Jan Versweyveld, decorontwerper van Het Zuidelijk Toneel
Losse flarden drama
uit sociale woede
DE STEM
Spiegel
Overgang
Esthetiek
Tendens
RO Theater brengt 'Woyzeck'
van Georg Büchner
Try-out
Uitdaging
Smaadschrift
UË STEM
Com
Dip
DONDERDAG 27 FEBRUARI 1997
'Niets is zomaar gedaan
in mijn werk'
Door Peter van Vlerken
Decorontwerper Jan Verswey
veld spreekt veel in de meer
voudsvorm: wij van Het Zui
delijk Toneel. 'Wij', dat zijn
vooral ook regisseur Ivo van
Hove en Jan Versweyveld, die
de as vormen van HZT en ge
zichtsbepalend zijn voor het
Eindhovense gezelschap.
Gevraagd naar de essentie van
hun samenwerking zoekt Vers
weyveld naar woorden. Hij
spreekt van 'een kluwen', van
'wederzijdse intuïtie' en van heel
veel gesprekken 'altijd en overal'.
Theater maken, vindt Verswey
veld, is steeds opnieuw het warm
water uitvinden. Altijd weer die
vraag: hoe pakken we een stuk
aan? De regisseur gaat voor het
oog van het publiek voorop, maar
hij vormt een twee-eenheid met
de decorontwerper. Zeker is dat
Versweyveld een deel toekomt
van de lauwerkrans die Van Hove
is omgehangen met zijn benoe
ming tot leider van het Holland
Festival.
Het duo zorgde de afgelopen ja
ren voor spraakmakende voor
stellingen. Zoals De tramlijn die
verlangen heet, met op het toneel
een voor velerlei uitleg vatbare
badkuip, gevuld met louterend
water, maar eveneens te beschou
wen als een poel van verderf.
Versweyveld weet niet meer pre
cies of die vondst van hem was of
van Van Hove. „Het resultaat van
samenspraak tussen decoront
werp en regie." De badkuip stond
voor hem ook voor ontsnapping
en ontspanning.
Of neem de spiegel in Caligula,
groot op de voorgrond van het
podium geplaatst en daardoor
het zicht ontnemend op een deel
van het decor, maar des te meer
een openbaring van het gemoed
van de keizer. „Over wat die spie
gel allemaal betekende, heb ik
een bladzijde volgeschreven. Het
was het ultieme middel om de in
nerlijke monologen van Caligula
te reflecteren naar de zaal. Via de
spiegel kon de toeschouwer hem
in de ziel kijken. Hij staat voor
veel meer. Narcisme natuurlijk
ook."
Voor Het begeren onder de olmen
zette Versweyveld levende koeien
op het toneel, schijtend en wel.
Niet om te choqueren, volgens de
decorbouwer. „Ik vind het juist
hele lieve dieren. Ik zou het ver
haal van de boer in het stuk niet
anders hebben kunnen vertellen.
Koeien zijn voor mij de essentie
van wat een boerderij is. Daar
voor wordt geploeterd." Het
moesten per se levende koeien
zijn. „Iets wat dood is, heeft niet
dezelfde waarde." De deining
over de koeien vindt hij achteraf
mooi meegenomen, omdat het
meehielp de voorstelling tot een
succes te maken. „Maar choque
ren om te choqueren is inhouds
loos. Wat je maakt moet onder
bouwd zijn."
Bij Rijkemanshuis plaatste Vers
weyveld eindeloos lijkende rijen
naaimachines achter de acteurs,
de monotonie van textielarbeid
verbeeldend. Hij wilde met de
naaimachine 'als typisch vrouwe
lijk symbool' ook iets zeggen over
de macht van vrouwen. „Die
naalden, dat zijn scherpe gevaar
lijke dingen ook."
Lastiger van betekenis te voor
zien was de engel die in De Cenci
aarzelend in de donkerte zijn weg
zocht van lichtpunt naar licht
punt. Hij wilde een heelal tonen.
„Een put, een hel, een hemel, wat
dan ook. De engel moest erboven
zweven, niets te maken hebben
met de gewone stervelingen."
Het decor van het liefdesdrama
Flirt, het nieuwste stuk van Het
Zuidelijk Toneel - overigens niet
in een regie van Van Hove, maar
van gastregisseur Peter van
Kraaij -, heeft overeenkomsten
met dat van De Cenci, in elk ge
val is er duidelijk de hand van
Versweyveld in te herkennen.
Ook hier lichtpuntjes in een
zwarte ruimte. Voor Versweyveld
kunnen het sterren in de nacht
zijn of een stad in de verte vol
kicks en genot, het isolement be
nadrukkend van Fritz en de an
dere personages die voor op het
toneel de illusie in stand houden
dat het met de liefde nog iets zou
kunnen worden. Hij wilde amorfe
leegheid en diepe donkerte creë
ren rondom een vleugel, waarop
daardoor des te meer de focus
kwam te liggen. Een vleugel met
een wit laken, dienst doend als
dansvloer, tafel en bed tegelijk.
Versweyveld: „Een vlot van Me-
Jan Versweyveld: „Niet alles hoeft ingevuld te zijn. Veel wordt toevertrouwd aan de fantasie van de toeschouwer. Theater wordt er grootser door.
foto kees martens
dusa, een reddingsboei waar
Fritz zich aan vast klampt. Hij zit
in het middelpunt, voor de ande
ren is er eigenlijk geen plaats."
Als bij toverslag is er het specta
culair georkestreerde change
ment naar het appartement van
Christine. De donkerte maakt
plaats voor wanden van licht.
Een overgang naar een hele ande
re stemming ook. Versweyveld
vertelt dat hij bij zijn ontwerp
voor Flirt voor het eerst is uitge
gaan van de mentale toestand
van de personages, van hun in
nerlijk en van de manier waarop
zij in het leven staan. Daardoor
kan zijn decor worden opgevat
als 'een mentale ruimte'.
Christine kijkt open naar de we
reld en naar de liefde, heeft geen
geheimen. Het decor is helder en
transparant en daardoor bedrei
gend voor Fritz die nergens hou
vast vindt. Het doek met de licht
jes uit het eerste deel van het stuk
is nu een onweerswolk geworden,
die steeds donkerder en dreigen
der boven de gebeurtenissen
hangt. De frivole vleugel is in de
orkestbak gezakt, maar nog wel
zichtbaar. „Het graf van Fritz",
volgens Versweyveld. „De kist
staat al klaar ook al leeft hij nog.
Zijn dood is onontkoombaar."
Decor en licht - ook zijn afdelin-
g -, alles moet betekenis hebben
in de ogen van Versweyveld. „Als
ik het ontleed, merk ik dat niets
er 'zomaar' is in mijn ontwerpen.
Ik kan niet verdragen dat iets op
het toneel alleen maar mooi staat
te wezen. Het decor moet er niet
uitzien alsof alles een betekenis
heeft, maar het moet wel een be
tekenis hebben. Ik doe nooit iets
alleen maar om de esthetiek. Wel
ben ik altijd heel blij als het de
cor na het hele proces van den
ken, repeteren en uitvoeren een
esthetische waarde krijgt."
De laatste jaren heeft een drasti
sche kaalslag plaatsgehad op het
toneel. Al dan niet existentiële
eenzaamheid is vaak terugkerend
thema bij toneel, maar dat heeft
er volgens de decorontwerper
niets mee te maken. „De kaalslag
is een kwestie van evolutie. We
zijn weggedreven van het realis
me en het naturalisme. Theater is
een heel zelfstandige kunstvorm
geworden, waarschijnlijk door de
bereikbaarheid voor iedereen van
beeldcultuur via televisie en vi
deo. Theater heeft geen behoefte
meer aan nep-realisme. Het is
niet altijd gemakkelijk om af
stand te doen van rekwisieten,
maar uiteindelijk werkt het
enorm bevrijdend, zowel voor de
acteurs als voor de makers van
het stuk. Niet alles hoeft ingevuld
te zijn. Veel wordt toevertrouwd
aan de fantasie van de toeschou
wer. Theater wordt er grootser
door."
Voor Flirt, een vertaling van Lie-
belei van de Oostenrijkse fin-de-
siècle schrijver Arthur Schnitz-
ler, had het voor de hand gelegen
als Versweyveld zijn toevlucht
had gezocht tot de Jugendstil.
Juist niet, vindt hijzelf. Hij is te
genstander van anecdotiek en de
coratie. Hij voelt zich ook niet ge
houden aan de tekst. De acteurs
spreken in Flirt van prenten aan
de wand en bloemen in een vaas,
maar niets van dat al is terug te
vinden in het decor. Versweyveld
zegt een eigen verhaal te willen
vertellen met zijn decor en bij het
ontwerpen alleen naar de grote
lijn in de tekst te kijken.
Een andere tendens is het toneel
uit te bouwen in de richting van
de zaal. Versweyveld: „Daar ben
ik, in alle bescheidenheid, de va
der van geweest. De reden is het
contact met het publiek te verbe
teren. Ik wilde door de poort van
het toneel heenbreken, zodat de
toeschouwer in dezelfde ruimte
komt te zitten als de acteurs." Hij
merkt bij zichzelf bij het kijken
naar toneel dat hij dat prettiger
vindt.
„Je hoeft de acteurs niet ergens
achter te zoeken en het is ook veel
beter voor het geluid."
Versweyveld (38) had de bedoe
ling om schilder of etser te wor
den. Vanuit Brussel ging hij naar
de kunstacademie in Antwerpen,
waar hij al snel de stap zette naar
het theatermaken. Vindt hij het
niet vervelend dat zijn kunst weg
is als een stuk gespeeld is? „Er
blijven hooguit een paar foto's
over. Dat is eigen aan theater.
Maar ik zit er niet mee. Het is
juist bevrijdend. Je draagt wel
iets mee van wat je in het verle
den hebt gemaakt, maar je wordt
er niet dagelijks mee geconfron
teerd, zoals een schilder met doe
ken die nog altijd niet de deur uit
zijn." Hij vindt het eigenlijk fan
tastisch voor de toeschouwer dat
het vluchtig is. „De kracht van
theater is dat het een eenmalige
gebeurtenis is en dat het publiek
ervan kan maken wat het wil."
'Flirt' van Het Zuidelijk Toneel, met een de
cor van Jan Versweyveld, is morgenavond
(28 febr.) in het Chassé Theater in Breda.
ANTWERPEN
Gasstraat 90 en in Monty - avondvoorst(|l
'burg
Festival der Beweeging
lingen om 20.00 en 21.30 uur (t/m 13 mrt)
In Godsnaam - van Joao bethencourt - door TIL - Het Klokhuis
t/m za 20.00 uur - zo 15.00 uur (tot 23 mrt)
Roberto Zucco - van Koltès - door KNS - Bourlaschouwburq - 20 00 n„
(2o15.00uur)(doenvr) JI
Youp van 't Hek - theatershow Scherven- Arenbergschouwbt
20.15 uur (do en vr)
BREDA
Tineke Schouten - met 'Lach Vegas' - Chassé Theater (vr en za
uur - zo 14.30 uur)
Flirt - door het Zuidelijk Toneel - Chassé Theater - 20.30 uur (vr en a
Muts - door De Bloeiende Maagden - Chassé Theater (za 20.45 uur
15.00 uur)
Urbanus - cabaret - Chassé Theater - 20.00 uur (ma en di)
BRUGGE
Omtrent Edmund Rossler - van Wannes van de Velde - met Mich
Walschaerts - De Korre - 20.30 uur (do en vr, 13 t/m 15 mrt)
GENT
De Rand van het Verstand - van Sam Shepard - door KNS - NTGst
Baafsplein - 20.00 uur - zo 15.00 uur - wo t/m zo (t/m 7 mrt)
De Caracal - van Judith Herzberg - door KNS - NTG Minnemeers-w
t/m za 20.00 uur - zo 15.00 uur (1 t/m 30 mrt)
TILBURG
Hans Liberg - De Vier Jaargetijden - cabaret - Schouwburg Tilburg
20.15 uur (vr en za)
DONDERDAG
ANTWERPEN
3 Danssolo's - drie choreografieën van Jan Fabre - op muziek van
Knapik - Rode zaal Singel - 20.00 uur
BERGEN OP ZOOM
De Kersentuin - door het Vlaamse Theater Antigone - inclusief voor
bespreking - Stadsschouwburg de Maagd - Grote Markt 32 - 20.00uur
BREDA
Pieter de Rij cabaret 'Mag ik es met je praten?' - Chassé Theater
20.45 uur
ETTEN LEUR
Niet uit het raam - De Nobelaer - 20.15 uur
OOSTERHOUT
Eelt - speelse mythe met muzikale uitspattingen - De Bussel - 20.15uur
TILBURG
Trojaanse Vrouwen - door Het Zuidelijk Toneel - 20.15 uur
VRIJDAG
ETTEN LEUR
Hoera, we zijn normaal! - muziekprogramma rondom oeuvre Ami!
M.G. Schmidt - o.a. Simone Kleinsma - Theater De Nobelaer - 20,15»
OOSTERHOUT
Moeder India, dans van Goden en Mensen - door Folkloristisch
Danstheater - De Bussel - 20.15 uur
ROOSENDAAL
Woyzeck - try out - RO Theater - Schouwburg de Kring - 20.15 uur
ZATERDAG
ANTWERPEN
Furioso en Songs with Mara - choreografie Meryl Tankard-A
Australian Dance Theatre - Vlaamse Opera - 20.00 uur
BERGEN OP ZOOM
The Sleeping Beauty - door Balletgezelschap van Tatarstan - Sta
schouwburg de Maagd - 20.15 uur
BRUGGE
We met.. - de stad en het huwelijk - toneel van Area - met Jules Ooi-
set en Jo De Meyere - De Dijk - 20.00 uur
TERNEUZEN
Hans Dorrestijn - viert Oud en Nieuw - Zuidlandtheater - 20.00 uur
ZONDAG
ETTEN-LEUR
Jungle Book - door Opus One - De Nobelaer -19.00 uur
TERNEUZEN
De wereld van Matthijs - familievoorstelling - Zuidlandtheater
15.00 uur
WOENSDAG
OOSTERHOUT
Scapino Rotterdam - dans, muziek en beeldende kunst - De Bussel
20.15 uur
TERNEUZEN
Vliegende Panters - cabaret 'Sex' - Zuidlandtheater - 20.00 uur
TILBURG
De Twaalf Gezworenen - door het Noord Nederlands Toneel
Schouwburg Tilburg - 20.15 uur
Mars Teunisz - met 'De Kei' - cabaret - Schouwburg Tilburg - 2O.30M
Door Marjan Mes
Op 3 juni 1821 om half tien 's
avonds stak de 41-jarige werk
loze pruikenmaker Johann
Christian Woyzeck de 46-jari-
ge Johanna Woost neer met
een mes. Hij stak haar zeven
maal, het slachtoffer stierf
binnen een paar minuten. De
dader werd vlakbij de plaats
des onheils aangehouden en
bekende bijna onmiddellijk.
Terwijl Woyzeck in de gevange
nis zat, verscheen twee maanden
later in een plaatselijke krant het
bericht dat hij aan 'periodieke
waanzin' zou hebben geleden.
Aanleiding voor zijn verdediger
om een psychisch onderzoek te
eisen, dat werd uitgevoerd door
een zekere Dr. Clarus.
Hoewel deze 'zenuwarts' Woy
zeck vólkomen toerekeningsvat
baar achtte, bleven de geruchten
over diens geestelijke verwarring
aanhouden en volgde een tweede
onderzoek door dr. Clarus, die
opnieuw constateerde dat de
moordenaar niets mankeerde. Zo
werd Woyzeck op 27 augustus
1824 alsnog onthoofd.
De zaak zou een allang vergeten
incident zijn gebleven, ware het
niet dat een geniale student in de
filosofie en natuurwetenschap,
Georg Büchner, het rapport van
dr. Clarus in een bekend medisch
tijdschrijft onder ogen kreeg. De
jongeman hield er revolutionaire
denkbeelden op na, verzette zich
actief tegen de totalitaire Hessi-
sche monarchie en schreef litera
tuur.
In zijn nooit voltooide, fragmen
tarische toneelstuk Woyzeck
schildert Georg Büchner (1813-
1837) zijn tragische anti-held af
als een simpele soldaat die niet
op de eerste plaats uit jaloezie
handelt, maar die door een on
rechtvaardige samenleving tot
zijn noodlottige daad wordt ge
dreven. Het waren in Büchners
verbazingwekkend moderne op
vatting vooral de omstandighe
den die een mens tot zijn daden
brengen. Büchners Franz Woy
zeck is een eenvoudige fuselier
die niet bij machte is om uitdruk
king te geven aan wat in hem
leeft. Hij is daarom gedoemd om
te worden vertrapt en gebruikt
door zijn meerderen. Zijn vrouw
Marie is Woyzecks enige houvast
in het leven, maar zij bedriegt
hem met een brute tamboer-ma
joor. De regimentsarts gebruikt
de soldaat voor een zogenaamd
wetenschappelijk experiment,
een dieet van louter erwten, en
ook de kapitein misbruikt hem
voor zijn eigen ambities.
Peter de Baan heeft Woyzeck bij
het RO Theater geregisseerd, met
zijn belangrijkste jonge acteur
Stefan de Walle in de titelrol en
Sabrina van Halderen als een dit
maal donkere Marie, de van man
nen afhankelijke volksvrouw. Op
28 februari wordt er een try-out
van gehouden in schouwburg De
Kring in Roosendaal, sinds vele
jaren de vaste plek waar het Rot
terdamse gezelschap zijn voor
stellingen uitprobeert.
Dit seizoen vertolkte Stefan de
Walle al een subtiele rol als de
hoffelijk-hypocriete minnaar
binnen de bedriegelijke fagade
van een driehoeksverhouding in
Pinters Bedrog, door Peter de
Baan sterk geregisseerd. In 1995
had hij al grote indruk gemaakt
als Prior, een jonge, wijze aids-
patiënt in de alom geprezen, ruim
zes uur durende voorstelling An-
Stefan de Walle en Sabrina van Halderen spelen de hoofdrollen
in de voorstelling 'Woyzeck' van Georg Büchner bij het RO
Theater. foto reyn van koolwijk
gels in America. Stefan de Walle
ontving er een Louis d'Or-nomi-
natie voor.
Met zijn guitige uitstraling en
droogkomische talent was de ac
teur ook geknipt voor het kluch
tenproject van Koos Terpstra vo
rig seizoen bij het RO Theater:
drie komedies in drie maanden,
waarbij De Walle ondermeer in
travestie de show stal in De tante
van Charlie. De Walle heeft zich
na de Arnhemse toneelschool bij
het RO Theater in tien jaar tijd
langzaam maar zeker ontwikkeld
tot een superieur acteur die zich
dankzij een intense voorberei
ding op iedere voorstelling weet
los te zingen van de techniek.
Met zijn losse 'brokstukken' en
open einde is Woyzeck een uitda
ging voor telkens nieuwe genera
ties regisseurs en acteurs. Zelfs
de volgorde van de korte, met een
heftige intensiteit geladen scènes
is ongewis omdat de auteur over
leed voordat hij de bladen van
zijn manuscript had kunnen
nummeren.
Pas ver na Büchners voortijdige
dood in 1837 vond men vier on
voltooide Wbi/zecfc-fragmenten
in een bijna onleesbaar hand
schrift tussen zijn nagelaten ge
schriften. De eerste uitvoering
van het stuk vond pas in 1913 in
München plaats waar de toenma
lige expressionisten onder de in
druk kwamen van de duizeling
wekkende vaart waarmee de ar
me soldaat Woyzeck op zijn on
dergang afstevent.
Georg Büchners jonge leven
stond geheel in het teken van
agressieve verontwaardiging
over sociaal onrecht en bot
machtsmisbruik. Hij werd in
1813 in het gezin van een arts ge
boren in Goddelau, maar groeide
op in Darmstadt waar hij zich op
het gymnasium al als buitenspo
rig intelligent deed kennen. Tij
dens zijn studie medicijnen in
Straatsburg kwam hij in aanra
king met de denkbeelden van de
Franse Revolutie en met opposi
tiegroepen die het feodale Duits
land ten val wilden brengen.
Samen met de radicale dominee
Ludwig Weidig publiceerde de
jonge revolutionair het politieke
pamflet Der Hessische Landbote
waarin de misstanden in het do
delijk conservatieve Hessen op
vlammende wijze aan de kaak
werden gesteld. Verschillende
medewerkers van het smaad
schrift werden wegens staatsge
vaarlijke activiteiten gearres
teerd en in de gevangenis gemar
teld, waarna Büchner vergeefs
probeerde om hen te bevrijden.
Zelf werd hij steeds
door vervolging bedreigd.
Voordat de politie echter
bewijzen tegen hem kon
melen, vluchtte hij naar Straat
burg. Om de vlucht naar
rijk te kunnen bek
schreef hij in vijf weken het enijt
toneelstuk dat nog tijdens zijn Ie-'
ven zou verschijnen, zij het it
verbasterde boekvorm: Dunt*
Dood. Een briljante studie ovet
de teloorgang van de Franse Et-
volutie, die een klassieker op1
wereldrepertoire zou worden.
Georg Büchner weigerde I'
schrijven in de idealistische tra
ditie van zijn tijd. Van de hoogge
stemde politieke idealen en A
dichterlijke retoriek van
tijdgenoot Schiller moest
niets hebben. Zijn taal was dired
en volks. „Het idealisme",
de de nog piepjonge revolulh
nair, „is de smadelijke veracht»!
van de menselijke natuur. (4®!
gedachte dat voor de
mensen zelfs de schamelste?
noegens en vreugden onbereikba
re kostbaarheden zijn, maakt®,
zeer bitter. De wet is in han*
van een onbeduidende klasse v®
aanzienlijken en geleerden,
zich met dit machtsapparaat
heerschappij toeëigenen."
Begin 1837 als hij het satirise®
blijspel Leonce en Lena he®
voltooid en werkt aan Woi/z®
wordt Büchner plotseling
Zijn verloofde Minna M'
komt naar Zürich waar hij
haar bijzijn overlijdt aan ty»
nog maar 23 jaar oud. Een vroeg
rijp genie dat met zijn fragi»®'
tarische, pessimistisch-re*
tische toneelstukken en de no*
le Lenz zijn tijd ver vooruit ff®
Voor Bertolt Brecht, de man®
tische toneelvernieuwer, bete
kende het werk van Büchner
belangrijke inspiratiebron,
wijl Alban Berg zich in 1925 d*
Woyzeck liet inspireren tot »l
gelijknamige opera, minstens"
beroemd als het toneelstuk ze®
'Woyzeck' van Georg Büchner door hetk
Theater (regie Peter de Baan) is op w
28 februari in De Kring in Roosendaal li
out), 20 maart in Schouwburg Tilburg,
april in Den Bosch, 3 april in Eindhoven.
Door Hans Rooseboom
Het oudste orgel t
vinden in Middelb
ment is gebouwd in
plaats in het Abdi
hart van de Zeeuwse
Vóór 1479 bestonden
Nederland, maar van i
er niet één bewaard,
geschiedenis van het
orgel in de Middelbur,
Ongeveer tweeduizen
in vijf eeuwen, vormei
op orgelminnend Nedr
is een aantal dat de i
vaardigt dat Nederla
bij uitstek' is.
Dat er in Nederland
orgels zijn heeft vol
eenvoudige verklaring
Nederlandse zuinighe:
dus laat maar staa
Frankrijk en Italië we
na dertig jaar weer op
Het Nederlands orgel
bedreigd. Bijvoorbeel
kelijking. Voor de kap
wel gezorgd, maar wa
die achteraf kerkjes d
van orgels herbergen
vraag het hoofd te bi
naai instituut voor de
leven geroepen.
De eerste en belangrijl
drugsoperatie van het
is de integrale beschri
derlandse orgels. He
reeks van 12 delen vo
nische en artistieke d;
len vol degelijke orgar
Het eerste deel van He
in Nederland 1479-15
schenen en geeft een
zet. Het is de bedoelin
deel vóór het jaar 200(
De beschrijvingen gele
klinkende werk, ook
tale kasten worden va
chitectuurhistorische
genomen. Doordat
staatsiefoto in kleur is
hebben we ook een pri
handen.
De technische beschri
geschiedt volgens een
de hand van de volgeni
bouwer, jaar van ople
ling, dispositie, werkti
samenstelling vulstem
Door Hans Rooseboom
Voor de allereerste j
uitvoering van de Jo
hann Sebastian Bac
waarbij het koor zir
stemming en het or!
tieke instrumenten.
Op zondag 2 maart lé
Geert van den Dunge
da en het Barokorkes
uit Den Haag in deze
van Bachs passiemuz
Authentieke uitvoeri
door amateurkoren z
nissen. Geert van c
„Zo'n uitvoering is e
bezuinigen veel kore
de Johannes op het g
instrumenten zoals
De luit wordt bijvoc
voor de viola da gan
cello gebruikt."
Het Bach Collegium 1
gedaan om de klankk
Bach die in zijn hoo:
„Het orkest waarmee
wel vaker, is Florilep
Haag. Dat is een ge
kest. De musici gebn
d'amore, viole da p
oboe da caccia, etc."
Het is een groot voore
cialiseerd orkest te
dervindt dirigent Va
musici kennen het sti
tijd hoeven te bestee
aan de muziek zelf. I
bruiken om allerlei
bjkheden in te studei
Barokmuziek spelen
vak apart. Sinds twii
als hoofdrichting stu
ma in behalen. „Bar<
