'Telefoonantenne mag niet in oog, oor of mond'
Gebruik volgens voorschrift
H
Onduidelijkheid over vervangende medicijnen
Hersens worden
wild van chocola
prijs voor c
Rokers krijgen sneller
rimpels en lijken ouder
Diagnose Creutzfeldt
kan met amandeltest
Helft van Chinezen
poetst tanden nooit
Nieuwe therapie voor
zware stotteraars
Erfelijke ziekte kan
per regio verschillen
DE STEM
LIJF LEVEN
Vergunningen
Nieuwe variant
Beter effect
België
Voorhoede
WOENSDAG 5 FEBRUARI 1997
Van onze verslaggever
Stop de antenne van een draagbare te
lefoon nooit in oog, oor of mond, want
daarmee wordt de theoretische kans
op staar aanzienlijk verhoogd. Dragers
van pacemakers moeten hun zaktele
foon niet in binnen- of borstzak stop
pen, want dan komt het ding te dicht
in de buurt van het geïmplanteerde ap
paraatje en dat kan storing veroorza
ken. Verblijf ook nooit te lang in de
buurt van radio-, televisiezenders en
radarinstallaties.
In het kort zijn dit de praktische aanbe
velingen van de Gezondheidsraad die
onderzoek heeft gedaan naar de invloed
van onder meer draagbare telefoons,
magnetrons, zenders en medische appa
ratuur (dingen die zogeheten radiofre
quente elektromagnetische velden op
wekken) op de gezondheid.
Belangrijkste conclusie: de draagbare
telefoon, om maar een populair appa
raat te noemen, levert volgens de huidi
ge stand van de wetenschap bij normaal
gebruik geen gevaar voor de gezondheid
op. De term 'normaal gebruik' slaat dan
vooral op de wijze waarop het apparaat
wordt gehanteerd en niet op de ge
bruiksduur. Geen antenne in mond en
oog - 'met de draagbare telefoon wordt
opvallend veel en onnadenkend ge
speeld,' zegt onderzoeker dr. E. van
Rongen - en pacemaker-dragers moeten
oppassen.
Het rapport van de Gezondheidsraad,
het belangrijkste adviesorgaan van mi
nister Borst (volksgezondheid), heeft
slechts betrekking op straling in een be
perkt frequentiegebied (tussen 300 hertz
en 300 gigahertz). De meeste elektroni
sche en elektrische (huishoudelijke) ap
paraten en ook de hoogspanningsleidin
gen, waarvan ook wordt vermoed dat ze
gezondheidsproblemen veroorzaken,
vallen hier niet onder. Bovendien houdt
de raad een grote slag om de arm want,
zegt Van Rongen: „Er moet nog heel veel
onderzoek worden gedaan, ook naar de
effecten van de mobiele telefoons."
Voor de zekerheid adviseert de raad om
telefoon en pacemaker minimaal vijf
tien centimeter uit elkaar te houden.
Zaktelefoons moeten ook minstens an
derhalve meter uit de buurt van medi
sche apparatuur blijven, omdat er ook
dan storing kan optreden. Dat veel zie
kenhuizen het afgelopen jaar het ge
bruik van de draagbare telefoon hebben
verboden, vindt de Gezondheidsraad te
recht.
Voor de veelgehoorde stelling dat hand
telefoons erfelijk materiaal in lichaams
cellen kunnen aantasten of bepaalde
vormen van kanker veroorzaken be
staat, zegt de Gezondheidsraad, geen
enkel bewijs. Wel staat inmiddels vast
dat elektromagnetische velden warmte
in het lichaam kunnen opwekken. Als
dat in de buurt van het slecht doorbloe
de oog gebeurt zonder optimale warm-
te-afvoer, bijvoorbeeld met de antenne
van de telefoon, dan kan dat schadelijk
zijn.
Voor mensen die beroepsmatig worden
blootgesteld aan de radiofrequente stra
ling, heeft de raad de limieten aange
scherpt. Dat kan in de praktijk beteke
nen dat technisch personeel van bij
voorbeeld PTT Telecom voortaan een
maximaal aantal uren per dag bij zend-
installaties mag werken.
Moeders voor Moeders
Door Mieke van den Heijkant
De 'oma's' van Moeders voor
Moeders plassen binnenkort
alleen maar voor het buiten
land. Het middel Humegon,
dat al heel wat vrouwen ge
holpen heeft om zwanger te
worden, wordt vervangen
door Puregon, een middel dat
dezelfde werking heeft, maar
dat gemaakt wordt zonder dat
daar de urine van oudere
vrouwen aan te pas komt.
Moeders voor Moeders blijft
de urine van zwangere vrou
wen echter onverminderd in
zamelen. De onduidelijkheid
heeft geleid tot een forse da
ling van het aantal deelne
mende vrouwen, waardoor
Moeders voor Moeders weer
eens in een diep dal dreigt te
belanden.
Pregnyl en Humegon zijn medi
cijnen die er voor kunnen zorgen
dat vrouwen zwanger worden.
Humegon laat de onwillige eitjes
rijpen aan de eierstok, Pregnyl
zorgt voor de eisprong. Hume
gon wordt gedestilleerd uit de
urine van vrouwen die de meno
pauze zijn gepasseerd en Pregnyl
komt uit de plasjes van zwange
re vrouwen. Iedereen weet dat
Moeders voor Moeders deze
plasjes ophaalt.
Maar de laatste tijd komt daar
behoorlijk de klad in. Zwangere
vrouwen melden zich niet meer.
En de oudere dames houden het
ook voor gezien. Allerlei publi
caties over nieuwe vruchtbaar
heidsmedicijnen zijn daar de
oorzaak van.
Afgelopen najaar werd bekend
dat er een middel was gevonden
om de werkzame stoffen uit Hu
megon beter, gemakkelijker en
zuiverder te maken, zonder dat
daar urine voor nodig was. Het
nieuwe middel heet Puregon. En
daar komt geen druppel urine
meer aan te pas.
„Geen druppel urine?" zeiden de
vrouwen van Nederland. „Dan
hoeven wij onze plasjes niet
meer in te leveren. Waarop zij
spontaan stopten met bellen
naar de informatrices van Moe
ders voor Moeders. Ook de jong-
zwangere vrouwen, die met hun
urine grondstoffen moeten leve
ren voor Pregnyl, dat andere
cruciale vruchtbaarheidsmiddel.
„Er is een verschrikkelijke te
rugloop," zegt informatrice Pau-
lien van Lammeren uit Roosend
aal.
„Voortdurend ben je bezig om
misverstanden uit de weg te rui
men. De mensen denken dat het
niet meer nodig is. Maar niets is
weer in een diep dal
Pauline van Lammeren en Toos van Loon runnen de rayons Roosendaal en Bergen op Zoom voor Moeders voor Moeders: 'Die urine
moeten we gewoon hebben.' foto de stem/ben steffen
minder waar. De urine van
zwangere vrouwen is en blijft
broodnodig."
Ook de urine van de oudere
vrouwen blijft welkom, zegt Or-
ganon-directeur Th. Boerma.
„Binnen twee jaar gaat het nieu
we Puregon naar 42 verschillen
de landen. Er zijn echter staten
waar de medicijnvergunningen
wat ingewikkelder liggen. Dat
zijn de Verenigde Staten, Mid
den- en Zuid-Amerika en het
Midden-Oosten. Aan die landen
leveren we voorlopig nog Hume
gon."
De 'oma's van Moeders voor
Moeders plassen dus binnenkort
alleen nog maar voor het buiten
land. Want in Nederland gaat
Humegon officieel in juni uit de
handel. In de praktijk is het
oude middel echter nu al nergens
meer te krijgen.
„Dat heeft een aantal oorzaken,"
legt Boerma uit. „Om te begin
nen hebben we wereldwijd ge
woon te weinig grondstoffen.
Urine dus. En daarnaast stijgt
het aantal verschillende vrucht
baarheidsbehandelingen bijzon
der sterk."
De meest bekende vruchtbaar
heidsbehandeling is de IVF-me-
thode, de reageerbuismethode,
zoals de volksmond zegt. Verder
worden ovulatieklachten behan
deld en ook de ISCI-behande-
ling, waarbij sperma wordt geïn
jecteerd in eicellen, wordt ge
combineerd met een kuur voor
de vrouw.
Het tekort aan Humegon op de
Nederlandse medicijnmarkt van
de laatste weken leidt er toe dat
het vaak wordt vervangen door
het middel Metrodin HP van een
andere medicijnfabrikant. Dit
middel, dat bijna honderd keer
sterker is dan Humegon, wordt
lang niet door alle verzekeringen
vergoed. Het kost de patiënt al
gauw een eigen bijdrage van
100 per behandeling.
Metrodin HP komt van Serono,
een farmaceutisch bedrijf van
Zwitserse oorsprong. Organon is
dus niet de enige fabrikant die
vruchtbaarheidsmedicijnen le
vert.
Ook Serono komt met een nieu
we variant van het ei-rijpings-
middel, Gonal F. En ook daar
komt geen druppel vrouwelijke
urine meer aan te pas.
„Er zijn een paar redenen,
waarom er naar dit nieuwe me
dicijn is gezocht," vertelt H.
Brouwer, business-unit manager
van Serono. „Ook wij hebben
een tekort aan bruikbare urine.
Daarbij is de kwaliteit, behalve
op kleur en geur, onmogelijk te
controleren. Hoe moeten we we
ten of die enorme plas van 60
miljoen liter niet is 'verdund'
met urine van te jonge vrouwen
en andere huisgenoten, niet is
'vervuild' met medicijnen of
doordat de leverancier een paar
dagen griep had?"
„Uit al die urine wordt het medi
cijn voor de ei-rijping gedestil
leerd," vervolgt hij. „Maar in dat
Door drs. J. Paalman
De patiënt heeft verteld wat
hem mankeert, de dokter heeft
de patiënt onderzocht en dan
komt het magische moment:
dokter schrijft een receptje uit!
Een mooi moment. De dokter is
klaarblijkelijk de ziekte op het
spoor gekomen en, nog mooier,
heeft er zelfs een middeltje te
gen. De patiënt haalt bij de apo
theek zijn medicijnen op en
slikt, drinkt of smeert braafjes
drie keer per dag zijn tabletje,
drankje of zalfje. Met een klein
beetje geluk knapt de patiënt
nog op ook. Eind goed al goed!
Maar helaas, dat gaat nogal
eens mis. Niet eens omdat de
dokter de verkeerde ziekte met
het juiste medicijn heeft behan
deld (of de juiste ziekte met het
verkeerde medicijn) maar door
allerlei oorzaken waar de dok
ter nooit aan heeft gedacht.
Het gaat bijvoorbeeld mis, om
een van de vele voorbeelden nu
alvast te noemen, doordat de
patiënt niet eens de moeite
neemt om de medicijnen bij de
apotheker op te halen. In Enge
land zocht men dat eens uit en
daar bleek een op de vijf patiën
ten niet eens met het uitge
schreven recept naar de apothe
ker te gaan. Het grappige is dat
dokters nooit aan zoiets denken.
Hoewel de Griekse dokter Hip
pocrates daar al vijfentwintig
honderd jaar geleden voor
waarschuwde kwam men er pas
in het begin van de jaren zestig
achter dat patiënten heel vaak
hun pillen, poeders en tabletten
gewoon niet slikken.
Sindsdien is er veel onderzoek
naar gedaan en de resultaten
zijn niet echt vleiend voor Ome
Dokter. Goede raad blijkt in de
medische praktijk niet duur
maar goedkoop. Die wordt
praktisch nooit opgevolgd. Het
advies om af te vallen wordt
slechts door dertig procent van
alle patiënten ter harte geno
men en dan nog voor hele korte
tijd. De voeten van diabetespa
tiënten zijn om verschillende
redenen erg kwetsbaar. In het
uiterste geval kunnen ze afster
ven en moeten ze worden afge
zet. Toch volgt slechts zeven
procent van alle diabetespa
tiënten de adviezen voor een
juiste voetverzorging op. Van
alle patiënten die behandeld
worden voor hoge bloeddruk
komt vijftig procent na een jaar
nog op controle. Na vijf jaar is
dat nog maar zeventien procent
en hoeveel patiënten dan zijn
dagelijkse pillen niet meer slikt
laat zich raden. Dat moeten er
zeer velen zijn.
De enige patiënten met een ge
garandeerde therapietrouw zijn
junks, die gehoorzaam hun da
gelijkse portie methadon slik
ken, en de chronische gebrui
kers van slaapmiddelen.
Een gebrekkige therapietrouw -
in medisch potjesengels heet dat
non-compliance - is rampzalig
voor het geneesmiddelenonder
zoek. Als de onderzoeker niet
eens weet of de proefpersonen
de veelbelovende nieuwe ge
neesmiddelen braaf op tijd heb
ben ingenomen, dan is de uit
komst van het onderzoek uiterst
onzeker. Misschien slikte wel
niemand en werden al die pa
tiënten vanzelf beter! Daarom
staat er bij dit soort onderzoek
precies vermeld hoeveel procent
van de voorgeschreven doses is
ingenomen en hoeveel procent
van de patiënten die doses in
nam. Die cijfers zijn boterzacht.
Als de proefpersoon een paar
dagen het middel niet heeft ge
bruikt en, om zijn nalatigheid te
camoufleren, de resterende pil
len door het toilet spoelt, dan
kraait daar geen haan naar.
Daar heeft men sinds een jaar of
tien het volgende op gevonden.
Men mengt door het medicijn
een onschuldige stof die slechts
heel langzaam uit het lichaam
verdwijnt en meet daarvan de
concentratie in bloed of urine.
Wie niet alle pillen slikt, valt zo
onherroepelijk door de mand.
Dan is er nog het computerbe-
waakte medicijnenpotje. Een
chip in de deksel registreert tel
kens wanneer de deksel open
gaat het tijdstip en zo kan pre
cies worden nagegaan hoe vaak
en wanneer een geneesmiddel
wordt gebruikt. Het potje is nu
zo'n tien jaar in gebruik bij ge
neesmiddelenonderzoek en het
gedrag van de proefpersonen
bleek in medische ogen nog er
ger dan men al dacht.
Afgezien dat ze steeds slordiger
werden met het tijdstip van in
name - in het begin gaat dat
precies op tijd, maar na een
week of vier kan dat al uren
schelen - bleek nu voor het eerst
het fenomeen van wat deskun
digen de dugsholiday noemen,
de 'medicijnvakantie'. Proef
personen die schijnbaar keurig
hun medicijnen hadden ingeno
men, bleken heel vaak periodes
te hebben gehad waarin ze da
genlang niets hadden geslikt.
Dit alles geldt temeer voor pa
tiënten want die worden niet zo
in de gaten gehouden als proef
personen tijdens een onderzoek.
Hoe schadelijk is dit alles? Heel
klassiek en tamelijk gevaarlijk
voor iedereen is het stoppen met
een antibioticakuur als de ziek
te over lijkt.
Op die manier kweek je bacte
riën die ongevoelig zijn voor dat
antibioticum en in Amerika
heeft dat er bijvoorbeeld toe ge
leid dat een tegen bijna alle
middelen resistente tbc-bacil de
kop op stak.
Plotseling stoppen is bij sommi
ge geneesmiddelen gevaarlijk.
Cortison (en andere Cortison-
producten zoals Prednison)
moet je 'uitsluipen', dag voor
dag minderen, want als je in
eens stopt dan kan het lichaam
ineens levensgevaarlijk zonder
komen te zitten.
En wat moet de dokter niet den
ken als de patiënt zijn medicij
nen niet dagelijks inneemt?
Wellicht dat het geneesmiddel
geen effect heeft gehad, waarna
hij de dosis verhoogt of over
gaat tot een sterker en dus ris
kanter middel.
Wat hiertegen te doen? Meer
voorlichting hoeft niet te helpen
want ook dokters en verpleeg
kundigen volgen minder trouw
de gebruiksvoorschriften op
dan je zou denken. Een eenvou
diger inname-schema? Liever
een keer per dag dan twee?
Blijkt ook niet altijd te helpen
want vaker slikken houdt de
patiënt beter bij de les.
Het allerbeste is om geneesmid
delen in te nemen tijdens de
vaste bezigheden van de dag: bij
tandenpoetsen, avondeten, naar
bed gaan of de hond uitlaten.
Dan moet het lukken, want, zo
schreef de beroemde Engelse
dokter Sir William Osier al een
eeuw geleden: „Het verlangen
om medicijnen in te nemen is
misschien het belangrijkste ver
schil tussen mens en dier."
De geur van chocolade leidt
mensen af en is tegelijkertijd
rustgevend. Bovendien is er
sprake van een verhoogde her-
senactiviteit. Geen enkele andere
geur had op proefpersonen zo'n
sterke invloed als chocolade, zo
blijkt uit een Brits onderzoek.
„Chocolade was in ons experi
ment een echte uitschieter," zegt
Neil Martin, neuropyscholoog bij
de Universiteit Middlesex in
Londen. „Het leek wel of de her
sens er, wetenschappelijk gezien,
wild van werden". Proefperso
nen vonden het zowel rustgevend
en aangenaam.
Ongeveer twintig vrijwilligers
kregen een reeks kunstmatige
geuren voorgeschoteld, onder
meer van chocolade, amandel,
groene munt, aardbei en knof
look. In een tweede proef kregen
zij echte geuren te ruiken, waar
onder gebakken bonen, koffie,
rottend varkensvlees en opnieuw
chocolade. Alle proefpersonen
zaten met afgedekte oren enu»
in geurdichte kamers.
Terwijl zij een reeks geuren 1®
gen voorgeschoteld werd
hersenactiviteit gemeten,
geur van chocolade onderdruk
de zogenoemde theta-golven, 4
in verband worden gebracht
aandacht. Hoe meer iemand»
inspant, hoe meer theta-p.
zijn of haar hersenen produo
ren.
Bovendien veroorzaakte de
van chocolade een verhoog
alpha- en beta-activiteit. „Alp|
wordt meestal waargenomen®
mensen in rust, die wel
zijn. Beta komt vooral voor"®
mensen dingen als hoofdreke®
doen". Martin zei niet te 1
waarom alleen chocolade
uitwerking had. „De tweeg
waarvan je zou verwachten
die mensen het meest attent a»
den maken - koffie en rotte®
vlees - hadden geen enkele ij
vloed." (RTR)
medicijn zitten dan ook nog eens
meer soorten hormonen dan er
nodig zijn, zodat behandeling
toch een beetje een schot in het
duister blijft."
Met een nieuwe techniek, recom-
binantie, zijn de laboratoria te
genwoordig in staat om alleen
die ene specifieke werkzame
stof, FSH, na te maken waardoor
de nieuwe medicijnen trefzeker
der moeten zijn dan de 'urine-
variant'.
Deze nieuwe middelen, Puregon
van Organon en Gonal F van
Serono zijn sinds 1 januari op de
medicijnmarkt. Gynaecologe
M.J. ten Kate-Booij van het Bre
dase Ignatius Ziekenhuis heeft
de nieuwe middelen nog maar
kort geleden voorgeschreven bij
een IVF-behandeling. „Ik wacht
dus nog op de resultaten, maar
doordat het medicijn zuiverder
is, moet het haast wel een beter
effect hebben."
Er kleven echter ook nadelen
aan het gebruik van de nieuwe
medicijnen.
De urine-variant Humegon van
Organon werd tot nu toe vergoed
door het ziekenfonds en door
verschillende particuliere verze
keringen.
Puregon en Gonal F kosten de
patiënten op dit moment echter
een kleine honderd gulden per
dag, afhankelijk van de voor
waarden in de eigen verzeke
ringspolis.
Serono verzamelt de urine voor
haar medicijnen overal in Euro
pa, behalve in Nederland. Orga
non en Moeders voor Moeders
bleven tot voor kort binnen de
Nederlandse grenzen. Binnen
kort echter begint de eerste con
sulente in Turnhout in België.
„Want we willen het aantal leve
ranciers nog steeds uitbreiden,"
zegt N. de Vries van Moeders
voor Moeders. Leveranciers zijn
voor hem de vrouwen die net
zwanger zijn en de 55-plus da
mes. De Vries hoopt dat zijn in
formatrices, ondanks alle ver
warrende publiciteit toch weer
succes zullen hebben.
Een beetje stimulans kunnen de
dames wel gebruiken.
„Het is af en toe echt vechten te
gen de bierkaai," verzucht Pau-
lien van Lammeren uit Roosend
aal. Toos van Loon, die al 26 jaar
het rayon Bergen op Zoom onder
zich heeft, ontmoet nog steeds
veel motivatie bij 'haar' zwange
re vrouwen.
„Vrouwen die na veel moeite
zwanger zijn geworden, die stra
len helemaal. Ze moeten mee
doen, want die urine moeten we
gewoon hebben."
Rokers krijgen eerder rimpels en ze lijken ouder dan niet-rokers.Di
komt omdat ze een dunnere huid hebben als gevolg van geringe
bloedtoevoer naar de opperhuid. Bovendien heeft roken tot gevolgd®
er in het lichaam een enzym ontstaat dat collageen en elastisch v»
sel afbreekt.
Dit blijkt volgens de Britse krant The Times uit een onderzoek ond
identieke tweelingen in een ziekenhuis in de Britse hoofdstad. Van®
ke onderzochte tweeling rookte de ene helft wel en de andere niet.
De artsen van het Sint Thomas-ziekenhuis hebben een nieuwe ultra
geluidstechniek gebruikt om de dikte van de huid van de tweelingen
meten. Het verschil in dikte was gemiddeld 25 procent. In het gev
van twee 57-jarige zussen was de huid aan de binnenkant van der
bij de rookster 0,57 millimeter dik en bij de niet-rookster 0,91
meter. „De verminderde bloedtoevoer door roken kan de opperhuf
beschadigen," aldus de huidarts dr. Veronique Bataille.
De nieuwe variant van de dodelijke hersenziekte Creutzfeldt-i
(CJ), die vrijwel zeker wordt veroorzaakt door de consumptie vanmt
bse (gekkekoeienziekte) besmet rundvlees, kan binnenkort met eenre
latief simpele amandeltest worden opgespoord. De diagnose CJ is td
nu toe alleen na de dood te stellen aan de hand van hersenonderzoel
Met de amandeltest, waarbij onder plaatselijke verdoving een
weefsel van de neusamandel wordt weggenomen, kan de nieuwe vort
van Creutzfeldt-Jakob veel eerder worden vastgesteld. Dat is v»
groot belang omdat een mogelijke epidemie dan ook in een vroegtpj
stadium kan worden onderkend. In Engeland is in de jaren tachtig o;
grote schaal met bse besmet vlees gegeten. Tot nu toe is daar bij veer
tien personen de nieuwe variant van Creutzfeldt-Jakob geconstateerl
maar sommige wetenschappers verwachten in de kome.ade jaren es
explosie van deze ziekte.
De amandeltest is alle,onbruikbaar in gevallen waarhjj.gl sprake!
van mogelijke CJ-symptomen. Uitgebreid onderzoek heeft aange
toond dat de prionen (eiwitten) van amandel-weefsel in geval va
Creutzfeldt-Jakob dezelfde karakteristieken vertonen als de prions
die uit hersenweefsel van een overleden CJ-patiënt afkomstig zijn.
Het is niet uitgesloten dat de test op den duur ook kan worden
bruikt bij een grootschalig bevolkingsonderzoek.
Zo'n 600 miljoen Chinezen poetsen hun tanden nooit, zo blijkt uit on
derzoek van de Chinese Tandartsenvereniging. Vooral boeren en stu
denten raken nooit een tandenborstel aan, aldus het onderzoek.
De 1,2 miljard Chinezen kopen gemiddeld minder dan twee tube
tandpasta per jaar, terwijl een gemiddelde van vijf tubes vereist
voor de basismondverzorging.
Uit onderzoek in de noordelijke provincie Shanxi blijkt dat 95 procent
van de boerenfamilies geen tandenborstel of tandpasta in huis heb
ben. In rijkere agrarische gebieden hebben veel boerengezinnen wel
kleurentelevisies, koelkasten etcetera maar geen tandenborstels
tandpasta, aldus het onderzoek.
Zelfs in de steden poetst minder dan 60 procent van de mensen ziji
tanden. Sommige meisjes op het platteland spoelen hun mond
parfum om een frisse adem te krijgen maar ze poetsen hun tar
nooit. Uit het onderzoek blijkt verder dat 90 procent van de bevoM
lijdt aan tandvleesontsteking.
Zeer zware stotteraars hebben baat bij een stapsgewijze therapie dis
hen leert alle klanken langzaam uit te spreken. Een dergelijke therapn
boekt in de Verenigde Staten opmerkelijk goede resultaten en is nu ooi
voor het Nederlands geschikt gemaakt.
Taalwetenschapper en logopedist M. Franken promoveerde onlangs a»
de Katholieke Universiteit in Nijmegen op haar onderzoek naar de Sys
tematische Spraakreconstructie voor Stotteraars. Volgens de pr<*
venda biedt de nieuwe methode goede hoop voor ernstige stotteraars-
Tot nu toe konden stotteraars met intensieve training wel leren om B®
der te haperen in de spraak, maar de uitspraak bleef altijd nog vree®
en onnatuurlijk klinken. Met de nieuwe therapie beoordeelt een groef
objectieve luisteraars de geschiktheid van de stottervrije spraak bip
lerlei formele en informele gelegenheden. Deze luisteraars gebrr
onder meer bandmateriaal, maar ook volgen ze direct gesprekken,
volgens leert de stotteraar zijn klanken aan te passen. Franken ontw®
kelde hiervoor een model.
Franken werkt als spraakpatholoog bij het Gehoor en Spraak Centr*
van het Sophia Kinderziekenhuis in Rotterdam.
Sommige erfelijke ziektes zijn niet alleen familiegebonden, maar ooi
specifiek voor de regio waar de families wonen. Dit blijkt uit °nde®:®
van de Stichting opsporing erfelijke hypercholesterolemie (Stoeh).
stichting is verbonden aan het Academisch Medisch Centrum in A®,
sterdam. Bij hypercholesterolemie maakt het lichaam te veel cholest;e^
aan. Soms is de ziekte erfelijk bepaald. Bij de geboorte is er dan al 0^
verhoogd cholesterolgehalte waardoor aderen kunnen dichtslibo
Mensen die aan de erfelijke variant lijden, kunnen daardoor op tww 8
jarige leeftijd al het adersysteem van een bejaarde hebben.
De Stoeh onderzoekt families waarin de ziekte vaak voorkomt. Uit u
onderzoek blijkt dat de genetische afwijking die de ziekte verooi
per regio verschillend kan zijn. In West-Friesland duikt een bet
factor regelmatig op, in Noord-Brabant veroorzaakt een andere fa
erfelijke hypercholesterolemie, aldus een woordvoerder. Het is voo
eerst dat er zulke duidelijke streekgebonden verschillen in het dm
geconstateerd.
DESTEM
Spie
Van onze verslaggever
Dr. Marcel Dicke (vakgroep
insectenkunde van de Land
bouwuniversiteit Wageningen)
heeft een prijs gekregen voor
zijn onderzoek naar communi
catie tussen planten en dieren.
Hij kwam op het spoor van
planten en dieren die elkaar
bespioneren.
Het gaat ongeveer zo. Een plant
wordt aangevreten door spint-
mijten en begint dan hard om
hulp te roepen. Een legertje roof-
mijten komt daar ogenblikkelijk
op af en vreet de spintmijt op.
Even voor de duidelijkheid: het
roepen is niet hoorbaar. Planten
spreken met geuren.
Marcel Dicke wilde weten hoe
vleesetende insecten hun slacht
offers vinden. Je zou zeggen: mis
schien ruiken ze gewoon een lek
ker hapje. Maar dat blijkt niet zo
te zijn. Hoe gek het ook klinkt: ze
ruiken de plant. Als een plant
wordt aangevreten door een rups
of een spintmijt, maakt zij geur-
stoffen aan. Chemici hebben de
geurstof onderzocht en geconsta
teerd dat die alleen maar van
planten afkomstig kan zijn, niet
van dieren. Proeven in het labo
ratorium hebben uitgewezen dat
roofmijten sterk worden aange
trokken tot een plant die dit soort
geurstoffen uitzendt. En het
mooie is: planten maken voor ie
dere soort belager een andere
geur. Als je een schaar in een
blad zet, gebeurt er niets. Maar
als een planteneter een hap
neemt, komt er iets van zijn
speeksel in de wond, de plant
herkent met welke vijand ze van
doen heeft en maakt dan haar
geurstof aan. Zodat precies de
goede hulptroepen komen opdra
ven.
Hoe kom je erop om zoiets te on
derzoeken?
Marcel Dicke: „Spintmijten ont
wikkelen zich ontzettend snel.
Een plant wordt dus binnen zeer
korte tijd belaagd door een gi
gantisch leger en legt dan gauw
het loodje. Maar roofmijten ont
wikkelen zich nog sneller, ze
kunnen in een klein gebied alle
spintmijten uitmoorden. De
plant heeft dus twee kansen: of ze
wordt volledig kaalgevreten, öf
er komen roofmijten die de spint
mijten opeten. Kan de plant daar
zelf iets aan doen? Dat was de
vraag die we ons vanachter ons
bureau stelden. Je weet dat geur
stoffen belangrijk zijn. Insecten
en mijten zijn heel geurgericht.
En roofmijten blijken gevoelig te
zijn voor de geur van een plant
met parasieten. Maar de ham
vraag was: wie maakt die geur
nou, de plant of de spintmijt? We
Door Emmanuel Naaijkens
Ook de moderne samenleving k,
op een symposium op de KUB i
ben weer volop stof tot nadenke
Je bent jong en je wilt van je
trouwdag iets meer maken dan
het afhalen van het boterbriefje
ten stadhuize. Een kerkelijk hu
welijk met alle toeters en bellen
lijkt wel wat, maar de huwe
lijksmoraal van de kerk kan het
aanstaande paar niet echt beko
ren. Een 'ruimdenkende' pastor
voorziet ook niet in alle geval
len, maar sinds kort bieden ri-
tuelenbegeleidingsbureaus uit
komst. Op afroep verzorgt zo'n
bureau, vaak opgezet door theo
logen, de rituelen die de trouwe
rij, desgewenst op een mooie
plek in het bos, tot een onverge
telijke dag maken.
Cultuur- en godsdienstfilosoof
dr. Jos Pieper, onder meer ver
bonden aan de Katholieke Uni
versiteit Nijmegen, haalde op de
Katholieke Universiteit Brabant
in Tilburg dit voorbeeld aan om
te illustreren dat in de moderne,
geseculariseerde samenleving de
behoefte aan een religieuze vie
ring misschien wel groter is dan
ooit te voren. Het is weliswaar
een voorhoede die op deze onor
thodoxe manier het huwelijk wil
aankleden, maar de trend is
inforniathe Wêêêêêê
Wie nadere informatie wil omtrent
artikelen in deze bijlage, kan
tijdens kantooruren bellen naar:
076-5312344 of 076-5312272.
Schriftelijk reageren kan ook.
net adres daarvoor is:
De Stem, redactie Lijf Leven,
Postbus 3229,4800 MB Breda.
Eindredactie: René van der Velden.
