DESTEM
Schaap Dolly aanleiding voor ethische discussie over klonen
B3
rmvo
gel
Ie plaats
leduikers
Atoombom
E1
Dna
Visioenen
Handicaps
Toelaatbaar
Übermensch
Wetsvoorstel
Grote geld
\ART 1997
lijd voor de nationale
Imclubs zich in Hulst
h, dat in de op een na
Je uitkomt, heeft zich
In de laatste wedstijd
Lijf leven
1.18,9, 3. Sabijn Salomé
vrije slag 1981 el: 1. Caro-
illiano 4.53,5, 2. Martine
fer (ZVS) 5.23,6, 3. Cora
|(ZVS) 6.07,2.
■vrije slag 1981 el: 1. Kim
■0,8, 2. Saskia Herrebout
1 Daisy de Ridder (ZCK)
Jeter vrije slag estafette all
Icheldestroom 4.18,7, 2
■el 4.37,1, 3. ZCK 4.58,7.
filer vrije slag estafette 1981
jldestroom 1.52,1, 2. Storm-
i ,6, 3. Koewacht 2.03,7.
1 vlinderslag all in: 1. Eelcö
ert (STV) 59,0, 2. Sandy
TV) 1.01,4, 3. Yoram Lawa-
I 1.04,0.
rugslag 1979 el: 1. Arjan
fcVS) 1.04,9, 2. Pascal Ver-
EK) 1.07,6, 3. Adriaan van
:K) 1.10,0.
L vrije slag 1977 el: 1. Thijs
L(ZVS) 4.40,8, 2. Michiel
pm (ZVS) 4.42,4, 3. Martin
to (ZVS) 4.45,3.
er rugslag 1983-1984: 1.
lotin (STV) 1.07,7, 2. Maar-
i(ZVS) 1.15,4, 3. Chris van
(STV) 1.16,7.
jjr vlinderslag 1981 el: 1.
feuijsse (ZVS) 1.07,1, 2. Tom
IZCK) 1.11,2, 3. Michel de
fVS) 1.11,9.
schoolslag all in: 1. Eelco
lert 2.35,9, 2. Maarten van
(ZCK) 2.37,3, 3. Joris van
|CK) 2.37,8.
rjr wisselslag 1979 el: 1. Ar
ise 2.23,8, 2. Yoram Lawala-
[3. Pascal Vernaeve 2.30,7.
rugslag 1977 el: 1. Martin
no 1.06,2, 2. Alex Anthonis-
11.09,6, 3. Michel Herrebout i
b9,7.
er vrije slag 1983-1984: 1.
^otin 1.01,9, 2. Maarten Bra-
|5, 3. Chris van der Draai
er vrije slag 1981 el: 1. Mi-
Indergem 59,2, 2. Geert Mee-
f) 1.02,2, 3. Michel de Munck
03,4.
Jneter vrije slag estafette all
frmvogel 3.52,3, 2. Koewacht
Scheldestroom 4.14,6.
1 zwemmedeweker
Ie - De vierde competi-
[strijd zwemmen voor
sede afdeling van het
Zuid is gewonnen
le ploeg van Dolfijn'92.
lerlinge verschillen wa-
jhter zo klein dat dit
jevolgen had voor de al-
|e rangschikking. De
/an Stelleduikers kwam
teer niet verder dan de
plaats, maar bleef in
Jgemeen klassement de
jester nog net voor.
ZWEMMEN
Groen was voor Stelle-
het meest succesvol in
e. n 1
:ieuze einduitslag luidt: 1.
[(Tholen) 4003,0, 2. Zeelandia
•swaal) 4030,0, 3. Onderdal:
:ee) 4060,7, 4. Zuidwester (Mid-
4325,8, 5. SteUeduikers
mszand) 4461,6.
UITSLAGEN
VROUWEN
meter wisselslag estafette l9f3
Dnderdak 2.30,2, 2. Zeelandia
3. Dolfijn'92 2.51,3.
ter wisselslag all in: 1. Therese
ïck (ZEEL) 2.50,4, 2. Jaqueli®
OND) 2.55,1, 3. Debbie van ae
)ND) 2.57,9.
ter vrije slag 1979 el: 1. Debbi
Meer 1.15,0, 2. Franka Over-
OND) 1.15,2, 3. Fiona van DJJK
ter wisselslag 1983-1984: 1- |n
outen (DOL) 1.32,1, 2. Mirj®
anschet (ZEEL) 1.33,8, 3. Nanda
uw (ZEEL) 1.37,6.
■ter rugslag 1981 el: 1. Anne^
fsma (ZEEL) 1.24,5, 2. Mirelüe
Maas (DOL) 1.24,6, 3. Antje van
teinde (OND) 1.29,1.
■ter vrije slag all in: 1. Therése®
2.29,1, 2. Jacqueline Stoei
3, Debbie van de Meer 2.50,4.
er vlinderslag 1979 el:
:eke 36,3, 2. Fiona van Dijk ar,
a Viergever (ZW) 41,6.
er vlinderslag 1983-1984: -
outen 41,3, 2. Mirjan Domna»
42,2, 3. Nanda de Leeuw (ZthH
eter vrije slag 1981 el: t.-.AjS
Westeinde 1.14,1, 2. Mireille
1.17,7, 3. Anneloes Schaatso»
0 meter vrije slag estafette all in-
lerdak 4.55,6,2. Zeelandia 5.«,
dwester 5,43,2.
4EN e|;
meter vrije slag estafette 19
fijn 2.07,1, 2. Onderdak 2.44,u,
vester 2.46,8. „(..hard
leter vlinderslag all in: 1. ro r
losten (ZEEL) 1.08,6, 2. Sand
1 (STEL) 1.15,8, 3. Elger Steg
eter rugslag 1979 el: 1-
DOL) 1.19,3, 2. Wouter Vro
(ZEEL) 1.19,9, 3. Man
^enveld (STEL) 1.21,4. p-né
ïter rugslag 1983-1984: 1.
ludenaarde (DOL) 39,0,
Butijn (ZEEL) 41,1, 3. 301
ïr (ZW) 46,5. wer-
ïeter vlinderslag 1981 el: ,tlJr.
le Vlet (DOL) 1.15,3, 2. 1
Ier Graaf (DOL) 1.21,4, 3.
(OND) 1.22,4 iei
ïeter schoolslag all in: 1- an
(STEL) 1.17,6, 2-
n 1.17,8, 3. Remco de vier i
ïeter wisselslag 1979 el: j. TTT A
dand (ZEEL) 2.48,2, 2. Pa£
(DOL) 2.52,1, 3. Remco ae
ïeter vrije slag 1 983-198^. 1;
1.12,3, 2, René van Oudenam i
3. Armand Butijn ll7;s',Ver>iei|
ïeter vrije slag 1981 el: I
iet 1.04,0, 2. Evert Schiett j
1.05,2, 3. Martijn van ae
-) 1-08,9. t - tte a"in I
00 meter vnje slag estateu /jj,
boffijn'92 4.39,8, 2. Zeela S I
3, SteUeduikers 4.53,1-
Kloon Dolly heeft de tongen
[losgemaakt. Het Schotse
genetisch gevormd
[naarhet evenbeeld van een zes
[jaar oude ooi, roept bij weten
schappers, ethici, maar ook
[bezorgde boeren, burgers en
[buitenlui de vraag op: is ook
[de mens maakbaar? En zo ja,
trillen we dat wel?
Door Hélène van Beek
len Jan Koesen
Een echtpaar, rond de veertig,
een driejarig kind dat ern-
Istig ziek is, stervend. De radeloze
[ouders weten dat zij na de dood
[van hun peuter vrijwel geen kans
[meer hebben op een nieuw kind.
[Maar daar is de nieuwe weten-
Een cel wordt gehaald uit
I het kind, uit die cel wordt de er
felijkheid gehaald en gestopt in
[een leeggeschraapte eicel. Een
[nieutv kind wordt geboren, een
[kloon, identiek aan de ten dode
[opgeschreven peuter.
[Een ouderpaar heeft een kind.
[De kans was groot dat het ernstig
[gehandicapt zou zijn, maar alles
[is goed gegaan. Het echtpaar wil
[een tweede kind, ook weer ge-
Izond. Een kloon dus van hun eer-
|ste kind.
[Een vrouw wil een kloon van
[haar gestorven vader. Zij wil
haar vader terug als een baby,
[hem misschien wel tot de geboor-
|te dragen in haar eigen schoot,
[zij wordt de moeder van haar va-
lder.
[Speculaties: uit Patrick Klui-
[verts genetisch materiaal wordt
[een wonderteam gevormd. Hol-
[iywoodstudio's kweken super
ster-materiaal in hun labs. Hum-
phrey Bogart, Harrison Ford,
Madonna zijn kopieerbaar. Een
[dictator kweekt een leger van
soldaten zonder vragen. Is er nog
een Einstein in de stad?
Science fiction? Niet meer.
|h Schotland is zeven maanden
geleden het schaap Dolly gebo-
Ten. tot stand gekomen uit een
volwassen cel als kloon,
ioneren van zoogdieren kon al
erder, maar uitsluitend met cel-
van embryo's, cellen die nog
wet zijn gedifferentieerd. Die
hele prille cellen kunnen nog een
M lichaam maken, ze zijn plu-
hpoteïii.
My is gemaakt uit een uiercel
pa een zes jaar oude ooi, een cel
Jie dus helemaal is uitgegroeid.
,en cel van een volwassen zoog-
'tor is weer teruggeprogram-
|"eerd naar een ongedifferen
tieerde, vroeg-embryonale cel.
is de prestatie van de Schot-
r *etenschappers van het Ros-
ln Institute in Edinburgh. Een
Prestatie die andere wetenschap-
Pers tot vorige maand nog niet
oor mogelijk hadden gehouden,
i timet dit succes heeft een oude
F?st weer actualiteit gekregen.
I oor zijn we mee bezig? Mag al-
fs wat kan? Zal alles wat kan
eens gebeuren?
F°' j^sver waren er drie 'maren'
ïn vraag of men een mens
f n of mocht klonen. Die eerste
raag gold de stand van de we-
oschap. Kloneren van volwas-
rji zoogdieren, en daarmee mis-
L,len mensen, werd pas moge-
IJea<*t over een jaar of tien,
tul -fit vol8ens sommigen zelfs
Ro, 6 mo8ehjkheid lijkt nu,
Lu l'..m Principe met Dolly
lm- T i te komen. Het tweede
LT, §eldt het feit dat be-
IL a e Ianden dergelijke expe-
L, f;en per wet verbieden. Het
I maar' betreft de illusie dat
WOENSDAG 5 MAART 1997
Het klonen van mensen lijktalles overziendvooral nog science fiction.
FOTO DO VISSER
De maakbare mens
onbeschaafde landen nog niet
over de hoogwaardige techniek
en wetenschap zouden beschik
ken om een mensenkloon te kun
nen maken. Dat werd ook gezegd
van de atoombom die nu in te
veel handen is.
Het probleem van de maakbare
mens wordt al heel lang onder
kend. Diderot schreef in 1769 een
boek, De droom van d'Alembert
waarin eenzelfde toekomst
wordt geschetst als in Aidous
Huxley's Brave New World, uit
1931. En weer later, in 1976,
speelde de thrillerschrijver Ira
Levin met de mogelijkheid om
uit een huidcel van Hitier alle
maal nieuwe Führers te maken
om alsnog het Duizendjarige
Rijk weer op gang te krijgen: The
Boys from Brasil.
Dat was nog science fiction, meer
fiction dan science. Maar nu lijkt
de fiction science geworden. En
wij weten er ons geen raad mee.
De techniek van klonen van vol
wassen zoogdieren, waarvan
Dolly het eerste resultaat is,
brengt de oude angsten weer
naar boven.
De wetenschap heeft ons tot nu
toe twee technieken gebracht
waarover de maatschappij zeer
verontrust is: genetische mani
pulatie en klonen. De Brit Crick
en de Amerikaan Watson ont
dekten in 1953 de structuur van
dna, de sleutel van de erfelijk
heid. Na deze uitvinding barstte
geen maatschappelijke discussie
los.
Dat kwam pas midden jaren ze
ventig. Wetenschappers in de
ontwikkelde landen kwamen
toen vrijwillig tot een morato
rium, een voorlopige stop met ge
netische experimenten, omdat de
paniek was opgelaaid. 'Kunnen
er gedrochten kruipen uit de
labs, onbeheersbare bacteriën,
replica's van dictators?', vroeg
men zich af. Er gingen geruchten
dat in de buurt van laboratoria
een 'harig, bijna drie meter lang
schepsel' en zelfs 'groene manne
tjes met oranje ogen' waren ge
signaleerd.
Wetenschap, overheid en ethi
sche commissies kwamen teza
men maar slechts weinigen kon
den de kwestie overzien. Een
aantal jaren later kwam men tot
de conclusie dat de angsten niet
gegrond waren, mits het een en
ander goed zou worden geregeld.
De biotechnologie heeft sinds
dien reusachtige vorderingen ge
maakt, maar de ethische discus
sie over veel nieuwe ontwikke
lingen moet nog worden afge
rond. Sinds vorige week is het
debat over klonen van volwassen
zoogdieren weer losgebarsten.
Dolly heeft de wetenschap en de
maatschappij geschokt. Visioe
nen van gekloonde supermensen
komen weer boven. Kan dat wat
met Dolly is gebeurd, ook met
een mens?
Prof. .dr. P. Bloemers, biochemi
cus aan de Katholieke Universi
teit Nijmegen (KUN) denkt dat
het voorlopig zo'n vaart niet zal
lopen. „We hebben altijd met
heel goede redenen gedacht dat
we niet konden klonen uit een
volwassen cel. En nu is het bij
uierweefsel van een schaap één
keer gelukt. Maar het kan best
zijn dat het bij de mens veel
moeilijker is. Bij muizen, waar
de meeste experimenten mee zijn
gedaan, was het ook heel moei
lijk. Het is dus niet gezegd dat
klonen op deze manier bij men
sen kan."
Drs. G. de Wert, verbonden aan
het Instituut voor Gezondheids-
ethiek in Maastricht denkt dat
'niemand in Nederland staat te
trappelen' om mensen te klone
ren. En ook hij stelt dat het nog
lang niet zo ver is omdat een aan
tal technische zaken nog moet
worden opgelost. „De vraag is
namelijk: hoe gaat de kloon zich
ontwikkelen? Komen er zeer ern
stige handicaps in het nage
slacht? Bij Dolly weten we dat
nog niet. Het is nu gelukt om het
hele dna, met alle erfelijke infor
matie, in de celkern van een vol
wassen zoogdier te reactiveren.
Maar het is heel goed mogelijk
dat er gaten in de informatie zijn
gevallen. Met aanzienlijke risi
co's voor de gezondheid."
En dr. ir. ,T. van der Lende, uni
versitair docent van de vakgroep
Veefokkerij van de Landbouw
universiteit Wageningen (LUW):
„Als we hadden gewild, hadden
we tien jaar geleden al mensen
kunnen klonen. Nieuw is nu het
gegeven dat dit ook met volwas
sen cellen kan."
Een mens kloneren, met als doel
een exacte kopie te maken, heeft
volgens Van der Lende geen zin:
„De kloon heeft zich niet in de
zelfde baarmoeder ontwikkeld
en leeft in andere omstandighe
den. De kopie zal er wat uiterlijk
betreft op lijken, maar qua ka
rakter niet.Professor Bloemers
van de KUN vindt, mocht het
daadwerkelijk mogelijk worden,
klonen van mensen onzin en et
hisch onacceptabel: „Ik vind dat
het moet worden verboden. Stel
dat mensen hun kind klonen om
dat ze eenzelfde kind erbij wil
len? Het is een illusie dat dit kan.
Je hebt wel dezelfde genetische
opmaak, hetzelfde dna, maar je
krijgt nooit dezelfde persoon."
Van der Lende van de LUW ziet
echter omstandigheden waarbij
klonen van mensen nuttig en
zelfs toelaatbaar zou zijn. Om
medische redenen. Bijvoorbeeld
wanneer een kind van een ouder
paar dreigt dood te gaan, en het
paar zelf geen kinderen meer kan
krijgen. „Ik zou er niet zo tegen
zijn als er een kloon van het
kindje zou worden gemaakt. Als
je er heel goed over nadenkt: wat
is er mis mee? Ik vind het per
soonlijk niet angstwekkend,
maar de maatschappij moet daar
wel eerst goed over nadenken."
„Tegenstanders zijn heel inven
tief in het bedenken van bizarre
voorbeelden," vervolgt Van der
Lende. „Ze komen steeds met het
afschrikwekkende voorbeeld van
de gekloonde Saddam Hoessein,
de gekloonde supermens of de
creatie van een dom werkvolk
dat alleen de straten veegt. Maar
waarom geven ze nooit een reëel
voorbeeld, zoals dat van het
echtpaar dat nog een kind wil
maar het zelf niet meer kan krij
gen? Nu wordt, als de vader geen
goed zaad heeft, met kunst en
vliegwerk via IVF en een donor
een kind gemaakt. Dat kan ook
met klonen. Alleen is het dan
geen gewoon kind. Het wordt een
kopie van óf de vader óf de moe
der."
Voor biochemicus Bloemers van
de KUN blijft bovenstaand voor
beeld een gruwel. „Ik vind klo
nen bij mensen niet kunnen.
Maar normen en waarden veran
deren, dat besef ik. Als ik eerlijk
ben: dertig jaar geleden had ik op
de vraag of ik voor abortus of
euthanasie zou zijn, een ander
antwoord gegeven dan nu. Ik
realiseer me dat de ethische dis
cussie over klonen nu is losge
barsten."
Ook prof. dr. A. van der Eb,
hoogleraar moleculaire biologie
aan de universiteit van Leiden, is
tegenstander van kloneren van
mensen: „Het verdubbelen van
iemand die heel intelligent of
heel muzikaal is, het creëren van
een Übermensch, zie ik niet zit
ten." Hij is echter optimistisch
gestemd en denkt dat het niet zo
ver zal komen. „De samenleving
wil er niet aan, en de weten
schappers in de westerse wereld
ook niet."
Moleculair bioloog Van der Eb
vindt dat het ethisch debat over
het klonen bij mensen, om medi
sche redenen, toch nu al moet be
ginnen. Het voorbeeld van de
kloon van een doodziek kind: „Ik
zou daar zelf heel erg over aarze
len, maar dat moet door een ethi
sche commissie worden bekeken.
Die moet beslissen wat accepta
bel is."
Het is de hoogste tijd dat de dis
cussie over klonen van mensen
wordt gevoerd, meent ook Van
der Lende van de LUW: „Er kan
namelijk heel veel. De boodschap
van de wetenschappers moet dan
ook zijn: 'Begin op tijd na te den
ken of we het willen en onder
welke voorwaarden we dingen
toelaten.' Wat mij namelijk be
angstigt is het tempo waarin we
vooruit gaan. Dat is te hoog. On
derzoekers krijgen zelf ook te
weinig tijd om zaken te evalue
ren."
Wat valt er nu, met de realiteit
van het gekloonde schaap Dolly,
concreet te vrezen? In Engeland
is klonen van mensen verboden.
In de Verenigde Staten is er nog
geen wettelijk verbod op deze
techniek. President Clinton heeft
daarom met spoed een ethiek-
commissie opdracht gegeven de
juridische en ethische gevolgen
van de Schotse ontdekking te be
studeren. Hij vraagt zich af of
nieuwe wetgeving nodig is om
bepaalde particulier gefinancier
de onderzoeken te verbieden.
In Nederland is er geen wet die
klonen van mensen expliciet ver
biedt, laat de woordvoerder van
het ministerie van Volksgezond
heid weten. „Maar er zijn abso
luut geen experimenten met
menselijke embryo's toegestaan.
Nederland heeft het Verslag van
de Raad van Europa geratifi
ceerd inzake bio-ethiek". Hij
wijst er tevens op dat er wel een
wetsvoorstel van minister Borst
klaar ligt waarin handelingen
met geslachtscellen en embryo's
van mensen zijn verboden. De
consequentie daarvan is dat klo
nen van mensen niet is toege
staan. Wanneer de Tweede Ka-
Het klonen van mensen lijkt, al
les overziend, vooral nog science
fiction. Het klonen van volwas
sen dieren niet. En het grote geld,
dat kan worden verdiend dankzij
deze biotechnologie, lonkt.
Het bestaan van het kloonschaap
Dolly werd zeven maanden ge
heim gehouden in verband met
de octrooiaanvraag op dë uitvin
ding. Bekend is dat het Schotse
Roslin Institute verder wil gaan
met het klonen van transgene
schapen. Schapen waarmee ge
netisch is gemanipuleerd zoals
ook met de Nederlandse stier
Herman is gebeurd.
Het bedrijf PPL Therapeutics,
dat aan het Roslin Institute is
verbonden, heeft al een trans
geen schaap dat melk geeft met
een menselijke bloedstollings-
factor erin en wil dat lucratieve
schaap zo snel mogelijk vermeer
deren. Herman is interessant
voor het menselijke eiwit lacto-
ferrine, dat kan worden gebruikt
in medicijnen tegen infecties.
Klonen van embryo's van zoog
dieren is al lang mogelijk, ook in
ons land, en zou voor bepaalde
toepassingen in de veefokkerij
zeer nuttig kunnen zijn. Van der
Lende van de Landbouwuniver
siteit Wageningen: „Maar de
consumenten willen het niet.
Klonen wordt geassocieerd met
genetische manipulatie. Er be
staat toch de angst dat het klo
nen van mensen dichterbij komt.
Puur economisch gezien zouden
de fokkers het wel moeten doen,
maar de sector laat het achter
wege. Ze hebben alle meningen
geïnventariseerd en de maat
schappij tolereert het niet. Als ze
toch bijvoorbeeld topvarkens
gaan klonen, lopen ze kans dat
de mensen ophouden met het
eten van varkensvlees."
Wat de farmaceutische industrie
betreft, vindt Van der Lende klo
nen van volwassen dieren 'zeer
zinvol'. „Ik heb geen bezwaar te
gen een gekloonde koe. Het is
voor het maken van medicijnen
belangrijk dat deze research ge
beurt."
Hij heeft begrip voor de angst.
„Maar," zo stelt Van der Lende,
„dat is de prijs die we betalen
voor de vooruitgang. Weten
schap is, ondanks de risico's, niet
te stoppen. Het is inherent aan de
mens om toch door te gaan."
mer dit wetsvoorstel behandelt,
is niet bekend. Mogelijk komend
voorjaar.
„Het wetsvoorstel ligt er al
lang," laat ethicus prof. dr. E.
Schroten daarover weten. „Maar
het is politiek en inhoudelijk
ontzettend delicate materie."
Een ethische commissie die de
gevolgen van het klonen van
mensen heeft bestudeerd, bestaat
er nog niet. Wel de Commissie
Ethiek Medisch Onderzoek.
Daarin zit Schroten, hoogleraar
christelijke ethiek aan de univer
siteit van Utrecht. „De discussie
over klonen van mensen zou in
principe op ons bordje liggen."
De ethische Commissie Biotech
nologie bij Dieren wordt waar
schijnlijk in april van dit jaar in
gesteld door het ministerie van
Landbouw, Natuurbeheer en
Visserij. De meeste andere minis
teries zijn erbij betrokken. Ethi
cus Schroten wordt de voorzit
ter: „Ik verwacht dat beide com
missies soms dezelfde dingen te
behandelen krijgen. Want de
grenzen over de vraag wat mag
bij mens en dier, vervagen. Bio
technologie is nu ook hartstikke
interessant geworden voor de
mens."
Uri Geiler en
Jomanda
teruggebracht
tot goocheltruc
PAGINA
Tuinieren
op zandgrond:
de duindoorn
Verband tussen
innerlijk en
uiterlijk
bedrieglijk
PAGINA
