Huwelijksrituelen op bestelling rden )cola Prijs voor onderzoek naar communicatie tussen planten en dieren teller ouder feldt [test :en •oit voor k:an illen Geologen vinden skelet onbekende dinosaurus Ionenmotor wordt in 1998 operationeel Modelraket test afweersysteem Elektronisch hemd signaleert wonden Japanner wil moa's uit kippeneieren Machine plant wandelend bomen Firma's ruziën over baan voor kunstmaan Symposium op KUB geeft wetenschappers stof tot nadenken LIJF LEVEN E3 Alarmstof Kostenpost Synthetisch Spectaculair Voorhoede Burgerlijk huwelijk Marktgericht Creatief jRUARI 1997 E21 DESTEM WOENSDAG 5 FEBRUARI 1997 afgedekte oren en o •hte kamers. ij een reeks geurenW ■geschoteld werd I Lviteit gemeten, d, I bhocolade onderdrukt, I emde theta-golven ld worden gebracht'] I Hoe meer iemand zick ■ioe meer theta-i rar hersenen produce. i veroorzaakte de geill kolade een verhoogd,, beta-activiteit. „Aipha bestal waargenomen bi i rust, die wel wakkei komt vooral voor a|j iingen als hoofdrekenet artin zei niet te wetet 'alleen chocolade deze ig had. „De twee geurej [je zou verwachten dal en het meest attent zou- fen - koffie en rottend ladden geen enkele k JtTR) der dan niet-rokers. Dat lis gevolg van geringere leeft roken tot gevolg dat ageen en elastisch weef luit een onderzoek onder Iritse hoofdstad. Van el- /el en de andere niet. ebben een nieuwe ultra- uid van de tweelingen te *25 procent. In het geval J binnenkant van de arm iniet-rookster 0,91 milli- roken kan de opperhuid le Bataille. biekte Creutzfeldt-Jakob r de consumptie van met gn binnenkort met een re- fd. De diagnose CJ is tot hd van hersenonderzoek, [ijke verdoving een stuk nen, kan de nieuwe vorm I vastgesteld. Dat is van fan ook in een vroegtijdig t is in de jaren tachtig op bt nu toe is daar bij veer- ■ldt-Jakob geconstateerd, i de komende jaren een tien waagbii.êl sprake is onderzoek heeft aange- tiel-weefsel in geval van i vertonen als de prionen batiënt afkomstig zijn. luur ook kan worden ge- loek. [en nooit, zo blijkt uit on- ng. Vooral boeren en stu- |ldus het onderzoek, minder dan twee tubes van vijf tubes vereist is ïanxi blijkt dat 95 procent rf tandpasta in huis heb- veel boerengezinnen wel geen tandenborstels en 'ocent van de mensen zijn d spoelen hun mond met Ir ze poetsen hun tanden i procent van de bevolking stapsgewijze therapie die Een dergelijke therapie ede resultaten en is nu ook promoveerde onlangs aan lar onderzoek naar de Sys- :raars. Volgens de promo- voor ernstige stotteraars- training wel leren om min- lak bleef altijd nog vreemd ■apie beoordeelt een groep stottervrije spraak bij al- leze luisteraars gebruiken ze direct gesprekken. Ver- e passen. Franken ontwik- lehoor en Spraak Centrum am. amiliegebonden, maar ook en. Dit blijkt uit onderzo® holesterolemie (Stoeh). U Medisch Centrum in Am- t lichaam te veel cholestero le geboorte is er dan al ee :ren kunnen dichtslibben rnnen daardoor op twintig- jaarde hebben. :kte vaak voorkomt. Uit aa [g die de ziekte veroorzaa iesland duikt een bepaalde •oorzaakt een andere factor jordvoerder. Het is vcor n i verschillen in het dna zij Spionnen in het plantenrijk Van onze verslaggever Pr. Marcel Dicke (vakgroep insectenkunde van de Land bouwuniversiteit Wageningen) heeft een prijs gekregen voor zijn onderzoek naar communi catie tussen planten en dieren. Hij kwam op het spoor van planten en dieren die elkaar bespioneren. Het gaat ongeveer zo. Een plant wordt aangevreten door spint- mijten en begint dan hard om hulp te roepen. Een legertje roof- mijten komt daar ogenblikkelijk op af en vreet de spintmijt op. Even voor de duidelijkheid: het roepen is niet hoorbaar. Planten spreken met geuren. Marcel Dicke wilde weten hoe vleesetende insecten hun slacht offers vinden. Je zou zeggen: mis schien ruiken ze gewoon een lek ker hapje. Maar dat blijkt niet zo te zijn. Hoe gek het ook klinkt: ze ruiken de plant. Als een plant wordt aangevreten door een rups of een spintmijt, maakt zij geur- stoffen aan. Chemici hebben de geurstof onderzocht en geconsta teerd dat die alleen maar van planten afkomstig kan zijn, niet van dieren. Proeven in het labo ratorium hebben uitgewezen dat roofmijten sterk worden aange trokken tot een plant die dit soort geurstoffen uitzendt. En het mooie is: planten maken voor ie dere soort belager een andere geur. Als je een schaar in een blad zet, gebeurt er niets. Maar als een planteneter een hap neemt, komt er iets van zijn speeksel in de wond, de plant herkent met welke vijand ze van doen heeft en maakt dan haar geurstof aan. Zodat precies de goede hulptroepen komen opdra ven. Hoe kom je erop om zoiets te on derzoeken? Marcel Dicke: „Spintmijten ont wikkelen zich ontzettend snel. Een plant wordt dus binnen zeer korte tijd belaagd door een gi gantisch leger en legt dan gauw het loodje. Maar roofmijten ont wikkelen zich nog sneller, ze kunnen in een klein gebied alle spintmijten uitmoorden. De plant heeft dus twee kansen: öf ze wordt volledig kaalgevreten, öf er komen roofmijten die de spint mijten opeten. Kan de plant daar zelf iets aan doen? Dat was de vraag die we ons vanachter ons bureau stelden. Je weet dat geur stoffen belangrijk zijn. Insecten en mijten zijn heel geurgericht. En roofmijten blijken gevoelig te zijn voor de geur van een plant met parasieten. Maar de ham vraag was: wie maakt die geur nou, de plant of de spintmijt? We Dr. Marcel Dicke: 'Misschien denken we over tien jaar wel: een plant in een pot stoppen, dat kan toch niet'. hebben spintmijt uitgezet op één blad en dat eraf geknipt voordat de rest van de plant werd aange tast. De plant bleef toen aantrek kelijk voor roofmijten. Dus het is de plant." Een fantastisch verhaal? Het wordt nog fantastischer. De boodschap van de plant wordt ook opgevangen door spionnen. Marcel Dicke: „Een plant die wordt belaagd door mijten, zendt dus een alarmstof uit. Maar als je een bericht eenmaal hebt verzon den, heb je er geen controle meer over. Iedereen kan-jeafluisteren. Ook andere planteneters kunnen er gebruik van maken om er op af te gaan. Die weten dan dat ergens een plant staat die voor hen inte ressant is. In principe is het het zelfde als bij mensen. Ik zag een advertentie in de krant. Een dure Harley Davidson werd te koop aangeboden. Dat signaal is ken nelijk ook door een dief opgevan gen, want de Harley is korte tijd later gestolen. Het afluisteren van chemische boodschappen is een heel bekende tactiek. Spio nage komt in de dierenwereld veel voor. Fruitvliegen maken waarschijn lijk een geurstof die soortgenoten aantrekt. Sluipwespen onder scheppen die boodschap en leg gen eitjes in de larven van de fruitvliegen. Je vraagt je af: waarom zenden fruitvliegen die geur dan uit? Omdat meer fruit vliegen op één plek meer overle vingskansen betekent. Er zijn ge woon meer voortplantingspart- ners. En ook is er een grotere kans dat de larven groot worden. Daarom zenden fruitvliegen die, geurstof uit, veronderstellen we. Maar het is wél een flinke kos tenpost voor ze, als iemand ze be spioneert. Want dat kost weer een heleboel kroost. Maar nu komt het: er zijn aanwij zingen dat ook planten spione ren. Marcel Dicke: „Als een plant om hulp roept, dan gaat die geur windafwaarts. Benedenwinds staat een plant die de boodschap afluistert en daardoor weet dat bovenwinds spintmijten zitten. Ze kan dan alvast gifstoffen aan maken of ook een geur uitzenden. Samen met de universiteit van Amsterdam hebben we daar on derzoek naar gedaan. En wat blijkt: de benedenwindse plant wordt minder geschikt als voed sel en minder goed te verteren. Bovendien is ze door haar geur aantrekkelijk geworden voor roofmijten. Maar één vraag kun nen we nog niet beantwoorden. Heeft ze die geur zélf gemaakt, of heeft ze zich omhuld met de geur van de bedreigde plant? Zoals de kleren van de niet-roker naar rook stinken, omdat hij in een ruimte met rokers heeft gezeten." Of het onderzoek praktische waarde heeft? Zeker wel, zegt Dicke. „Uit onderzoek aan ka- toenplanten in Amerika is geble ken dat wilde planten tien keer zo veel geurstoffen maken dan gecultiveerde. Er is ten behoeve van de landbouw altijd geselec teerd op andere eigenschappen dan geur. Als je aan biologische bestrijding wil doen bij planten die nauwelijks geurstof aanma ken, hebben de hulptroepen moeilijke werkomstandigheden. Als de planten hard om hulp roe pen, hebben ze het makkelijker. Vroeger dacht men dat de biolo gische bestrijders in hun eentje het werk deden. Maar nu weten we dat je bij het veredelen van planten ook moet letten op hun vermogen om geurstoffen aan te maken en af te scheiden. Jazeker, de geurstof is ook synthetisch te maken. Maar of dat zinvol is? Als je dat aan een boer geeft, legt die een deken van alarmstof over het hele veld. De roofmijt wordt op gewonden, hij ruikt dat er overal spint is, maar waar zitten die beestjes nou?" Het fenomeen dat Marcel Dicke onderzoekt, is een beetje besmet geweest. Vele jaren geleden kwam een pseudo-wetenschap- pelijk Amerikaans boek op de markt, met de titel Het geheime leven van de plant. Daarin ging het over kamerplanten die een moordenaar kunnen herkennen en planten die een bepaalde mu- ziekvoorkeur hebben. „Dat boek heeft heel veel schade berok kend," zegt Marcel Dicke. „Er zijn in Amerika wetenschappers FOTO JACQUES PEETERS gestopt met hun onderzoek, om dat ze niet meer serieus werden genomen. Maar er staat ook echte kul in dat boek. Planten die een moordenaar herkennen, dat is onzin. En verder kan ik me best voorstellen dat planten gevoelig zijn voor muziek, voor trillingen dus, maar niet dat ze wèl van Mo zart houden en niet van rockmu ziek. Wat heeft zo'n plant eraan om van Mozart te houden?" Maar planten die om hulp roe pen, en planten die andere plan ten bespioneren, dat klinkt toch ook al rijkelijk spectaculair? Marcel Dicke: „Tot een jaar of tien geleden dachten we dat een plant zich hoogstens vol kon stoppen met gif om insecten te weerstaan. Maar we moeten ac cepteren dat planten meer doen. We moeten afstappen van het idee dat een plant passief is. Dan ligt echt alles open. Misschien denken we over tien jaar wel: een plant in een pot stoppen, dat kan toch niet. Inderdaad, die weg hebben we bij dieren ook bewan deld." Door Emmanuel Naaijkens Ook de moderne samenleving kan niet zonder rituelen, zo bleek op een symposium op de KUB in Tilburg. Wetenschappers heb ben weer volop stof tot nadenken. veelzeggend. Onder het motto 'De Madonna van de Bijenkorf' bogen deskundigen zich over de vraag of de mensheid vandaag de dag behoefte heeft aan ritue len die aan bepaalde gebeurte nissen in het leven meer zin ge ven. Het antwoord was meer dan bevestigend, er is sprake van een gat in de markt, óók in weten schappelijk opzicht. Dr. Pieper ontvouwde aan het eind van zijn voordracht zelfs een concreet onderzoeksplan naar de rituelen rond de hedendaagse huwelijks sluiting. Je bent jong en je wilt van je trouwdag iets meer maken dan het afhalen van het boterbriefje ten stadhuize. Een kerkelijk hu welijk met alle toeters en bellen lijkt wel wat, maar de huwe lijksmoraal van de kerk kan het aanstaande paar niet echt beko- ren. Een 'ruimdenkende' pastor voorziet ook niet in alle geval len, maar sinds kort bieden ri- hielenbegeleidingsbureaus uit komst. Op afroep verzorgt zo'n bureau, vaak opgezet door theo logen, de rituelen die de trouwe rij i desgewenst op een mooie plek in het bos, tot een onverge telijke dag maken. Cultuur- en godsdienstfilosoof dr. Jos Pieper, onder meer ver bonden aan de Katholieke Uni versiteit Nijmegen, haalde op de Katholieke Universiteit Brabant >n Tilburg dit voorbeeld aan om ulustreren dat in de moderne, geseculariseerde samenleving de behoefte aan een religieuze vie- nng misschien wel groter is dan ooit te voren. Het is weliswaar voorhoede die op deze onor thodoxe manier het huwelijk wil aankleden, maar de trend is Wie nadere informatie wil omtrent artikelen in deze bijlage, kan tijdens kantooruren bellen naar: 076-5312344 of 076-5312272. Schriftelijk reageren kan ook. "et adres daarvoor is: De Stem, redactie Lijf Leven Postbus 3229,4800 MB Breda. eindredactie: René van der Velden. Volgens de wetenschapper heeft zich niet alleen in de kerkelijke huwelijkssluiting een giganti sche verandering voltrokken, dat geldt evenzeer voor de ritue len rondom de burgerlijke trouwceremonie. „De tijd dat het paar in spijkerpak naar het stadhuis fietste om op de koste loze maandagochtend even te trouwen ligt ver achter ons," al dus Pieper. Alleen in een bepaal de categorie huwelijken (b.v. na scheiding of om fiscale redenen) is een trend tot versobering waarneembaar. Maar in alle an dere gevallen kan de trouw plechtigheid niet genoeg aange kleed worden. Dat leidt bij de plaatselijke overheid tot een klantgericht en zelfs marktgericht denken want een fraaie huwelijksceremonie is mooie reclame voor de gemeente. „Binnen de ambtenarenwereld gaan steeds meer stemmen op om de anonimiteit van het stan- V*. 'De tijd dat het paar in spijkerpak naar het stadhuis fietste om op de kosteloze maandagochtend even te trouwen ligt ver achter ons.' FOTO ARCHIEF DE STEM daardritueel te doorbreken." In toenemende mate houdt de ambtenaar van de burgerlijke stand volgens Pieper voorge sprekken met het aanstaande bruidspaar, om persoonlijke wensen en ervaringen te verne men die de plechtigheid op het gemeentehuis, of in een andere, sfeervolle ruimte naar keuze, kunnen opfleuren.. „Er zijn al ambtenaren die niet uitsluiten dat het huwelijk in de privéwo- ning van de huwenden of in de woning van hun ouders wordt voltrokken". Mevrouw M. van de Muijsen- bergh-Geurts uit Goirle, 27 jaar actief geweest als buitengewoon ambtenaar burgerlijke stand, vertelde dat veel echtparen ge weldig creatief zijn in het optui gen van de huwelijksvoltrek king. Gedichten, voordrachten, muziek, een persoonlijk woord tot ouders of goede vrienden, of zelfs tot het kind in de buik van een zwangere bruid - de moge- Britse geologen hebben op het Isle of Wight het skelet gevonden van een onbekende soort dinosaurus die meer dan 120 miljoen jaar geleden op aarde leefde. Dat heeft de curator van het geologisch museum van het eiland laten weten. De Neovenator Salerii, genoemd naar de familie Salero die het land bezit waar de resten zijn gevonden, moet acht meter lang en driekwart ton zwaar zijn geweest. Het gevonden skelet was voor 70 procent com pleet. „Dit is de eerste vleesetende dinosaurus die de laatste tien tot vijftien jaar in Europa is opgedoken," zei curator Steve Hutt. De Neovenator Salerii voedde zich met plantenetende dieren. De dinosaurus was gro ter dan de Velociraptors, maar kleiner dan de Tyrannosaurus Rex. Het volgens Hutt lichtgebouwde dier liep op zijn achterste poten en had een nek die bij het verorberen van een prooi bewegingen als van een gier maakte. Het dier had vlijmscherpe tanden en een staart die meer dan half zo lang was als zijn lichaam. De Neovenator Salerii zou een verre neef zijn van de Allosaurus, waarvan in de Verenigde Staten skeletten zijn gevonden. Er zou ook een verwantschap bestaan met de Tyrannosaurus Rex, die 50 miljoen jaar later leefde. (AP) Naar verwachting zal de experimentele geostationaire ESA-satelliet Artemis als eerste worden voorzien van ionenmotoren, aldus het Tech nisch Weekblad. Dit zijn motoren met een geringe stuwkracht, van zo'n 0,01 tot 0,2 Newton, maar ze kunnen zeer lang werken op een kleine hoeveelheid brandstof. Door ionisatie (het doen ontstaan van ionen geladen atomen) stoten deze motoren bijvoorbeeld kwikdamp uit. De geringe stuwkracht is toch voldoende om ruimtesondes van baan te laten veranderen. Vooral de eigenschap dat door ionisatie lange tijd stuwkracht wordt ontwikkeld op een geringe hoeveelheid brandstof, maakt deze aandrijving zo aantrekkelijk. Vooral voor komeetverken ners, die in de volgende eeuw op pad gaan is dit van belang. :"d uoNtew oMi lijkheden zijn vrijwel onbe grensd. Voor de ex-ambtenaar is de limiet als het aanstaande echtpaar pastorale dienstverle ning verwacht. „Daarvoor moe ten ze in de kerk zijn.Of zoals dr. Pieper het verwoordde: „Moet de ambtenaar ook op ko men draven als er later in dat huwelijk problemen ontstaan?". Om geld te besparen van het steeds krimpende defensie-budget, gaat de Amerikaanse luchtmacht haar nieuwe raket-afweersysteem testen met modelraketten. De afweersystemen zullen aan een ballon opstijgen en proberen de mi- niatuurraketten te onderscheppen met laser. De lasers worden ge volgd door meetapparatuur, zodat de nauwkeurigheid is vast te stel len. De modelraketten kunnen een hoogte bereiken van enige kilome ters en zijn iets meer dan een meter lang. Uiteindelijk moet dit expe riment leiden tot een ruimte-afweersysteem tegen ballistische raket ten. Soldaten die gewond raken zijn gebaat bij zo snel mogelijke medische hulp. Soms zijn er zoveel slachtoffers dat eerst de ernstige gevallen ge holpen moeten worden. Maar hoe bepaal je dat? Een Amerikaans on derzoeksbureau heeft een hemd ontwikkeld dat is voorzien van elek trische en optische draden. Wordt de soldaat geraakt door een kogel, dan gaat het projectiel door de draden heen. De plaats waar de man is geraakt is nauwkeurig vast te stellen door de verstoring van het elek trisch circuit. Om de aard van de verwonding vast te stellen zijn er op tisch draden die doorgeven dat er bloed uit eèrl Wond kofnt. Miniatuur microfoons geven het geluid van de patiënt weer en Hèt ïs'dë bedoeling om ook de hartslag en temperatuur te kunnen'méten. Via een zender tje worden al deze gegevens voortdurend rondgeseind zodat in een ambulance al te zien is waar de gewonde is en wat ruwweg zijn condi tie is. De moa, de reuzenvogel uit Nieuw-Zeeland die door de Maori's is uit geroeid, krijgt nieuwe levenskansen. Dat is te danken aan Japanse ge netici en doorsnee-kippen. De Japanse onmderzoeker Yasuyuki Shirota probeert samen met Nieuwzeelandse wetenschappers moa-DNA te onttrekken aan het dij been van een van de uitgestorven vogels. De 'genen' (stukjes erfelijk materiaal) die de Japanner vindt, wil hij vervolgens inbrengen in kip penembryo's. Probleem is dat niet altijd even duidelijk zal zijn wat de geïsoleerde ge nen precies doen. Shirota hoopt vooral moa-genen op te sporen die kleur, afmetingen en gedrag van de moa bepaalden. „Als we die genen kunnen vinden en ze in een kippenkuiken plaatsen, kunnen we mogelijk eindelijk iets te weten komen over hoe de moa er precies heeft uitgezien en hoe hij heeft geleefd," meent de onderzoeker. Shirota's pogingen een uitgestorven diersoort weer tot leven te wek ken, staan niet op zichzelf. In Rusland werken geleerden bijvoorbeeld aan het 'klonen' van een mammoet met behulp vah diepvrïés-t)NA dat uit in de toendra ingevroren mammoetlichamen is gehaald. Pogingen om dinosauriërs via genetische manipulatie te doen terugke ren, blijven voorlopig echter beperkt tot Hollywood. Dit jaar wordt het vervolg verwacht op Spielbergs Jurassic Park. Machines die in de bosbouw worden gebruikt, veroorzaken nogal eens schade aan bomen, begroeiing en grond. De Finse firma Plustech Oy heeft daar iets op gevonden, een machine op poten, in plaats van ban den of rupsbanden. De tien ton wegende boombewerkingsmachine stapt op zes poten rond door het bos. Elke poot is voorzien van een 60 centimeter grote rubber schoen, zodat de beschadiging van de grond minimal is. De 'benen' worden uiteraard computergestuurd voortbe wogen. Met een joystick wordt het apparaat tussen de bomen door ge loodst. De machine is voorzien van een kettingzaag en een grote hy draulische arm, waarmee verschillende andere gereedschappen wor den bediend. 1 Irct "iC De invoering van digitale televisie in Europa dreigt uitgesteld te worden door een conflict over rechten op een positie in de zogenaamde 'geo-sta- tionaire' baan. Dat meldt het Britse tijdschrift New Scientist. De 'geo-stationaire' baan is een omloopbaan van satellieten op 36.000 km boven het aardoppervlak. Een kunstmaan in die baan heeft een zo danige snelheid dat hij altijd boven hetzelfde punt op aarde hangt. De geo-stationaire baan is ideaal voor communicatie- en omroepsatellie- ten. Zij dreigt echter vol te raken. Het Luxemburgse bedrijf Astra claimt rechten voor een satelliet op 28" oosterlengte. Media-gigant Rupert Murdoch wil de satelliet gebruiken voor het digitaal doorgeven van tweehonderd televisie-kanalen. Astra's Franse concurrent Eutelsat beweert echter oudere rechten te hebben op een plek op 29° oosterlengte, vanwaar het op dezelfde fre quenties wil gaan uitzenden. Omdat er minimaal 3° tussen de satellieten moet zitten, willen ze eikaars signaal niet in de weg zitten, is er een pro bleem. Wie recht heeft op wat, moet nu worden uitgezocht door de Internatio nale Telecommunicatie Unie (ITU) in Genève. De ITU gaat over zulke toewijzingen, maar heeft in dit geval een pijnlijk slippertje gemaakt.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1997 | | pagina 13