kon behouden.
Met name Los mozos de Monleon
maakte veel indruk, mede door de
vanuit de tekst gedachte zeer muzi
kale timing van pianiste Tomoko
Mukaiyama.
De Nederlandse componist Henk
van der Meulen (1955) koos in de
middeleeuwse cantigas voor een heel
ander uitgangspunt. Hij onderzocht
de muzikale wortels van de Spaanse
taal door haar tot spraakklanken te
rug te brengen. Het resultaat hiervan
leek op een geleide improvisatie voor
solostem, waarbij associaties met de
stemkunst van Greetje Bijma wer
den opgeroepen. Sublimaties van
muzikale abstractie.
De 13e eeuw was in dit programma
vertegenwoordigd door een Maria-
lied van Alfonso X El Sabio (De
Wijze) en een wereldlijk liefdeslied
van Martin Codax. Beide liederen
gaven dit programma een dieper
historisch reliëf. De mezzosopraan
Jannie Pranger had een goede mu
zikale voordracht waardoor de
tekstbeleving ook bij het publiek
groot was. Sommige minder juist
uitgesproken Spaanse medeklin
kers werden haar vergeven. Haar
expressieve lyrische mezzo was in
de hoogte te vaak nadrukkelijk in
tens; dit was vooral te wijten aan
een overvloedig en snel vibrato. In
de lage ligging klonk haar stem rus
tiger en toch expressief. Pianiste
Tomoko Mukaiyama toonde zich
een virtuoos en vakkundig bege
leidster. Het concert wordt op za
terdag 5 april uitgezonden op Radio
4 (17.00 uur).