Pesten vaak
uitstekend
bewaard
klassengeheim
Zeeuws-Ylaamse instanties en basisscholen pakken probleem bij de wortels aan
Vroeger werd
er ook gepest,
maar toen viel
het niet zo op'
'Als er gepest
wordt, merk je
dat aan de sfeer
in de klas'
ZEELAND
C4
ZATERDAG 15 FEBRUARI 1997
Door Sanne Schelfaut
Pesten
de rest pest en ik
ik stik
ik houd me stoer
mij krijgen ze niet klein
ik verberg de pijn
't stopt als ik me niet verroer
waarom pakken ze mij altijd
thuis zeggen ze dat 't slijt
ik voel me steeds zo alleen
en ik ben bang van top tot teen
IfflA EEN kwart van de kinderen in het
Isisonderwijs wordt met een zekere regel-
jepest. Dat kan zijn door fysiek, psy-
of seksueel geweld. Slaan, schoppen,
fatn, akelige bijnamen of geheel negeren.
Machtig procent van de gevallen grijpt de
ttracht niet in. Tweederde van de leerlin-
j{D durft er thuis niet over te praten. Dat
Ijkt uit de laatste cijfers van het Algemeen
ogisch Studiecentrum in Utrecht,
ïarmerende cijfers. Hoe is het gesteld met
id pestprobleem op basisscholen in
js-Vlaanderen? Loopt het uit de hand
wordt er alles aan gedaan om het pesten
'fjentegaan?
Jleze cijfers geven aan hoe schrijnend de si-
eis op dit moment," zegt pestdeskundi-
van der Meer van het Algemeen Peda-
;ch Studiecentrum in Utrecht. „Op
)l worden veel kinderen gepest zonder
il iemand het merkt. Want pesten is een
onzichtbaar, uitstekend bewaard klassenge-
1 aldus Van der Meer.
Folgens de pest-deskundige houden kinde-
er altijd wat aan over. Ze kunnen niet
Japen, hebben buikpijn en klagen over
pijn. Hun prestaties op school blijven
iter. De pesters zelf lopen een vier maal zo
jotekans om in crimineel gedrag te verval-
k
Omdat de effecten desastreus zijn, moet er
is aan worden gedaan om pesten te voor-
i" vindt Van der Meer. Dan is het pro-
'olgens hem simpel in de hand te hou-
Vier jaar geleden hebben vier ouderor-
saties al een vijfstappenplan opgesteld
een eind te maken aan pesten. Daarin
«sat onder meer hoe het slachtoffer kan
«den geholpen, maar ook de pester. Ook
'at het plan adviezen voor leerkrachten en
Ui j ^at aUemaal niet helpt, kan de
leerling van school worden
Vo Halt
JWviaanderen houdt onder meer het
r° Halt zich intensief bezig met de bestrij-
j f pesten op basisscholen,
rolt Dekker, coördinator van Buro Halt:
jVlnd het een verschrikkelijk idee dat
aaiden kinderen elke dag met lood in de
°enen naar school gaan. De laatste jaren
tve d ^'er pas ec^ structureel nagedacht
oorzaken en gevolgen van pesten.
lots,Ze^ ^at Pesten de afgelopen jaren
tef'l 'oe§enomen> maar daar heb ik m'n
Ha» S ?V8r' Vroeger werd er ook gepest,
Wd» zo °P- kom ze^ uit de
y ""JWereld, stond een aantal jaren ge
it V°ri°r t'e ^as' besteedden toen min-
ttriPan aan Pesten, het gebeurde ach-
J„,ruS' Heel subtiel, nu is het meer in het
.Ppar, in de klas."
Dekker wordt er nu echt gepraat
Ut inf pestPr°hlematiek. „Je eerste bron
'°8d ?rmat'e daarbij zijn de leerlingen.
Atrial weet le niet waarover je praat.
il(rn n het mee, zij vertellen over de pro-
»n ale ze meemaken. Eind vorig jaar
J s, ,We voor de Zeeuws-Vlaamse scholen
.jili leaag georganiseerd. Thema was de
Meerl'S° ^a* moeter gebeuren om el-
'ig het gevoel te geven dat ze zonder
kleerscheuren naar school kunnen, dat ze
zich veilig voelen? Het is makkelijk om te
zeggen dat we erover moeten praten, maar
waar liggen de oorzaken? Als ik het ant
woord wist, was ik miljonair. Het zit zo com
plex in elkaar, er zijn zoveel oorzaken te
noemen dat je door de bomen het bos niet
meer ziet.
Als je ziet wat voor jongens er bij ons komen.
Door het uitlokken van vechtpartijen komen
ze via de politie bij ons terecht. Dan vraag je
hen: Waar ben je in godsnaam mee bezig,
waarom gebruik je geweld? Dan krijg je
bijna altijd de volgende antwoorden: Als je
zelf een klap uitdeelt, word je kennelijk ge
accepteerd, dan ben je de macho. Als je dat
niet doet, ben je een mietje en wie wil dat
nou? Het is net als bij de apen, de meest
agressieve van het stel, wint. Je moet kenne
lijk van je afbijten, wil je niet gepest wor
den. Jongens gaan snel' op de vuist, meiden
zijn vaak valser, gemener. Ik heb bijvoor
beeld een meisje begeleid die een soort 'Efte-
lingtrauma' heeft overgehouden uit haar ba
sisschoolperiode. Elke keer als de klas met
de bus op schoolreis ging, wilde er niemand
naast haar zitten. Dat is zo vernederend voor
haar geweest dat ze nu nog de kriebels krijgt
als iemand het over een pretpark heeft."
Onderzoek
Nu pas wordt er onderzoek gedaan naar de
gevolgen van pesten op de lange termijn. Uit
de resultaten blijkt dat velen er behoorlijke
klappen van hebben gekregen. Maatschap
pelijk gezien functioneren pestslachtoffers
niet goed, ze kunnen geen langdurige
vriendschappen opbouwen en sommigen
plegen op latere leeftijd zelfs zelfmoord door
de vernederingen die ze in hun jeugd hebben
moeten doorstaan.
Sinds een jaar is Halt bezig het pestpro
bleem 'bij de wortels' aan te pakken. Dek
ker: „We geven op de Zeeuws-Vlaamse scho
len veel voorlichting over pesten. Er is een
groot verschil in de manier waarop je die
voorlichting geeft. Het is niet zo dat we het
klaslokaal binnenstappen met de vraag: Hé,
jongens en meiden wie wordt er hier gepest?
Dat werkt natuurlijk voor geen meter, dan
loopt de helft weg. Nee, we pakken het veel
serieuzer aan. We begeleiden de gepesten en
de pestkoppen op een open en eerlijke ma
nier. We vragen ons af welke gedachtenwe-
reld iemand heeft die in staat is om een an
der zo vernederend te behandelen. En waar
om laat een slachtoffer het zover komen dat
hij of zij in elkaar wordt geslagen, waarom
bijt iemand niet van zich af?"
„Uit de praktijk blijkt dat je vooral door
moet praten, de discussie blijven aanwakke
ren. Er speelt zich zoveel af in die hoofdjes.
Vaak zijn de grootste pesters zelf ook gepest
en proberen ze wraak te nemen op een ander.
Ook de verharding van de maatschappij
speelt een rol. Die kids zien zoveel geweld op
televisie dat ze er immuun voor worden. Het
is normaal geworden dat er minimaal tien
doden per avond op het scherm voorbij ko
men. Wij vonden het doodeng toen er twintig
jaar geleden hier in Terneuzen een lijk aan
spoelde. Voor de meeste jongeren is dat niet
meer zo eng. Of wat dacht je van gokken. Te
genwoordig zijn er op elke school meerdere
gokverslaafden, ook al bij de bovenbouw
van basisscholen. Vroeger was gokken iets
uit Las Vegas, dat stond ver van je bed. Net
als bij drank, daar werd je draaierig van,
maar echt verslaafd was bijna niemand. Dat
is nu wel anders, alles lijkt zo gewoon ge
worden. Drugs, xtc, paddestoelen noem
maar op, hoe gekker hoe beter. Wat is nog
normaal, waar ligt de grens? Al deze ontwik
kelingen zorgen ervoor dat de jeugd agres
siever wordt, vijandiger ten opzichte van an
dere kinderen," aldus de Halt-coördinator.
Onderwijzers
Volgens Dekker kunnen ook de leerkrachten
steeds vaker de gedachtenwereld van hun
leerlingen niet meer volgen. „Housemuziek,
gabberscene? Velen snappen echt niet meer
waar kinderen mee bezig zijn en dat is een
slechte zaak. Ik spreek regelmatig met on
derwijzers, die hebben het over 'uit de loop
graven komen' als ze weer voor de klas moe
ten staan. Niet zo'n leuke werksituatie lijkt
mij. Gelukkig zijn er genoeg leerkrachten
die minder last hebben van stress. Leraren
moeten zich flexibeler opstellen om mee te
gaan met de gedachten van hun leerlingen."
Buro Halt heeft in samenwerking met het
Regionaal Pedagogisch Centrum Zeeland
(RPCZ) op zeven Zeeuws-Vlaamse scholen,
zowel basisscholen als voortgezet onderwijs,
HM
Pesten gebeurt negen van de tien keer in het geniep.
een project opgestart om het pestprobleem
structureel aan te pakken. Docenten van de
ze scholen overleggen een keer in de maand
met elkaar over hun ervaringen in de klas.
Dekker: „We laten leerkrachten hun erva
ringen opschrijven. Rechtstreeks uit de
praktijk, dat werkt volgens ons het beste. We
werken niet langer met lespakketten van de
overheid. Die informatie is te algemeen, niet
gespecialiseerd op deze streek. En dat heb
ben we juist nodig, kinderen en leerkrachten
moeten situaties herkennen, wil je het pro
bleem oplossen. En dat is een stuk moeilijker
als je leest over veiligheid in de metro of
tram, daar heb je als Zeeuws-Vlaming wei
nig aan."
Trainingsprogramma
Pakt Halt het pestprobleem grondig aan, Ab
van den Bosch van het Regionaal Pedago
gisch Centrum Zeeland (RPCZ) afdeling Ter-
neuzen doet dat eveneens. In opdracht van
het RPCZ schreef hij een trainingsprogram
ma, getiteld 'Verbetering van Pedagogisch
klimaat en aanpak van pesten op school'.
Van den Bosch definieert pesten als volgt:
het langdurig/herhaaldelijk uitoefenen van
geestelijk en/of lichamelijk geweld door een
groep of persoon tegen een eenling die niet
(meer) in staat is zichzelf te verdedigen.
Sinds een jaar geeft Van den Bosch op ver
zoek presentaties over pesten op Zeeuws-
Vlaamse (basis)scholen. „Sinds vijf jaar is de
pestproblematiek in Nederland volop in
beeld. Dit naar aanleiding van een onder
zoek van T. Mooij over pesten. Toen bleek
dat onder 1,5 miljoen leerlingen uit het ba
sisonderwijs twintig procent regelmatig of
vaker pest en uit hetzelfde onderzoek bleek
verder dat 23 procent van de 1,5 miljoen kin
deren regelmatig worden gepest. Uit de
meest recente cijfers blijkt dat er al 25 pro
cent van het aantal basisscholieren regelma
tig wordt gepest. Het is dus van groot belang
dat we dit enorme probleem structureel aan
pakken om herhaling zo veel mogelijk te
voorkomen."
Er bestaan geen cijfers over pesten op
Zeeuws-Vlaamse scholen maar Van den
Bosch onderschrijft dat ook in deze streek
het pestprobleem groot is.
„Ik krijg regelmatig signalen van scholen
dat het pestprobleem hen boven het hoofd
groeit. Daarom is het van belang dat het
pestprobleem grondig wordt aangepakt om
dat de gevolgen voor het slachtoffer zeer in
grijpend zijn en de pester, zonder correctie,
kans loopt op ontwikkeling van crimineel
gedrag. Als er leerlingen gepest worden,
merk je dat gelijk aan de sfeer in de klas. De
situatie is ongezond voor de hele groep. Aan
pakken is in het belang van iedereen omdat
slachtoffers faalangstig kunnen worden en
hun persoonsontwikkeling achter loopt."
Verschillende Zeeuws-Vlaamse basisscholen
maken gebruik van het trainingsprogramma
van Van den Bosch. „Ja, De Scheldeschool in
Terneuzen heeft dit programma zelfs in z'n
geheel overgenomen en met veel succes
wordt het op deze school toegepast. Het pro
gramma bestaat uit een soort raamwerk dat
je kan onderverdelen in een korte en een lan-
ge-termijnaanpak.
Bij de korte aanpak wordt de pester met zijn
gedrag geconfronteerd en wordt het pro
bleem in de klas met de leerlingen bespro
ken. Via video's en boeken wordt geprobeerd
de pester duidelijk te maken dat hij verkeerd
bezig is. Ook wordt er veel aandacht besteed
aan de zondebok en worden collega's en
ouders van zowel slachtoffer als pester geïn
formeerd over het gedrag van het kind. Voor
de lange-termijnaanpak heeft Van den
Bosch een activiteitenplan achter de hand
waarbij er nog aandacht wordt besteed aan
de houding van kinderen.
Van den Bosch: „Het RPCZ kan samengevat
scholen informatie geven over pesten, een
strategie bedenken en invoeren binnen een
school om het pesten tegen te gaan en we or
ganiseren ouderavonden om ook de ouders te
betrekken bij het pestprobleem wat heel be
langrijk is."
Basisscholen
Basisschool De Meerpaal uit Terneuzen
maakt geen gebruik van de diensten van Van
den Bosch, maar is wel bezig het pesten zo
veel mogelijk te voorkomen. Mevrouw D.
van de Waal-van Dijk, groepsleerkracht van
groep 7 en 8: „Onze school heeft vorig jaar
het pestprotocol getekend. Dit is een initia
tief van het ministerie van Onderwijs. Even
eens hangen er sinds anderhalf jaar klasse-
regels in onze schoollokalen. Hier staat on
der meer in dat kinderen elkaar niet op het
uiterlijk mogen beoordelen, dat niemand
buitengesloten mag worden, kinderen niet
met een bijnaam genoemd mogen worden et
cetera.
Het is nodig dat er duidelijke regels zijn over
pesten. Op zich viel het pesten bij ons op
school wel mee, maar vergeet niet dat we
niet overal zicht op hebben. Wat er buiten de
schooluren gebeurt, weten en zien we niet.
Maar sinds de invoering van de klasseregels
is het pesten zichtbaar verminderd. Kinde
ren komen sneller naar de onderwijzers toe
als er iets mis is."
„Het is heel belangrijk dat kinderen weten
FOTO CAMILE SCHELSTRAETE
wanneer ze met hun problemen de hulp van
hun onderwijzer kunnen inschakelen. Peste
rijen moeten in een vroeg stadium worden
aangepakt, anders escaleert de zaak en is het
bijna onmogelijk het te stoppen. Daarbij is
het ook van belang dat de kinderen goed het
onderscheid weten tussen klikken en hulp
inroepen van leerkrachten. Als een leerling
zit te snoepen en een ander kind zegt dit in
de klas, is dit duidelijk klikken. Maar als ze
elkaar met pennen zitten te prikken, is het
zaak dat kinderen dit bij hun onderwijzer
melden," vertelt Van de Waal-Van Dijk.
Op basisschool St.Bavo in Oostburg wordt er
sinds kort ieder jaar een project gehouden
waarbij de nadruk ligt op de bestrijding van
pesten. Dit programma heet 'De zondebok'
en is vooral bedoeld voor de midden- en bo
venbouw. Volgens een leerkracht van St.Ba
vo is men zeer alert als er signalen worden
opgevangen dat kinderen pesten of worden
gepest.
„We voeren gesprekken met de kinderen
over eventuele problemen die ze hebben. Je
moet aangeven dat pesters fout zitten en dat
werkt goed in de praktijk. Het is wel zo dat
we pas sinds twee jaar hier druk mee bezig
zijn. We merken bijvoorbeeld dat er steeds
meer ouders naar ons toe komen als ze mer
ken dat hun kind wordt gepest en dan gaan
wij daar mee aan de slag."
Ook basisschool de Nobelhorst uit Hulst
neemt direct maatregelen als kinderen het
slachtoffer zijn van pestkoppen. „Zodra wij
het signaal krijgen dat er wordt gepest,
wordt de leerling door ons grondig aange
pakt. Wat dat betreft heeft onze school een
ouderwetse instelling. Ze krijgen ontzettend
op hun sodemieter als ze pesten en dat weten
ze verdraaid goed," aldus directeur De Nijs.
