Huwelijksrituelen op bestelling
rden
)cola
Prijs voor onderzoek naar communicatie tussen planten en dieren
teller
ouder
feldt
[test
:en
•oit
voor
k:an
illen
Geologen vinden skelet
onbekende dinosaurus
Ionenmotor wordt in
1998 operationeel
Modelraket test
afweersysteem
Elektronisch hemd
signaleert wonden
Japanner wil moa's
uit kippeneieren
Machine plant
wandelend bomen
Firma's ruziën over
baan voor kunstmaan
Symposium op KUB geeft wetenschappers stof tot nadenken
LIJF LEVEN
E3
Alarmstof
Kostenpost
Synthetisch
Spectaculair
Voorhoede
Burgerlijk huwelijk
Marktgericht
Creatief
jRUARI 1997 E21 DESTEM
WOENSDAG 5 FEBRUARI 1997
afgedekte oren en o
•hte kamers.
ij een reeks geurenW
■geschoteld werd
I Lviteit gemeten, d,
I bhocolade onderdrukt,
I emde theta-golven
ld worden gebracht']
I Hoe meer iemand zick
■ioe meer theta-i
rar hersenen produce.
i veroorzaakte de geill
kolade een verhoogd,,
beta-activiteit. „Aipha
bestal waargenomen bi
i rust, die wel wakkei
komt vooral voor a|j
iingen als hoofdrekenet
artin zei niet te wetet
'alleen chocolade deze
ig had. „De twee geurej
[je zou verwachten dal
en het meest attent zou-
fen - koffie en rottend
ladden geen enkele k
JtTR)
der dan niet-rokers. Dat
lis gevolg van geringere
leeft roken tot gevolg dat
ageen en elastisch weef
luit een onderzoek onder
Iritse hoofdstad. Van el-
/el en de andere niet.
ebben een nieuwe ultra-
uid van de tweelingen te
*25 procent. In het geval
J binnenkant van de arm
iniet-rookster 0,91 milli-
roken kan de opperhuid
le Bataille.
biekte Creutzfeldt-Jakob
r de consumptie van met
gn binnenkort met een re-
fd. De diagnose CJ is tot
hd van hersenonderzoek,
[ijke verdoving een stuk
nen, kan de nieuwe vorm
I vastgesteld. Dat is van
fan ook in een vroegtijdig
t is in de jaren tachtig op
bt nu toe is daar bij veer-
■ldt-Jakob geconstateerd,
i de komende jaren een
tien waagbii.êl sprake is
onderzoek heeft aange-
tiel-weefsel in geval van
i vertonen als de prionen
batiënt afkomstig zijn.
luur ook kan worden ge-
loek.
[en nooit, zo blijkt uit on-
ng. Vooral boeren en stu-
|ldus het onderzoek,
minder dan twee tubes
van vijf tubes vereist is
ïanxi blijkt dat 95 procent
rf tandpasta in huis heb-
veel boerengezinnen wel
geen tandenborstels en
'ocent van de mensen zijn
d spoelen hun mond met
Ir ze poetsen hun tanden
i procent van de bevolking
stapsgewijze therapie die
Een dergelijke therapie
ede resultaten en is nu ook
promoveerde onlangs aan
lar onderzoek naar de Sys-
:raars. Volgens de promo-
voor ernstige stotteraars-
training wel leren om min-
lak bleef altijd nog vreemd
■apie beoordeelt een groep
stottervrije spraak bij al-
leze luisteraars gebruiken
ze direct gesprekken. Ver-
e passen. Franken ontwik-
lehoor en Spraak Centrum
am.
amiliegebonden, maar ook
en. Dit blijkt uit onderzo®
holesterolemie (Stoeh). U
Medisch Centrum in Am-
t lichaam te veel cholestero
le geboorte is er dan al ee
:ren kunnen dichtslibben
rnnen daardoor op twintig-
jaarde hebben.
:kte vaak voorkomt. Uit aa
[g die de ziekte veroorzaa
iesland duikt een bepaalde
•oorzaakt een andere factor
jordvoerder. Het is vcor n
i verschillen in het dna zij
Spionnen in het plantenrijk
Van onze verslaggever
Pr. Marcel Dicke (vakgroep
insectenkunde van de Land
bouwuniversiteit Wageningen)
heeft een prijs gekregen voor
zijn onderzoek naar communi
catie tussen planten en dieren.
Hij kwam op het spoor van
planten en dieren die elkaar
bespioneren.
Het gaat ongeveer zo. Een plant
wordt aangevreten door spint-
mijten en begint dan hard om
hulp te roepen. Een legertje roof-
mijten komt daar ogenblikkelijk
op af en vreet de spintmijt op.
Even voor de duidelijkheid: het
roepen is niet hoorbaar. Planten
spreken met geuren.
Marcel Dicke wilde weten hoe
vleesetende insecten hun slacht
offers vinden. Je zou zeggen: mis
schien ruiken ze gewoon een lek
ker hapje. Maar dat blijkt niet zo
te zijn. Hoe gek het ook klinkt: ze
ruiken de plant. Als een plant
wordt aangevreten door een rups
of een spintmijt, maakt zij geur-
stoffen aan. Chemici hebben de
geurstof onderzocht en geconsta
teerd dat die alleen maar van
planten afkomstig kan zijn, niet
van dieren. Proeven in het labo
ratorium hebben uitgewezen dat
roofmijten sterk worden aange
trokken tot een plant die dit soort
geurstoffen uitzendt. En het
mooie is: planten maken voor ie
dere soort belager een andere
geur. Als je een schaar in een
blad zet, gebeurt er niets. Maar
als een planteneter een hap
neemt, komt er iets van zijn
speeksel in de wond, de plant
herkent met welke vijand ze van
doen heeft en maakt dan haar
geurstof aan. Zodat precies de
goede hulptroepen komen opdra
ven.
Hoe kom je erop om zoiets te on
derzoeken?
Marcel Dicke: „Spintmijten ont
wikkelen zich ontzettend snel.
Een plant wordt dus binnen zeer
korte tijd belaagd door een gi
gantisch leger en legt dan gauw
het loodje. Maar roofmijten ont
wikkelen zich nog sneller, ze
kunnen in een klein gebied alle
spintmijten uitmoorden. De
plant heeft dus twee kansen: öf ze
wordt volledig kaalgevreten, öf
er komen roofmijten die de spint
mijten opeten. Kan de plant daar
zelf iets aan doen? Dat was de
vraag die we ons vanachter ons
bureau stelden. Je weet dat geur
stoffen belangrijk zijn. Insecten
en mijten zijn heel geurgericht.
En roofmijten blijken gevoelig te
zijn voor de geur van een plant
met parasieten. Maar de ham
vraag was: wie maakt die geur
nou, de plant of de spintmijt? We
Dr. Marcel Dicke: 'Misschien denken we over tien jaar wel: een plant in een pot stoppen, dat kan toch niet'.
hebben spintmijt uitgezet op één
blad en dat eraf geknipt voordat
de rest van de plant werd aange
tast. De plant bleef toen aantrek
kelijk voor roofmijten. Dus het is
de plant."
Een fantastisch verhaal? Het
wordt nog fantastischer. De
boodschap van de plant wordt
ook opgevangen door spionnen.
Marcel Dicke: „Een plant die
wordt belaagd door mijten, zendt
dus een alarmstof uit. Maar als je
een bericht eenmaal hebt verzon
den, heb je er geen controle meer
over. Iedereen kan-jeafluisteren.
Ook andere planteneters kunnen
er gebruik van maken om er op af
te gaan. Die weten dan dat ergens
een plant staat die voor hen inte
ressant is. In principe is het het
zelfde als bij mensen. Ik zag een
advertentie in de krant. Een dure
Harley Davidson werd te koop
aangeboden. Dat signaal is ken
nelijk ook door een dief opgevan
gen, want de Harley is korte tijd
later gestolen. Het afluisteren
van chemische boodschappen is
een heel bekende tactiek. Spio
nage komt in de dierenwereld
veel voor.
Fruitvliegen maken waarschijn
lijk een geurstof die soortgenoten
aantrekt. Sluipwespen onder
scheppen die boodschap en leg
gen eitjes in de larven van de
fruitvliegen. Je vraagt je af:
waarom zenden fruitvliegen die
geur dan uit? Omdat meer fruit
vliegen op één plek meer overle
vingskansen betekent. Er zijn ge
woon meer voortplantingspart-
ners. En ook is er een grotere
kans dat de larven groot worden.
Daarom zenden fruitvliegen die,
geurstof uit, veronderstellen we.
Maar het is wél een flinke kos
tenpost voor ze, als iemand ze be
spioneert. Want dat kost weer
een heleboel kroost.
Maar nu komt het: er zijn aanwij
zingen dat ook planten spione
ren. Marcel Dicke: „Als een plant
om hulp roept, dan gaat die geur
windafwaarts. Benedenwinds
staat een plant die de boodschap
afluistert en daardoor weet dat
bovenwinds spintmijten zitten.
Ze kan dan alvast gifstoffen aan
maken of ook een geur uitzenden.
Samen met de universiteit van
Amsterdam hebben we daar on
derzoek naar gedaan. En wat
blijkt: de benedenwindse plant
wordt minder geschikt als voed
sel en minder goed te verteren.
Bovendien is ze door haar geur
aantrekkelijk geworden voor
roofmijten. Maar één vraag kun
nen we nog niet beantwoorden.
Heeft ze die geur zélf gemaakt, of
heeft ze zich omhuld met de geur
van de bedreigde plant? Zoals de
kleren van de niet-roker naar
rook stinken, omdat hij in een
ruimte met rokers heeft gezeten."
Of het onderzoek praktische
waarde heeft? Zeker wel, zegt
Dicke. „Uit onderzoek aan ka-
toenplanten in Amerika is geble
ken dat wilde planten tien keer
zo veel geurstoffen maken dan
gecultiveerde. Er is ten behoeve
van de landbouw altijd geselec
teerd op andere eigenschappen
dan geur. Als je aan biologische
bestrijding wil doen bij planten
die nauwelijks geurstof aanma
ken, hebben de hulptroepen
moeilijke werkomstandigheden.
Als de planten hard om hulp roe
pen, hebben ze het makkelijker.
Vroeger dacht men dat de biolo
gische bestrijders in hun eentje
het werk deden. Maar nu weten
we dat je bij het veredelen van
planten ook moet letten op hun
vermogen om geurstoffen aan te
maken en af te scheiden. Jazeker,
de geurstof is ook synthetisch te
maken. Maar of dat zinvol is? Als
je dat aan een boer geeft, legt die
een deken van alarmstof over het
hele veld. De roofmijt wordt op
gewonden, hij ruikt dat er overal
spint is, maar waar zitten die
beestjes nou?"
Het fenomeen dat Marcel Dicke
onderzoekt, is een beetje besmet
geweest. Vele jaren geleden
kwam een pseudo-wetenschap-
pelijk Amerikaans boek op de
markt, met de titel Het geheime
leven van de plant. Daarin ging
het over kamerplanten die een
moordenaar kunnen herkennen
en planten die een bepaalde mu-
ziekvoorkeur hebben. „Dat boek
heeft heel veel schade berok
kend," zegt Marcel Dicke. „Er
zijn in Amerika wetenschappers
FOTO JACQUES PEETERS
gestopt met hun onderzoek, om
dat ze niet meer serieus werden
genomen. Maar er staat ook echte
kul in dat boek. Planten die een
moordenaar herkennen, dat is
onzin. En verder kan ik me best
voorstellen dat planten gevoelig
zijn voor muziek, voor trillingen
dus, maar niet dat ze wèl van Mo
zart houden en niet van rockmu
ziek. Wat heeft zo'n plant eraan
om van Mozart te houden?"
Maar planten die om hulp roe
pen, en planten die andere plan
ten bespioneren, dat klinkt toch
ook al rijkelijk spectaculair?
Marcel Dicke: „Tot een jaar of
tien geleden dachten we dat een
plant zich hoogstens vol kon
stoppen met gif om insecten te
weerstaan. Maar we moeten ac
cepteren dat planten meer doen.
We moeten afstappen van het
idee dat een plant passief is. Dan
ligt echt alles open. Misschien
denken we over tien jaar wel: een
plant in een pot stoppen, dat kan
toch niet. Inderdaad, die weg
hebben we bij dieren ook bewan
deld."
Door Emmanuel Naaijkens
Ook de moderne samenleving kan niet zonder rituelen, zo bleek
op een symposium op de KUB in Tilburg. Wetenschappers heb
ben weer volop stof tot nadenken.
veelzeggend. Onder het motto
'De Madonna van de Bijenkorf'
bogen deskundigen zich over de
vraag of de mensheid vandaag
de dag behoefte heeft aan ritue
len die aan bepaalde gebeurte
nissen in het leven meer zin ge
ven. Het antwoord was meer dan
bevestigend, er is sprake van een
gat in de markt, óók in weten
schappelijk opzicht. Dr. Pieper
ontvouwde aan het eind van zijn
voordracht zelfs een concreet
onderzoeksplan naar de rituelen
rond de hedendaagse huwelijks
sluiting.
Je bent jong en je wilt van je
trouwdag iets meer maken dan
het afhalen van het boterbriefje
ten stadhuize. Een kerkelijk hu
welijk met alle toeters en bellen
lijkt wel wat, maar de huwe
lijksmoraal van de kerk kan het
aanstaande paar niet echt beko-
ren. Een 'ruimdenkende' pastor
voorziet ook niet in alle geval
len, maar sinds kort bieden ri-
hielenbegeleidingsbureaus uit
komst. Op afroep verzorgt zo'n
bureau, vaak opgezet door theo
logen, de rituelen die de trouwe
rij i desgewenst op een mooie
plek in het bos, tot een onverge
telijke dag maken.
Cultuur- en godsdienstfilosoof
dr. Jos Pieper, onder meer ver
bonden aan de Katholieke Uni
versiteit Nijmegen, haalde op de
Katholieke Universiteit Brabant
>n Tilburg dit voorbeeld aan om
ulustreren dat in de moderne,
geseculariseerde samenleving de
behoefte aan een religieuze vie-
nng misschien wel groter is dan
ooit te voren. Het is weliswaar
voorhoede die op deze onor
thodoxe manier het huwelijk wil
aankleden, maar de trend is
Wie nadere informatie wil omtrent
artikelen in deze bijlage, kan
tijdens kantooruren bellen naar:
076-5312344 of 076-5312272.
Schriftelijk reageren kan ook.
"et adres daarvoor is:
De Stem, redactie Lijf Leven
Postbus 3229,4800 MB Breda.
eindredactie: René van der Velden.
Volgens de wetenschapper heeft
zich niet alleen in de kerkelijke
huwelijkssluiting een giganti
sche verandering voltrokken,
dat geldt evenzeer voor de ritue
len rondom de burgerlijke
trouwceremonie. „De tijd dat
het paar in spijkerpak naar het
stadhuis fietste om op de koste
loze maandagochtend even te
trouwen ligt ver achter ons," al
dus Pieper. Alleen in een bepaal
de categorie huwelijken (b.v. na
scheiding of om fiscale redenen)
is een trend tot versobering
waarneembaar. Maar in alle an
dere gevallen kan de trouw
plechtigheid niet genoeg aange
kleed worden.
Dat leidt bij de plaatselijke
overheid tot een klantgericht en
zelfs marktgericht denken want
een fraaie huwelijksceremonie is
mooie reclame voor de gemeente.
„Binnen de ambtenarenwereld
gaan steeds meer stemmen op
om de anonimiteit van het stan-
V*.
'De tijd dat het paar in spijkerpak naar het stadhuis fietste om op de kosteloze maandagochtend even te trouwen ligt ver achter ons.'
FOTO ARCHIEF DE STEM
daardritueel te doorbreken."
In toenemende mate houdt de
ambtenaar van de burgerlijke
stand volgens Pieper voorge
sprekken met het aanstaande
bruidspaar, om persoonlijke
wensen en ervaringen te verne
men die de plechtigheid op het
gemeentehuis, of in een andere,
sfeervolle ruimte naar keuze,
kunnen opfleuren.. „Er zijn al
ambtenaren die niet uitsluiten
dat het huwelijk in de privéwo-
ning van de huwenden of in de
woning van hun ouders wordt
voltrokken".
Mevrouw M. van de Muijsen-
bergh-Geurts uit Goirle, 27 jaar
actief geweest als buitengewoon
ambtenaar burgerlijke stand,
vertelde dat veel echtparen ge
weldig creatief zijn in het optui
gen van de huwelijksvoltrek
king. Gedichten, voordrachten,
muziek, een persoonlijk woord
tot ouders of goede vrienden, of
zelfs tot het kind in de buik van
een zwangere bruid - de moge-
Britse geologen hebben op het Isle of Wight het skelet gevonden van
een onbekende soort dinosaurus die meer dan 120 miljoen jaar geleden
op aarde leefde. Dat heeft de curator van het geologisch museum van
het eiland laten weten.
De Neovenator Salerii, genoemd naar de familie Salero die het land
bezit waar de resten zijn gevonden, moet acht meter lang en driekwart
ton zwaar zijn geweest. Het gevonden skelet was voor 70 procent com
pleet.
„Dit is de eerste vleesetende dinosaurus die de laatste tien tot vijftien
jaar in Europa is opgedoken," zei curator Steve Hutt. De Neovenator
Salerii voedde zich met plantenetende dieren. De dinosaurus was gro
ter dan de Velociraptors, maar kleiner dan de Tyrannosaurus Rex.
Het volgens Hutt lichtgebouwde dier liep op zijn achterste poten en
had een nek die bij het verorberen van een prooi bewegingen als van
een gier maakte. Het dier had vlijmscherpe tanden en een staart die
meer dan half zo lang was als zijn lichaam.
De Neovenator Salerii zou een verre neef zijn van de Allosaurus,
waarvan in de Verenigde Staten skeletten zijn gevonden. Er zou ook
een verwantschap bestaan met de Tyrannosaurus Rex, die 50 miljoen
jaar later leefde. (AP)
Naar verwachting zal de experimentele geostationaire ESA-satelliet
Artemis als eerste worden voorzien van ionenmotoren, aldus het Tech
nisch Weekblad. Dit zijn motoren met een geringe stuwkracht, van
zo'n 0,01 tot 0,2 Newton, maar ze kunnen zeer lang werken op een
kleine hoeveelheid brandstof. Door ionisatie (het doen ontstaan van
ionen geladen atomen) stoten deze motoren bijvoorbeeld kwikdamp
uit.
De geringe stuwkracht is toch voldoende om ruimtesondes van baan te
laten veranderen. Vooral de eigenschap dat door ionisatie lange tijd
stuwkracht wordt ontwikkeld op een geringe hoeveelheid brandstof,
maakt deze aandrijving zo aantrekkelijk. Vooral voor komeetverken
ners, die in de volgende eeuw op pad gaan is dit van belang.
:"d uoNtew oMi
lijkheden zijn vrijwel onbe
grensd. Voor de ex-ambtenaar is
de limiet als het aanstaande
echtpaar pastorale dienstverle
ning verwacht. „Daarvoor moe
ten ze in de kerk zijn.Of zoals
dr. Pieper het verwoordde:
„Moet de ambtenaar ook op ko
men draven als er later in dat
huwelijk problemen ontstaan?".
Om geld te besparen van het steeds krimpende defensie-budget, gaat
de Amerikaanse luchtmacht haar nieuwe raket-afweersysteem testen
met modelraketten.
De afweersystemen zullen aan een ballon opstijgen en proberen de mi-
niatuurraketten te onderscheppen met laser. De lasers worden ge
volgd door meetapparatuur, zodat de nauwkeurigheid is vast te stel
len. De modelraketten kunnen een hoogte bereiken van enige kilome
ters en zijn iets meer dan een meter lang. Uiteindelijk moet dit expe
riment leiden tot een ruimte-afweersysteem tegen ballistische raket
ten.
Soldaten die gewond raken zijn gebaat bij zo snel mogelijke medische
hulp. Soms zijn er zoveel slachtoffers dat eerst de ernstige gevallen ge
holpen moeten worden. Maar hoe bepaal je dat? Een Amerikaans on
derzoeksbureau heeft een hemd ontwikkeld dat is voorzien van elek
trische en optische draden. Wordt de soldaat geraakt door een kogel,
dan gaat het projectiel door de draden heen. De plaats waar de man is
geraakt is nauwkeurig vast te stellen door de verstoring van het elek
trisch circuit. Om de aard van de verwonding vast te stellen zijn er op
tisch draden die doorgeven dat er bloed uit eèrl Wond kofnt. Miniatuur
microfoons geven het geluid van de patiënt weer en Hèt ïs'dë bedoeling
om ook de hartslag en temperatuur te kunnen'méten. Via een zender
tje worden al deze gegevens voortdurend rondgeseind zodat in een
ambulance al te zien is waar de gewonde is en wat ruwweg zijn condi
tie is.
De moa, de reuzenvogel uit Nieuw-Zeeland die door de Maori's is uit
geroeid, krijgt nieuwe levenskansen. Dat is te danken aan Japanse ge
netici en doorsnee-kippen.
De Japanse onmderzoeker Yasuyuki Shirota probeert samen met
Nieuwzeelandse wetenschappers moa-DNA te onttrekken aan het dij
been van een van de uitgestorven vogels. De 'genen' (stukjes erfelijk
materiaal) die de Japanner vindt, wil hij vervolgens inbrengen in kip
penembryo's.
Probleem is dat niet altijd even duidelijk zal zijn wat de geïsoleerde ge
nen precies doen. Shirota hoopt vooral moa-genen op te sporen die
kleur, afmetingen en gedrag van de moa bepaalden.
„Als we die genen kunnen vinden en ze in een kippenkuiken plaatsen,
kunnen we mogelijk eindelijk iets te weten komen over hoe de moa er
precies heeft uitgezien en hoe hij heeft geleefd," meent de onderzoeker.
Shirota's pogingen een uitgestorven diersoort weer tot leven te wek
ken, staan niet op zichzelf. In Rusland werken geleerden bijvoorbeeld
aan het 'klonen' van een mammoet met behulp vah diepvrïés-t)NA dat
uit in de toendra ingevroren mammoetlichamen is gehaald.
Pogingen om dinosauriërs via genetische manipulatie te doen terugke
ren, blijven voorlopig echter beperkt tot Hollywood. Dit jaar wordt het
vervolg verwacht op Spielbergs Jurassic Park.
Machines die in de bosbouw worden gebruikt, veroorzaken nogal eens
schade aan bomen, begroeiing en grond. De Finse firma Plustech Oy
heeft daar iets op gevonden, een machine op poten, in plaats van ban
den of rupsbanden. De tien ton wegende boombewerkingsmachine
stapt op zes poten rond door het bos. Elke poot is voorzien van een 60
centimeter grote rubber schoen, zodat de beschadiging van de grond
minimal is. De 'benen' worden uiteraard computergestuurd voortbe
wogen. Met een joystick wordt het apparaat tussen de bomen door ge
loodst. De machine is voorzien van een kettingzaag en een grote hy
draulische arm, waarmee verschillende andere gereedschappen wor
den bediend.
1 Irct "iC
De invoering van digitale televisie in Europa dreigt uitgesteld te worden
door een conflict over rechten op een positie in de zogenaamde 'geo-sta-
tionaire' baan. Dat meldt het Britse tijdschrift New Scientist.
De 'geo-stationaire' baan is een omloopbaan van satellieten op 36.000
km boven het aardoppervlak. Een kunstmaan in die baan heeft een zo
danige snelheid dat hij altijd boven hetzelfde punt op aarde hangt. De
geo-stationaire baan is ideaal voor communicatie- en omroepsatellie-
ten.
Zij dreigt echter vol te raken. Het Luxemburgse bedrijf Astra claimt
rechten voor een satelliet op 28" oosterlengte. Media-gigant Rupert
Murdoch wil de satelliet gebruiken voor het digitaal doorgeven van
tweehonderd televisie-kanalen.
Astra's Franse concurrent Eutelsat beweert echter oudere rechten te
hebben op een plek op 29° oosterlengte, vanwaar het op dezelfde fre
quenties wil gaan uitzenden. Omdat er minimaal 3° tussen de satellieten
moet zitten, willen ze eikaars signaal niet in de weg zitten, is er een pro
bleem.
Wie recht heeft op wat, moet nu worden uitgezocht door de Internatio
nale Telecommunicatie Unie (ITU) in Genève. De ITU gaat over zulke
toewijzingen, maar heeft in dit geval een pijnlijk slippertje gemaakt.