Illuster gezelschap van twaalf heren
Youp van 't Hek is
vier maal uitverkocht
'Voorjaarsontwaken'
van Wedekind
door Toneelgroep Amsterdam
tc
4
Letten p
krachtig
DE STEM
Huichelachtig
Bohémien
Aversie
Wanhoop
De Tijd
André van den Heuvel regisseert moderne klassieker
lil
h
I
h
DE STEM
Uitverkocht huis
DONDERDAG 30 JANUARI 1997 D2
Tragedie uit 1890 won het
heel laat van censuur
Door Marjan Mes
Hoewel minder bekend en gespeeld dan Anton
Tsjechow of Henrik Ibsen is Frank Wedekind
(1864-1918) een van de boeiendste auteurs van
het fin-de-siècle. Zijn bekendste stukken, Voor-
jaarsontwaken en Lulu (eigenlijk twee stukken:
Die Büchse der Pandora en Erdgeist) waren re
volutionair door hun vorm en inhoud en luid
den aan het begin van deze eeuw een nieuw
tijdperk in.
Met hun losse scènes - een vreemd ratjetoe van stij
len - en hun gewaagde thematiek zorgden ze aan
vankelijk voor veel onbegrip. Wedekind pleitte voor
natuurlijkheid en een vanzelfsprekende beleving
van de seksualiteit in deze drama's, die daarom de
cennia lang aan censuur onderhevig waren.
Voorjaarsontwaken uit 1890 zou pas in de volgende
eeuw beschouwd worden als de mooiste tragedie
over het seksuele ontwaken van kinderen, maar het
probleem bleef altijd de rolbezetting, want konden
volwassen acteurs wel pubers uitbeelden? Toneel
groep Amsterdam heeft het onder regie van Gijs de
Lange vorig jaar toch maar weer eens geprobeerd
en speelt het ook dit seizoen nog, Met een aantal van
zijn belangrijkste (oudere) acteurs in de kinderrol-
len. Op 18 februari is de voorstelling Voorjaarsont
waken te zien in Breda.
Pas rond zijn 50e werd Frank Wedekind, drie jaar
voor zijn dood, door gezaghebbende critici erkend
als de grootste schrijver van het toenmalige Duitse
taalgebied. Zijn drama Lulu, over een jong meisje
dat met haar seksuele aantrekkingskracht al haar
minnaars ten gronde richt, vormde een inspiratie
bron voor tal van andere kunstenaars, met de opera
van Alban Berg als belangwekkendste voorbeeld.
Lulu werd het toonbeeld van de fatale verleidster,
hoewel door Wedekind zelf niet zo eenduidig be
doeld.
De schitterende voorstelling van Ivo van Hove bij
Toneelgroep Amsterdam, met Chris Nietveld in de
breekbare titelrol, was in ons land een van de eerste
die het door Wedekind zelf zo gehate cliché van de
gevaarlijke vrouw doorbrak en haar liet zien als een
onschuldig jong meisje waarop mannen vooral hun
eigen verlangens projecteren.
De 'kindertragedie' Voorjaarsontwaken die Frank
Wedekind op zijn 26e schreef, werd zestien jaar
voor onspeelbaar gehouden. Pas in 1906 beleefde
het zijn gecensureerde wereldpremière. Wedekinds
aanval in dit stuk op de huichelachtige burger-
mansmoraal ten aanzien van seksualiteit werd rond
1890 nog als pornografie beschouwd. Uiteindelijk
zou het stuk pas in 1962, in Keulen, voor de eerste
maal integraal worden opgevoerd.
In Voorjaarsontwaken worstelen jonge gymnasias
ten met hun ontwakende seksuele gevoelens, die
door hun starre, liefdeloze bourgeois-milieu wor
den ontkend en bestraft, wat deze argeloze, niet
voorgelichte pubers tot wanhoopsdaden drijft. De
seksuele kant is heden ten dage niet zo interessant
meer en komt wat gedateerd over, maar de onder
drukking van de natuurlijke aanleg van kinderen
door de opvoeding blijkt nog onverminderd geldig.
De ongepolijste vorm van Voorjaarsontwaken, met
zijn wonderlijke diversiteit aan stijlen (van symbo
lisme, levensbeschouwelijke passages tot en met ex
pressionisme en satire) was iets geheel nieuws en
bleef in later jaren aantrekkelijk voor regisseurs
met durf.
Frank Wedekind was zelf een uitgesproken avontu
rier, een opvallende verschijning in artistieke krin
gen, een bohémien en vrouwenversierder. Hij was
de zoon van een arts, die een rol had gespeeld in de
mislukte revolutie van 1848 en die daarom naar
Amerika was gevlucht en daar was getrouwd met
een twintig jaar jongere operazangeres.
Na de terugkeer van het echtpaar in Duitsland werd
Hans Resting als de gymnasiast Moritz in 'Voorjaarsontwaken' door Toneel.
FOTO SERGE UGTENBERG
zoon Benjamin Franklin (Frank) in 1864 in Han
nover geboren, zo genoemd naar de grote wegberei
der van de Amerikaanse onafhankelijkheid. Dr.
Wedekind was politiek actief tegen Bismarck's
Groot-Pruisen, dat hij bestookte met redevoeringen
en pamfletten. Na enkele jaren trok hij zich met zijn
gezin terug op een middeleeuws slot in Zwitserland.
De vader had een carrière als jurist voor zijn zoon
op het oog en moest niets hebben van diens schrij
versplannen. Toen Frank ophield met zijn rechten
studie, stopte dr. Wedekind zijn toelage. Om te be
wijzen dat hij van zijn pen kon leven, werd Frank
Wedekind tekstschrijver op de reclameafdeling van
de firma Maggi, waar hij na een jaar al schoon ge
noeg van had. Na de dood van zijn vader joeg Frank
er in vijftien jaar tijd diens gehele erfenis doorheen
en hing de bon-vivant uit, maar schreef in die tijd
ook de stukken, die allemaal wel iets van zijn eigen
ervaringen bevatten. Erkenning brachten ze hem
echter niet, waardoor hij op andere manieren aan
de kost moest zien te komen. Hij was perschef van
een circus (Wedekind was dol op circus, wat terug
te vinden is in o.a. Lulu), hield voordrachtsavonden
over Ibsen en trad op in cabarets met zijn eigen lie
deren die hij op de luit begeleidde.
Als dramaturg in München speelde hij ook kleine
rolletjes en schreef satirische, politieke verzen voor
het blad Simplicissimus. Een daarvan kwam hem,
wegens majesteitsschennis, op gevangenisstraf te
staan. Net als zijn vader trouwde Frank Wedekind
met een twintig jaar jongere vrouw, Tilly Newes.
Een actrice die hij in Wenen ontmoette toen zij daar
als achttienjarige de rol van Lulu speelde en hij die
van Lulu's moordenaar Jack the Ripper. De piep
jonge Tilly was voor Wedekind de ideale, onschul
dige Lulu, maar het huwelijk verliep uiterst tumul
tueus. Net als destijds zijn vader, was Wedekind
door het leeftijdsverschil met zijn vrouw jaloers op
iedere jongere man in Tilly's buurt.
Toen Max Reinhardt Voorjaarsontwaken in 1906
voor de eerste maal, weliswaar nog gecensureerd,
zou regisseren, wilde Wedekind niet dat het door
volwassen acteurs gespeeld zou worden. Hij stelde
de regisseur voor om de jongensrollen door meisjes
te laten vertolken. Reinhardt wees dit voorstel be
slist van de hand en bezette de kinderrollen met de
jonge, talentvolle spelers van zijn Berliner Kam-
merspiele, aangevuld met jongelui van de toneel
academie. De Duitse kritiek was na de première
overtuigd van Wedekinds talent, maar het stuk
bleef, vooral ook in het buitenland, grote aversie
oproepen.
In New York kon de kindertragedie in 1923 alleen
gespeeld worden onder auspiciën van het Medisch
Genootschap, waarmee men een verbod vanwege
'onzedelijkheid' hoopte te voorkomen. De Ne-
wyorkse politie verklaarde het theater echter plot
seling 'brandgevaarlijk' waardoor de voorstelling
alsnog niet door kon gaan. Aan een buitengewoon
succesvolle opvoering in Londen ging zelfs in 1963
nog een maandenlange discussie over de toelaat
baarheid vooraf.
Toneelgroep Amsterdam treft met haar voorstelling
van Voorjaarsontwaken vooral door een aantal
mooi geënscèneerde beelden. Het prille seksuele
verlangen en de lichamelijke nieuwsgierigheid van
de levenslustige, dweperige Melchior (Hugo Kool
schijn), de pessimistische Moritz (Hans Kesting) en
de argeloze 14-jarige Wendla (Barbara Pouwels)
worden door ouders en leraren onderdrukt. Het ge
volg zijn angst en wanhoop. Wendla's moeder (Kit
ty Courbois) weigert haar dochter voor te lichten,
met zwangerschap en abortus tot gevolg. Moritz
pleegt ogenschijnlijk om een kleinigheid zelfmoord.
Hans Kesting, als Moritz op het toneel een aandoen
lijk lang groot kind in een te korte broek, zei on
langs in deze krant de voorstelling van Toneelgroep
Amsterdam nog volstrekt actueel te vinden. „Op de
Veluwe of God weet waar zal ook nu nog wel door
kinderen worden geleden omdat over (homo)sek-
sualiteit moet worden gezwegen."
Kesting: „In het verstikkende burgermansmilieu
dat Wedekind schildert, wordt Moritz gedwongen
om het gymnasium af te maken terwijl hij het niet
aan kan. Kinderen kunnen onder zo'n prestatiedruk
vreselijk lijden. Zelfmoord vanwege slechte cijfers
is helemaal niet ongeloofwaardig. Moritz vindt
zichzelf 'ongeneeslijk ziek' omdat hij natte dromen
heeft. En dan blijft hij ook nog zitten. Hij heeft zich
in zijn kop gezet dat het dan maar beter is voor ie
dereen dat hij er een eind aan maakt."
De Vlaamse Toneelgroep De Tijd speelde Voorjaars
ontwaken in 1989 met piepjonge amateurspelers -
echte scholieren - in witte, ondergoedachtige kle
ding en dat leverde een broze, ontroerende voorstel
ling op. Bij Toneelgroep Amsterdam ontbreekt vaak
die ontroering omdat het wat moeilijk geloven is in
de kinderlijkheid van de oudere acteurs.
Gijs de Langes al te letterlijke weergave van het
stuk legt ook onbedoeld de gedateerdheid van som
mige, levensbeschouwelijke passages bloot. Maar
als kennismaking met deze 'kindertragedie', zoals
de 26-jarige Wedekind haar zelf betitelde, is de
voorstelling van Toneelgroep Amsterdam beslist
aan te bevelen.
'Voorjaarsontwaken' van Frank Wedekind door To
neelgroep Amsterdam is op dinsdag 18 februari in het
Chassé Theater in Breda. Regie: Gijs de Lange. Ge
speeld door o.a. Hans Kesting, Hugo Koolschijn, Bar
bara Pouwels, Joop Admiraal, Jasper Boeke, Hein van
der Heijden, Kitty Courbois en Celia Nufaar.
Door Ton Verbeeten
Twaalf mannen in een bloed
hete kamer. Ze kennen elkaar
niet, maar ze worden wel ge
acht een eensluidend oordeel
uit te spreken over het leven
van een zestienjarige jongen,
die is aangeklaagd wegens
moord. Het proces is geweest,
het woord is aan de jury.
Reginald Rose schreef Twelve
angry men in de jaren vijftig als
Amerikaans televisiedrama. Het
werd een succes en dus een film,
met Henry Fonda. In Nederland
speelde de toenmalige Neder
landse Comedie het stuk eind ja
ren vijftig twee seizoenen lang.
André van den Heuvel (1927)
stond zo'n 250 keer in die voor
stelling. Inmiddels is hij bijna een
halve eeuw tonelist en regisseert
hij twaalf collega's in het oude
succesnummer.
De oudste van het stel is Jaap
Maarleveld (1924), de jongste
Hilbert Dijkstra (1967). De heren
laten ook zeer uiteenlopende car
rières zien. Acteurs als Wim van
den Heuvel, Kees Coolen en Jan
Verhoeven kenden een lang be
staan in het repertoire-toneel. Bij
Edmond Classen, John Leddy en
Manfred de Graaf denk je toch
eerder aan de televisie. Al met al
een illuster gezelschap dat met
hart en ziel van 'De twaalf ge
zworenen' een flitsende en span
nende voorstelling maakt.
Regisseur André van den Heuvel
is erin geslaagd van het stuk een
ensemble-voorstelling te maken
en tegelijkertijd de individuele
Juryleden bij het Noord Nederlands Toneel, met zittend in het midden Edmond Classen
speler de ruimte te laten om te
schitteren. Schitteren doet zeker
Edmond Classen. Hij speelt de
zakenman die met bravoure zijn
kortzichtigheid toont, een drift
kikker die niet toegeeft, zelfs niet
als hij zichzelf wel heel erg dui
delijk tegenspreekt. Hij is een
man die eerst moet breken voor
hij echt kan denken. Edmond
Classen speelt hem subliem. In
mooi contrast met de figuur die
Edmond Classen speelt staat de
rol van Jan Verhoeven. Hij speelt
heel fraai de gereserveerde en
wellevende oude man die be
schikt over een scherpzinnig in
zicht. Beide acteurs hebben ja-
FOTO KAREL ZWANEVELD
renlang bij Toneelgroep Theater
in Arnhem gewerkt en het is een
lust voor oog en oor om ze weer
eens samen te zien.
Dat is toch al een opvallend aar
dige kant aan deze voorstelling,
het acteurs-gehalte van de twaalf
gezworenen. Dat maakt dat je
eerder geboeid wordt door de
wijze waarop de spelers indivi
dueel glans aan hun rol geven.
Bijvoorbeeld in de perfecte ti
ming waarmee John Leddy er
grove one-liners uitgooit, herken
en bewonder je de komediespeler;
in de bedachtzame ernst waar
mee Frederik de Groot de man
die aanvankelijk als enige zijn
twijfels heeft speelt, klinkt grote
dramatische kracht.
Zo kun je doorgaan over het fijn
zinnige spel van Wim van den
Heuvel, de kracht van Rients
Gratama, het neurotische spel
van Michiel Kerbosch, het afge-
wogene van Manfred de Graaf, de
aandoenlijkheid van Hilbert
Dijkstra, het keurige en het op
standige van Mike Ho-Sam-Sooi
en het gewicht van de eenvoud in
het spel van Jaap Maarleveld.
Zij met zijn allen maken de voor
stelling stukken belangwekken
der dan het thema van eigen ver
antwoordelijkheid of de consta
tering dat de twaalf illustere he
ren ook als ensemble een hoog ni
veau hebben. De twaalf gezwore
nen levert een avond uiterst on
derhoudend, spannend en geestig
toneel, vakbekwaam gebracht
door een groep acteurs die hun
beroep met liefde uitoefenen.
Het Noord Nederlands Toneel
speelt 'De twaalf gezworenen'.
Regie: André van den Heuvel.
Vanavond in De Nobelaer in Et-
ten-Leur, 19 februari in het Chassé
Theater in Breda, 5 maart in de
Schouwburg Tilburg
lil
AMSTERDAM
The Rocky Horror Show - rock-musical - Carré (t/m za 1 feb)
Milarepa, de torenbouwer - door Helmert Woudenberg - stads
schouwburg Amsterdam - 20.15 uur (di 4 t/m za 8 feb en zo 9 feb nm
14.00 uur) 1,1
ANTWERPEN
Woud - drie dansen van Anne Teresa De Keersmaeker - door Rosas
Rode zaal Singel - 20.00 uur (wo 6 t/m za 8 feb)
The Snakesong Trilogy 3 - van Jan Lauwers - door Needcompar».
Rode zaal Singel - 20.00 uur (do t/m za)
Kaiserwalsen - de mooiste Weense balletten - door het Weens Ballet
en het Johann Strauss orkest - Elisabethzaal - 20.30 uur (za en zo)
Kunst - van Yasmina Reza - door Nieuw Ensemble Raamtheater - 't
Klein Raamtheater - wo t/m za - 20.00 uur (tot 23 feb)
BERGEN OP ZOOM
Da'k di nog mee mag make - Bergse Vastenavend revue - Stads,
schouwburg de Maagd - Grote Markt 32 (do en vr 20.15 uur-za 1
uur)
BREDA
Trojaanse Vrouwen - door Het Zuidelijk Toneel - Chassé Theater-
20.30 uur (vr en za)
The Rocky Horror Show - musical - Chassé Theater - 20.00 uur (ma 1
t/m do 6 feb)
Youp van 't Hek - 'Scherven' - cabaret - Chassé Theater - 20.30 uur (dl
4 t/m vr 7 feb)
BRUGGE
Hartzeer - van Beth Henley - door Werkgroep 66 - De Werf - 20.00 uur
(do t/m za)
Grasland - van E. Verpale - door theater Twijfel - met Bob De Moor-
De Korre - 20.30 uur (do en vr)
DEN BOSCH
Soms verdwaal ik in een draak - door Theater Artemis - voor kin-
deren vanaf 4 jaar - Theater Prekerspoort - Predikheerenpoort 50 (vr
en zo 19.00 uur - zo 15.00 uur)
EINDHOVEN
Flirt - door Het Zuidelijk Toneel - Stadsschouwburg - 20.15 uur (dien
wo)
GENT
Flirt - door Het Zuidelijk Toneel - Theaterzaal de Vooruit - 20.00 uur
(do t/m za)
ROOSENDAAL
West Side Story - musical - Schouwburg de Kring - 20.15 uur (dien
wo)
DONDERDAG
BREDA
Hester Macrander - met 'Drift' - cabaret - Chassé Theater - 20.45 uur
BRUGGE
Het huis van Alberta Alba - van F. Garcia Lorca - Theater de Biecorf
- 20.30 uur
EINDHOVEN
Voorjaarontwaken - door Toneelgroep Amsterdam - Stadsschouw
burg-20.15 uur
ETTEN-LEUR
De twaalf gezworenen - Noord Nederlands Toneel - De Nobelear-
20.15 uur.
ROOSENDAAL
Aaibaarheidsfaktor nr. 7 - door Els de Schepper - Schouwburg de
Kring-20.15 uur
TERNEUZEN
Wurre Wurre - theater, mime en humor - Zuidlandtheater - 20.00 uur
VRIJDAG
BRUGGE
De Kleine Leeuwen - amusement - Kunf-Fu Theater Xian China-
Stadsschouwburg - 20.00 uur
DEN BOSCH
Trojaanse Vrouwen - door Het Zuidelijk Toneel - Theater aan de Pa
rade - Parade 23 - 20.00 uur - voorbespreking 19.00 uur
TERNEUZEN
Antwerps Travestie Theater - 'Het Verdwenen Schaakstuk' - Zuid
landtheater - 20.00 uur
ZATERDAG
BRUGGE
Zand - door De Tijd - Stadsschouwburg - 20.00 uur
DEN BOSCH
Peter Faber - Catherine Ten Bruggencate - met 'Een Goed Ontbijt'
- Theater aan de Parade - Parade 23 - 20.00 uur
ETTEN-LEUR
Het Groot Niet Te Vermijden - muzikale theatermakers met 'Backin
Town' - De Nobelaer - Anna van Berchemlaan 2-20.15 uur
TILBURG
Dans - door het Nederlands Dans Theater II - Schouwburg Tilburg-
20.15 uur
ZONDAG
BREDA
Don Giovanni - en Frank Groothof - jeugd- en familietheater (7+)-
Chassé Theater -14.30 uur
TILBURG
Moby Dick - familievoorstelling (8+) - door Peter Drost - Schouwburg
Tilburg -14.30 uur
MAANDAG
AMSTERDAN
Mary Dresselhuys en Paul Haenen - Mary Dresselhuys leest voor uit
eigen werk - Paul Haenen verzorgt inleiding en gesprekken - Nieuwe
de la Mar theater
DINSDAG
ANTWERPEN
De Kleine Leeuwen - amusement - Kunf-Fu Theater Xian China-E»'
sabethzaal - 20.00 uur
BERGEN OP ZOOM
Lang Leve De Opera - musical door Jasperina de Jong en Lien#
Visser - Stadsschouwburg De Maagd - 20.15 uur
EINDHOVEN
De Lof der Zotheid - door Johannes Kemkens van Theater Overdag
-14.30 uur in het Globetheater Stadsschouwburg
TILBURG
Het Huis van Bernarda Alba - toneel door Lidwien Roothlaan
Schouwburg Tilburg - 20.15 uur
WOENSDAG
ANTWERPEN
De Kersentuin - van Tjechov - door theater Antigone - CC Berchem-
20.30 uur
Youp van 't Hek brengt volgendse week vier avonden zijn nieu®'®
show Scherven in het Chassé Theater in Breda, maar er is geen kaa'
je meer te krijgen. De populaire cabartier staat vier keer in een uitvf'
kochte middenzaal, nu en dan muzikaal begeleid door Rens van
Zalm en in een decor van Herman van Elteren.
Youp van 't Hek, 4, 5, 6 en 7 februari in het Chassé Theater in Breda, i"
vang 20.30 uur
Door Hans Rooseboom
Sinds drie jaar vormen
geres Jakobijn Wallis
pianist Tijn van Eijk et
duo. Komende zondag
gen de beide in Breda w
musici in de Waalse K
recital ïjet liederen vai
bert en Brahms.
„De laatste weken vóór zi
tal zijn jve elke dag een j
bezig net repeteren,"
van Eijt Hij is de vaste
der van Jakobijn Wallis s
ze oratqrium-, opera- en
geres zich vanuit Rotter
Breda ijestigde.
De keus voor een recital
deren van Schubert en Br
niet toevallig. Dit jaar
overal in Europa de tw<
meesters herdacht. Fran
bert werd geboren in 179'
hannes Brahms overleed
Wallis en Van Eijk noen
optreden dan ook een
kingscpncert'. Het duo
vóór <je pauze een paar
kende liederen van Schut
als Ai die Musik, Der 1
das Midchen en Lachen u
nen. Hadden jullie niet w;
kendfr werk kunnen uitzt
Tijn van Eijk: „De toeh
wille|i juist die bekende m
horei. Die hoor je zeidei
Wanj zangers zijn steeds
naar; onbekend werk. Ubf
zul je niet gauw meer eer
bertjavond tegenkomen."
Er èordt wel beweerd da
bert middelmatige tekste
Is hit moeilijk om van die
iets te maken?
Wallis: „Dat valt wel mei
eerste plaats zijn er teks
Goethe bij, zoals het
Mignon, en Goethe kun j
lijk middelmatig noemen,
der is bijvoorbeeld het li<
wtstergruss geschreven
prachtige tekst. Een vroui
een verschijning. Het
overleden zuster, die ver
ze zich nu op een heerlij ki
bevindt. Je hóórt dat in
ziek. En een dramatische
Der Tod und das Madchei
klein operaatje, ook als
maar één bladzijde lang."
Van Eijk: „Waar het bij I
voeren van Schubert allen
draait, dat is om de sfeer
zetten. Steeds een ander
Wij hebben voor een reci
Breda - Chassé Theatei
zaal). Opera Nabucco va
door de Nationale Ope
Letland. Dirigent: Ale
Viliumanis. Regie: Gunt
litis. Gehoord en geziei
januari 1997.
Door Frans Baljeu
Voor een uitverkocht
speelde de Nationale
van Letland een krac
soms haast gespierde
van Verdi's vrijheidsi
Nabucco. Sommigen zul
doorleefde uitvoering w<
toegeschreven hebben
in de flyer genoemde
lijkheid tot identificati
het gegeven door mensi
lang overheerste gebied
Letland.
Beeld en muziek maakten
duidelijk dat dit gezelscha
di s 'doorbraakopera' gew<
lekker meeslepend 19e-
Italiaans belcanto leek te
neerzetten. En wat is daar
tegen als het gedaan were
dinsdagavond in Breda?
Deze opera van koorhymi
marsen als die van 19e-(
straatorkesten, werd gep
teerd in een tijdloos archaï
decor, waarvan de wisselin
te zien niet door drie pauz
scheiden hadden hoeven wi
Evenals vorig jaar in
maakte dirigent Alexander
manis van mee! af aan du
dat het orkest ook in N(
weer een van de sterke
was. Op de begeleidingei
vooral het in fraaie kostuui
tiseh op het podium open
koor soms stevig van leer. 1
al eens unisono geschreve
,-f
