EN.
DE STEM
fiat
Mijn God in de cultuur van alledag
INSTALLATIEBEDRIJF BAH
Oud-bisschop Jan Bluyssen: 'De kerk heeft de know how' Dichter-dominee Stoutjesdijk ziet 'dat geloof terugkeert'
giro
the
Honeywell
ywell digitale klok-
Chronotherm III
ïr zorgen!
Bergman
Tempels
Erediensten
Motorrijder
e r
muziek
m
kun
55
phtbank te Breda
arrondissementsreeht.
J3-03-1997, zijn onder-
3INTREX TRANSPORT
I .V., beide gevestigd te
put, Gooikensdam i
bosterhout, Postbus 461
Imr. P. Kooijman. Cura-
ol, 4900 CB Oosterhout
162-453811/
Ie arrondissementsrecht-
>03-1997, is onderstaand
pOREMANS, geboren te
te 4811 XV Breda, To
ri. DEWI UNDERWEAR
DIENSTEN, te 4811 HW
Rechter-commissaris: mr
Jr: mr. F.J. Koningsveld
Istbus 1039, telnr. 076-
ÈBREK AAN BATEN
Jlis Govardus Marinus
(men te Roosendaal en
te 4921 ME Made
|.n. VECTOGRAM. Cura-
van Dooren, 4800 GL
telnr. 076-5204044
PALUDANUS, geboren
[942, te 4814 CN Breda,
l.o.d.n. Café Tuinzicht
Breda, Rijpstraat 10b.
t.L.H. Janssens, 4800 CG
telnr. 076-5225260.
|>g
van de besloten vennoot-
3LOT B.V., tevens hande-
i R S Housestyling, sta-
k-eda, destijds gevestigd te
nekenweg 63-67, heeft de
I bepaald dat:
de schuldvorderingen bij
AM. Andriessen, postbus
3a, moet plaatsvinden op
|97.
idering zal worden gehou-
lebouw te Breda, Sluissin-
1)97 te 10.00 uur.
essen, curator,
faillissement van M.J.M,
Oosterhout aan de Ster
ede dat de enige en tevens
i 13 maart 1997 is gedepo-
Van de Arrondissements-
|a aan de Sluissingel 20
pnde 10 dagen aldaar voor
jcozeloze inzage ligt.
lemakers, curator
|t
It, combineren
perfecte regelnauwkeurigheid.
En... zo eenvoudig te bed/enen.'
I Honeywell... perfect geregeld!
vraag uw VNi-lnrtallatour
Hoofdstraat 182
5121 JJ Rijen
0161-227053
vjA'
4-
[len is voor mij het mooist
i. Ik kon het ook hartstik!'
euma heeft mij buitenslie'
Os u wilt scoren, steun
1)00 andere reumapatiënt'11
aac. Bank 7 0 i 0 i
Grote Gids
De Boekenweek (12-22 maart) is opgehangen aan het thema Mijn God.
Spiritualiteit, esoterie, de traditionele godsdienst, de commerciële heling, alles
wordt uit de kast gehaald. Over God in de boekwinkel raakt men dezer dagen
niet uitgesproken. Maar hoe staat het met religie in het theater, extase in de
muziek, spiritualiteit in de film, het scheppingsverhaal in de beeldende kunst?
In deze Grote Gids vindt u geen antwoorden, wel beschouwingen die enige
duidelijkheid geven over de stand van goddelijke zaken op dit moment.
De ontsluiting van de hemel
Door Dirk Vellenga
Hij is er weer! Dat is de titel van een bundel be
schouwingen over het woord God van de filosoof
dr. C.A. van Peursen. Het doet een beetje denken
aan wat politicus Frans Andriessen vorig jaar zei
over de grootse come-back van het CDA. Hij voor
spelde dat de mensen binnenkort over zijn partij
zouden zeggen: 'Ze zijn er weer!'
Is God terug op zijn post in onze samenleving en in ons
denken? Het thema van de boekenweek, Mijn Godzou
in die richting kunnen wijzen, al weten we dat de Stich
ting CPNB, de kerkenraad der boekverkopers, een the
ma kiest om puur commerciële redenen. De Celestijnse
belofte van James Redfield en Het verhaal gaat van Ni
co ter Linden beheersten vele maanden de boeken top-
10, maar daar vertoefde ook Hoe God uit Jorwerd ver
dween van Geert Mak.
Toch is er iets aan de hand. Alleen al het feit dat het the
ma niet onmiddellijk is weggehoond, is tekenend. God is
weer bespreekbaar, voor alle gezindten. En dat was een
jaar of tien, vijftien geleden beslist niet zo.
In den beginne was er de autoritaire, koele, wrede God
die samen met de pastoor en de dominee ongeveer alles
verbood. Hij huisde in een koude kerk met harde ban
ken. De gemeente bad nederig, elke avond op de blo
te knieën, elke zondag met gebogen hoofd in de kerk.
Aan het eind van de jaren vijftig werd de aanval op
het geloof der vaderen ingezet. Jan Wolkers ont
worstelde zich aan de vuisten van de gereformeer
de God, later gevolgd door Maarten 't Hart. Gerard Re-
ve spotte openlijk. Priester en dichter Huub Oosterhuis
werd in 1969 uit de Orde der Jezuïeten gezet, hij wilde
trouwen en zich in de maatschappij storten.
Alle gezag werd aangepakt in de jaren zestig, ook het
oppergezag. Seks zonder huwelijk, condoom, abortus,
euthanasie, we eisten persoonlijke vrijheid, we eisten
het recht om ons met de schepping te bemoeien. Kun
stenaars, scheppers van beroep, braken uit hun kluis
ters en ivoren torens. Toen de vrijheid bevochten was,
verdween de oude God en sijpelde de inspirerende haat
langzaam weg.
God was niet langer de man die alles heeft gemaakt en
voorbestemd. Sombere films van Ingmar Bergman over
mensen die in een lege kerk zaten te tobben over die
zwijgende God daarboven, werden vertoond op protes
tantse gespreksavonden. Acteurs die de naam van God
ijdel gebruikten, werden niet langer door de politie van
het toneel geslagen.
God kreeg menselijke trekken, hij daalde af en nam
plaats in praatgroepen. Hij werd gedemocratiseerd,
want alles werd in de jaren zeventig bereikbaar en be-
Deze kaarten (en ook de afbeeldingen op de volgende pagina 's) horen bij het Bijbels Kwartet, dat is uitgegeven door Art Unlimited.
taalbaar gemaakt voor brede lagen van de bevolking.
Er mocht aan Hem getwijfeld worden: Waarom laat Hij
dit allemaal toe? Nou, soms weet Hij het ook niet meer.
Verdiende Hij wel een hoofdletter?
God en zijn zoon moesten zich op aarde veel laten wel
gevallen. Jezus werd voor sommigen een strijder voor
sociale gerechtigheid. Voor anderen was hij de eerste
hippie: Jezus is just allright. Hij reisde als aardse ster
van theater naar theater: Jesus Christ Superstar.
De Almachtige kreeg steeds meer gezichten. Nieuwe
Nederlanders en allochtonen namen hun eigen goden
mee en bouwden moskeeën en tempels tussen de leeg
lopende kerken van het christendom. Surinamers lie
ten de gebouwen van de Pinkstergemeente en de Evan
gelische Broedergemeente swingen. Onze buren kun
nen voortaan moslims, hindoes, boeddhisten, taoïsten,
winti-adepten of zelf leden van de satanskerk zijn.
Shiva, Bhagwan, Dalai Lama, Sai Baba, voor alles en
iedereen zijn er volgelingen. Wie van overzicht houdt
en van alles wat wü, kan terecht bij New Age. Voor
New Agers is God gewoon energie en staan we aan de
vooravond van een nieuwe tijdperk, waarin het alle
maal goed komt. James Redfield van De Celestijnse be
lofte hamert op het inzicht dat toevallige gebeurtenis
sen tekenen zijn van hogere machten. Hij rekent erop
dat na het jaar 2000 de 'volledig spirituele cultuur op
aarde' gevestigd zal zijn.
Natuurwetenschappers die van de kosmos een heerlijk
sprookjeslandschap maken, worden als profeten om
armd. Net als psychotherapeuten, de genezers van mo
dern geestelijk malheur. De hemelse Jomanda heelt
lammen en blinden. Prinses Irene bereikt via bomen en
dolfijnen een 'andere mentale dimensie'. Uitgeverijen
als Ankh-Hermes, Tirion en Servire waaieren uit over
de schappen in de boekenwinkels. De Boekenweekfol
ders tonen aan dat de gevestigde, kerkelijke uitgeverij
en Kok en Callenbach het begrip religie ook flink heb
ben opgerekt.
Wat doen de kinderen van de afvallige Huub Ooster
huis met de vrijheid die hun vader heeft bevochten?
Trijntje en Tjeerd Oosterhuis hebben met hun groep
Total Touch de kerk ver achter zich gelaten. Ze gaan
voor in de nieuwe erediensten, met eigentijdse rituelen
en duizenden jonge aanbidders.
De popcultuur kan beschouwd worden als de grootste
moderne religie. Massa's volgelingen laten zich in gi
gantische stadions meeslepen door idolen en halfgoden.
Elvis Presley, Freddie Mercury en Kurt Cobain stierven
jong, ze offerden zich op als Jezus, en voor de ware ge
lovigen zijn ze niet eens echt gestorven.
God is natuurlijk ook science-fiction. In films als ET en
Independence Day hebben buitenaardse bezoekers een
zweem van heiligheid, van een perfectie die de mens ook
zou kunnen bereiken. De verlossing van de mensheid
komt uit de ruimte en daarmee is de oude vraag 'Waren
de Goden kosmonauten?' beantwoord.
De mens is tegenwoordig in staat zijn eigen God op te
roepen op het moment dat hij de behoefte voelt. God
moet snel zijn, godsdienst moet spannend zijn. Inter
net brengt ons al aardig in de buurt van God. De ge
bruiker schiet in enkele seconden over de hele aarde, zo
als vroeger alleen God vanuit zijn hemelse positie kon.
Grote groepen hebben voor God snel Seks ingevuld en
daarom is de dagsluiting op de tv vervangen door een
vaste portie soft porno. Ja, je komt God overal tegen
sinds hij is afgedaald. Joan Bradley beschrijft in haar
boek God op een Harley de Vader als een motorrijder.
Haar God beseft dat de Tien Geboden veel te algemeen
waren. Hij heeft een nieuwe strategie gekozen: de indi
viduele benadering.
Dominee Nico ter Linden hertaalde de Bijbel voor men
sen van nu. Hij neemt de verhalen niet letterlijk en
wijst op de symbolische kracht. Met Het verhaal gaat
geeft hij een nieuw soort vastigheid aan de grote groep
van twijfel-gelovigen. Deze groep doet het nu met een
God die er misschien helemaal niet is.
Andere protestanten hebben engelen, vorige levens,
reïncarnatie en paranormale genezing aan het starre,
sobere geloof der vaderen toegevoegd. Harry Mulisch
suggereert in De ontdekking van de hemel een verre
God die niet bereikbaar is voor gebed en weer lijkt op
de autoritaire God van Genesis, die in de jaren zestig en
zeventig juist was afgedankt.
Zo zoekt de westerse mens naar zekerheid over leven en
dood in het duister van de dovende eeuw. Geestelijke
verwarring was er ook bij de vorige eeuwwisseling,
toen kunstenaars zich schaamteloos overgaven aam
mystiek en spiritisme.
Voor iedereen is er een God op maat, er zijn ontelbare
paden naar het hiernamaals. Ook de Oude God, die van
de eeuwenoude kerken, is er nog en hij trekt jonge fans.
We zijn gek op oud, we lopen de antiekwinkeltjes plat.
En daar is deze Oude God te vinden, een eerbiedwaar
dig monument met de geur van vroeger, maar net als de
uitgestalde wasteilen, wringers en lampetkannen ont
daan van de ellende van toen, het bloed, het zweet en de
tranen. Deze God kun je in huis halen als een aardig or
nament, zonder de psalmen, de lange diensten, de
biecht, de straffen en het schuldbesef.
God is overal en God is nergens, in de Boekenweek,
maar waarschijnlijk ook ver daarna. Op de Bijbel krijg
je in deze week van de Katholieke Bijbelstichting in
Den Bosch een rijksdaalder korting.
Door Jace van de Ven
Van de oud-bisschop van Den
Bosch, Jan Bluyssen, verscheen
vorig jaar een autobiografisch
getinte pil, Gebroken wit, vrij
moedige herinneringen. Eerder
publiceerde hij onder meer De
vele wegen en de ene weg, een
Boek met preken en beschou
wingen dat inmiddels al een
vijfde druk beleefde.
Ce emeritus bisschop, inmiddels
zeventig jaar, straalt vrede uit.
Hij zegt dat hij zich sinds enige
jaren veel breder is gaan oriën
teren dan op de strikt eigen
christelijke literatuur. Hij wijst
°P het boek van Karen Arm
strong, Een geschiedenis van
God. „Van deze schrijfster ben
jk momenteel Mohammed aan
het lezen".
Han toont hij twee dikke dikke
handen met de Nag Hammadi
Geschriften, een Nederlandse
vertaling van de papyrusrollen
godsdienstige en filosofi
sche teksten uit de eerste eeu
wen na Christus die een tiental
jaar geleden bij Nag Hammadi
ln bgypte gevonden zijn.
•Ook heb ik de Koran doorge
werkt en veel parallellen ont-
«t met de Heilige Schrift,
«aar misschien zoek je daar ook
wei onbewust naar. Je zou de
wan eigenlijk niet alleen moe-
'ezen, maar ook bespreken
Jan Bluyssen foto jan vernoeff
met iemand die naar dat boek
leeft. Anders blijft het te ab
stract. Jezus komt erin voor als
een groot profeet".
Een profeet waar nogal wat
voormalige christenen in onze
con-treien zich van hebben afge
keerd.
„Dat klopt. Uit onvoldaanheid,
of omdat de kerk hen niet meer
aansprak. Een deel van hen
zoekt God kennelijk niet meer,
een ander deel is het spoor bijs
ter geraakt en heeft voor zich
zelf een eigen persoonlijk geloof
geschapen. Dat is jammer, want
een mens die zo op zijn eentje
gelooft, berooft zich van een he
leboel mogelijkheden. Zou hij
zijn ideeën confronteren met de
ideeën rond hem heen, dan
wordt hij daar een rijker mens
van. Op dat gebied kan de kerk
hem veel bieden, want die heeft
de know how. Binnen dat insti
tuut hebben al twintig eeuwen
lang mensen over dit soort za
ken nagedacht. En hun kennis
werd na hun dood niet wegge
gooid, anderen dachten er ver
der over, Als we die kennis goed
benutten, kunnen we groeien in
inzicht".
Maar het blijft geloven of niet
geloven.
„De meest wezenlijke vragen
blijven als vragen leven. De
mysteries van het geloof zijn in
de grond onoplosbaar en kun
nen door het menselijk verstand
niet begrepen worden".
Zoals het geheim van de Heilige
Drievuldigheid?
„Ja, en dat is jammer genoeg een
beetje een vergeten mysterie in
onze tijd".
Waarom?
„Omdat ik uit ervaring weet dat
het de mensen zeer kan aan
spreken als ik hen uitleg dat ik
God niet alleen buiten ons zie.
Hij is niet alleen die allesover-
stijgende God de Vader van wie
wij ons geen voorstelling kon
den maken, Jezus heeft Hem
voor ons zichtbaar gemaakt. Je
zus is het menselijk gezicht van
God. Hij spoort ons aan om God
te zien in de medemens. De
mens is geschapen naar het
beeld van God. En dezelfde God
is ook in ons, in jou en mij, als
een kracht die ons van binnen
uit telkens wil optillen, de Hei
lige Geest".
En dat geeft de gelovigen
troost?
„Ja! Zeker als we die geest in
ons op bepaalde momenten van
de dag zelf oproepen. Als we
even God erbij halen. Als we
bidden. Dat geeft niet alleen
troost, maar het versterkt ook je
positieve instelling".
U zou willen dat de mensen weer
regelmatig even de kerk binnen
gaan?
„Ja. En niet alleen de kerk bin
nengaan, maar ook de kerk uit
komen. Ik bedoel met nieuwe in
spiratie. Geloven, niet alleen in.
doen en laten, maar het geloof
ook voeden".
Door Hans Rooseboom
Een heel leven, 83 jaar inmiddels,
is Ko Stoutjesdijk bezig met God.
Geloven betekent twijfel en bete
kent hoop. Sinds 1988 schrijft de
emeritus predikant uit Ulven-
hout gedichten over zijn levens
lange 'gevecht'.
De jongste dichtbundel heet Ge-
vecht aan de grens. Een gevecht
om het geloof in God. Want dé
vraag van deze tijd luidt volgens
de dichter: Is-ie er ofis-ie er niet.
Ds J.J. Stoutjesdijk, in zijn werk
zame leven verbonden aan de
Grote Kerk van Breda, is eerlijk
genoeg om te erkennen dat hij al
tijd twijfel heeft gekend. „Als ik
tegen God probeer te praten, dan
begin ik altijd zo: mag ik even met
u praten. In de hoop dat u er bent,
dat u mij hoort. Die twijfel is er al
tijd. Op de beste momenten is er
een dunne wand waarachter je het
Jenseits vermoedt, het Andere."
Ziet u zelf een centraal thema in
uw poëzie?
„Als ik iets zou moeten noemen,
dan is het de dood. Er is geen er
varing waar wij mensen zo bang
voor zijn als die van de dood, ook
ik. Dat houdt verband met mijn
kinderjaren. Als kleine jongen op
Tholen luisterde ik gesprekken
af. Er werd op ons zwaar ortho
doxe eiland veel over de dood ge
sproken. Ik was een jaar of vier.
Ko Stoutjesdijk
foto de stem ijohan van gurp
Ze dachten: hij hoort het toch
niet, maar ik hoorde alles. Ze
spraken over de dood op een be
nauwende manier. Een steeds te
rugkerende vraag die ik hoorde
was: Is-ie goed weg
„Een doorslaggevende ervaring
in mijn vroege jeugd was een gro
te zwarte rouwkoets in de straat.
Zo iets had ik nog nooit gezien.
Twee grote paarden ervoor, met
zwarte kleden bedekt. Er ging
een angstige dreiging van uit, zo
dat ik me achter een boom ver
school. Maar toen kwam er een
man, die greep mij beet, liep in de
richting van die zwarte koets en
zei: Daar moet JIJ in\ Ik ben let
terlijk gevlucht. Ik heb daar een
lelijke duw van gekregen.
„Later, in de kerk, kwam het the
ma van de dood steeds terug. De
zwaardere orthodoxie legt daar
de nadruk op. God en angst rijm
den op elkaar. Toch zou ik dat le
ven niet hebben willen missen,
het was een goede jeugd, waar
aan ik plezierige herinneringen
heb. Eigenlijk hing er altijd een
gewijde sfeer."
Waarom bent u theologie gaan
studeren?
„Ik ben theologie gaan studeren
omdat ik wilde weten wat men
kon weten over God. Dat bleek
veel minder te zijn dan ik had
verwacht. Wat overblijft is: we
kijken naar Jezus Christus net zo
lang tot iemand zegt: ik zie God.
Of ik God gezien heb? Nee, er is
altijd die dunne wand waarach
ter je een andere wereld weet.
God, dat is de totaal andere, dat
blijft een mysterie. Als je Hem ér-
gens kunt beleven, dan is het in
de persoon van Jezus Christus."
Leeft het geloof volgens u?
„Ik zie dat het geloof weer terug
keert, dat het toeneemt. Na de ja
ren '50 begon het terug te lopen.
Maar geloven mag weer. Er
wordt weer over nagedacht. Het
valt wel mee met de ontkerste
ning. Ik zie de tekenen. De groei
van de Evangelische Omroep. Het
feit dat de Boekenweek het the
ma Mijn God kiest. Waarachtig,
als je ziet wat er verkocht wordt
aan literatuur! Zo'n boek van Ni
co ter Linden, de predikant van
de Westerkerk in Amsterdam, die
het evangelie in moderne be
woordingen vertelt, daarvan zijn
in één klap 60.000 exemplaren
verkocht. En dat is een duur
boek, hoor! Uitgevers worden er
rijk van."
„Ook in de roomskatholieke kerk
zie ik hoopvolle tekenen, zoals de
8 Mei Beweging. De huidige paus
is een antieke paus, die heeft in
Nederland maar weinig volgelin
gen. Overigens vind ik dat bis
schop Muskens een goed beleid
voert. Ik ben het met hem eens
dat de kerk een sociale taak heeft.
Alleen had ik zelf als predikant
die aanleg niet."
Geloven betekent twijfel, maar
betekent voor Stoutjesdijk vooral
hoop. „Ik heb een kleine poster
waarop staat te lezen Er is hoop.
Die hangt al jaren aan de binnen
kant van mijn werkkamer, even
boven de deurknop geplakt. Ik
me heb gedistantieerd van het ge
loof van mijn jeugd. Mijn credo
luidt nu: we zijn niet zonder
hoop."
J.J. Stoutjesdijk: 'Gevecht aan de grens',
gedichten. (Eigen beheer)
spirituele
rol van
het toneel
H
pagina d2
Muziek als
religieuze
ervaring
pagina d3
Moderne
filmkunst
gewelddadig
en mysterieus
pagina d4
De achterkant
van ons
godsbeeld
pagina d6
BOEKEN
Goddelijke
Boekenweek
met zwakke
geschenken
pagina d7
