Documenta wordt
geen top-50
van kunstenaars
Mens zonder gezicht
in gesuggereerde ruimte
Gastvrij Frans kunstenaarshuis in Breda
Cobrd Museum eertI
75-jarige Corneille
INI
I Möring is op dit moment de enige
I Nederlandse schrijver met een ei-
1 gen home-page op Internet. Daar
op is de Herzberglezing te vinden
Sample-God in Cyberspace,
waarin hij afrekent met de gods
dienstige beweging Scientology
I en de schrijver van De Celestijnse
Belofte, James Redfield. Op de In
ternet-site is informatie te vinden
[over zijn biografie, zijn romans,
[poëzie en essays.
DE STEM
K U l\l S
DONDERDAG 6 MAART 1997
D6IDESTEM
Door Koos Tuitjer
De Documenta in Kassei, een vijfjaarlijkse presentatie van beeldende kunst op wereldniveau, doet
weer van zich spreken. Vanaf 21 juni kunnen de belanstellenden voor de tiende maal terecht in de
ze Duitse stad. Na de Nederlander Rudi Fuchs (in 1987) en de Belg Jan Hoet (in 1992) is nu de
Frangaise Catherina David aan zet als tentoonstellingsmaakster. Mevrouw David reist momenteel
rond om haar ideeën over Documenta X uiteen te zetten. Na Londen was deze week Rotterdam aan
bod.
Geen trompetgeschal of tromge
roffel bij binnenkomst van de
eerste vrouw, die Kassei voor
haar rekening neemt. Het kunst
centrum Witte de With in Rotter
dam waar zij haar opwachting
maakt, straalt steriele nuchter
heid uit. Zwijgend nemen drie
geheel in het zwart geklede func
tionarissen achter een tafel
plaats. Catherine David zet zich
in het midden. De tafel voor haar
is een toonbeeld van soberheid.
Drie glazen en een litersfles Spa
bepalen de intellectuele mono
loog, die volgt. En al spoedig is
één ding duidelijk. Beeldende
kunst op topniveau Iaat zich an
dermaal niet als een verrassing
uitpakken.
Het is zichtbaar de stijl van deze
Franpaise. Zij houdt niet van
showbusiness. De namen van de
kunstenaars lenen zich niet voor
een pikorde naar belangrijkheid.
Documenta X, het zijn haar
woorden, bedoelt niet een Top 50
met kunstenaarsnamen op te le
veren. Zij noemt er dan ook liever
geen enkele. Dat leidt alleen
maar de aandacht af. Zo meent
zij.
De voertaal gedurende het pers-
gesprek is Engels. En dat is in dit
geval ook al geen instrument voor
een heldere overdracht. Want de
spreekster is een Francaise, voor
wie het Engels een kunsttaal is.
Hoe snel ze haar zinnen ook uit
spreekt, de woorden vloeien niet
spontaan. Kassei wil in Rotter
dam al met al maar moeilijk brui
sen. Een zeer bezonken Rotter
damse kunstcriticus, een Docu-
menta-veteraan van de aller
oudste orde, houdt het na een
kwartier voor gezien. Beschaafd
boos vertrekt hij naar huis.
Dat betekent niet, dat er aan Do
cumenta X uitgangspunten ont
breken. Als nooit te voren, zal de
in de oorlogsjaren finaal uitge-
bombardeerde stad in het con
cept zijn opgenomen. Er wordt
voorzien in een parcours dat bij
het station begint en dwars door
alle opgebouwde lelijkheid rich
ting het klassieke Documenta-
hart, het museum Fredericianum
en de gerestaureerde schouwburg
naar de fameuze Orangerie leidt.
Om tenslotte op de rivier de Ful-
da stuk te lopen.
Alles wat op die route om actie en
reactie vraagt, zal - binnen én op
straat - door kunstenaars van een
commentaar worden voorzien.
Die. commentaren zijn anderzijds
niet louter plaats gebonden. Elk
werk moet ook informeren over
de gesteldheid waarmee de kun
stenaar in zijn eigen wereld te
maken heeft.
Het meest opwekkende in het be
toog, is de aankondiging dat Do
cumenta X de allure van een fes
tival nastreeft. Want niet alleen
de beeldende kunst is aan de or
de. Kassei 1997 wordt een inter
disciplinair festijn, waarbij ook
architecten, theatermakers en ci
neasten betrokken zijn. „Nieuw
is die gedachte zeker niet," zegt
Catharine David heel eerlijk. En
datzelfde geldt ook voor een an
der stokpaardje: de communica
tie. Het begrip globalisering staat
in haar concept meervoudig on
derstreept. Wie vanaf april dan
ook verder wil voorproeven, kan
te rade gaan op Internet,(e-mail:
maf+if-i
Catherina David, gaat de tien
de Documenta inrichten
FOTO UWE ZUCCHI
Door Frits de Conirick
De beelden die Lebuïn D'Haese
toont in galerie Esprit in Clinge
en de schilderijen van Paul Bec
kers die daaromheen aan de
wanden hangen, vormen in be
paald opzicht een tegenstelling
die veel zegt over de kwaliteit
van beide kunstenaars. Natuur
lijk, zo op het oog hebben ze niks
met elkaar van doen. Althans
niet meer dan dat ze in een en
dezelfde ruimte zich bevinden.
Misschien wel omdat het werk
van beiden over verschillende
dingen lijkt te gaan in een ver
schillende techniek verdragen ze
elkaar en zitten elkaar dus niet
in de weg.
Maar waar Paul Beckers land
schappen schildert die opgeslo
ten zitten in hun eigen beeld dat
niet meer omvang telt dan de
omtrek van het schilderij, schept
Lebuïn D'Haese een mens in ge
bakken klei die van een veel rui-
'De koning was de enige'
(1992) van Lebuïn D'Haese, te
zien in Clinge
mer beleving is dan het beeld
feitelijk voorstelt.
Er zijn een paar aspecten aan de
beelden van D'Haese (Sint-Ni-
klaas, 1956) die merkwaardig
zijn. Als je zijn beelden moet be
schrijven dan kun je niet anders
beginnen dan met vast te stellen
dat het altijd een mens is die hij
kneedt. Maar dan wel een mens
zonder een individuele identi
teit. De mens in zijn geval heeft
helemaal geen eigen gezicht, el
ke kop van welk beeld dan ook is
volkomen cliché-matig. Een
mens met een kop maar zonder
gezicht. Het lichaam is daarbij
van een zekere stijfheid die het
fysieke karakter van deze mens
in klei lijkt te ontkennen.
De mens van D'Haese is niet
naakt en niet gekleed, het mate
riaal waaruit hij geschapen is,
terracotta, is zijn huid en kle
ding tegelijk. Wat verder opmer
kelijk is, dat is de sterke sugges
tie van een situatie om die mens
heen met een minimum aan mid
delen. Maar die voorover gebo
gen houding alsof hij in een ver
der afwezig diepe duikt, de ar
men die hij in triomf ten hemel
heft, de krampachtigheid waar
mee hij zijn gezel (mannelijk
noch vrouwelijk) omklemt aan
het einde van een lange hemel
trap, de reusachtige handen die
voor de borst gevouwen zijn, de
mens op zijn kop de wereld be
kijkend, twee handen die een los
hoofd dragen: al die situaties
willen een verhaal vertellen
waarvoor de keramist een aanzet
geeft, het begin van 's kijkers ei
gen verhaal.
De beelden van D'Haese gaan
zodoende meer over de situatie
waarin de mens verkeert dan
over de mens zelf. Door die si
tuatie alleen maar op te roepen
door een houding bewerkstelligt
de kunstenaar dat wij er zelf een
verhaal omheen scheppen en het
beeld dus in wezen vergroten. De
geestelijke ruimte strekt zich
veel verder uit dan de plaats
groot is die het concrete beeld
inneemt. In elk beeld gebeurt er
iets.
Met beelden die meer de aan
dacht leiden naar de situatie dan
naar de meer abstracte, beeld-
houwkunstige kwaliteiten voegt
Lebuïn D'Haese zich in de tradi
tie van het verhalende beeld die
in België zo sterk vertegenwoor
digd is. Zijn werk ademt de geest
van Raoul D'Haese (inderdaad
familie) die onder andere een
mooi beeld gemaakt heeft van de
schelm Jan de Lichte, een hoofd
persoon uit het werk van Louis-
Paul Boon, een beeld dat overi
gens geweigerd is door.de auto
riteiten van de stad Aalst waar
het beeld de herinnering aan
Boon levend moest houden. In
letterlijke zin lijken ze ook op
beelden van José Vermeersch die
eenzelfde type mensfiguur
schept, maar op nog aangrijpen
der wijze. Een beeldtraditie met
een geringe graad van abstractie
maar met een groot verhaal.
I De tentoonstelling van Lebuïn D'Haese en
Paul Beckers duurt tot 24 maart en is open
van donderdag t/m zondag van half twee
tot half zes. Galerie Esprit, Gravenstraat
99, Clinge (3 km van Hulst).
Door Frits de Coninck
De in 1980 overleden Tilburgse
kunstenares Virginie Janssens
heeft de kunstwereld een bijzon
der legaat gedaan. De grote
boerderij die zij in 1964 in Zuid-
Frankrijk kocht en waar zij
woonde en werkte als ze niet in
Tilburg verbleef, heeft zij vol
gens haar laatste wil ter be
schikking gesteld van beeldend
kunstenaars die daar een perio
de ongestoord kunnen werken.
De boerderij staat in Mas de
Charrou, een gehucht in de
Quercy, een verlaten landstreek
ten zuidoosten van Cahors.
De stichting die haar nalaten
schap beheert, stelt jaarlijks een
aantal beurzen beschikbaar aan
kunstenaars die daar in commis
sie kunnen werken. Het is altijd
de bedoeling een ontmoeting
mogelijk te maken tussen twee
kunstenaars die elkaar tot inspi
ratie en stimulans kunnen zijn.
De Virginie Janssensstichting
kan bij uitnodiging een ervaren
kunstenaar die zijn spoor heeft
getrokken, koppelen aan een pas
afgestudeerde. De mentor kan
zijn pupil steunen en stimuleren,
naast de bezinning op eigen
werk en kunstenaarschap. Voor
elk van hen is een atelier aanwe
zig. Een andere mogelijkheid is
een kunstenaar de gelegenheid
geven met een door hemzelf uit-
r
gezochte collega een periode te
werken in de stilte van het Zuid-
Franse platteland.
Wat zo'n periode uiteindelijk
oplevert aan concreet resultaat
of aan inspiratie, moet getoond
wprden. Dat is een vaste doel
stelling van de stichting. Zon
verantwoording vindt nu plaats
in de ruimtes van de NBKS in
Breda. In de grote zaal tonen
mentor Arie Berkulin, docent
beeldhouwen aan de academie
in Rotterdam, en de daar in 1995
afgestudeerde Laila Aguenaou
hun Franse werk. Daar hangen
ook de schilderijen van Lex van
Lith die een zekere verwant
schap ervoer met het werk van
A. van Campenhout die hij dus
uitnodigde met hem een maand
in Frankrijk te werken. Het zijn
deze vier kunstenaars die in
1995 in Mas de Charrou hebben
gewerkt en die de hoofdgerecht
vormen van de presentatie.
De schilderijen van Lex van
Lith en het werk op papier van
A. van Campenhout zijn opmer
kelijk. Van Campenhout toont
een reeks pastels en potlood op
papier die de atmosfeer van het
Franse zuiden raken. Brandend
is hier en daar het geel en drei
gend het potlood waarmee hij
een vrij beeld in het geel zet.
Zijn werk zit tussen een voor
stelling van plantengroei en ab
stractie in en bereikt daarin een
stemming die net voldoende een
plaats krijgt zonder al te duide
lijk aan één plaats gebonden te
zijn.
De schilderijen van Lex van
Lith zijn onmiskenbaar boemen
in verf. Pasteus geschilderd met
royale bewegingen van de
kwast, die om zich heen spat en
de verf laat uitlopen. Het inte
ressantst zijn de kleinste doe
ken, gewoon omdat ze een be
perking tonen die het beeld
krachtiger maakt. Een beper
king in het motief, een beper
king in het gebruik van verf. Het
schilderen lijkt dan meer toege
sneden op het beheersen van een
vorm dan op het vrij en expres
sief schilderen waarvan de uit
komst onzeker is.
In de wandelgangen van de
NBKS wordt uit het werk van
een aantal kunstenaars die de
afgelopen vijf jaar een werk
beurs ontvingen, een kleine keu
ze getoond. Het resultaat is een
veelheid van artistieke registra
ties van een vergelijkbaar ver
blijf in dezelfde boerderij. Alle
kunstenaars die je hier kunt
zien, blijven (wie had anders
verwacht) vooral hun eigen aard
en opvatting trouw. En dat bete
kent soms een voelbare Franse
stemming, een landschap dat
doorschemert in het werk van
een Nederlandse gast, maar va
ker nog een voorstelling die ei
gen blijft aan de kunstenaar en
niks Frans heeft.
Dat laatste is bij voorbeeld het
geval in het werk van Jacomijn
den Engelsen die een combinatie
van houtsnede en zeefdruk
maakt in haar bekende vocabu
laire. Bij Theo Kuijpers daaren
tegen proef je iets van de verla
tenheid en de kleinschaligheid
van zon vlek in het uitgestrekte
Zuid-Franse land.
In warme en diepe kleuren zijn
de twee gouaches die hij in 1996
in Mas de Charrou maakte. Ver
der is er grote steen van de Bre-
danaar Marius Boender die in
zijn werk een onderzoek doet
naar de dolmen in het gebied
van de Lot. Tekeningen van
Guido Lippens, een assemblage
in karton van de beeldhouwer
Paul Haentjes en op een onaan
zienlijke plaats een mooi beeld
van Sjef Voets met de weinig
Franse titel Casa della croce.
De presentatie Rencontres vindt plaats bij
de NBKS, Reigerstraat 16, Breda en duurt
tot 31 maart. Open van dinsdag t/m zon
dag van 1 tot 5 uur.
Een beeld van Arie Berkulin
en een schilderij Lex van Lith
op de expositie 'Rencontres' in
Breda foto marius klabbers
AMSTERDAM
Rijksmuseum - 'Spiegel van alle dag' - Nederlandse genreprente I
16e en 17e eeuw (t/m 4 mei) - ma t/m zo 10.00-17.00 uur
De Nieuwe Kerk de Dam - 'De keizerin en de kunsten' - tentoor I
stelling van kunstvoorwerpen - uit de tijd van Catharina de Grote I
i.s.m. de Hermitage - ma t/m zo 10.00-18.00 uur (t/m 13 april)
APELDOORN
Paleis Het Loo - 'Tussen twee tronen' - schatten uit Petershof var I
Peter de Grote tot Nicolaas II - di t/m zo 10.00-17.00 uur (t/m 2 a
BERGEN OP ZOOM
Kunstkader, kunst vormgeving Antwerpsestraat 27 - 'Bewe
gend Licht' - Jean-Marc Spaans/fotowerken - licht, tijd en ruimte
tijdens kantooruren op afspraak - vr 13.00-17.00 uur (t/m 9 mrt)
Gemeentemuseum Markiezenhof - Rob Möhlmann/schilderijer
blik van boven en ander werk - di t/m zo 14.00-17.00 uur (t/m 231 Door Johan Diepstraten
mrt)
BAARLE NASSAU
De Verbeelding Klokkenstraat 12 - 'Tijdloze Geheimzinnigheid'
Peter Langenberg/mixed media - Hans van der Weijden/objekten I
Loes Plant/materiekunst - do t/m zo 13.00-17.00 uur (t/m 23 mrt)
BREDA
Chassé Galerie - Leonne Hendriksen/Gemengde Techniek (t/m 2]
feb) - Kunst in de krant - 38 spraakmakende kunstpagina's uit de ja
ren '80 en '90 - i.k.v. 75-jarig bestaan de Volkskrant (t/m 3 apr) - ma
t/m za 13.00-18.00 uur
Chassé Galerie Artiestencafé - Dicky van den Noort/schilderijee-
Pim Derene/schilderijen - za 16.30-18.00 uur (t/m 27 feb)
Galerie Segeren Raadhuisstraat 10 - Louisette van Donkelaar/schil
derijen en grafieken - di t/m vr 10.00-18.00 - do 10.00-21.00-za
10.00-17.00 uur (t/m 15 mrt)
Galerie Molenaars Ginnekenweg 79 - Jan van Lokhorst/schilderij
en (t/m 28 feb)- schilder en dichter Jan Vanriet/bijzondere schilderij
en -wo t/m vr 13.00-17.30 - za 11.00-17.00 uur (t/m 21 mrt)
De Beyerd Boschstraat 22 - Klaas Gubbels/overzicht diverse werken
en technieken van 1958 tot heden (t/m 23 mrt) -'Lightning 1' - i.k.v.
kleine tentoonstellingen jonge kunstenaars - door William Speek
man met Spiritual Teenage Moodmaker (tot 9 mrt) - di t/m vr 10.00-
17.00 uur
Lokaal 01 Kloosterlaan 138 - 'Expositie Instalaties' - werken van
Machiel Braaksma, Emma Rushton, Derek Tyman en Wineke Gartz-
do t/m zo 13.00-17.00 uur (t/m 16 mrt)
DEN HAAG
Het Paleis - Deense Kunst uit de Deense Gouden Eeuw (1800-185(1)
- een keuze van meesterwerken uit diverse musea van Kopenhagen
- di t/m zo 11.00-17.00 uur (t/m 19 mei)
Mauritshuis - 'Kunst op vleugels' - drieluik van Gerard David
twee- en drieluiken van de laat Middeleeuwen - di t/m za 1(
17.00 uur - zo 11.00-17.00 uur (t/m 22 jun)
Van Abbemuseum
dwars' (t/m 13 apr)
EINDHOVEN
Marijke van Warmerdam - 'Enkel, dubbel,
GENT
Museum voor Sierkunst en Vormgeving - 'Design en identiteit'
- aspecten van Europees design en Nieuwe wegen in de Europese
keramiek - dagelijks behalve ma - 09.30-17.00 uur (tot 26 mei)
KNOKKE
Cultureel Centrum Scharpoord - 'Introspectie 5' - werken en in
stallaties van Johnne Benoot, Nicolaas Billa, Luc Bonehill en Albert
Goethals - dagelijks behalve ma - 10.00-18.00 uur (tot 17 mrt)
ROOSENDAAL
Tongerlohuys Molenstraat 2 - Mols-Van Gooi - stenen en schilde
ringen - di t/m zo 14.00-17.00 uur - opening 9 mrt (t/m 6 apr)
ROTTERDAM
Museum Boijmans Van Beuningen - Thorvald Bindesboil 1846-
1908 - 'vergeten pionier van Deense Art Nouveau' - di t/m za 10.00-
17.00 uur - zo 11.00-17.00 uur (t/m 4 mei)
Kunsthal - Designprijs Rotterdam 1997 - 28 genomineerde produc
ten (t/m 16 mrt)
TILBURG
Het Nederlands Textielmuseum - 'Ruik de tijd, hoor beweging,
kijk naar klank!' - geluidsculpturen van de kunstenaar Nico Parle-j
vliet (t/m 23 mrt)
ULVENHOUT
Galerie de Pekhoeve Dorpstraat 92 - Gerrit van Meer/olieverf,
Joep Bevers/brons - do t/m za 11.00 -18.00 uur, zo 13.00- 17.00 uur j
(t/m 6 apr)
Marcel Möring debuteerde met 1
de AKO-literatuurprijs voor zijii
(1992). Zojuist verscheen de nu all
bylon. Uit de verantwoording blij
ed-roms en bronnen op Internet.
j De afgelopen week beantwoordde
Marcel Möring iedere ochtend via
Internet vragen die hij, volgens
afspraak drie per dag, in zijn
mail-box vond.
From: <diepstra@concepts.nl>
To: <mmoring@xs4all.nl>
Subject: In Babyion
I Waarom ben je als eerste schrijver
I van Nederland met een ho-
me -page Internet opgegaan?
„Waarschijnlijk omdat ik vond
dat, als je het Net gebruikt, je ook
iets terug moet doen. Een beetje
aan de kant staan en wijsgerige
dingen roepen over het digitale
tijdperk en de Internet-cultuur
vind ik te makkelijk. Bovendien.'
diep in mij zit nog altijd het jonge
tje dat niet met zijn handen van de
stencilmachine van school af kon
blijven."
dl honderden keren is de site aan
geklikt de afgelopen maand, maar
wat voor reacties heb je gekregen
I „Veel, pakweg dertig procent van
Imensen die mijn Herzberglezing
(hebben gezien en daar boos om
werden, de rest van lezers die ver
heugd reageerden op verhalen of
(gedichten die ze nog niet kenden."
(Je wordt geraadpleegd door men-
sen uit Noorwegen, Polen, Dene-
Imarken, Zweden, Singapore, Ita-
(lië en Oostenrijk. Krijg je louter
I reacties uit Nederland of ook van-
wait het buitenland?
I „Tot nu toe alleen uit Nederland
van Nederlanders die buiten-
Ilands verblijven. Als lezers mij
I mailen krijgen ze antwoord, hoe-
Jwel niet altijd even snel. Soms zijn
de vragen eenvoudig: waar ik
I voorlees, of een lezing geef, en
I wanneer. Soms gaan de vragen
lover de Herzberg-lezing, die niet
nalaat mensen op te winden of te
Jvermaken, en vaak wordt er ge-
(waagd of ik niet ergens wil optre-
Iden."
Waarom gekozen voor Internet als
voor je roman en niet dege-
V>ruikelijke wegen?
|»0, ik heb voor tachtig procent
rijkelijke bronnen' aange-
IWffld. Op mijn werkkamer staan
ee lage boekenkastjes vol met
fas'agwerken en andere boeken.
L? 7 ket 's een prachtige di-
jSi ale bibliotheek, een ideaal in-
rument om te checken, snel te
I» 6n en dingen te ontdekken
aarvan ik niet wist dat ik ze
pocht.'
un je er voorbeelden van geven?
dp !r Z^n Woral uitbreidingen op
'ngen ik wel zocht. Ik kwam
LiTit weten over bepaalde za-
Ll r echt Precies weet ik het
joon met meer.'
ftelf» ,,1J nst- Als ik de traditio-
laven v?71 kad bewandeld, zou ik
bihlirtu en doorgebracht in de
Khilï j (waarschijnlijk ver-
fenfft bibliotheken), zuch-
fc-ka r de bakken met si-
ïraas» En dan was het of de
vat iu zou bebben gevonden
le selT L Nu deed ATte Vista,
tehtergrond T* °P de
ondnh terwU1 lk gewoon
vïïïto?"- DM
met de sites van
toïhc (c""'se schrijvers is jouw
Weeë» r9e.lets beperkter. Heb je
en over je ideale site?
Fiessanf f*, ?1S 6611 W°lk
door Vn plekken, maar is
toch 2n evül§ en structuur
L Z° held« dat je nooit in de
Voor het eerst sinds dertig jaar
krijgt de kunstenaar Corneille
een overzichtstentoonstelling.
Het Cobra Museum in Amstel
veen wil hem daarmee eren ter
gelegenheid van zijn 75e ver
jaardag, op 3 juli.
Corneille was één van de pio
niers van de kunststroming Co
bra. Het museum is van mening
dat de grote populariteit van
Corneille's werk zijn belangrijke
plek in de kunsthistorie doet
vergeten. Dat willen de samen
stellers van de expositie tegen
gaan.
De tentoonstelling, die van 22
maart tot en met 25 mei gaat du
ren, beslaat de periode vanaf
1947 tot nu. Van die halve epuw
woont Corneille ruim veertig
jaar in Parijs: „Ik vond het te ge
makkelijk in Nederland te hij
ven. Als je tegen Parijs kuM
dacht ik, kun je overal terecM
Dan kun je je meten met scöi'
ders van de hele wereld z®I j
eens in een interview. Inmid '-1
geniet Corneille mondiale I
kendheid. A
Veel van het werk dat stras» 1
Amstelven te zien is komt I
binnen- en buitenlandse Pa
culiere collecties en is nog I
eerder in Nederland te zien g
weest. Vijf Nederlandse m® I
stonden verder bruiklenen I
aan het zelf al redelijk voorzi®"
Cobra Museum. Te zien 1
schilderijen, tekeningen, g'
ken, beelden, keramiek en
paste kunst.
Simon Vinkenoog opent o I
toonstelling op 21 maart.
