Organografie als reddingsoperatie
'Barokmuziek is zaak van
specialisten geworden'
u
Schubert neutraal
bij Artiskwartet
z
Geschiedenis
van
het orgel in
encyclopedie
van 12 delen
DE stem
MUZIEK
Complex
Nationaal
Authentieke 'Johannes' een primeur voor Zuid-Nederland
Diploma
Verschillen
Oostenrijks strijkkwartet in Chassé
ui
Ui
N
3
I I I I I
DONDERDAG 27 FEBRUARI 1997 D3
DAG 27 FEBRUARI 1997 D2
ANTWERPEN
Gasstraat 90 en in Monty avondvoor«0i
ur (t/m 13 mrt) Tel'
bethencourt - door TIL - Het Klokhuis -
uur (tot 23 mrt)
s - door KNS - Bourlaschouwburg - 20.00 uur
tershow Scherven- Arenbergschouwburg
BREDA
ach Vegas' - Chassé Theater (vr en za 20.00
meel - Chassé Theater - 20.30 uur (vr en za)
Maagden - Chassé Theater (za 20.45 uur - zó
Theater - 20.00 uur (ma en di)
BRUGGE
er - van Wannes van de Velde - met 1
.30 uur (do en vr, 13 t/m 15 mrt)
GENT
nd - van Sam Shepard - door KNS - NTG St
15.00 uur - wo t/m zo (t/m 7 mrt)
erzberg - door KNS - NTG Minnemeers - wn
uur (1 t/m 30 mrt)
TILBURG
irgetijden - cabaret - Schouwburg Tilburg
DONDERDAG
ANTWERPEN
eografieën van Jan Fabre - op muziek van
20.00 uur
ERGENOP ZOOM
Vlaamse Theater Antigone - inclusief voor-
iurg de Maagd - Grote Markt 32 - 20.00 uur
BREDA
lag ik es met je praten?' - Chassé Theater -
ETTEN LEUR
jbelaer- 20.15 uur
OOSTERHOUT
ïuzikale uitspattingen - De Bussel - 20.15 uur
TILBURG
or Het Zuidelijk Toneel - 20.15 uur
VRIJDAG
ETTEN LEUR
- muziekprogramma rondom oeuvre Annie
Kleinsma - Theater De Nobelaer - 20.15 uur
OOSTERHOUT
Goden en Mensen - door Folkloristisch
>0.15 uur
ROOSENDAAL
eater - Schouwburg de Kring - 20.15 uur
ZATERDAG
ANTWERPEN
Mara - choreografie Meryl Tankard - door
Vlaamse Opera - 20.00 uur
ERGEN OP ZOOM
loor Balletgezelschap van Tatarstan - Stads-
0.15 uur
BRUGGE
huwelijk - toneel van Area - met Jules Croi-
>ijk - 20.00 uur
TERNEUZEN
ud en Nieuw - Zuidlandtheater - 20.00 uur
ZONDAG
ETTEN-LEUR
One - De Nobelaer -19.00 uur
TERNEUZEN
s - familievoorstelling - Zuidlandtheater
WOENSDAG
OOSTERHOUT
ns, muziek en beeldende kunst - De Bussel
TERNEUZEN
aret 'Sex' - Zuidlandtheater - 20.00 uur
TILBURG
- door het Noord Nederlands Toneel
15 uur
ei' - cabaret - Schouwburg Tilburg - 20.30 uur
eet
ia-
ra-
:lfs
ren
ran
ien
ige
on-
ten
nd-
ge-
ing
in
na-
in-
pg-
ar-
on-
ven
van
ing
bot
in
ge
ide
op
po-
Hj-
in
ra
de
asi-
its-
nee
de
eke
ote
do
op
aak
nde
ad-
ge-
es-
rar-
efs
len.
Zelf werd hij steeds ernstiger
door vervolging bedreigd.
Voordat de politie echter genoeg
bewijzen tegen hem kon verza
melen, vluchtte hij naar Straats,-
burg. Om de vlucht naar Frank
rijk te kunnen bekostigen,
schreef hij in vijf weken het enige
toneelstuk dat nog tijdens zijn le
ven zou verschijnen, zij het in
verbasterde boekvorm: Dantons
Dood. Een briljante studie over
de teloorgang van de Franse Re
volutie, die een klassieker op het
wereldrepertoire zou worden.
Georg Büchner weigerde te
schrijven in de idealistische tra
ditie van zijn tijd. Van de hoogge
stemde politieke idealen en de
dichterlijke retoriek van zijn
tijdgenoot Schiller moest hij
niets hebben. Zijn taal was direct
en volks. „Het idealisme", meen
de de nog piepjonge revolutio
nair, „is de smadelijke verachting
van de menselijke natuur. De
gedachte dat voor de meeste
mensen zelfs de schamelste ge
noegens en vreugden onbereikba;
re kostbaarheden zijn, maakt nu]
zeer bitter. De wet is in handen
van een onbeduidende klasse van
aanzienlijken en geleerden, die
zich met dit machtsapparaat de
heerschappij toeëigenen."
Begin 1837 als hij het satirische
blijspel Leonce en Lena heeft
voltooid en werkt aan Woyze*
wordt Büchner plotseling ziek-
Zijn verloofde Minna Jae#
komt naar Zürich waar hij in
haar bijzijn overlijdt aan tyfus,
nog maar 23 jaar oud. Een vroeg
rijp genie dat met zijn fragmen
tarische, pessimistisch-realis-
tische toneelstukken en de novel
le Lenz zijn tijd ver vooruit was.
Voor Bertolt Brecht, de marxis
tische toneelvernieuwer, bete
kende het werk van Büchner een
belangrijke inspiratiebron, ter
wijl Alban Berg zich in 1925 doo
Woyzeck liet inspireren tot z'J
gelijknamige opera, minstens2
beroemd als het toneelstuk zett-
'Woyzeck' van Georg Büchner door het R
Theater (regie Peter de Baan) is op vr Jjws
28 februari in De Kring in Roosendaal Ij 1
out), 20 maart in Schouwburg Tilburg,
april in Den Bosch, 3 april in Eindhoven.
Door Hans Rooseboom
Het oudste orgel van Nederland is te
vinden in Middelburg. Het instru
ment is gebouwd in 1479 en heeft een
plaats in het Abdijcomplex in het
hart van de Zeeuwse hoofdstad.
Vóór 1479 bestonden er ook al orgels in
Nederland, maar van die oudere orgels is
er niet één bewaard. Daarom begint de
geschiedenis van het instrument met dat
orgel in de Middelburgse Abdij.
Ongeveer tweeduizend orgels, gebouwd
in vijf eeuwen, vormen het corpus waar
op orgelminnend Nederland trots is. Het
is een aantal dat de constatering recht
vaardigt dat Nederland een 'orgelland
bij uitstek' is.
Dat er in Nederland zo veel historische
orgels zijn heeft volgens kenners een
eenvoudige verklaring. Dat is gewoon de
Nederlandse zuinigheid. 'Het speelt nog,
dus laat maar staan'. In Duitsland,
Frankrijk en Italië werden orgels vaak al
na dertig jaar weer opgeruimd.
Het Nederlands orgelbezit wordt echter
bedreigd. Bijvoorbeeld door de ontker
kelijking. Voor de kapitale orgels wordt
wel gezorgd, maar wat gebeurt er met al
die achterafkerkjes die soms juweeltjes
van orgels herbergen? Om dfie bange
vraag het hoofd te bieden is het Natio
naal instituut voor de Orgelkunst in het
leven geroepen.
De eerste en belangrijkste stap in de red
dingsoperatie van het Nederlands orgel
is de integrale beschrijving van alle Ne
derlandse orgels. Het resultaat is een
reeks van 12 delen vol historische, tech
nische en artistieke data, kortom 12 de
len vol degelijke organografie.
Het eerste deel van Het historische orgel
in Nederland 1479-1971 is zojuist ver
schenen en geeft een indruk van de op
zet. Het is de bedoeling dat het twaalfde
deel vóór het jaar 2000 klaar is.
De beschrijvingen gelden niet alleen het
klinkende werk, ook de vaak monumen
tale kasten worden vanuit kunst- en ar
chitectuurhistorische hoek onder de loep
genomen. Doordat elk orgel met een
staatsiefoto in kleur is vertegenwoordigd
hebben we ook een prachtig kijkboek in
handen.
De technische beschrijving van de orgels
geschiedt volgens een vast stramien, aan
de hand van de volgende punten: locatie,
bouwer, jaar van oplevering, werkinde
ling, dispositie, werktuigelijke registers,
samenstelling vulstemmen, toonhoogte,
Het orgel van de Bredase Grote Kerk
temperatuur, manuaalomvang, pedaal-
omvang, windvoorziening, winddruk,
plaats klaviatuur. Een orgel is, dat blijkt
alleen al uit deze opsomming, een com
plex organisme, onderwerp van een
aparte wetenschap, de orgelkunde of or-
ganologie.
Orgels blijken zich te mogen verheugen
in een leger van liefhebbers. Dat bleek
vorige week toen deel I van de reeks
werd gepresenteerd in de Utrechtse
Domkerk. Daar waren minstens duizend
belangstellenden en betrokkenen aan
wezig. Veel van die liefhebbers hebben
hun liefde voor het orgel in de kerk opge
daan. Trouwens, ook veel mensen heb
ben hun afkeer van het orgel in de kerk
opgedaan. Nederland telt ook tal van ac-
foto de stem johan van gurp
tieve amateurorganisten. Zij allen delen
de kick van het orgelspelen, van het re
geren - zoals organisten het noemen -
over al dat hout en die metalen pijpen,
het heersen over al dat geluid.
Het historische orgel in Nederland is een
nationale onderneming. Het geld voor
het project, waaraan alle vooraanstande
organologen meewerken, komt van het
Prins Bernard Fonds, de Rijksdient voor
de Monumentenzorg, de Stichting Alge
mene Loterij Nederland, de Bank Neder
landse Gemeenten en veel gemeente- en
kerkbesturen.
Deel I van Het historische orgel in Ne
derland behandelt de orgels die gebouwd
werden tussen 1479 en 1725. Die orgels
zijn te vinden in onder meer:
1497 Middelburg, Abdij
1534 Breda, Grote of OLV Kerk
1612 Hulst, St. Willibrordusbasiliek
1624 Roosendaal, Oudheidkundig Mu
seum De Ghulden Roos
1643 Goes, Grote of Maria Magdalena-
kerk
1680 Steenbergen, Hervormde kerk
1680 Woudrichem, Hervormde kerk
1680 Aardenburg, St. Baafskerk
1693 Midddelburg, Nieuwe kerk
1699 Etten-Leur, Raadszaal
1700 Schijf, St. Martinuskerk
1707 Middelburg, Evangelisch-Lutherse
kerk
1717 Etten-Leur, Trouwkerkje
'Het Historische Orgel in Nederland 1479-1971'.
Twaalf delen. Uitg. Inmerc/NIvO. Prijs tot 1 april 97
per deel, daarna 139. Tel. 075 6476767
Door Hans Rooseboom
Voor de allereerste maal wordt in Breda een
uitvoering van de Johannes Passion van Jo-
hann Sebastian Bach ten gehore gebracht
waarbij het koor zingt in originele barok-
stemming en het orkest speelt op authen
tieke instrumenten.
Op zondag 2 maart leidt de Bredase dirigent
Geert van den Dungen het Concertkoor Bre
da en het Barokorkest Florilegium Musicum
uit Den Haag in deze authentieke weergave
van Bachs passiemuziek.
Authentieke uitvoeringen van barokmuziek
door amateurkoren zijn zeldzame gebeurte
nissen. Geert van den Dungen verklaart:
„Zo'n uitvoering is een dure zaak. Daarom
bezuinigen veel koren bij de uitvoering van
de Johannes op het gebruik van authentieke
instrumenten zoals Bach die voorschrijft.
De luit wordt bijvoorbeeld weggelaten, en
voor de viola da gamba wordt gewoon een
cello gebruikt."
Het Bach Collegium Breda heeft er alles aan
gedaan om de klankkleur te benaderen zoals
Bach die in zijn hoofd gehad moet hebben.
„Het orkest waarmee wij werken, overigens
wel vaker, is Florilegium Musicum uit Den
Haag. Dat is een gespecialiseerd barokor
kest. De musici gebruiken onder meer viole
d'amore, viole da gamba, oboe d'amore,
oboe da caccia, etc."
Het is een groot voordeel om met zo'n gespe
cialiseerd orkest te mogen werken, zo on
dervindt dirigent Van den Dungen. „Deze
musici kennen het stuk zo goed dat we geen
tijd hoeven te besteden aan de partijen of
aan de muziek zelf. Ik kan de repetities ge
bruiken om allerlei interpretatieve moge-
üjkheden in te studeren."
Barokmuziek spelen is uitgegroeid tot een
vak apart. Sinds twintig jaar kun je het vak
als hoofdrichting studeren en er een diplo
ma in behalen. „Barokmuziek is een totaal
Geert van den Dungen: „De 'Johannes
Passion' is veel positiever. Christus is hier
de handelende persoon. In de 'Matthaus'
is hij het slachtoffer.foto willem biauw
andere wijze van muziekmaken," aldus
Geert van den Dungen. „Ik wed dat musici
van Het Brabants Orkest het niet meer kun
nen. De barokmuziek is helemaal uit de tra
ditionele orkestprogramma's verdwenen en
een zaak van specialisten geworden."
Zulke specialisten vormen dus het ensemble
Florilegium Musicum, voortgekomen uit de
boezem van het Koninklijke Conservato
rium in Den Haag. „Bij deze deskundigen
moest ik dus bijpassende zang-solisten vin
den, die eveneens in de Barokpraktijk zijn
geschoold. Het allermoeilijkste was echter
om mijn koor aansluiting te laten vinden.
Het zijn amateurs. Ik mag zeggn dat het ge
lukt is. Overigens hebben wij voor dit hele
project subsidie gekregen van de landelijke
korenorganisatie." De Johannes Passion is
het kleinere broertje van de machtige Mat
thaus (1729). Kleiner, maar wel ouder
(1724). Beide oratoria vertellen het lijdens
verhaal, maar er zijn grote verschillen. Zo
duurt de Johannes aanmerkelijk korter: nog
geen twee uur. Maar er is vooral een verschil
in sfeer.
Geert van den Dungen: „De Johannes Pas
sion is veel positiever, althans wat de tekst
betreft. Christus is hier de handelende per
soon, de hoofdpersoon die het heft in han
den neemt. In de Matthaus is hij het slacht
offer, daar overkomt hem alles. In de Johan
nes wordt de kruisdood als een overwinning
afgeschilderd, als iets dat vooruitloopt op de
Opstanding."
De verschillen zijn duidelijk te horen in het
begin- en slotkoor van beide Passionen.
„Zowel het openingskoor ('Herr, unser Her-
rscher') als het slotkoor van de Johannes
Passion zijn een lofgezang op de almacht
van de Heer. De Matthaus, Passion is senti
menteler, tragischer, en dramatischer."
Bach heeft voor zijn Johannes verschillende
passages uit het evangelie van Matthaus ge
leend, zoals de verloochening door Petrus,
het onweer en het scheuren van het voor
hang op het negende uur.
De solisten die zondag aantreden zijn de
Engelse tenor Robert Coupe, die de rol van
Evangelist zingt. De Christuspartij wordt
vertolkt door de bas Jelle Draijer. De klei
nere rollen (Petrus, Pilatus, hogepriester)
zijn voor Elma van den Dool (sopraan), My-
ra Kroese (alt), Marcel Beekman (tenor) en
Tom Sol (bas). Ad van Sleuwen verzorgt het
orgelcontinuo.
Johann Sebastian Bach: 'Johannes Passion'. Door het Con
certkoor Breda, Barokorkest Florilegium Musicum, vocale
solisten. Muzikale leiding: Geert van den Dungen. Zondag
2 maart, Christus Koningkerk Breda, 20.15 uur. Kaarten
verkrijgbaar bij muziekhandel Spronk en de WV Breda.
Breda - Chassé Theater (Middenzaal).
Rabobank Kamermuziekserie. Optre
den van Artiskwartet met Schubertpro-
gramma. Gehoord op 25 februari 1997.
Door Frans Baljeu
Dat Schubert als liedcomponist
gelijk als grootmeester is ge
start, is een ook door niet Schu-
bert-fanaten erkend fenomeen.
Dat dit voor de achttien strijk
kwartetten die Schubert
schreef minder opgaat, bleek in
het programma met twee jonge
en een laat strijkwartet dat het
Oostenrijkse Artiskwartet in
het Chassé Theater uitvoerde.
Dit in 1980 aan de Wiener Musik-
hochschule opgerichte kwartet,
dat speelt op een prachtig instru
mentarium, lijkt zich te richten
op een perfectie die door ed-tech-
niek verwende luisteraars ver
wachten. Het Artiskwartet, dat
vooral in het piano een mooie ho
mogene klank heeft, speelt daar
door soms zo beheerst, dat het ge
heel nog al eens neutraal over
komt. Jammer is dat de rust die
cellist, de altist en de tweede vio
list uitstralen, vaak verstoord
wordt door de primarius, die
soms te hoekig klonk ten op zich-
te van de anderen.
Door de al genoemde neutraliteit
misten de jeugdkwartetten
Deutsch 32 en 36 de wat over
moedige Spielfreude, terwijl het
emotionele kwartet 'Der Tod und
das Madchen' geen enkel moment
echte huivering opriep. Een en
ander werd wel in de hand ge
werkt door de wat matte klank
van de zaal.
Het Artiskwartet zat voor op het
podium met slechts wat Concor
dia Brabants Orkest-panelen
achter zich. Van andere kamer
muziekconcerten, waar de or
kestkamer was opgebouwd, her
inner ik me een veel helderder
klankbeeld van de middenzaal.
Daar waar het kwartet in super-
pianissimo's excelleerde in het
tastbaar maken van de stilte, was
er storende (airco?)ruis in de zaal
aanwezig.
Opvallende momenten waren er
in elk uitgevoerd werk. Zo was
het karakterverschil waarmee
het mineur-andante ten opzichte
van de andere delen van het
kwartet nr.2 in C werd geprofi
leerd, zeer verrassend; verder
boeide de felle episode in de fina
le van dit werk. In het openings-
deel van het kwartet nr.3 in Bes
was er veel aandacht voor de lo
gica van de muzikale motief-
bouw.
In de finale werd de aandacht ge
trokken door een versnelling, die
door de genoemde beheersing on
voldoende uit de bocht dreigde te
vliegen.
In het kwartet nr. 14 in d was het
vooral het dynamische profiel dat
aandacht trok. Het spelen op
klankschoonheid stond echter
echte uitbarstingen in de weg.
Deze wat gereserveerd uitgevoer
de bekentenismuziek kreeg een
applaus dat daarmee in over
stemming was.
0
ANTWERPEN
The Sound of Music - door Kon. Ballet van Vlaanderen - Stads
schouwburg -19.30 uur - zo IS.OO uur (do en vr)
GENT
La Boheme - opera van Puccini - Vlaamse Opera en solisten o.l.v. Silvio
Varviso - Vlaamse Opera - 20.00 uur wo 5 en vr 7 mrt, 9/3 om 15.00
uur, 11,13 en 16 mrt)
DONDERDAG
BREDA
Opera Lucia di Lammermoor - door Staatsopera Rousse - Chassé
Theater - 20.00 uur
Techno House DJ-Contest - - PARA - - 22.30 uur
ROTTERDAM
Tish Hinojosa - Rotown 22.00 uur
VRIJDAG
ANTWERPEN
Concert hedendaagse muziek - door Kon. Filharmonisch Orkest van
Vlaanderen - Singel - 20.00 uur
BREDA
Eurythmie - voorjaarstoernee - Chassé Theater - 20.45 uur
Max 404 - - PARA - 21.00 uur
ZATERDAG
ANTWERPEN
Zauber der Operette 5 - Lehar, Strauss en Weense melodieën - door
BRTN Koor en Filharmonisch orkest en solisten - Elisabethzaai - 20.00
uur
BERGEN OP ZOOM
Mark Foggo's Skasters - en Let's Quit - Botte Hommel - 21.30 uur
EINDHOVEN
Night of the Swing - o.a. Mr. Acker Bilk en Kenny Ball uit Engeland -
Muziekcentrum Frits Philips - Heuvel Galerie 140 - 20.15-02.00 uur
ETTEN LEUR
Volendam Music On Tour - met Piet Veerman, Annie Schilder en Ge
orge Baker - De Nobelaer - 20.15 uur
GENT
Doudou Ndiaye Rose Ensemble - De Vooruit -15.00 en 20.00 uur
OOSTERHOUT
Marco Borsato - De Bussel - 20.15 uur (uitverkocht)
ROOSENDAAL
Raymond van het Groenewoud - Schouwburg de Kring - 20.15 uur
TILBURG
Ronald Brautigam Isabelle van Keulen - Concertzaal Tilburg -
20.30 uur
ZUNDERT
Thé Lau, Willem Ennes en Nighthawks At The Diner - Cultureel
Centrum Van Gogh 20.00 uur
EINDHOVEN
Test Department - Effenaar 22.00 uur
ZONDAG
ANTWERPEN
Kapelconcert - Kon. Filharmonisch Orkest van Vlaanderen - Elisabeth-
kapel Elzenveld -11.00 uur
BREDA
I
Denise Jannah Quintet - Chassé Theater -15.00 uur
DEN BOSCH
Pist-On T-Nailed - Willem II
TILBURG
Musicorda - Concertzaal Tilburg - 20.30 uur
Varttina en Bloem - Noorderligt - - 20.00 uur
DINSDAG
ANTWERPEN
Die letzten Leiden des Erlösers - van Telemann - door Koor en or
kest Collegium Vocale o.l.v. Herreweqhe - Sinqel - 20.00 uur
BREDA
Het Brabants Orkest - met werken van Sibelius en Franck - Chassé-
theater - 20.30 uur - voorbespreking om 19.45 uur
EINDHOVEN
Ensemble Amarillis - en mezzosopraan Maryseult Wieczorek - Mu
ziekcentrum Frits Philips - 20.15 uur
Holmes Brothers - Effenaar - 20.30 uur
OOSTERHOUT
Closer than ever - musical met o.a. Henk Poort en Marjolein Keuning
-De Bussel-20.15 uur
ROOSENDAAL
Don Pasquale - Opera van Donizotti - door staatsopera Cluj. - Schouw
burg De Kring-20.15 uur
TERNEUZEN
Intermezzo Group - Zuidlandtheater - 20.00 uur
TILBURG
Tony Macalpine en Spanked - Noorderligt - - 20.30 uur
WOENSDAG
EINDHOVEN
Georgisch Kamerorkest - werken van Prokoviev, Taktakisjvili, Paga-
nini/Denisov en Tsjaikovsky - Muziekcentrum Frits Philips - - 20.15 uur
Raymond van het Groenewoud, zaterdag
in Roosendaal
