N K de stem
'We hadden beter in Nederland kunnen wonen'
*Joy Service*
E1
Vanaf een heuvel
«ijst Ivan Large waar
grinddijk op den
duur moet bezwijken.
Pal voor zijn dorp. De
smalle strook soppig
Eioerasland die de
huizen nog van de
golven scheidt, zal
binnen een paar mi
nuten zijn overspoeld.
En als de gevreesde
noordwester dan ook
j eens collaboreert
met een springtij dan
wordt het erger dan in
1953. Veel erger, voor
spelt hij.
076-5411089
Weinig heroïsch
Vrij spel
x 58
Lijf leven
11111
WOENSDAG 26 FEBRUARI 1997
Thuiszorg West-Brabant
Roosendaal
Stichting RIBW, Breda
Ie m/v Kruiswerk Gezinszoro
Breda
Kruiswerk Gezinszorg
Breda
Ignatiusziekenhuis, Breda
Ignatiusziekenhuis, Breda
TènceRoosendaal
TènceRoosendaal
TènceRoosendaal
Ardec Engineering
Consultants B.o.Z.
Ardec Engineering
Consultants B.o.Z.
Ardec Engineering
Consultants B.o.Z.
Ardec Engineering
Consultants B.o.Z.
Ardec Engineering
Consultants B.o.Z.
Ardec Engineering
Consultants B.o.Z.
ker
rrker
ir m/v
N
op
listen
rker
ng m/v
i/v
m/v
hniek
Randstad, Oosterhout
Randstad, Breda
Randstad, Raamsdonksveer
Randstad, Breda
Randstad, Breda
Randstad, Breda
Randstad, Oosterhout
Randstad, Rotterdam
Randstad, Breda
Randstad, Breda
Randstad, Breda
Randstad, Breda
Randstad, Oosterhout
Randstad, Oosterhout
Vedior ASB, Dongen
Vedior ASB, Dongen
Teleprofs Toptelefonisten,
Eindhoven
Staff Planning, Breda
Staff Planning, Breda
Staff Planning, Breda
Staft Planning, Breda
Staff Planning, Breda
Staff Planning, Breda
Staff Planning, Breda
Staff Planning, Breda
De Faasbloem, Chaam
Nivec B.V., Breda
Motel-restaurant "De
Wouwse Tol", B.o.Z.
Tempo Team, Roosendaal
Tempo Team, B.o.Z.
Tempo Team, Etten-Leur
Tempo Team, Breda
Tempo Team, Roosendaal
Tempo Team, Rijen
Tempo Team, B.o.Z.
Tempo Team, Oosterhout
Tempo Team, Oosterhout
Tempo Team, Rijen
Tempo Team, Etten-Leur
Tempo Team, Roosendaal
Ier m/v Tempo Team, Roosendaal
Tempo Team, Roosendaal
Tempo Team, Roosendaal
Tempo Team, Roosendaal
Tempo Team, B.o.Z.
Tempo Team, B.o.Z.
Tempo Team, B.o.Z.
Tempo Team, B.o.Z.
Tempo Team, Etten-Leur
Tempo Team, Etten-Leur
Adecco, B.o.Z.
Adecco, B.o.Z.
Adecco, B.o.Z.
Adecco, B.o.Z.
Adecco, Roosendaal
n/v
ewerker
thief
Adecco, Breda
Adecco, Breda
Adecco, Breda
Adecco, Breda
Adecco, Breda
Adecco, Terneuzen
Adecco, O'hout
Werving en Selectie
Secretaresse plus
Werving en Selectie
Secretaresse plus
Manpower, Breda
Manpower, Breda
Manpower, Oosterhout
Manpower, Breda
Manpower, Oosterhout
Manpower, Etten-Leur
Manpower, Etten-Leur
werker Manpower, Oosterhout
Manpower, Oosterhout
Manpower, Etten-Leur
Job Support
Job Support
Job Support
Job Support
Job Support
Job Support
Job Support
Topstart Techniek,
Eindhoven
Topstart Techniek,
Eindhoven
m/v Topstart Techniek, Den
Bosch
Topstart Techniek, Den
Bosch
m/v Topstart Techniek, Den
Bosch
Topstart Techniek, Tilburg
Vedior ASB, Dongen
Vedior ASB, Etten-Leur
Vedior ASB, Breda
idewerker Vedior ASB, Breda
Vedior ASB, Roosendaal
Vedior ASB, Roosendaal
Vedior ASB, Breda
Vedior ASB, Breda
Vedior ASB, Breda e.o.
Vedior ASB, Dongen
Vedior ASB, Rijen
Vedior ASB,
Raamsdonksveer
Vedior ASB, Breda
Vedior ASB, Roosendaal
Vedior ASB, Oosterhout
Vedior ASB, Oosterhout
Vedior ASB,
Raamsdonksveer
Vedior ASB, Hulst e.o.
Vedior ASB, Etten-Leur
Vedior ASB, Etten-Leur
Vedior ASB, Terneuzen e.o
Vedior ASB, Terneuzen e.o
Vedior ASB. Oosterlrou!
Vedior ASB, Dongen
jres en woonplaats naar:
[oor onze correspondent Bob van Huêt
Dames v.a 18 jr. op escort-
SM 'Striptease* div.mass-
Dames gevraagd n
Man aged, retreat', zijn hier twee
weinig populaire woorden. Als
tan Large ze uitspreekt klinken
ze bijna als een vloek. Het is het
eufemistisch ambtenarenjargon
dat staat voor de 'beheerde of ge
controleerde terugtocht'. In Salt-
een voormalig vissersge-
(180 inwoners) aan de
noordkust van Norfolk, betekent
let zoveel als een capitulatie voor
ie Noordzee.
Op basis van kille kosten-baten-
ierekeningen heeft de hier met
tastbescherming belaste Envi
ronment Agency de knoop ten
slotte doorgehakt. De grinddijk
stordt dan nog onderhouden
naar Salthouse krijgt geen dam
fc de steeds woestere zee wat
zou kunnen beteugelen. Het is te
duur geworden sommige delen
van het Britse eiland te bescher
men en sinds afgelopen zomer is
muged retreat officieel Brits
regeringsbeleid. „Waarom zeg-
jen ze ons niet eerlijk dat we
runnen barsten omdat ze toch
niets willen doen. En dat duurt al
sinds 1953," moppert Large,
februari is een maand waarin
lewoners van Salthouse nog
aandachtiger naar het weerbe
richt luisteren. Ivan Large, ge-
lensioneerd visser, oud-storm-
wachter maar nog actief als
lorpsburgemeester weet hoe de
Noordzee dan kan spoken. Be-
ialve de watersnoodramp van
1953 (in Salthouse één dode en
Miderdduizenden ponden scha
wl de prijs van de half verwoeste
luizen aan zee daalde tot een on
waarschijnlijke 200 pond) heeft
'ij slechte herinneringen aan
•941, 1948, en 1978. Vorig jaar
"oesten vrijwilligers van de na-
'ijgelegen RAF-basis huizen be
schermen met zandzakken. Bij
'orpsbewoner George Cooke
voorkwam het niet dat het zee
tater binnensijpelde. Ivan Large
'soft in zijn leven heel wat keren
'et meubilair naar drogere loca
les moeten verhuizen. Uiteinde-
P kocht hij een ander huis, ho-
ïerop.
j®ds Large hier veertig jaar ge-
i arriveerde, zijn de weilan
en moerassen die lang een
«ede buffer vormden vrijwel
verdwenen. De zee is steeds hoger
gevaarlijker geworden. Door
j broeikaseffect én, volgens
™rge, door de baggerwerkzaam-
jeden en grindwinning door Ne-
Wandse bedrijven elders langs
e Norfolk kust. De grindexploi-
stie -
Ivan Large, dorpsburgemeester van Salthouse, weet hoe de Noordzee kan spoken. Behalve aan de watersnoodramp van 1953 heeft hij slechte herinneringen aan 1941, 1948, en 1978.
Britten vechten niet
meer tegen de zee
zou onderzeese stromingen
!o hebben gewijzigd dat Salthou-
'e "u de plaats is geworden waar
te" verwarmde, vervuilde en
''exploiteerde Noordzee haar
'"berekenbare winterse drift-
"ien manifesteert. Regionale
"rzekeraars is dat inmiddels ook
end. Ze weigeren huis- of in-
"edelverzekering langs dit deel
an de Norfolkkust. Wie in Salt-
°use wil wonen doet dat op ei-
Sa risico.
^Dun Cow, de enige pub van
e dorp, vertelt Ivan Large dat
bewoners angstig worden als
gaat waaien. De ongeveer vijf
e er hoge dijk van kiezelstenen
de eerste klappen kunnen
i gen. De Environment
icy heeft permanent twee
bulldozers in Salthouse gestatio
neerd om de dam te onderhou
den.
„Zinloos werk," zegt Large en
andere pubbezoekers stemmen
in. „Heb je weieens een emmer
water door een bergje kiezelste
nen gegooid?," vraagt een andere
oud-visser vanachter een brede
pint. „We hadden beter in Neder
land kunnen wonen, want jullie
beschermen je kusten tenmin
ste," roept iemand,
In de kroeg is zwarte humor po
pulair. „We hebben hier een
prachtig alarmsysteem met sire
nes. Ze doen het prima op een
zonnige dag, maar in een gieren
de storm hoor je ze niet," grinnikt
Large. Een ander vertelt een
smeuïg verhaal over een rat die
een van de sirenes gesaboteerd
bleek te hebben toen er getest
moest worden. Het is duidelijk
dat de kustbeschermingsautori-
teiten in Salthouse nooit veel
vrienden zullen maken.
Vlak voor de Dun Cow zijn twee
sierlijke vogels neergestreken.
„Egyptische ganzen," zegt Large
op onvriendelijke toon. De oud
visser blijkt niets te hebben tegen
deze dieren of de honderdduizen
den andere trekvogels die de
voedselrijke Norfolkkust jaar
lijks aandoen. Maar hij is nog
steeds bitter gestemd over wat er
Cley gebeurde, de buurgemeente.
Op uitnodiging van de RSPB, de
machtige Britse vogelbescher
ming, kwam kroonprins Charles
daar vorig jaar kijken naar de
schade van een zoveelste februa-
ri-storm. Een broedgebied van de
zeldzame roerdomp bleek over
spoeld. Speciaal voor de prins
werden houten wandelpaden ge
timmerd boven het ornithologi
sche rampgebied. Large: „Ze zijn
bezorgder om de roerdomp dan
om de mensen die hier wonen. Nu
plotseling is de vogelbescherming
in het weer gekomen. Misschien
dat ook wij daarvan kunnen pro
fiteren, maar het geeft me wel een
vies smaakje".
Het dorpsbestuur van Salthouse
heeft alle mogelijke instanties ge
bombardeerd met verzoeken om
hulp. Large maakt zich sterk
voor een' solide, betonnen, dijk
tussen de kiezeldam en het dorp.
De kosten daarvan worden ge
schat op zo'n 30 miljoen gulden.
De bijna Zeeuwse stoerheid en
strijdlust tegen de zee is hier ver
vangen door het 'luctor et sub-
mergo' van de boekhouders.
Jeremy Lowe, adjunct-directeur
van het Instituut voor Kust- en
Deltastudies van Cambridge
University, kan zich voorstellen
dat het opgeven van land lokale
frustraties veroorzaakt, en wei
nig heroïsch aandoet vanuit een
Nederlands standpunt. Er ligt
nogal wat verschil tussen instinc
tief je vinger in de dijk steken of
eerst de zakjapanner aanslaan
om te zien of dat de moeite wel
loont. De realiteit is dat Groot-
Brittannië een eiland is met een
onvergelijkbaar lange kustlijn.
„In tegenstelling tot de Neder
landse regering heeft die van En
geland geen lijn op het strand ge
trokken die ten koste van veel
geld zal worden verdedigd.
Groot-Brittannië heeft andere
prioriteiten. We hebben zoveel
kust dat er ruimte is om te ma
noeuvreren. En de gebieden die
we wel beschermen zijn in him
totaliteit ongeveer net zo groot
als de hele Nederlandse kust," al
dus Lowe.
Bij afwezigheid van de tijdelijk
in India verblijvende 'managed
retreat-guru', professor John
Pethick, redeneert Lowe vanuit
een historisch perspectief. „De
Romeinen wisten al dat de kust
bij Holderness zeer snel afkalft.
Sue Earle wil aantonen dat de erosie voor haar huis werd versneld door het bouwen van zeeweringen elders.
FOTO'S BOB VAN HUÊT
In de loop der eeuwen zijn tien
tallen nederzettingen en dorpen
verdwenen. De mensen die zich
dus aan die kust vestigden heb
ben altijd geweten wat de risico's
daarvan zijn. Het grote verschil
met vroeger is dat de ingenieurs
tegenwoordig in staat zijn de ero
sie te stoppen. Dat heeft ver
wachtingspatronen geschapen bij
de mensen die nu langs de kust
wonen. De vraag is nu niet meer:
kunnen jullie de kust bescher
men, maar hoeveel wil de samen
leving daarvoor betalen. Of om
het heel bot te stellen: moet ie
mand in Birmingham extra be
lasting betalen omdat een ander
met uitzicht op zee wil wonen".
De uitspraak klinkt heel wreed
aan de Oostengelse Holderness
kust, even boven Hull. Sue Earle
toont de plaats waar tot eind no
vember het huis stond dat ze be
woonde met haar oom David. Het
moest worden afgebroken op last
van de lokale autoriteiten omdat
het een gevaar was geworden
voor wandelaars op het strand.
Het huis, dat ze in 1971 betrok,
stond destijds nog ruim vijftig
meter van de kliffen. Maar aan de
Holderness Coast, de snelst af
kalvende kust van Europa, is
vijftig meter een kansloze marge
in een mensenleven. Opnieuw in
het kader van managed retreat
vonden de autoriteiten het goed
koper hier akkers en een geasfal
teerde kustweg maar te laten
wegspoelen.
Voor dorpen ten noorden en ten
zuiden van de boerderij is de zee
wering nog versterkt. Ook bij een
grote gasinstallatie van BP wordt
de zee bestreden. Gevolg is wel
dat de paar verspreide boerderij
en die pal op de niet-beschermde
kliffen staan het extra te verdu
ren hebben.
Sponsoring
onderwijs
niet meer
te stuiten
PAGINA
£2
Surinamers
klaargestoomd
voor baan
voor de klas
De innige j
relatie
tussen mens j
en varken j
PAGINA
Het geval van Sue Earle is schrij
nend. Een wanhopige poging om
zelf een 'tijdelijke golfbreker' te
mogen bouwen - wat tot voor
kort niet ongebruikelijk was
langs dit deel van de Engelse kust
- werd afgewezen. Het huis was
niet meer te redden en werd afge
broken. Alsof dat niet trauma
tisch genoeg was, stuurde het
verantwoordelijke county-be-
stuur prompt de rekening voor
het sloopwerk. De postbode be
zorgde die in de caravan waarin
de Earles nu tijdelijk wonen.
Sue (43) toont de rekening en
knijpt haar lippen samen. 3600
pond, ofwel een dikke 10.000 gul
den. Ze zou niet weten waar ze
het van moet betalen. De boerde
rij is er niet meer en de grond die
de Earls nog hebben langs de
kust wil niemand kopen omdat
die uiteindelijk in zee zal ver
dwijnen.
De ex-bewoners van Grange
Farm zijn in een verbitterd ge
vecht gewikkeld met de lokale
autoriteiten. Sue eist een schade
vergoeding van een slordige ne
gen ton voor bedrijf en grond. De
zaak zal dit najaar voor de rech
ter komen. Als Sue, die inmiddels
kilo's aan ingenieursrapporten en
bestuurlijke stukken heeft ver
slonden, kan aantonen dat de
erosie voor haar huis werd ver
sneld door het bouwen van zee
weringen elders maakt ze een
kans.
Lokale bestuurders hebben veel
sympathie voor de Earls, maar ze
zien de bui al hangen. Het minis
terie van Landbouw in Londen
dat supervisie over de kustbe-
scherming heeft, voelt evenmin
voor een compensatieregeling.
Grange Farm kan immers een ju
ridisch precedent opleveren. En
in een land met 4500 kilometer
kustlijn riskeer je dan al gauw
over honderden miljoenen voor
huizenbezitters en landeigenaren
in vergelijkbare omstandigheden.
Als praktische oplosing voor toe
komstige problemen heeft pro
fessor Pethick voorgesteld dat de
regering riskante kuststroken en
boerderijen opkoopt als die toe
vallig op de markt komen en
daarna leaset aan bewoners.
Pethicks ideaal is om het water
op den duur vrij spel te geven en
de Noordzee te herstellen als na
tuurlijk organisme. Ook als dat
zou betekenen dat de kustlijnen
van Engeland en Nederland de
komende eeuwen ingrijpend zou
den veranderen.
Lowe denkt dat die visie terrein
wint: „Het is allang niet meer zo
dat we denken in termen van het
afmetselen van alle kusten. Zelfs
het Nederlandse Deltaplan is bij
gesteld. Rijkswaterstaat experi
menteert nu in de Schelde met
managed retreat. We weten dat je
niet ongestraft dijken en dammen
kunt bouwen. Als de Holderness-
kust tot een onneembaar fort zou
worden gemaakt, kan dat op ter
mijn ernstige gevolgen hebben
voor bijvoorbeeld Nederland en
de Waddenzee," zo weet men aan
het Instituut voor Kust- en Del
tastudies.
Elk jaar nemen de Noordzeegol
ven die op de Holdernesskust
beuken zo'n 500.000 ton zand en
slijk mee. In een prachtige even
wichtsoefening wordt dat mate
riaal langs andere kusten weer
afgezet. De monding van de Tha
mes en de kusten van België, Ne
derland en Denemarken worden
sinds de ijstijd gestabiliseerd met
Holdernesszand.
Een bezorgde journalist uit Hum-
berside heeft al in Brussel geïn
formeerd of de Holdernessers ei
genlijk niet in aanmerking kwa
men voor Europese compensatie,
betaald door de landen die van de
erosie profiteren. Lowe vindt het
wel een originele gedachte. „Als
het de discussie over de toekomst
van de Noordzee kan stimuleren,
prima. Wij in Cambridge doen al
een tijdje ons best alle opties te
presenteren aan een zo breed mo
gelijk publiek. Het is hoog tijd
dat we met z'n allen eens hard
gaan nadenken over het soort
Noorzee dat we willen en het
soort kustbescherming waarach
ter volgende generaties zullen
moeten leven".