N K de stem 'We hadden beter in Nederland kunnen wonen' *Joy Service* E1 Vanaf een heuvel «ijst Ivan Large waar grinddijk op den duur moet bezwijken. Pal voor zijn dorp. De smalle strook soppig Eioerasland die de huizen nog van de golven scheidt, zal binnen een paar mi nuten zijn overspoeld. En als de gevreesde noordwester dan ook j eens collaboreert met een springtij dan wordt het erger dan in 1953. Veel erger, voor spelt hij. 076-5411089 Weinig heroïsch Vrij spel x 58 Lijf leven 11111 WOENSDAG 26 FEBRUARI 1997 Thuiszorg West-Brabant Roosendaal Stichting RIBW, Breda Ie m/v Kruiswerk Gezinszoro Breda Kruiswerk Gezinszorg Breda Ignatiusziekenhuis, Breda Ignatiusziekenhuis, Breda TènceRoosendaal TènceRoosendaal TènceRoosendaal Ardec Engineering Consultants B.o.Z. Ardec Engineering Consultants B.o.Z. Ardec Engineering Consultants B.o.Z. Ardec Engineering Consultants B.o.Z. Ardec Engineering Consultants B.o.Z. Ardec Engineering Consultants B.o.Z. ker rrker ir m/v N op listen rker ng m/v i/v m/v hniek Randstad, Oosterhout Randstad, Breda Randstad, Raamsdonksveer Randstad, Breda Randstad, Breda Randstad, Breda Randstad, Oosterhout Randstad, Rotterdam Randstad, Breda Randstad, Breda Randstad, Breda Randstad, Breda Randstad, Oosterhout Randstad, Oosterhout Vedior ASB, Dongen Vedior ASB, Dongen Teleprofs Toptelefonisten, Eindhoven Staff Planning, Breda Staff Planning, Breda Staff Planning, Breda Staft Planning, Breda Staff Planning, Breda Staff Planning, Breda Staff Planning, Breda Staff Planning, Breda De Faasbloem, Chaam Nivec B.V., Breda Motel-restaurant "De Wouwse Tol", B.o.Z. Tempo Team, Roosendaal Tempo Team, B.o.Z. Tempo Team, Etten-Leur Tempo Team, Breda Tempo Team, Roosendaal Tempo Team, Rijen Tempo Team, B.o.Z. Tempo Team, Oosterhout Tempo Team, Oosterhout Tempo Team, Rijen Tempo Team, Etten-Leur Tempo Team, Roosendaal Ier m/v Tempo Team, Roosendaal Tempo Team, Roosendaal Tempo Team, Roosendaal Tempo Team, Roosendaal Tempo Team, B.o.Z. Tempo Team, B.o.Z. Tempo Team, B.o.Z. Tempo Team, B.o.Z. Tempo Team, Etten-Leur Tempo Team, Etten-Leur Adecco, B.o.Z. Adecco, B.o.Z. Adecco, B.o.Z. Adecco, B.o.Z. Adecco, Roosendaal n/v ewerker thief Adecco, Breda Adecco, Breda Adecco, Breda Adecco, Breda Adecco, Breda Adecco, Terneuzen Adecco, O'hout Werving en Selectie Secretaresse plus Werving en Selectie Secretaresse plus Manpower, Breda Manpower, Breda Manpower, Oosterhout Manpower, Breda Manpower, Oosterhout Manpower, Etten-Leur Manpower, Etten-Leur werker Manpower, Oosterhout Manpower, Oosterhout Manpower, Etten-Leur Job Support Job Support Job Support Job Support Job Support Job Support Job Support Topstart Techniek, Eindhoven Topstart Techniek, Eindhoven m/v Topstart Techniek, Den Bosch Topstart Techniek, Den Bosch m/v Topstart Techniek, Den Bosch Topstart Techniek, Tilburg Vedior ASB, Dongen Vedior ASB, Etten-Leur Vedior ASB, Breda idewerker Vedior ASB, Breda Vedior ASB, Roosendaal Vedior ASB, Roosendaal Vedior ASB, Breda Vedior ASB, Breda Vedior ASB, Breda e.o. Vedior ASB, Dongen Vedior ASB, Rijen Vedior ASB, Raamsdonksveer Vedior ASB, Breda Vedior ASB, Roosendaal Vedior ASB, Oosterhout Vedior ASB, Oosterhout Vedior ASB, Raamsdonksveer Vedior ASB, Hulst e.o. Vedior ASB, Etten-Leur Vedior ASB, Etten-Leur Vedior ASB, Terneuzen e.o Vedior ASB, Terneuzen e.o Vedior ASB. Oosterlrou! Vedior ASB, Dongen jres en woonplaats naar: [oor onze correspondent Bob van Huêt Dames v.a 18 jr. op escort- SM 'Striptease* div.mass- Dames gevraagd n Man aged, retreat', zijn hier twee weinig populaire woorden. Als tan Large ze uitspreekt klinken ze bijna als een vloek. Het is het eufemistisch ambtenarenjargon dat staat voor de 'beheerde of ge controleerde terugtocht'. In Salt- een voormalig vissersge- (180 inwoners) aan de noordkust van Norfolk, betekent let zoveel als een capitulatie voor ie Noordzee. Op basis van kille kosten-baten- ierekeningen heeft de hier met tastbescherming belaste Envi ronment Agency de knoop ten slotte doorgehakt. De grinddijk stordt dan nog onderhouden naar Salthouse krijgt geen dam fc de steeds woestere zee wat zou kunnen beteugelen. Het is te duur geworden sommige delen van het Britse eiland te bescher men en sinds afgelopen zomer is muged retreat officieel Brits regeringsbeleid. „Waarom zeg- jen ze ons niet eerlijk dat we runnen barsten omdat ze toch niets willen doen. En dat duurt al sinds 1953," moppert Large, februari is een maand waarin lewoners van Salthouse nog aandachtiger naar het weerbe richt luisteren. Ivan Large, ge- lensioneerd visser, oud-storm- wachter maar nog actief als lorpsburgemeester weet hoe de Noordzee dan kan spoken. Be- ialve de watersnoodramp van 1953 (in Salthouse één dode en Miderdduizenden ponden scha wl de prijs van de half verwoeste luizen aan zee daalde tot een on waarschijnlijke 200 pond) heeft 'ij slechte herinneringen aan •941, 1948, en 1978. Vorig jaar "oesten vrijwilligers van de na- 'ijgelegen RAF-basis huizen be schermen met zandzakken. Bij 'orpsbewoner George Cooke voorkwam het niet dat het zee tater binnensijpelde. Ivan Large 'soft in zijn leven heel wat keren 'et meubilair naar drogere loca les moeten verhuizen. Uiteinde- P kocht hij een ander huis, ho- ïerop. j®ds Large hier veertig jaar ge- i arriveerde, zijn de weilan en moerassen die lang een «ede buffer vormden vrijwel verdwenen. De zee is steeds hoger gevaarlijker geworden. Door j broeikaseffect én, volgens ™rge, door de baggerwerkzaam- jeden en grindwinning door Ne- Wandse bedrijven elders langs e Norfolk kust. De grindexploi- stie - Ivan Large, dorpsburgemeester van Salthouse, weet hoe de Noordzee kan spoken. Behalve aan de watersnoodramp van 1953 heeft hij slechte herinneringen aan 1941, 1948, en 1978. Britten vechten niet meer tegen de zee zou onderzeese stromingen !o hebben gewijzigd dat Salthou- 'e "u de plaats is geworden waar te" verwarmde, vervuilde en ''exploiteerde Noordzee haar '"berekenbare winterse drift- "ien manifesteert. Regionale "rzekeraars is dat inmiddels ook end. Ze weigeren huis- of in- "edelverzekering langs dit deel an de Norfolkkust. Wie in Salt- °use wil wonen doet dat op ei- Sa risico. ^Dun Cow, de enige pub van e dorp, vertelt Ivan Large dat bewoners angstig worden als gaat waaien. De ongeveer vijf e er hoge dijk van kiezelstenen de eerste klappen kunnen i gen. De Environment icy heeft permanent twee bulldozers in Salthouse gestatio neerd om de dam te onderhou den. „Zinloos werk," zegt Large en andere pubbezoekers stemmen in. „Heb je weieens een emmer water door een bergje kiezelste nen gegooid?," vraagt een andere oud-visser vanachter een brede pint. „We hadden beter in Neder land kunnen wonen, want jullie beschermen je kusten tenmin ste," roept iemand, In de kroeg is zwarte humor po pulair. „We hebben hier een prachtig alarmsysteem met sire nes. Ze doen het prima op een zonnige dag, maar in een gieren de storm hoor je ze niet," grinnikt Large. Een ander vertelt een smeuïg verhaal over een rat die een van de sirenes gesaboteerd bleek te hebben toen er getest moest worden. Het is duidelijk dat de kustbeschermingsautori- teiten in Salthouse nooit veel vrienden zullen maken. Vlak voor de Dun Cow zijn twee sierlijke vogels neergestreken. „Egyptische ganzen," zegt Large op onvriendelijke toon. De oud visser blijkt niets te hebben tegen deze dieren of de honderdduizen den andere trekvogels die de voedselrijke Norfolkkust jaar lijks aandoen. Maar hij is nog steeds bitter gestemd over wat er Cley gebeurde, de buurgemeente. Op uitnodiging van de RSPB, de machtige Britse vogelbescher ming, kwam kroonprins Charles daar vorig jaar kijken naar de schade van een zoveelste februa- ri-storm. Een broedgebied van de zeldzame roerdomp bleek over spoeld. Speciaal voor de prins werden houten wandelpaden ge timmerd boven het ornithologi sche rampgebied. Large: „Ze zijn bezorgder om de roerdomp dan om de mensen die hier wonen. Nu plotseling is de vogelbescherming in het weer gekomen. Misschien dat ook wij daarvan kunnen pro fiteren, maar het geeft me wel een vies smaakje". Het dorpsbestuur van Salthouse heeft alle mogelijke instanties ge bombardeerd met verzoeken om hulp. Large maakt zich sterk voor een' solide, betonnen, dijk tussen de kiezeldam en het dorp. De kosten daarvan worden ge schat op zo'n 30 miljoen gulden. De bijna Zeeuwse stoerheid en strijdlust tegen de zee is hier ver vangen door het 'luctor et sub- mergo' van de boekhouders. Jeremy Lowe, adjunct-directeur van het Instituut voor Kust- en Deltastudies van Cambridge University, kan zich voorstellen dat het opgeven van land lokale frustraties veroorzaakt, en wei nig heroïsch aandoet vanuit een Nederlands standpunt. Er ligt nogal wat verschil tussen instinc tief je vinger in de dijk steken of eerst de zakjapanner aanslaan om te zien of dat de moeite wel loont. De realiteit is dat Groot- Brittannië een eiland is met een onvergelijkbaar lange kustlijn. „In tegenstelling tot de Neder landse regering heeft die van En geland geen lijn op het strand ge trokken die ten koste van veel geld zal worden verdedigd. Groot-Brittannië heeft andere prioriteiten. We hebben zoveel kust dat er ruimte is om te ma noeuvreren. En de gebieden die we wel beschermen zijn in him totaliteit ongeveer net zo groot als de hele Nederlandse kust," al dus Lowe. Bij afwezigheid van de tijdelijk in India verblijvende 'managed retreat-guru', professor John Pethick, redeneert Lowe vanuit een historisch perspectief. „De Romeinen wisten al dat de kust bij Holderness zeer snel afkalft. Sue Earle wil aantonen dat de erosie voor haar huis werd versneld door het bouwen van zeeweringen elders. FOTO'S BOB VAN HUÊT In de loop der eeuwen zijn tien tallen nederzettingen en dorpen verdwenen. De mensen die zich dus aan die kust vestigden heb ben altijd geweten wat de risico's daarvan zijn. Het grote verschil met vroeger is dat de ingenieurs tegenwoordig in staat zijn de ero sie te stoppen. Dat heeft ver wachtingspatronen geschapen bij de mensen die nu langs de kust wonen. De vraag is nu niet meer: kunnen jullie de kust bescher men, maar hoeveel wil de samen leving daarvoor betalen. Of om het heel bot te stellen: moet ie mand in Birmingham extra be lasting betalen omdat een ander met uitzicht op zee wil wonen". De uitspraak klinkt heel wreed aan de Oostengelse Holderness kust, even boven Hull. Sue Earle toont de plaats waar tot eind no vember het huis stond dat ze be woonde met haar oom David. Het moest worden afgebroken op last van de lokale autoriteiten omdat het een gevaar was geworden voor wandelaars op het strand. Het huis, dat ze in 1971 betrok, stond destijds nog ruim vijftig meter van de kliffen. Maar aan de Holderness Coast, de snelst af kalvende kust van Europa, is vijftig meter een kansloze marge in een mensenleven. Opnieuw in het kader van managed retreat vonden de autoriteiten het goed koper hier akkers en een geasfal teerde kustweg maar te laten wegspoelen. Voor dorpen ten noorden en ten zuiden van de boerderij is de zee wering nog versterkt. Ook bij een grote gasinstallatie van BP wordt de zee bestreden. Gevolg is wel dat de paar verspreide boerderij en die pal op de niet-beschermde kliffen staan het extra te verdu ren hebben. Sponsoring onderwijs niet meer te stuiten PAGINA £2 Surinamers klaargestoomd voor baan voor de klas De innige j relatie tussen mens j en varken j PAGINA Het geval van Sue Earle is schrij nend. Een wanhopige poging om zelf een 'tijdelijke golfbreker' te mogen bouwen - wat tot voor kort niet ongebruikelijk was langs dit deel van de Engelse kust - werd afgewezen. Het huis was niet meer te redden en werd afge broken. Alsof dat niet trauma tisch genoeg was, stuurde het verantwoordelijke county-be- stuur prompt de rekening voor het sloopwerk. De postbode be zorgde die in de caravan waarin de Earles nu tijdelijk wonen. Sue (43) toont de rekening en knijpt haar lippen samen. 3600 pond, ofwel een dikke 10.000 gul den. Ze zou niet weten waar ze het van moet betalen. De boerde rij is er niet meer en de grond die de Earls nog hebben langs de kust wil niemand kopen omdat die uiteindelijk in zee zal ver dwijnen. De ex-bewoners van Grange Farm zijn in een verbitterd ge vecht gewikkeld met de lokale autoriteiten. Sue eist een schade vergoeding van een slordige ne gen ton voor bedrijf en grond. De zaak zal dit najaar voor de rech ter komen. Als Sue, die inmiddels kilo's aan ingenieursrapporten en bestuurlijke stukken heeft ver slonden, kan aantonen dat de erosie voor haar huis werd ver sneld door het bouwen van zee weringen elders maakt ze een kans. Lokale bestuurders hebben veel sympathie voor de Earls, maar ze zien de bui al hangen. Het minis terie van Landbouw in Londen dat supervisie over de kustbe- scherming heeft, voelt evenmin voor een compensatieregeling. Grange Farm kan immers een ju ridisch precedent opleveren. En in een land met 4500 kilometer kustlijn riskeer je dan al gauw over honderden miljoenen voor huizenbezitters en landeigenaren in vergelijkbare omstandigheden. Als praktische oplosing voor toe komstige problemen heeft pro fessor Pethick voorgesteld dat de regering riskante kuststroken en boerderijen opkoopt als die toe vallig op de markt komen en daarna leaset aan bewoners. Pethicks ideaal is om het water op den duur vrij spel te geven en de Noordzee te herstellen als na tuurlijk organisme. Ook als dat zou betekenen dat de kustlijnen van Engeland en Nederland de komende eeuwen ingrijpend zou den veranderen. Lowe denkt dat die visie terrein wint: „Het is allang niet meer zo dat we denken in termen van het afmetselen van alle kusten. Zelfs het Nederlandse Deltaplan is bij gesteld. Rijkswaterstaat experi menteert nu in de Schelde met managed retreat. We weten dat je niet ongestraft dijken en dammen kunt bouwen. Als de Holderness- kust tot een onneembaar fort zou worden gemaakt, kan dat op ter mijn ernstige gevolgen hebben voor bijvoorbeeld Nederland en de Waddenzee," zo weet men aan het Instituut voor Kust- en Del tastudies. Elk jaar nemen de Noordzeegol ven die op de Holdernesskust beuken zo'n 500.000 ton zand en slijk mee. In een prachtige even wichtsoefening wordt dat mate riaal langs andere kusten weer afgezet. De monding van de Tha mes en de kusten van België, Ne derland en Denemarken worden sinds de ijstijd gestabiliseerd met Holdernesszand. Een bezorgde journalist uit Hum- berside heeft al in Brussel geïn formeerd of de Holdernessers ei genlijk niet in aanmerking kwa men voor Europese compensatie, betaald door de landen die van de erosie profiteren. Lowe vindt het wel een originele gedachte. „Als het de discussie over de toekomst van de Noordzee kan stimuleren, prima. Wij in Cambridge doen al een tijdje ons best alle opties te presenteren aan een zo breed mo gelijk publiek. Het is hoog tijd dat we met z'n allen eens hard gaan nadenken over het soort Noorzee dat we willen en het soort kustbescherming waarach ter volgende generaties zullen moeten leven".

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1997 | | pagina 11