Weekend
:enhuis
Veel Zwitsers begrijpen de boze buitenwereld niet meer
Schiphol vooruit
en Nederland
plat
DE STEM
E2
sur M/v
.v.
„Het is perfide om te zeggen: als
joodse organisaties geld eisen,
roept dat anti-semitische reac
ties op," zoals de Zwitserse oud-
Bondspresident, thans minister
Delamuraz beweerde. „Dat zou
betekenen dat die joden zelf de
schuld zijn van het anti-semitis-
me. Maar anti-semitisme is óns
probleem, van de niet-joden".
De Zwitserse auteur Alfred A.
Hasler (1921) voert al jaren
strijd tegen de arrogante 'ver
geetachtigheid' van veel van zijn
landgenoten als het over de
Tweede Wereldoorlog gaat. Onze
correspondent Frans Wijnands
sprak met hem en vele anderen,
op zoek naar de gevoelens van
de Zwitsers als het over joden en
nazi-roofgoud gaat.
Xjl
11M i
ZATERDAG 1 MAART 1997
een algemeen
medisch specialisten
in basiszorg" wordt
Iver 251 bedden.
Istgelegd in concreet
laakt is met het
Xraal management zijn
^ling en ondersteunend
i organisatiewerk, een
ein team functioneert
pen van het te voeren
r en implementeren van
I van de uitvoering van
erantwoordelijkheid
lef) aanspreekpunt voor
Izake personeels- en
3 taken verbonden
bronder procedure-
1 duidelijke visie op het
vermogen dat u
band samen te werken
linnen het ziekenhuis,
frdigheid.
berende/beleidsmatige
heidszorg vormt een pré.
jevormd denk- en
Irichte opleiding.
Iriode van 3 jaar.
Ie als uitvoerende
I geschikt als
■reen
litie. Binnen een relatief
1 alle facetten van het
pordelijkheid.
orden ontleend aan de
Iniveau 55.
Ire inlichtingen contact
pst personeel, organisatie
10162-488216,
onder vermelding van
Linen 14 dagen na het
In gericht aan
eel. organisatie en
lluis.
veek 13.
bdverrentie wordt niet op
900 AB Oosterhout
3ELA vaak een beroep
begeleidt u tijdens de
Iden. U verzorgt con-
Bijk voor de dragers die
romen hiervoor in aan
rende vrije tijd beschikt,
rent om mensen toe te
iet rayon Oosterhout en
auto komen wij graag
aan. Voor elke uitvaart-
aste vergoeding,
g kunt u op werkdagen
contact opnemen met
;er, tel. (0162) 47 02 85.
'Auschwitz
lag toch niet in Zwitserland?'
jen in Nederland en
n, hebben wij diverse
zas Lotharingen
voordelijk zijn voor het
;ken om na een ruime
e hebben ten aanzien
indige en veelzijdige
nen een financieel
nderneming.
naire en secundaire
irwaarden.
verzorging van
3-
to wordt ter beschikking
gestelde eisen, kunt u
Wat is dat daar in de lucht? Is het een klapschaats?
Is het een roofvogel? Is het vliegende schotel? is het
een zonsverduistering? Is het een stuk van de ozon
laag? Nee, het is een vliegtuig. Het vliegtuig van de
toekomst. Het hangt ons boven het hoofd. En het
wil landen. Maar het moet, zoals het zich nu laat
aanzien, nog een maand of vier wachten.
Het bureau Nut Noodzaak mobiliseert alle Neder
landers die op de grond staan te turen. Laten we dit
toestel toe of geven wij geen toestemming? Legt
Schiphol de loper uit? Het zijn vragen waar nie
mand nu al het antwoord op heeft. Behalve Bol-
kestein. Die weet dat de nationale luchthaven moet
uitbreiden en de Navo juist niet. In de oorverdoven-
is hij tot nu toe de enige die zich heeft
Het is een gigantisch vliegtuig daar tegen de he
melkoepel. Of het uit Turkmenistan komt? Zo'n
vraag kan ik me voorstellen. Maar weet u hoeveel
mensen in zo'n kist gaanIets van 10.000, naar
schatting. In die orde van grootte moetje denken,
want het vliegverkeer neemt een enorme vlucht.
Dan zouden er dus 10.000 Tamils in moeten zitten
en zoveel zijn er niet die 20.000 gulden kunnen
Het toestel slaat de wolken kapot en laat de aarde
trillen. Het zet ons flink onder druk. De bemanning
eist landingsrecht. Sommige mensen tussen de
kaarsrechte wegen en sloten bezwijken onder de
herrie en roepen: „We zullen wel moeten. Dat is de
vooruitgang. We missen de boot als dat vliegtuig
hier niet naar beneden mag komen."
Het probleem is alleen dat er een compleet nieuwe
landingsbaan aangelegd moet worden voor zo'n
gigantisch luchtkasteel. De baan zou moeten be
ginnen in Den Helder en doorlopen tot de Belgische
grens. Dat grijpt nogal in natuurlijk. Naar schating
twaalf beschermde natuurgebieden en groene har
ten moeten het veld ruimen. Het aantal dorpen in
de provincies Noord- en Zuid-Holland en Brabant
zal met zo'n vijftien procent teruggebracht wor
den.
Het bureau Nut Noodzaak bekijkt een aantal va
rianten die tijdens de baanbrede maatschappelijke
discussie aan bod zullen komen. De landingsbaan
voor supertoestellen zal bijvoorbeeld om Amster
dam heen moeten lopen. Maar aan welke kant?
Via het Markermeer, Pampus en het Eemmeer naar
het zuiden? Of via de Haarlemmermeer en vlak
langs de HSL-spoorlijn naar Brabant? In dat laatste
geval zal het oude Schiphol grotendeels moeten
wijken en krijgt de discussie een heel andere di
mensie.
Het vliegtuig van de toekomst zet de landing in in
de kop van Noord-Holland. Maar het echte tot stil
stand komen vindt plaats in Brabant. Ten eerste
zullen dus de grote rivieren over een brede strook
dichtgegooid moeten worden. Want Annemarie
Jorritsma heeft geen potje meer voor tunnels. Ver
volgens is de spreidwijdte van de vleugels van het
toestel zo verschrikkelijk groot, dat de stad Breda
niet ongeschonden zal blijven. De wijk Haagse
Beemden zal in ieder in z'n geheel met de grond
gelijk gemaakt moeten worden.
Tenslotte moeten er tegen de Belgische grens ter
minals gebouwd worden, plus de bijbehorende
toegangswegen. Voor alle inwoners van de Bene
lux komen er voorzieningen om al te ernstige ge-
hoorschade te voorkomen.
We missen de aansluiting met de toekomst en
daarmee een ongelooflijke straalstroom van kapi
taal, wordt gezegd. Dat zal wel kloppen. Maar vin
den wij dat Nederland gehalveerd en gehavend de
nieuwe tijd in moet? Nou, ik in ieder geval niet. Dat
mag u gerust weten. Er komt nog iets bij. Het
schijnt dat al die buitenlanders ons land alleen maar
gebruiken om over te stappen. Wij hebben het over
niets meer dan een overstap-halte. Al die mensen
willen zo snel mogelijk weer weg zijn!
Ik zal aan het bureau Nut Noodzaak en tevens
aan de heer Bolkestein doorgeven dat naar mijn
mening Schiphol beslist niet uitgebreid moet wor
den, maar de Navo wél. Als alle landen bij de Navo
komen, heeft niemand meer een vijand en kan die
dub dus opgeheven worden. Een simpele conclu
sie, waarover we echt niet vier maanden hoeven te
eel uitmaken van de
De Zwitserse grens in oorlogstijd. Zwitserland was voor de nazi's de enige toegang tot de deviezenmarkt. Een even onmisbaar als betrouwbaar wisselkantoor.
foto emu luthard
Van onze correspondent Frans Wijnands
Ik reis onder een slecht gesternte naar
Zwitserland. De excentrieke 90-jarige
Zwitserse geleerde Hans Gygax heeft
aangekondigd dat deze week nog de onder
gang van de wereld begint. In Amerika. Gy
gax heeft 'de hoer van Babyion', zoals die op
een houtsnede van Albrecht Diirer is te zien,
naadloos op de kaart van Manhattan gepro
jecteerd. En uit allerlei geïnterpreteerde zin
nebeelden - inclusief atoompaddestoelen -
het naderende einde van de samenleving
voorspeld.
Vooralsnog hangen boven de uitlopers van de
Alpen alleen maar vervelende regenwolken.
Niets bijzonders in deze tijd van het jaar. Bo
vendien zijn de Zwitsers de laatste tijd toch al
gewend geraakt aan donkere wolken boven
hun aardse paradijs. Het gaat niet goed met
de economie, het toerisme, de werkgelegen
heid. En al helemaal niet met de reputatie van
de bankwereld. Al beheren de Zwitserse ban
ken samen nog altijd meer dan eenderde van
alle privé-vermogens in de wereld, en 80 pro
cent van het privé-kapitaal van de Europese
rijken. Enkele duizenden miljarden guldens.
De kans is groot dat daar ook het geld van de
'Rothschild van Lodz' bij zit; een schatrijke
jood die voor de oorlog vier miljoen dollar in
Zwitserland had gedeponeerd. In Auschwitz
smeekte hij een mede-gevangene: 'Zoek m'n
broer en zeg hem - als-ie nog leeft - dat ik
geld in Zwitserland heb'. De rijke werd ver
gast. De ander overleefde en vond inderdaad
het toen pas zeven jaar oude broertje; inmid
dels hoogleraar in Canada.
Hij is een van de duizenden nabestaanden van
de holocaust die met juridische hulp probeert
de familiebezittingen terug te krijgen. Maar
vooralsnog blijven de Zwitserse kluizen ge
sloten. Ook al roept de advocaat van een
groep Amerikaanse nabestaanden, Ed Fagan,
dat de Zwitserse banken miljarden dollars
van joden hebben gestolen. 'De grootste
bankroof van de wereld', zei hij een paar da
gen geleden weer eens, ditmaal in Bern waar
heen hij enkele van zijn cliënten begeleidde.
'Gouden neus'
De schrijver Adolf Muschg is een van de ruim
100 intellectuelen die onlangs een manifest
ondertekenden waarin zij de regering vragen
naar 'opheldering over het verleden' en om
krachtiger stellingname tegen het opkomende
anti-semitisme. Ze protesteren tegen de arro
gantie en het cynisme van een aantal banken.
'We hebben aan de vernietiging van een volk
meegewerkt, en er aan verdiend. Nu proberen
we stuntelig onze gouden neus te verbergen
voor de spottend toekijkende wereld'. Het
voorbeeldigste jongetje van de klas is plotse
ling de zondebok geworden.
Voor de beroepsgeldwisselaars tussen de Al
pen is alle drukte overbodig en maar lastig.
Geld stinkt niet. 'Business as usual'. Onge
acht of het omgesmolten goud uit tanden van
vergaste joden betreft of bloedgeld van de ge
wetenloze dictators Moboetoe en Marcos. Het
waren tenslotte de bankiers die een invasie
van nazi-Duitsland hebben voorkomen. En
niet het Zwitserse leger.
Kwaliteitshout
Wie dat hardop zegt doet aan nestbevuiling.
Als vaderlandslievende Zwitser behoor je in
Wilhelm Teil te geloven en in de mythe dat
het leger, onder leiding van de Herrgott, het
land van de Duitsers heeft gered.
Gian Trepp (50) kan zich over die valse beeld
vorming vrolijk maken. Hij studeerde econo
mie, in de roerige zestiger jaren. Was minder
patriottisch dan de meeste anderen, anti-au
toritair en düs links. Hij ambieerde geen car
rière maar werd van lieverlede 'onderzoekend
journalist en schrijver'. Jaren geleden al legde
hij in zijn boek 'Swiss Connection' de verfoei
lijke praktijken van een aantal Zwitserse
banken bloot. En van het bedrijfsleven, want
ook dat maakte zich schaamteloos schuldig
aan wat Trepp 'economische collaboratie'
noemt. Met als een triest dieptepunt de leve
ring van kwaliteitshout voor de barakken van
Dachau...
„Nee, het volk heeft daar niet massaal van ge
profiteerd. De meeste mannen waren gemobi
liseerd. Het leger is in het neutrale Zwitser
land altijd zeer belangrijk geweest. Vroeger
kreeg je alleen maar een leidinggevende func
tie als je officier was geweest. Nu hebben veel
bedrijven liever geen (reserve)officieren meer
want die moeten een maand of wat per jaar op
herhaling."
En dan valt de conclusie die ik in Bern en Zu
rich nog vele malen zal horen: „De Zwitsers
hebben meer dan vijftig jaar naïef vastgehou
den aan de zogenaamde heldenrol van het le
ger, aan de onberispelijke neutraliteit en het
zelfgenoegzame gevoel dat wat Zwitsers is
niet slecht of a-moreel kan zijn. We hebben
ons huichelachtig schoongepraat." Blij-toe,
dat onder de buitenlandse druk nu eindelijk
de discussie over het verleden op gang komt.
Zwijgen
Zwitserland was voor de nazi's de enige toe
gang tot de deviezenmarkt. Een even onmis
baar als betrouwbaar wisselkantoor. Met on
der meer een Zwitserse bankier, Alfred Kurz-
meyer, als behulpzame handlanger. Hij was
filiaalhouder voor de Duitse Reichsbank in
een suite van het Savoy Hotel aan de Parade-
platz van Zürich, op twee passen van de
Beurs.
De bankier Walter Bar was er in die tijd
beurspresident. Een jood. Dat zou Duitse
klanten wel eens kunnen afschrikken en dus
trad hij loyaal terug. Bankiers onder elkaar.
De ruim honderd jaar oude bank 'Julius Bar'
profiteerde intussen volop mee van de fraaie
koerswinsten aan de Züricher beurs in die
oorlogsjaren.
Twee broers van de grote familie Bar waren
overigens al in 1940 naar Amerika gevlucht.
Hans, de zoon van een van hen, keerde na de
oorlog naar Zwitserland terug en staat nu aan
het hoofd van de familiebank. Op een verzoek
voor een onderhoud volgt per ommegaande
een vriendelijke fax: 'Een gesprek is helaas
Volgens de woordvoerder van de bijna 20.000 Zwitserse joden, Rolf Bloch, ligt er onder
de Zwitserse Nationale Bank geen grot van Ali Baba, vol met goud en juwelen. foto epa
onmogelijk want de bankiers hebben onder
ling afgesproken voorlopig geen interviews
meer te geven'. Zwijgen is nog altijd goud.
Rust, rust en nog eens rust willen de banken,
nu holocaust-nabestaanden vastberaden op
zoek zijn naar verdwenen familie-eigendom-
men. Maar zelfs volgens de woordvoerder van
de bijna 20.000 Zwitserse joden, Rolf Bloch,
ligt er onder de Zwitserse Nationale Bank
geen grot van Ali Baba, vol met goud en juwe
len.
In de zestiger jaren werden al soortgelijke
claims bij de banken gedeponeerd. Een 'zoek
tocht' in kluizen en slapende rekeningen le
verde toen 10 miljoen onbeheerde franken op.
Een paar jaren geleden doken de bankiers
met de grootst mogelijke tegenzin opnieuw in
hun dossiers en vonden toen waarachtig 40
miljoen franken. 'Laten ze nog maar eens
gaan zoeken, en dan écht goed', reageren veel
nabestaanden.
Auschwitz
De druk van buitenaf heeft geleid tot de in
stelling van een 'Task-Force', een internatio
nale onderzoekscommissie, alsmede tot de
oprichting van een fonds voor slachtoffers
van de nazi-tijd. Honderd miljoen is de mini
mum-inleg waarvoor de drie grootste banken
garant staan. Verwacht wordt dat ook andere
banken en het bedrijfsleven zullen deelne
men. En de regering. Maar die wacht op de
uitslag van het onderzoek. Geen boete doen
voordat je schuld bewezen is... Maar het fonds
mag géén gemakkelijke afkoopsom voor een
slecht geweten zijn, vindt de links-kritische
schrijver Stefan Keller.
De minister voor handel, Jean-Pascal Dela
muraz, ziet achter de claims van Amerikaan
se joden een boosaardig plan om de positie
van Zwitserland als financiële draaischijf te
ondermijnen. Hij sprak over 'afpersing en
chantage'. 'Maar Auschwitz lag toch niet in
Zwitserland?,' vroeg hij zich hardop af. Pas
toen een boycot van Zwitserse banken werd
aangekondigd bood hij in karige bewoordin
gen zijn excuses aan.
Het 'nazi-goud' is nog altijd het gesprek van
de dag: op straat, op de tv, in de kranten.
Claudia Kühner van de 'Tages-Anzeiger'
krijgt dagelijks nog ingezonden brieven over
het onderwerp op haar bureau. „Het gros is
sterk patriottisch van toon én openlijk anti
semitisch, vertelt ze. Veel Zwitsers begrijpen
de wereld niet meer en geven de slechte joden
uit Amerika de schuld van alles. "In alle lagen
van de Zwitserse samenleving is het weer
trendy om anti-semitisch te zijn en dat ook te
laten merken," aldus Claudia Kühner.
Pestjaar
De Zwitserse joden zijn er verlegen mee. Ze
willen niet door hun medeburgers met een
scheef oog worden aangekeken, ze willen
vooral voorkomen weer een soort tweedeklas
burgers te worden. Sigi Feigl, advocaat en
ere-voorzitter van de 'Israelistisch Cultus-
gemeinde' in Zürich is de meest geciteerde
jood van de laatste tijd. Hij onderdrukt welis
waar niet zijn voldoening dat er eindelijk een
debat op gang komt, maar wil niet van een
collectieve schuld weten.
Ook Jacques Picard - schrijver van een stan
daardwerk over Zwitserland en zijn joden - is
blij dat nu eindelijk de kans is gekomen een
aantal nooit gestelde vragen te beantwoor
den.
Zoals de vraag die de historicus Guido Koller
formuleerde: 'hoe konden in een democra
tisch land de opgebouwde vooroordelen in
bedenkelijke politieke concepten worden ver
vat, vervolgens door een moderne bureaucra
tie worden overgenomen om tenslotte in een
onmenselijke 'oplossing van het probleem'
worden omgezet'? Voor de vervolgde joden
een catastrofe.
„Sinds het pestjaar 1349 is Zwitserland een
voedingsbodem voor anti-semitisme geweest',
zegt Alfred Hasler. Van huis uit typograaf,
heeft hij zich auto-didactisch ontwikkeld tot
een moralistisch schrijver. In 1967 zijn best
seller 'De boot is vol', waarin hij onbarmhar
tig het laffe vluchtelingenbeleid van zijn land
aan de kaak stelde.
De toenmalige Zwitserse autoriteiten vroegen
de nazi's om de J van Jude in joodse paspoor
ten te stempelen. Dat maakte het gemakkelij
ker om joodse vluchtelingen aan de grens er
uit te pikken en terug te sturen. Minstens
30.000, zo blijkt uit recente studies, ofschoon
de Zwitsers geweten moeten hebben wat er
met de joden gebeurde. Voor de kosten van de
joden die wèl werden toegelaten moesten de
Zwitserse joden, of joodse organisaties elders
in de wereld, opdraaien. Ruim tien miljoen
franken hebben ze betaald. Voor niet-joodse
vluchtelingen betaalde de Zwitserse over
heid.
Kiekjes
Alfred Hasler heeft in zijn werkkamer in een
hooggelegen buitenwijk van Zürich de voor
oorlogse, gekartelde kiekjes bij de hand
waarop twee joods-Hollandse vriendinnen
staan. Gefotografeerd tijdens nog zorgeloze
wandeltochten in de Zwitserse bergen. „Ze
schreven me in het begin van de oorlog dat
het moeilijker was dan ze gedacht hadden".
Het waren de laatste contacten. Hasler heeft
nooit meer iets van ze gehoord; ze nooit meer
teruggezien.
„Toen ik na de oorlog in Auschwitz was, en
die hopen haren zag liggen, moest ik on-
wilklekeurig aan ze denken
De directeur van het Zwitserse Bondsarchief
Christoph Graf waarschuwt intussen voor
ongefundeerde aanklachten en voortijdige
veroordelingen. Het gaat nu op de eerste
plaats om vakkundige en wetenschappelijke
opheldering. Om 'Transparenz', doorzichtig
heid. De mist moet uit de dalen, het stof ein
delijk van de dossiers.
