DE STEM
Wielerwereld in gevecht met EPO-spook
rum
KOPER
Hein Verbruggen: 4De renners willen bloedtests, niet de UCI
mr
Jacobs Breda Electronics
Car Hifi apparatuur
Het product
de voordeligste winkel voor geluid, licht en communicatie
B526168cs
n staat is om aan de
menten te voldoen,
ige consument meer
ieel als technisch en
Jaarnaast is het van
ichikt over een hoge
ranzien van de bege-
van orders. Uiter-
iate grote zelfdiscipli-
geplaatst worden bij
lieraan staan voorop,
zijn nodig om succes-
iagen na verschijnen
m aan:
er hechten
ennis, een
tandigheid.
te werken,
komt u te
n één van
leken van
cks. U bent
m op een
ngscontract
JtT.
geïnteres-
lent in één
genoemde
i, dan kunt u
cstaande bon
r meer uitge-
act opnemen
selectie voor
START, A0504150,
autoradio's basspeakers,
tweeters, boosters etc.
NU EXTRA VOORDELIG!
Uesbosstraat 14 Breda/Princenhage Tel. 076-5212881
Sport
ZATERDAG 1 MAART 1997
Doping is van alle tij
den, zeggen sommigen
schouderophalend. Maar
EPO is veel gevaarlijker
dan de rest, schreeuwt
een Italiaanse onderzoe
ker. De naam, werking
en bijverschijnselen van
erythropoïetine zijn al
om bekend. Maar meer
dan alleen de vermoe
dens van het gebruik er
van door wielrenners,
skilopers en andere
duursporters kan geen
mens uitspreken. Kei
harde bewijzen liggen
immers niet op tafel. Het
spul is eenvoudigweg
niet op een betaalbare
alledaagse wijze op te
sporen. En dus vecht het
cyclisme tegen een on
grijpbaar fenomeen. De
verdachtmakingen beu,
zijn de renners zonder
enige vorm van ethische
géne bereid hun bloed af
te staan in de strijd te
gen het EPO-spook. Op
nieuw valt er niets te be
wijzen, maar de ge-
zondscontrole is vanaf
de start van Parijs-Nice
op 9 ma'aït' hun ehi'gè
middel om op zijn minst
de schijn van een schone
sport terug te krijgen.
Door Ad Pertijs
Lausanne/Marseille - Udo
Bölts zit met een probleem
pje. De 30-jarige meester
knecht van Tour-winnaar
Bjarne Riis heeft een hema-
tocriet van 50.1. Iedere ren
ner kent sinds enkele we
ken de term die staat voor
de stroperigheid van het
bloed en iedere coureur
weet ook dat overschrij
ding van de bovengrens van
50.0 gelijk staat aan een
startverbod.
„Het is geen dopingcontrole,
maar een gezondstest," bena
drukt UCI-president Hein Ver-
bruggen keer op keer. Epo of niet,
Bölts zit er maar mooi mee.
„Want natuurlijk wil iedereen,
ook in mijn naaste omgeving, nu
weten of die te hoge hematocriet-
waarde echt niet aan de EPO te
wijten is."
Hematocriet, de verhouding tus
sen bloedplasma en volume. Het
is geen nieuwe term voor Udo
Bölts. Al negen jaar lang is het
een van de zaken die onderzocht
worden tijdens zijn jaarlijkse me
dische controle aan de sportme-
dische faculteit van Freiburg.
„En al negen jaar lang zit ik bo
ven de 50.0." Die hematrocriet-
waarde heeft hem echter nooit
beziggehouden. „Sinds een
maand pas is het gaan spelen. Je
gaat de gegevens van de afgelo
pen negen jaar na en ziet dat de
stroperigheid van je bloed steeds
aan de hoge kant is geweest."
*Hein Verbruggen: „Journalisten moeten uitgaan van de feiten. Het hele EPO-hoofdstuk is een geweldig opgeblazen verhaal, foto cor vos
Bölts schrok niet van zijn eigen
hematrocriet-cijfer, wel van de
grens. „Ik hoorde van skilopers
dat een waarde van 72 nog nor
maal is." De UCI denkt daar an
ders over. Bölts behoort wel de
gelijk tot de bovenlaag. „Ach,
misschien is dat ook altijd wel
een voordeel voor me geweest.
Het vervelende nu is dat ik moet
aantonen dat 50.1 mijn natuurlij
ke dikte is. Op zich is dat geen
probleem. Maar vanaf nu moet ik
wel bij iedere controle een stapel
papieren overleggen."
Niet alleen Udo Bölts zit met een
probleem. De hele wielerwereld
zit met EPOin zijn maag. Van de
renners tot de UCI-president. De
afgelopen herfst smeekten ploe
gen en coureurs om maatregelen.
i r
'Laat ons desnoods ons bloed af
staan,' luidde de boodschap aan
het adres van Hein Verbruggen.
Schoorvoetend
De UCI ging overstag, zij het vol
gens de Nederlandse UCI-presi
dent schoorvoetend. „Want laat
duidelijk zijn dat de bloedtests er
komen, omdat de renners erom
gevraagd hebben. Niet omdat de
UCI het wil."
In zijn UCI-kantoor in het Zwit
serse Lausanne windt Verbrug
gen zich op over de deining die is
ontstaan naar aanleiding van al
lerlei verhalen over vermeend
epo-gebruik. „L'Equipe is voor
mij niet meer dan een schandaal
blad," fulmineert de voorzitter in
de richting van de Franse sport
krant. Het blad publiceerde eind
vorig jaar een EPO-dossier. Een
vernietigend rapport van de Itali
aanse onderzoeker Allesandro
Donati werd onder de loep geno
men en als reactie daarop legde
de oud-prof Gilles Delion een
EPO-verklaring af. De Fransman
zei gestopt te zijn, omdat het zon
der EPO geen doen meer is in het
cyclisme.
Boos haalt Verbruggen het be
wuste artikel uit zijn EPO-dos-
sier. De kop doet geloven alsof
Delion weet dat negentig procent
van het peloton EPO gebruikt,
maar halverwege het verhaal zegt
de renner dat hij er niet zeker van
is of die cijfers ook kloppen. Hij
heeft slechts zijn vermoedens.
„Wat moet je dan met zo'n ver
haal. Die ene passage ontkracht
zijn hele betoog."
En zo gaat Verbruggen al een
winter lang gebukt onder volgens
hem 'nergens op gebaseerde ver
dachtmakingen'. „Journalisten
moeten uitgaan van de feiten. Het
hele EPO-hoofdstuk is een ge
weldig opgeblazen verhaal," ver
zucht hij.
Feiten
Verbruggen schrijft zijn feiten op
een stuk papier. 1. De wieler
sportbonden voeren verschrikke
lijk veel anti-dopingcontroles uit;
2. Slechts 1 procent van de ge-
controleerden reageert positief;
3. Er zijn producten die niet op te
sporen zijn en waarvan dus niet
bekend is of ze gebruikt worden
en zo ja, in welke mate.
„Dat zijn de feiten. Daar moet ik
het mee doen. We kunnen alleen
maar vermoeden dat EPO ge
bruikt wordt. In welke hoeveel
heid weten ook de heren Delion
en Obree (die zijn collega's even
eens van massaal EPO-gebruik
beschuldigde - A.P.) niet. Daar
om noem ik wat zij gezegd heb
ben, laffe uitspraken."
De verhalen over het gebruik van
EPO in wielerkringen steken
sinds de ontdekking van het pro
duct (eind jaren tachtig) de kop
op. In die periode stierven in Ne
derland zeven wielrenners aan de
gevolgen van (vermoedelijke)
hartproblemen. Een speciale
commissie onderzocht de dood
van Kees Evers (voorjaar '87),
Rainier Valkenburg (najaar '87),
Ruud Brouwers (voorjaar '88),
Connie Meijer (zomer '88), Arjan
de Ridder (voorjaar '89), Bert
Oosterbosch (zomer '89) en Jo
hannes Draaijer (voorjaar '90).
„Als ik nu in een artikel over
EPO de naam van Johannes
Draaijer tegenkom, gooi ik het
meteen weg," zegt Verbruggen.
Er zijn volgens hem overduidelij
ke bewijzen dat de dood van de
Friese PDM-renner niets met
EPO te maken had. „En toch
wordt zijn naam er steeds bij ge
sleurd. 'De doden vallen in de Be
nelux, de overwinningen in Ita
lië', lees ik dan. Zou zo'n man wel
eens nadenken, vraag ik me dan
af. Want zou het echt zo zijn dat
alleen Italiaanse artsen renners
beter maken en dat ze bij de an
deren doodgaan."
Een andere Nederlander, Lon
Schattenberg, is lid van de anti-
dopingcommissie van de UCI. Hij
verwerpt het verwijt dat de wie-
lerunie zich altijd heeft verscho
len achter het EPO-probleem.
„Natuurlijk is de dood van de ve
le Nederlandse en Belgische ren
ners uit de periode '87-'90 onder
zocht. Van vijf van de zeven ge
vallen die we hebben onderzocht
in de Benelux, staat onomstote
lijk vast wat de doodsoorzaak is.
Met EPO had het niets van doen.
Bij de andere twee renners is niet
helemaal duidelijk wat precies de
dood veroorzaakt heeft. Wat ook
wil zeggen dat niets in de richting
van EPO wijst."
Hartproblemen zijn volgens
Schattenberg onder wielrenners
een niet veel grotere doodsoor
zaak dan in de rest van de maat
schappij. Volgens de Belgische
cardioloog Van Lierde zijn de
hartdoden van de voornoemde
periode te herleiden tot het feit
dat hartafwijkingen bij begin
nende renners in die tijd niet ge
detecteerd werden.
De UCI nam mede daarom een
gereserveerde houding aan bij al
le verhalen over epo. Ook het on
derzoek van Donati maakt in
Lausanne geen indruk. De Itali
aan schreef een rapport over het
gebruik van EPO en haalde daar
in fel uit naar de professoren
Conconi (de man achter de suc
cessen van Francesco Moser) en
Ferrari (de leerling van Conconi).
Het lag bijna drie jaar in de la bij
het Italiaans olympisch comité en
plots dook het afgelopen herfst
op in de pers.
Guerilla-oorlog
„Van Donati is bekend dat hij een
guerilla-oorlog voert tegen Con
coni. Ik ken het rapport alleen
maar vanuit de pers. Ons is het
nooit toegestuurd," zegt Ver
bruggen. Het feit dat Conconi
nog altijd voorzitter is van de me
dische commissie van de UCI,
zegt volgens de Nederlander alles
over het vertrouwen dat de wiele-
runie nog altijd in de Italiaan
heeft.
„Feit is dat EPO niet is op te spo
ren in het bloed. Het enige wat
we hebben, zijn geruchten. Ik kan
daar niets mee. Er zouden doden
vallen. Kent U die gevallen. Het
is voor ons allemaal niet zwaar
genoeg om een gerechtelijk on
derzoek te eisen. We hebben geld
gestoken in een onderzoek van
een Canadees laboratorium. Meer
konden we niet doen."
De Canadezen onderzochten in
juni 1996 tijdens de Ronde van
Zwitserland het bloed van alle
deelnemers. Verbruggen Iaat het
resultaat zien. Uit zijn EPO-map
haalt hij een lijst, waarop achter
ieder onderzoeksnummer het he-
matocriet-cijfer staat geschre
ven. De waarden boven de 50
heeft Verbruggen omcirkeld. Ze
ven van de pngeveer 150 gecon
troleerde renners zijn zo aange
merkt. Een gering aantal vindt de
president. „Zeker als je bedenkt
dat de controle onaangekondigd
midden in een zware wedstrijd
als de Ronde van Zwitserland is
uitgevoerd. Daarnaast is de
hoogst gemeten waarde slechts
55."
Het was allemaal niet verontrus
tend genoeg om in te grijpen. Al
studeerde de UCI wel op een me
thode om de EPO te kunnen op
sporen. De grote ophef kwam pas
toen een aantal (top)renners af
gelopen herfst de verdachtma
kingen aan zijn adres beu was. 'Je
kunt niet meer met goed fatsoen
een koers winnen,' meenden de
heren. Iedere topprestatie, zeker
vanuit de Italiaanse hoek, werd
immers met de nodige argwaan
bekeken.
„Ik merk dat de jeugd bang is met
wielrennen te beginnen, omdat ze
denken dat je alleen met EPO de
top kunt halen. Het is mijn taak
om te laten zien dat het ook zon
der kan," verwoordde wereld
kampioen Johan Museeuw zijn
bezorgdheid. Zijn nieuwe ploeg
genoot Gianni Bugno applaudi-
seerde het hardst.
Met nog een aantal renners dron
gen ze bij Verbruggen aan op
bloedtests, want daarmee zou de
EPO op te sporen zijn. Dat bleek
echter niet het geval te zijn.
Schattenberg: „Mensen hebben
het idee dat je in bloed alles kunt
terugvinden. Dat is niet zo. In fei
te is urine een veel betere stof om
te testen."
Obstakel
Niet alleen de renners, maar ook
de UCI hoopte lange tijd via
bloedmonsters het EPO-spook te
kunnen vernietigen. Verbruggen:
„We praten dan ook al een paar
jaar over een bloedtest. Naast het
ontbreken van een afdoende on
derzoekmethode lag er echter
vooral een enorm juridisch obsta
kel. Je kunt mensen niet ver
plichten bloed af te staan. Om die
reden zijn we er nooit eerder mee
begonnen. Maar nu de renners er
zelf unaniem om vragen, is er
voor ons geen reden om die tests
tegen te houden."
En dus kondigde Verbruggen in
januari de nu al veelbesproken
bloedonderzoeken aan. Vanaf de
start van Parijs-Nice worden bij
toerbeurt bij complete ploegen
(in totaal dertig renners) om 6.00
uur 's morgens in het hotel bloed
afgenomen. Uit oogpunt van effi
ciency zijn dat steeds ploegen die
in één hotel ondergebracht zijn.
De UCI herhaalt keer op keer dat
het geen doping- maar een ge
zondheidsonderzoek is. Wiens
hematocriet-gehalte bij het krie
ken van de dag boven de 50 zit,
mag niet starten. Voor zijn eigen
veiligheid. Maar duidelijk is ook
dat het nieuwe verdachtmakin
gen zal regenen. Dat laatste is
volgens de renners die om de test
gevraagd hebben, alleen maar
een prettig bijverschijnsel. Geen
collega wil volgens hén immers
het risico lopen om op die manier
in de schijnwerpers te worden ge
zet. Sociale controle in optima
forma.
De Zwitser Pascal Richard (win
naar van Luik-Bastenaken-Luik
en de olympische wegwedstrijd)
weet hoe het voelt wanneer men
sen over jou en EPOfluisteren. De
kopman van Casino is voor
bloedtests, maar niet op de ma
nier zoals de UCI ze nu gaat uit-
EPO is de afkorting van
erythropoïetine, het hor
moon dat de aanmaak van
rode bloedlichaampjes re
gelt. Eind jaren tachtig
kwam kunstmatig gefabri
ceerd EPO als een geschenk
uit de hemel vallen voor veel
nierpatiënten. Omdat het ex
tra rode bloedlichaampjes
aanmaakt, leverde het hen
nieuwe energie.
Extra rode bloedlichaampjes
verhogen de zuurstofopname
en dat is iets wat iedere top
sporter aanspreekt. EPO
bleek wat dat betreft hetzelf
de effect te hebben als een
hoogtestage.
Het product stond daarom
als snel te boek als bloeddo-
ping voor duursporters. De
Italiaan Donati stelt in zijn
rapport dat met name de
professoren Coneoni en Fer
rari goud geld hebben ver
diend met het toedienen van
het wondermiddel. Goed
koop is het spul niet. Een
normale nierpatiënt is 5000
gulden per jaar kwijt aan
epo. Een gezond iemand
heeft veel meer EPO nodig
om zijn prestaties te verho
gen.
Het voornaamste gevaarlijke
bijeffect van epogebruik is
dat het bloed dikker of stro
perig wordt. Dik, klonterig
bloed verhoogt de kans op
trombose in hart of hersenen.
Met alle fatale gevolgen van
dien. Het toedienen van
bloedverdunners is volgens
Donati dan ook noodzake
lijk. En juist in het vinden
van die juiste balans
epo/verdunners zou hem het
vakmanschap van Conconi
c.s. zitten.
Lange tijd werd veronder
steld dat kunstmatig toege
diend EPO op te sporen zou
zijn in het bloed. Dat is in
derdaad mogelijk, maar al
leen via een omslachtige,
tijdrovende en dure metho
de, waarbij de suikerverbin
ding binnen het kunst-EPO
de doorslaggevende rol
speelt.
Een bruikbare antidoping-
test is er daarom niet. Het
enige wat gemeten kan wor
den is de stroperigheid (he
matocriet) van het bloed. Dat
geeft geen uitsluitsel over
epo-gebruik, maar waar
schuwt de renner wel voor de
gevaren.
EPO is niet verkrijgbaar in
de Nederlandse en Belgische
apotheken. Alleen de zieken
huizen verstrekken het.
Volgens de Belgische cardio
loog Van Lierde is de nierpa-
tiëntenmarkt zo groot, dat de
epo-industrie geen noemens
waardige belangen heeft bij
het handhaven van het pro
duct in de wielersport.
voeren. „Dat er iets moet gebeu
ren, is duidelijk. De Italiaanse
ploegen hebben de laatste tijd
niet voor niets veel moeite om
nieuwe sponsors te vinden. Ook
ik ben geschokt door de verhalen.
Bloedcontroles zijn goed, maar
dan wel voor iedereen. Van de za
kenman tot de sporter. Daarnaast
zijn de resultaten ervan alleen
een zaak van de renner en zijn
begeleider. Ik laat me een keer
per jaar testen en de resultaten
gaan niemand anders wat aan."
Akkoord
Toch heeft ook zijn ploeg zich ak
koord verklaard met de verplich
te tests. „Ach ik weet nog niet of
ik er straks aan meedoe," zegt Ri
chard quasi-onverschillig.
Geert Leinders is ploegarts bij
Rabo. Hij staat achter de tests en
hoopt dat alle ploegen er net als
in januari unaniem achter blijven
staan. Leinders laat zich het
liefst niet uit over EPO. „Omdat
ik de bewijzen van het gebruik
ervan niet heb. Iedereen legt lin
ken tussen prestaties en mogelijk
EPO-gebruik. Maar dat is juist zo
gevaarlijk. Nu weer in de Ronde
van de Middellandse Zee. Festina
rijdt een aantal dagen sterk en
prompt hoor je de bekende ver
halen weer."
Leinders probeert de renners van
de Rabo-ploeg optimaal te bege
leiden. Binnen de wetten van de
UCI en binnen zijn eigen ethische
normen. „Globaal gesproken is
mijn criterium of ik een bepaald
product ook aan mijn eigen zoon
zou geven. EPO klinkt aanlokke
lijk, maar we weten eenvoudig
weg niet wat de gevolgen op lan
gere termijn zijn. Er bestaat geen
literatuur over. In dat geval blijf
ik ervan af."
De Rabo-dokter was erbij, toen
Verbruggen in Genève het nieuws
van de bloedcontrole wereldkun
dig maakte. „In de ochtenduren
kregen we als doktoren eerst een
technische uiteenzetting. Ik hield
er een machteloos gevoel aan
over. De wetenschap die het pro
duct heeft gemaakt, kan het niet
onder controle houden."
De bloedonderzoeken zelf wer
den 's middags door de buiten
wacht met de nodige scepsis ont
vangen. In de dagen erop hakten
journalisten en wetenschappers
lustig in op het controle-compro
mis. Het versterkte bij Verbrug
gen het beeld van de onzin uit
kramende buitenwereld, die het
had voorzien op zijn wielersport.
„Kom, we zijn niet helemaal gek.
We hebben een maand lang bij
alle mogelijke mensen advies in
gewonnen en uiteindelijk is deze
methode er als de beste uit ge
rold."
Dokter Schattenberg ergert zich
al evenzeer aan de kritiek. Met
name de verhalen als zou de test
eenvoudig te frauderen zijn, snij
den volgens hem geen hout.
Bloedverdunners nemen, vocht
toevoegen, plaspillen slikken.
Het heeft volgens Schattenberg
geen zin. „De test is inderdaad te
manipuleren," stelt Schattenberg
uitdagend. „Vlak voor de contro
le kan een arts bij de bewuste
renner op ouderwetse manier
aderlaten (grote hoeveelheden
bloed afnemen dus) en daarna
veel vocht toedienen. De hemato-
criet-waarde daalt dan inder
daad. Je kunt daarna het vocht
weer laten verdwijnen, maar het
effect van het verrijkte bloed ben
je mooi kwijt voor die dag. Wie
safe wil zitten, moet deze proce
dure iedere koersdag voor zes uur
's morgens herhalen. Een slimme
renner kan dan net zo goed met
het slikken van EPO stoppen."
Langzaam krijgen de bloedon
derzoeken bijval. Zoals van de
Belgische neuroloog Leenaerts.
„Toen ik Verbruggen de tests op
de radio hoorde aankondigen,
moest ik lachen. Maar nu ik het
verhaal van meerdere kanten heb
bekeken, kan ik slechts vaststel
len dat het plan goed in elkaar
steekt." Het zal Verbruggen
deugd doen.
Gezondheidsplan
De UCI heeft overigens nog meer
in petto. „Want met deze hemato-
criet-tests alleen stopt het niet.
Ze moeten op den duur onderdeel
gaan uitmaken van een veel gro
ter gezondheidsplan. Net zoals de
gewone maatschappij moet ook
het wielrennen zijn arbo-wet
krijgen. In de Ronde van Zwitser
land is meer dan alleen het hema
tocriet-gehalte getest. Zo bleek
dat ferritine, het ijzergehalte in
het bloed, een veel groter pro
bleem kan gaan worden. Omdat
renners bang zijn voor een ijzer
tekort, slikken ze kennelijk grote
hoeveelheden ferritine."
Lon Schattenberg strijdt al jaren
tegen doping. „Sinds de komst
van EPO is het echter allemaal
anders geworden. EPO is het eni
ge middel dat aantoonbaar dui
delijk prestatieverhogend is,"
zegt de Limburger.
Amfetaminen en anabolen zijn
volgens Schattenberg uit de tijd.
„Ze hebben ten eerste geen daad
werkelijk effect en ten tweede
weet iedereen dat ze op te sporen
zijn. Wij controleren zo vaak, dat
niemand dat risico nog neemt."
De gevaren van EPO zijn volgens
Donati zeer groot. Klonterend
bloed kan dichtslibbende aderen
en fatale proppen in hersenen of
hart veroorzaken. Denkend aan
al het (verborgen) amfetamine
leed heft Verbruggen de handen
nog maar een keer ten hemel.
„Schrijf op," gebiedt hij. „De ge
zondheid van de huidige renners
is veel en veel beter dan die van
de coureurs van twintig of dertig
jaar geleden."
