De gemeenschap telt,
het individu niet
Tijd heeft stilgestaan in orthodoxe gemeenschap in Pennsylvania
Laboui
verkiez
probL
behoeden
Anti-rokers
die tabak
verbouwen
Een zonderling
volk met historie
en vervolging
DE STEM
BUITENLAND
De Amish zelf zouden hun schouders ophalen. Een sociologi
sche studie, een boek, dat is toch te verheven voor een streng-
gelovig en nederig volk van dienaars. En, zo zou hun vraag
vervolgens kunnen luiden, de onderzoeker, die Peter Ester,
kan hij eigenlijk wel melken?
Door Twan van den Brand
De Amish zijn niet van deze we
reld. Maar mocht U ze niettemin
willen bezoeken, dan is de omge
ving van de stad Lancaster, in de
Amerikaanse staat Pennsylvania,
de aangewezen plaats. Inderdaad,
ze wonen hier op aarde.
En toch zijn ze, zoals gezegd, niet van
deze wereld. Ze lijken ook niet van de
ze tijd. De mannen met hun sombere
pak, zwarte hoed of hoofddeksel van
stro en lange baard zonder snor; de
vrouwen in een eerbare jurk uit het de
cor van EO's 'Het kleine huis op de
prairie.'
Ze willen niet van deze wereld zijn. Je
hebt, vinden ze zelf, de Amish en de
niet-Amish. En die laatsten noemen ze
de Englische.
Jaarlijks bezoeken zo'n vijf miljoen
toeristen de omgeving van Lancaster.
Want de Amish
mogen dan wel
niks van de wereld
willen weten, de
Englische moeten
even weg uit hun
eigen jachtige, ge
compliceerde be
staan. En dus
doorkruisen ze een
boerenland waar
het leven rustig,
goed en eenvoudig
is, waar de koren
aren nog vredig
wuiven in de wind,
waar de tijd naar
het lijkt heeft stil
gestaan.
Een panorama om
te kieken. Een
Amish met paard
en buggy, boeren-
knollen die ouder
wetse landbouw
werktuigen voort
slepen, handge
maakte quilts aan
de waslijn. Als het
even meezit, zie je
een heel orthodoxe
boer nog met de
hand melken. Och,
dat de boer zijn ge
zicht wegdraait -
de bijbel zegt: 'Gij
zult U geen gesne
den beeld, noch enige gelijkenis ma
ken' (Ex. 20:4) - dat is een vervelende
streek, maar het plaatje blijft idyl
lisch. Het Pennsylvania Dutch Coun
try Welcome Center - Wilkum to Lan
caster, luidt de begroeting - waar
schuwt de toeristen, onder meer naar
de omgeving gelokt door de film Wit
ness met Harrison Ford in de hoofdrol.
„In dit landschap treft U geen acteurs,
dit zijn real people," luidt de bood
schap. Plain people ook, eenvoudige
mensen. Ze spreken een Pfalz-Duits
dialect - dat (Pennsylvania) Dutch is
een verbastering van Deutsch - en zijn
eigenlijk niet gediend van veel bekijks.
Zelf moeten ze zich soms ontheemd
voelen in eigen streek. Want de toeris-
me-industrie heeft behalve inkomsten
allerlei uitwassen met zich meege
bracht. De Amish, die elektriciteit af
zweert, moet dus met zijn zwarte bug
gy onder neon-reclames door. En dus
zijn er door derden geëxploiteerde
pretparken (Dutch Wonderland),
voorstellingen (Banjo Jimmy speelt
folkdeuntjes), ballonvaarten (vanaf 89
dollar bij the US Hot Air Balloon
Team), hotels, restaurants en winkel
centra.
De Tilburgse hoogleraar sociologie
Peter Ester bracht in 1995 enkele
maanden door in de nabijheid van de
Old Order Amish, een conservatieve
groep. Hij maakte ze onderwerp van
studie én van een onlangs verschenen
boek: 'De stillen op het land'.
Ester kreeg in Lancaster County een
opmerkelijk verzoek. Tijdens een
kerkdienst - de Amish houden die in
de stal, waarbij ze urenlang op com-
fortloze houten banken hun geloof be
lijden - werd hij uitgenodigd zijn reac
tie te geven op de preek. Deze voor een
buitenstaander ongekende eer zette
het zweet in Esters handen. „Ik kan me
ook niet herinneren wat ik heb gezegd.
Het zal wel zoiets zijn van: in grote lij
nen ben ik het met u eens."
De hoogleraar, christelijk gerefor
meerd opgevoed maar tegenwoordig
naar eigen zeggen 'verlicht gerefor
meerd,' is van jongs af aan gepassio
neerd door de Amish. Hoe blijft zo'n
orthodox gelovige, sobere gemeen
schap overeind, omringd als ze is door
opgejaagde, immer haastige en naar
moderniteiten hunkerende Amerika
nen, vroeg Ester zich voortdurend af.
„Het is een studie geworden, een boek
geschreven uit fascinatie en bezorgd
heid," zegt hij.
Ester portretteert een zonderling volk
met een historie van vervolging, af
scheiding en emigratie. Geboren gedu
rende de Reformatie, als wederdopers
in Zwitserland, Duitsland en Neder
land verketterd, vervolgd en op de
brandstapel gesmeten. De eerste groep
Amish emigreerde na 1737 (via Neder
land) naar Pennsylvania, waar regent
William Penn vrijheid van geloof ga
randeerde.
In Europa, maar later ook in de Vere
nigde Staten kwam het herhaaldelijk
tot scheuringen in de geloofsgemeen
schap, veelal veroorzaakt door me
ningsverschillen over vernieuwingen.
Het waren vreed
zame afscheidin
gen.
In Lancaster
County wonen de
Amish en de
Mennonieten
(vernoemd naar
de Nederlander
Menno Simons)
broederlijk bij
een, hoewel ze al
voor hun komst
naar de VS ieder
huns weegs zijn
gegaan. „Het zijn
een soort achter
neven," zegt Es
ter om zowel ver
band als onder
scheid aan te ge
ven. De Menno
nieten zijn, ruw
geschetst, de rek-
kelijken.
Hoe streng de
Amish ook in de
leer zijn, hoezeer
ze ook niet van
deze wereld wil
len zijn, ze moe
ten voortdurend
concessies doen
om te overleven.
Want ze wonen
wel op deze aar
de. Inderdaad, ze
wijzen elektriciteit af, halen hun kin
deren na het basisonderwijs van
school, weigeren zich voor allerlei
aardse zaken te verzekeren, zien af van
hun recht op sociale zekerheid en gaan
niet in dienst. Sommige voorrechten
zijn echter na langdurig onderhande
len met de 'wereldse' regering in Was
hington verkregen.
De Amish wijzen autobezit af, maar
mogen meerijden in de auto van een
Englischer. Ze hebben geen telefoon in
huis, maar willen voor noodgevallen
wel een openbare cel gebruiken.
Ester noemt deze concessies 'grensbe
waking'. Als het nodig is rekken de
Amish hun wetten en regels op. Niet
Hoogleraar sociologie aan de
Katholieke Universiteit Brabant in
Tilburg Peter Ester, de schrijver van
het boek 'De stillen op het land.' De
schrijver is van jongs af aan al gepas
sioneerd door de Amish.
FOTO RALPH VAN DE LISDONK
Een vrouw van de Amish-geloofsgemeenschap werkt op het land. De Amish-leden beschikken over een eigen landgoed, noodzakelijk om hun volk te onderhouden.
FOTO ARCHIEF DE STEM
De Amish vormen een strenggelovige, kinderrijke gemeenschap
van zo'n 150.000 zielen, verspreid over meer dan twintig staten in
de VS. De grootste groep woont in Pennsylvania.
Ze leven sober, orthodox en vreedzaam. De communicatie is ingetogen.
Niet het individu maar de gemeenschap telt. Elkaar helpen is vanzelfspre
kend. De Amish werken hard en ontzeggen zich veel geneugten des levens.
De wetten van hun geloof zijn streng. Een Amish wordt gedoopt als hij of
zij achttien jaar is.
Zondaars worden voor kortere of langere periode in de ban gedaan en dan
ook door familie en vrienden gemeden. De grootste straf is ex-communi
catie, die na openlijk berouw overigens weer kan worden herroepen.
Hoewel het leven jongeren weinig spannends lijkt te beloven, is het ver
loop gering. De aanwas van buiten eveneens. Socioloog Peter Ester voert
in zijn recent verschenen boek 'De stillen op het land' één jongeman op die
zich tot de Amish heeft gewend en is opgenomen. Hij noemt hem Richard
Landau (25).
Landau heeft op zijn 23e de Amish-doopgelofte afgelegd. Als leraar op
een middelbare school elders in Pennsylvania was hij geconfronteerd met
drugs, wapens, geweld en problemen met jongeren uit gebroken gezinnen,
zaken die de Amish vreemd zijn. Hij sloot zich bij hen aan. Landau sprak
reeds vloeiend Pennsylvania Dutch, een taal die wel iets van het Duits
weg heeft.
Zijn grootste aanpassingsprobleem? Rijden met paard en 1
om er beter van te worden, wel om te
overleven. De hoogleraar wijst een
suggestie als zouden sommige aanpas
singen hypocriet zijn, resoluut van de
hand. „Ik vind het geen intellectuele
uitdaging om mee te huilen met de
wolven, om te zeggen dat de Amish hy
pocriet zijn. Ik wil verklaren waarom
ze beslissingen nemen.
Natuurlijk zijn er uitzonderingen,
moet Ester toegeven. In zijn boek be
schrijft hij hoe een Amish snel zijn
zaktelefoon wegmoffelt als er bezoek
arriveert. En, zegt Ester na een over
peinzing, „weet je wat je misschien hy
pocriet mag noemen: ze zijn anti-ro-
Jong en oud van de Amish-geloofsgemeenschap genieten ieder op hun manier van de warme septemberzon. Hier
een jong meisje in bikini aan het strand. fotoanp
ken, maar verbouwen wel tabak."
Ester schreef zijn boek mede uit be
zorgdheid.
Amish-boeren werken op hun land aan een bouwproject. Het Amish-volk hecht meer waarde aan het werken in een
als individu verricht.
groep, dan het werk wat een persoon
FOTO ANP
In het toekomstbeeld dat de socioloog
voor de Amish schetst komen nieuwe
afscheidingen voor, voorspelt hij een
kleine volksverhuizing, meer ongelijk
heid en een verandering van het rol
lenpatroon met de bazige man.
De zorg is ingegeven door de schaarste
aan grond. De Amish vormen een ge
meenschap van (zelfvoorzienende)
landbouwers. Dankzij kinderrijke ge
zinnen komen er weliswaar steeds
meer potentiële boeren, maar de grond
wordt te kostbaar en schaars om ieder
een werk te kunnen bieden. Daarom
richten meer en meer Amish commer
ciële bedrijfjes op.
De switch naar de zakenwereld heeft
grote gevolgen. Want handel drijven
betekent contact hebben met de Engli
sche. De telefoon
wordt meer en
meer onmisbaar,
Engels rukt op ten
koste van het
Pennsylvania Dut
ch, de invloed van
de buitenwereld
neemt toe, de mo
dernisering wordt
versneld. Kortom:
de spelregels veranderen.
Daarom, zegt Ester, zullen orthodoxe
Amish teleurgesteld wegtrekken uit
Lancaster County, naar gebieden waar
de landbouwgrond nog goedkoop en
overvloedig is. De meest rekkelijken
zullen door de versnelde modernise
ring op den duur vergroeien met de
Amerikaanse samenleving. En een li
berale tussengroep zal in Lancaster
Amish-traditie proberen te combine
ren met zaken doen.
„Belangrijk is ook," vervolgt Ester, „of
de Amish erin zullen slagen elektrici
teit af te blijven wijzen." Want elektri
citeit is de verbinding met de wereld.
Het opent de weg naar tv, video, stereo
en nog veel meer nu nog verwerpelijke
zaken.
Niet de vraag óf de Amish zullen over
leven, veel meer de vraag welke oplos
singen ze kunnen vinden, hoe ze hun
grenzen zullen bewaken, welke con
cessies ze willen doen, is volgens Ester
interessant.
Op een van de laatste pagina's van 'De
stillen op het land' zegt Amos Beiier
(82), de 'eminence grise' van de Amish
in Lancaster County: „Ik zie niet in
hoe deze situatie kan voortduren. We
moeten keuzes maken. Ik voorzie ver
deeldheid en afscheiding. Maar zelf zal
ik dat niet meer meemaken, de volgen
de generatie heeft de sleutel in han
den."
Amos Beiier heet overigens niet Amos
Beiier. Ester heeft alle namen - een
kwart van de Amish in Lancaster heet
volgens hem
Stolzfus - gefin
geerd om zij»
bronnen te be
schermen.
Bovendien heeft
de Tilburgse
hoogleraar te
genover
Amish verzwe
gen dat ze onder
werp van studie waren. „Als ik me'
een notitieblokje was aangekomen,
zou dat iets confronterends hebben ge
had, remmend hebben kunnen werken
Het was een moeilijke afweging, wel of
niet vertellen. Een moreel probleem,'
zegt Ester.
De Amish hebben geen weet van zijn
alleen in het Nederlands verschenen
boek. Maar, denkt Ester, ze zouden ei
toch hun schouders over ophalen. Een
sociologische studie, ongepast en te
verheven voor een nederig volk, onbe
grijpelijk. „Ze zouden waarschijnlijk
vragen: kan die Ester eigenlijk wel
melken."
De stillen op het land; Peter Ester; KotI
Agora/Syntax; 32,50
Door Bob van Huët
Yardley - Op twee doorzette
zijn alle middenstanders vei
ken. De man van de tweedel
kledingszaak, de videoverhu
de bakker, de kapper en de s
Allemaal hebben ze opgegev
wat lijkt op een bunker me
geopende stalen rolgordijnen
Mohammed Mawib gecapitul
collega's vervangen in zijn v
met 1001 artikelen.
Corburton Road in de wijk Gi
Green is het soort straat waar j(
zelf je pas versnelt. De teloorg:
zichtbaar. Een aantal huizen is i
gemetseld, elders zijn planken vc
ramen geslagen. Het heeft vanda
niet van weerhouden' de lege w
en woningen binnen te dringen.
Jongeren sleutelen aan een aut
ouder lijkt dan zijzelf. Een eind t
lijkt iemand te worden gefoui
door twee ongure types. Als het
ten in burger zijn, verdienen z
prijs voor camouflage. Eén vroui
een verlopen gezicht loopt heft:
kend een deur binnen.
Na zonsondergang wordt de geh
de straat ingenomen door groepe
ners. Het grote portaal van Corb
Road is hun trefpunt. Voordat de
van rottigheid begint, drinken ze
alcopops (alcoholische frisdran
bier. Sommigen roken joints of h<
lijm gesnoven. Bewoners die hun
moeten uitlaten, zwijgen als jc
van tien langs slenteren met
breekijzer. De andere kant opkijl
verstandiger, zo heeft de ervarin
leerd. „Als ze erachter komen dat
politie belt slaan ze je ruiten in,'
een vrouw.
'Ze' zijn de losgeslagen jonge
meisjes van Yardley, een van de c
hjke voorsteden van Birmingham
Er zijn talloze Corbuton Roads i
Verenigd Koninkrijk en elders
wereld. Probleemstraten waar pc
r*—
Tony Kiemen wil eerst het ven
ZATERDAG 1 MAART 1997 Al dBSTEM
De Amish zijn niet van deze wereld
