de stem
Breitner fotografeerde met een grote liefde voor tegenlicht
>E KRANT.
Hoe kunt u
The Living Planet
Campaign tot een
succes maken
-donateur
Samenhang
Lage standpunten
Camera's
IVI u
FILM
KUNS
BOEKE
vl 8 MAART
ANT HAALT.
•Wees zuinig met papier en
gebruik bij \ourkeur alleen
hergebruikt papier;
•(üebruik alleen aantoonbaar
duurzaam geproduceerd hout
(het bout moet dan een zoge
naamd KSC-keurmerk hebben);
Koop als u in het buitenland
bent geen soinenirs die
gemaakt zijn \an bedreigde
diersoorten of" planten:
•Wees zuinig met water:
•Maak bewust gebruik \an
was- en schoonmaakmiddelen,
(iebruik bi j \oorkcur produk-
ten als schoonmaakazi jn.
groene zeep etc.
Vermijd het gebruik van
produkten met chloor;
•Wees zuinig met energie
(spaarlampen, zuinige cv-ketel,
dubbele beglazing):
Kies \oor groene stroom:
•En niet te vergeten... word
donateur van het
Wereld Natuur Fonds!
helpen. U kunt dus ook bijdragen
aan het succes van de campagne. In
ons eentje voelen we ons misschien
Is machteloos. Maar samen met ande
ren kunnen we daadwerkelijk een
vuist maken. Wordt er naar ons
geluisterd. Hebben we invloed bij
regeringen. En dat voor slechts
30,- per jaar. Want met dat bedrag
i- bent u al donateur van het Wereld
;s Natuur Fonds. En steunt u The
id Living Planet Campaign.
met het WNF zet ik mij in voor het behoud
chtig het WNF hierbij, tot wederopzegging-
ing af te schrijven:
De Haarlemmerstraat ter hoogte van de Binnen Wier ing erstraat in Amsterdam (1906-1907). Georg Breitner fotografeerde bij voorkeur gewone mensen op straat.
De schilder en zijn camera
Anderhalf jaar geleden ont
dekte Doriann Kransberg, fo
tografe van het Gemeentear
chief in Amsterdam zomaar
toevallig 263 glasnegatieven
van de schilder George Breit
ner. Uit de met zorg gecom
poneerde foto's van Amster
dam bleek dat fotograferen
voor Breitner heel wat meer
was dan het maken van snel
le snapshots ter voorberei
ding op zijn schilderijen. Een
expositie en een boek stellen
iedereen in staat de prachtige
foto's van bijna een eeuw ge
leden te bestuderen en te be
wonderen.
Door Gerrit van den Hoven
Als George Hendrik Breitner
(1857-1923) waarschijnlijk zo
rond 1889 met fotograferen be
gint, houdt hij daarover zijn
mond. Hij heeft dan al enige
naam als schilder opgebouwd in
de kring van de Tachtigers, de
groep van met name schrijvers
rond het tijdschrift De Nieuwe
Gids, die juist rond die tijd
naam gingen maken. De Tachti
gers, voorstanders van gevoels-
kunst, waardeerden Breitner
vooral omdat diens schilderijen
zo zonder voorbereiding ineens
ontstaan leken te zijn.
Breitner kende de Tachtigers
dankzij zijn vriend, de fotograaf
Willem Witsen die veel portret
ten maakte van de Tachtigers.
Maar foto's, tja, dat werd in de
hippe kunstkringen van een
eeuw terug niet gezien als
kunst. Een foto gaf slechts dom
de realiteit weer en het draaide
in die dagen immers juist om de
gevoelsexpressie van de kunste
naar. Dat Breitner fotografeer
de was al langer bekend. In
1961 dook uit de nalatenschap
van Breitners kunsthandelaar
Siedenburg een wasmand op vol
negatieven die terecht kwam bij
het Rijksbureau voor Kunsthis
torische Documentatie. De re
cente ontdekking van 263 glas
negatieven in het Gemeentear
chief van Amsterdam nuance
ren het beeld van Breitner als
fotograaf. De foto's waren, zo
bleek, helemaal niet de snel ge
maakte snapshot van een schil
der als voorbereiding bij het
maken van schilderijen. De ne
gatieven toonden aan dat Breit
ner een hartstochtelijk foto
graaf was die een zich ontwik
kelende stad vast wilde leggen.
Het Amsterdamse Gemeentear
chief heeft een expositie inge
richt met de glasnegatieven en
samen met uitgeverij Thoth een
boek met foto's en schilderijen
uitgebracht. De ontdekster van
de negatieven, de fotografe Do
riann Kransberg vertelde voor
afgaande aan de opening aan ie
der die het horen wilde over
haar vondst. Ze zocht naar mo
gelijkheden voor het inscannen
van oude negatieven, maakte
een opvallend doosje open en
dacht: 'Verrek, een Breitner'.
Het was een negatief met daar
op een dienstbode op de Prin
sengracht die het beeldkader
uitwandelde en instinctief voel
de Kransberg dat het een Breit
ner moest zijn. Later bleek ook
het handschrift op de doosjes te
kloppen.
Conservator Anneke van Veen
heeft een keuze gemaakt uit de
negatieven. G.H. Breitner, foto
graaf en schilder van het Am
sterdamse stadsgezicht is een
uitermate boeiende expositie
geworden. Dat komt met name
ook doordat Van Veen ook en
kele schilderijen en aquarellen
heeft laten ophangen, die in sa
menhang met de foto's en enke
le snelle schetsen die Breitner in
zakboekjes maakten een duide
lijk beeld geven van de werk
wijze van de schilder.
Het fraaiste voorbeeld is de
aquarel Vier waspitten (1893-
1894). De hiervoor beschreven
foto, genomen op de Prinsen
gracht in 1893, heeft duidelijk
model gestaan voor de door
Breitner geschilderde gevels.
Zelfs de advertentietekst op de
gevel is overgenomen. Voor een
van de drie meisjes op de aqua
rel diende een portretfoto van
de schilder Mancini als voor
beeld. Van de drie andere vrou
wen is een schets te zien van een
notitieboekjes.
Een ander voorbeeld waaruit de
werkwijze van Breitner te her
leiden valt is het olieverfschil
derij Keizersgracht hoek Regu
liersgracht (1895-1898). Op de
tentoonstelling hangt ook de fo
to die Breitner gebruikt heeft
voor zijn schilderij. En ook uit
het spelen met lichtdonker con
trasten in de foto's blijkt duide
lijk dat foto's voor Breitner een
belangrijk hulpmiddel waren
bij het maken van zijn schilde
rijen en aquarellen. Alles kon
later een plek krijgen.
Wat de nieuw ontdekte glasne
gatieven vooral duidelijk ma
ken is dat Breitner fotograferen
zag als een op zichzelf staand
ambacht. Hij had een heel eigen
kijk op hoe een foto genomen
moest worden. Zo werkte hij
vaak met lichtgevoelige platen
en met zeldzame vierkante
10x10 negatieven, negatieven
die hij speciaal moest bestellen,
omdat ze niet in de winkel te
koop waren. Ook bij het maken
van de foto's toont hij een eigen
stijl.
Hij fotografeerde vaak vanuit
opvallende, ongewoon lage
standpunten, veelal met een on
gewoon fel tegenlicht en werkte
graag in extreme weersomstan-
digden. Breitner was als foto
graaf ook niet zo geïnteresseerd
in monumenten, deftige por
tretten of nieuwsfeiten.
Hij trok de Amsterdamse wij
ken in en fotografeerde als een
schilder. Hij wilde net als op
zijn schilderijen het 'echte' le
ven in beweging vastleggen. Zie
bijvoorbeeld zijn fraaie serie
sfeervolle foto's die hij maakte
van de Oudezijds Achterburg
wal, waar het late middaglicht
langs de gevels speelt en ze
weerspiegelt in de gracht.
Het is opvallend te zien hoe de
ontwikkeling van Breitner ana
loog verloopt aan die van de
Berlijnse kunstenaar Heinrich
Zille die het volkse Berlijn in de
jaren 1897-1903 vastlegde op de
gevoelige plaat en die zijn op
zich zelf staande foto's ook ge
bruikte als basis voor zijn teke
ningen.
Breitner werkte vermoedelijk
met meerdere camera's. De
meeste negatieven hebben het
formaat 13x18.
Het maken van deze foto's dien
de te gebeuren met een zware
camera die op een statief moest
worden geplaatst. Waarschijn
lijk is dat voor Breitner de re
den geweest om in de Amster
damse binnenstad te werken.
Twee camera's die Breitner
waarschijnlijk gebruikte, zijn
op de expositie te zien: een Guy
Edison camera voor 9x12 nega
tieven, een zogenaamde valpla-
tencamera waarbij de glaspla
ten in het magazijn vielen en
dat de fotograaf de mogelijk
heid gaf in een serie te werken.
Ook de 13x18, een houten balg
camera staat geëxposeerd. De
camera voor de 10x10 negatie
ven is nooit terug gevonden.
Waarschijnlijk heeft Breitner
die zelf gemaakt. Nog een be
wijs voor de theorie dat voor
Breitner fotograferen heel be
langrijk was. Ook al hield hij er
zijn mond over,
G.H. Breitner, fotograaf en schilder van
het Amsterdamse stadsgezicht. T/m 27
april in Gemeentearchief Amsterdam,
Amsteldijk 67. Ma t/m zo 11-17 uur. Cata
logus uitgegeven bij Thoth, prijs f. 49.50.
Bij de tentoonstelling is ook een brochu
re met een wandelroute uitgebracht,
verkrijgbaar bij de boekwinicdel van het
Gemeentearchief.
Rieta Bergsma en Tineke de Ruiter: 'G.H.
Breitner: fotograaf en schilder van het
Amsterdamse stadsgezicht. Met 365 illus
traties. Uitg. Thoth, prijs 49,50
De originele doosjes waarin Breitner zijn 9x12 glasnegatieven be
waarde.
Grote Gids
11111
DONDERDAG 27 FEBRUARI 1997 D1
gekomen om uw wat oudere
ngezonde occasion,
naart, een doorlopende show
;ebruikte auto 10% korting
'olgens het 'ATS' elektronische
Km Kleur Prijs
030.000
rood
27.950.-
065.000
rood
19.950.-
055.000
grijs
18.450.-
141.000
grijs
08.750.-
134.000
blauw
03.750.-
040.000
blauw
28.950.-
131.000
blauw
06.400.-
107.000
groen
13.450.-
080.000
blauw
24.950.-
116.000
beige
06.950.-
130.000
blauw
15.950.-
052.000
blauw
18.850.-
122.000
blauw
07.450.-
060.000
blauw
15.950.-
096.000
wit
07.950.-
035.000
rood
16.950.-
155.000
rood
03.750.-
073.000
blauw
16.950.-
183.000
grijs
06.450.-
229.000
blauw
09.950.-
man vrouw
Encyclopedie
als monument
voor het orgel
PAGINA D3
Indrukwekkend
filmdebuut
Kranenborg
PAGINA D4
Denemarken
had ook een
Gouden Eeuw
PAGINA 6
Het volgende
onderwijsdrama
van Siebelink
PAGINA D7
end vanaf 14.00 uur
PAGINA D2
Toneeldecors
van Jan
Versweyveld
