Ierland herdenkt Grote Hongersnood
Nederlandse oud-marinier heeft vakantieoord in Krugerpark
EU yn
concu
belast
Vakbond
Gedeserteerde Russen
hopen op genade voor
recht in Duitsland
DE STEM
BUITENLAND
DE STEM
Verzet 'goedk
De Belasting!
voor particuli
in februari en n
's avonds ber<
1111
DINSDAG 28 JANUARI 1997
Het Ierland zoals de toerist het kent. Honderdvijftig jaar geleden werd het echter geteisterd door honger, het gevolg van aardappelziekte.
Door Clemens Ingwersen (anp)
Dublin - Ierland herdenkt
voor het eerst grootschalig een
van de ergste hongersnoden
uit de Europese geschiedenis,
de Grote Hongersnood van
1847.
Het hele jaar zijn er concerten,
wandeltochten en plechtigheden.
Het land ontworstelt zich nu pas
aan de trauma's die de dodelijke
plaag heeft veroorzaakt. De ja
renlange Ierse Grote Hongers
nood, die in 1847 de meeste
slachtoffers vergde, beïnvloedde
de Ierse (en Amerikaanse) ge
schiedenis blijvend, maar ze is
pas recent gespreksonderwerp
geworden.
In de afgelopen twee jaren waagt
het land zich aan een nadere be
schouwing van de ramp. Arties
ten, zoals Sinéad O'Connor, en
schrijvers maken in hun werk ge
wag van de Grote Hongersnood.
Sinds 1994 zijn er ongeveer vijf
tig boeken over het thema ver
schenen. In Strokestown, hon
derddertig kilometer ten noord
westen van Dublin, is zelfs een
museum ingericht.
De Ieren verdrongen de nationale
ramp mede uit schaamte voor
hun hulpeloosheid van destijds
en door schuldgevoelens, onkun
de en verschil van mening over
wat er precies gebeurde in de
rampjaren. Soms werd de hon
gersnood door radicalen in een
anti-Britse context aangehaald,
maar daar bleef het bij.
Ierland verandert momenteel
snel en niet alleen economisch.
Het op een winderige uithoek van
Europa gelegen land zonder bo
demschatten verandert in een
zelfverzekerder natie. Voor het
eerst sinds mensenheugenis ves
tigen zich meer mensen in Ierland
dan Ieren elders. Talrijke emi
granten keren met vertrouwen
terug naar het land dat zij, of hun
voorgeslacht, in armoede verlie
ten.
Aardappel
Het land kijkt dit jaar dan ook
niet schichtig om naar de vorige
eeuw, maar herdenkt met een
nuchtere kijk op toen en nu. Veel
van de opbrengsten van de 'Great
Famine-events' gaan naar projec
ten in landen waar vandaag de
dag honger heerst. Bij het verde
digen van ontwikkelingssamen
werking verwijst de regering
naar de Great Faminegeen Wes
ters land kan beter weten wat
honger betekent.
De Grote Hongersnood begon in
augustus 1845 in het graafschap
Fermanagh met een ziek aardap
pelplantje. De blaadjes werden
zwart en de aardappel bleek be
schimmeld en verrotte. De aard
appel was het voornaamste voed
sel voor de plattelandsbevolking.
Een jaar later waren er door de
zich verspreidende aardappel
ziekte tekorten, maar bijna twee
derde van de oogst was gezond.
De klap kwam in 1847. Dat jaar
bleek negentig procent van de
aardappels weggeschimmeld en
alternatieven waren er niet. In
armere afgelegen landbouwge
bieden, met name in het westelij
ke Connemara, stierven in veel
dorpen een op de vijf inwoners.
De begrafenissen moesten zo snel
achter elkaar gebeuren, dat een
doodskist met een klapbodem
werd gebruikt.
Mogelijk crepeerden een miljoen
mensen in enkele jaren tijd. Om
aan de honger te ontkomen ver
trokken er nog eens anderhalf
miljoen Ieren, vaak in wrakkige
schepen, naar Amerika. Een
groot aantal emigranten over
leefde de overtocht niet.
Nog steeds is Ierland deze aderla
ting niet te boven. Als enig West-
Europees land heeft het met 5,2
miljoen inwoners (inclusief Ul
ster) nu een kleinere bevolking
dan honderdvijftig jaar geleden
(toen acht miljoen).
'Dooddoener'
Het Famine Museum in Stro
kestown gaat niet uit van de poli
tieke 'dooddoener' dat de Britse
overheersers met een hongers
nood volkerenmoord wilden ple
gen op het opstandige Keltische
volk. Een van de belangrijkste
oorzaken van de omvang van de
ramp was wel Brits, maar niet te
kwader trouw, blijkt uit de expo
sitie. De combinatie van een vol
strekt ongezonde afhankelijkheid
van één gewas, de aardappel,
FOTO ARCHIEF DE STEM
naast de onbuigzuime liberale
'laissez-faire' politiek van de
Britse overheid leidden beide tot
de ramp. De Britse regering was
zo toegewijd aan het economisch
liberalisme dat ze niet ingreep in
deze vraag- en aanbodkwestie.
De hongersnood, die het land tot
1850 bleef plagen, wordt in heel
Ierland herdacht. De belangrijk
ste evenementen hebben op 31
mei en 1 juni in Cork plaats met
onder meer een popconcert en
optochten. Eind juli wordt in
Murrisk aan de Clew Bay in het
noordwestelijke Connemara tij
dens en nationale plechtigheid
een monument onthuld van de
beeldhouwster Joan Beehan. Het
gaat om een bronzen beeld van
een schip dat van dichtbij gezien
deels uit skeletten is opgebouwd.
Het herdenkt de tallozen die op
'varende doodskisten' het land
moesten ontvluchten.
Door Frans Wijnands
Bonn - Meer dan zeshonderd, in Duitsland gedeserteerde
officieren en soldaten van het vroegere 'Rode leger' wach
ten met schrik en beven op het allerlaatste marsbevel: terug
naar Moskou. Al jarenlang wonen ze met hun gezinnen er
gens in Duitsland. Ziek van de spanning en de zenuwen.
Als ze worden teruggestuurd, wacht hen thuis gegaran
deerd de gevangenis: wegens desertie, landverraad of spio
nage voor Duitsland en andere westerse geallieerden.
Vooraanstaande Duitse politi
ci trekken zich nu het lot van
deze oud-Sovjet-militairen
aan en pleiten voor 'een huma
ne oplossing en een verblijfs
vergunning van onbeperkte
duur'.
De Duitse afdeling van het 'In
ternationale genootschap voor
Mensenrechten' (IGFM) kent
gevallen van gedeserteerde of
ficieren die door agenten van
de Russische geheime dienst
uit Duitsland zijn ontvoerd en
in Rusland zijn veroordeeld
tot jarenlange gevangenis
straffen. Als deserteurs wor
den ze met extra grote min
achting behandeld in gevange
nissen waar de leefomstandig
heden erbarmelijk zijn. Welis
waar is de doodstraf op land
verraad en spionage afge
schaft, maar gevangenisstraf
fen tot maximaal twintig jaar
zijn wettelijk mogelijk.
Op de rug
In de zogenaamde 'Westgrup-
pe' van het 'Rode leger' - in
dertijd gelegerd in de voorma
lige DDR - heersten mensont
erende toestanden. Talloze
jonge soldaten werden zoda
nig gepest, vernederd en mis
handeld dat ze tenslotte voor
zelfmoord kozen of in wan
hoop deserteerden. Jonge sol
daten werden verkracht en als
mannelijke hoeren misbruikt.
Ze moesten hun 'meerderen'
op de rug naar de wc dragen.
Vaak moesten ze het doen met
etensresten die ze kregen toe
geworpen.
Toen de ineenstorting van het
communisme zich aandiende
en de repatriëring van de Sov
jet-eenheden actueel werd, de
serteerden tientallen militai
ren, uit angst voor nog erger
mishandelingen ergens in het
uiteenvallende Sovjet-rijk.
Officieren deserteerden met
hun gezinnen omdat er 'thuis'
geen huizen beschikbaar wa
ren. Ze zouden voor onbepaal
de tijd in tentenkampen moe
ten wonen of worden ingezet
in de oorlog in Tsjetsjenië.
Veel deserteurs werden door
de Duitse autoriteiten opge
pakt en aan de Russen uitgele
verd.
Naar schatting zeshonderd de
serteurs bleven uit handen van
de Russen. Ze mochten blij
ven; met zeer beperkte bewe
gingsvrijheid, zonder paspoort
en in martelende onzekerheid
of hun asielaanvraag zou wor
den toegewezen of niet.
Volgens een woordvoerdster
van het genootschap voor
mensenrechten bleven de
meeste aanvragen jarenlang
Totdat het vorig jaar
plotseling afwijzingen regen
de. Voor de autoriteiten zijn
de deserteurs geen politieke
vluchtelingen in de zin van de
wet. „Maar Rusland is nog
geen rechtsstaat. Dat kan nog
tientallen jaren duren. Het zou
een misdaad tegen de mense
lijkheid zijn deze deserteurs
uit te wijzen," meent de
IGFM-medewerkster.
Nuttig werk
De spanning in de gezinnen
van de deserteurs loopt in veel
gevallen zo hoog op dat vooral
de echtgenotes onder psychia
trische behandeling moeten
worden gesteld. Het Berlijnse
dagblad 'taz' liet een van de
deserteurs aan het woord; de
eerste luitenant Vladimiro-
witsj Kopylow (31).
Hij vertelt hoe hij en zijn
meeste lotgenoten na hun de
sertie dagenlang werden on
dervraagd door de Duitse en
andere westerse geheime dien
sten.
Als tegenprestatie voor hun
antwoorden werd - knipogend
- gezegd dat het met die ver
blijfsvergunning wel los zou
lopen. Dat bleken loze belof
ten.
Kopylow mag de regio Bay-
reuth, waar hij verblijft, niet
verlaten. Slechts bij hoge uit
zondering mochten hij en zijn
vrouw twee keer naar een Rus-
sisch-orthodoxe kerkdienst
buiten dat gebied.
„We willen niet op kosten van
de Duitsers leven. Ik ben inge
nieur en heb werk bij een aan
nemingsbedrijf. Mijn vrouw
die een gediplomeerde piano
lerares is, werkt bij McDo
nald's. Zodoende kunnen we
de huur van onze kleine wo
ning zelf betalen. Maar kin
derbijslag krijgen we niet."
Humaan
De plaatsvervangde voorzit
ster van de socialistische SPD,
Herta Daubler-Gmelin heeft
er voor gewaarschuwd de de
serteurs uit te wijzen. De
Duitse regering heeft toegege
ven niet te weten hoe die de
serteurs na terugkeer behan
deld zullen worden. Dat alleen
al is volgens de SPD-politica
voldoende om naar 'een huma
ne oplossing te zoeken en de
gedeserteerde Sovjets een ver
blijfsvergunning te geven'.
Ook de voorzitter van de vaste
Bondsdagcommissie van justi
tie, de christen-democeraat
Horst Eylmann en de liberale
Bonsdag-vicepresident Burk-
hard Hirsch pleiten voor een
'menselijke oplossing'.
MET EEN 'startkapitaal'
van dertig Rand trok
Jan-Willem Sterk bijna
dertig jaar geleden naar
Zuid-Afrika. Na een car
rière in de chemische in
dustrie zette de Amster
damse oud-marinier in
1992 een vakantieoord op
in het noorden van de
Transvaal, net buiten de
hoofdingang van het
Krugerpark in Phalabor-
wa. Zijn (wandel)safari's,
op zoek naar de 'Big Fi
ve', zijn inmiddels
legendarisch.
Door Bart Luirink
HIJ ZIET eruit als een Boeddha
in khaki, deze gemoedelijke en
corpulente avonturier voor wie
Nederland, nu bijna dertig jaar
geleden, letterlijk te klein was
geworden. Na een 'heerlijke tijd'
op Curasao, het vaderland al dui
kend en drinkend dienend, en een
geestdodend baantje bij Philips,
pakte Sterk in 1968 zijn koffers
en vertrok. Bestemming: Zuid-
Afrika.
Geen populaire keuze na het
bloedbad van Sharpeville in
1960, de levenslange verbanning
van Nelson Mandela naar Rob
beneiland in 1964 en het aan de
macht komen van ijzervreter
John Vorster in 1966. Naar Zuid-
Afrika ging je niet, zo oordeelde
de gemiddelde Nederlander,
maar aan conventies en politieke
gedragscodes heeft Sterk altijd
een broertje dood gehad.
Zijn keuze had niets met de poli
tieke situatie in het apartheids-
land te maken, integendeel, het
waren de ruimte, de natuur, de
beesten. Op zoek naar de 'Big Fi
ve', de olifant, de buffel, de neus
hoorn, de leeuw en het luipaard,
in een landrover, dat was zijn
droom. Inmiddels is hij een 'halve
Zuid-Afrikaan' geworden; zijn
jaarlijkse uitstapje naar Neder
land bevestigt hem alleen maar in
die ooit genomen beslissing om te
vertrekken.
Nuance
De reden tot een periodiek be
zoek aan Nederland is dan ook
uitsluitend praktisch: de vakan
tiebeurs in Utrecht, waar Sterk
zijn safari's promoot. „Dan rijd
ik 's morgens met de trein van
Lage Vuursche naar Utrecht en
zie ik al die treurige gezichten,
half verscholen achter een krant,
van mensen op weg naar hun oer
saaie kantoorbanen. En dan ben
ik zo Godsgruwelijk blij dat ik
daar niet bij hoor!," zegt Sterk.
Inmiddels neemt hij geen imita
tie-ivoren olifantentand meer
mee op reis. „Ik dacht dat doet
het leuk op zo'n kraam op de
beurs, maar op Schiphol hield de
douane me een uur lang vast en
toen ik dan eindelijk door mocht,
riepen de Nederlanders: 'Vuile
dierenbeul'."
Het is dat gebrek aan nuance, de
rechtlijnigheid in denken, dat
ontbreken van grijstinten tussen
zwart en wit van zijn landgeno
ten dat hem tegenstaat. „Neem
nou de boycot. Nederland liep
voorop. Maar nu het nieuwe
Zuid-Afrika is aangetreden, en
buitenlandse investeringen hard
nodig zijn om de boel hier weer
op gang te krijgen, vragen de Ne-
Wie geluk heeft, kan in het Krugerpark zelfs jachtluipaarden bewonderen.
derlanders: Maar wat gebeurt er
als Mandela dood gaat? Rot toch
op, stelletje hypocrieten," zegt
Sterk, wiens terminologie nog
steeds zijn Amsterdamse achter
grond verraadt.
Hijzelf maakt zich minder zorgen
over het uiteindelijke vertrek van
Nelson Mandela. „Het nieuwe
Zuid-Afrika is een opluchting en
alles bij elkaar gaat het nog niet
zo slecht. Het toerisme groeit wat
minder snel dan we zouden wil
len. Maar laat je niks wijsmaken:
dat heeft weinig met de crimina
liteit te maken."
Creativiteit
Maar een 'hele Zuidafrikaan' zal
de safari-begeleider nooit wor
den. Het bordje 'reg van toegang
voorbehou', dat tot nog niet zo
lang terug op het toegangshek
van zijn vakantie-oord prijkte,
had, zoals in de rest van het land,
niet de bedoeling om zwarten te
weren. Hij 'geneerde zich dood'
voor de lokalen, de blanken van
Phalaborwa, die zich in zijn
sfeervol ingerichte openlucht-
bar, aan de rand van het zwem
bad, te buiten gingen aan racis
tische prietpraat. „Mijn Neder
landse gasten stoorden zich daar
aan, vandaar dat bord," aldus
Sterk, die inmiddels - o, ironie -
een 'pasjessysteem' heeft inge
voerd.
Sterk hanteert de oeverloze crea-
FOTO REUTER
tiviteit van de apartheid tegen de
meest fanatieke aanhangers van
dat systeem. „Ooit heb ik de
vroegere blanke burgemeester
van dit dorp van mijn terrein ge
gooid. Ek is die burgemeester,
riep de man onthutst. En hier ben
ik de baas, riep ik, en hier gelden
mijn regels."
„Het zijn eigenlijk alleen de uit
het Krugerpark ontsnapte neus
hoorns, die zich weinig van
Sterks voorschriften aantrekken.
Nog onlangs baande een van deze
viervoeters zich een weg naar het
zwembad van 'Sefapane' (zuider
kruis), zoals Sterk zijn oord ge
noemd heeft, op zoek naar ver
koeling.
Het is voor dit dorp aan de grens
van het immense Krugerpark (het
terrein evenaart in omvang Ne
derland) geen ongewoon beeld.
Ook in de dorpskern vertonen
zich soms verdwaalde exempla
ren van de 'Grote Vijf', terwijl de
kopermijn ooit kwam stil te lig
gen vanwege een bezoek van drie
olifanten aan de open schacht.
Sterks cliëntele is, dankzij een
geraffineerde pr-campagne, gro
tendeels uit Nederland afkom
stig. Zijn sobere, maar doelmatig
ingerichte, huisjes zijn, voor zo'n
hondertwintig gulden per nacht
voor twee personen, een betaal
baar alternatief voor de nabijge
legen luxueuzer oorden, waar be
dragen van vier tot achthonderd
gulden niet ongebruikelijk zijn.
Maar het succes van Sterks for
mule zit hem in de door hemzelf
of zijn medewerkers, waaronder
stagiaires van de Maastrichtse
hotelschool, geleide safari's.
'Gezellig'
Met grote trots wordt ons de spe
ciaal ontworpen truck getoond,
die plaats biedt aan zo'n zes per
sonen, en die van alle gemakken
voorzien is. Zelden zal een ont
werper erin geslaagd zijn in zo'n
bescheiden omgeving zoveel
bergruimte voor mee te voeren
alcoholische versnaperingen on
der te brengen. De dagelijkse
tochten worden ondernomen on
der begeleiding van een tweetal
bewapende beschermers van het
Krugerpark. Bij calamiteiten, die
zich vooral bij de wandelsafari's
(plus overnachting) kunnen voor
doen, houden zij het wild op af
stand. Eigenlijk is Sterk Waar
met zijn project: de bezetting is
hoog, de bar is uitzonderlijk 'ge
zellig' voor Zuidafrikaanse be
grippen en inmiddels heeft een
van de hotelschool aangetrokken
manager een restaurant geopend
Tijdens de maaltijd kan men er
genieten van op grootscherm ge-
projekteerde eigen video-opna
men uit het wildpark.
Voor een avonturier als Sterk
vormt een 'affe' vakantiebestem
ming als Sefapane geen uitdaging
meer. Dus is er een nieuwe
droom. Naast het in samenwer
king met medewerkers van ffl
universiteiten van Leiden enE
terdam opzetten van een op
dingscentrum voor de (zwarte)
lokale bevolking op het gebied
van natuurbescherming en eco-
toerisme, is Sterk betrokken bij
een ambitieus plan om de om
vang van het Krugerpark te ver
drievoudigen naar zes miljoen
hectare, door ontsluiting van e""
oostelijk gelegen terrein in M
zambique.
Bij verwerkelijking van die
droom wordt het Krugerpark it
een klap het grootste ter werek
Het zou bovendien een stevige
impuls kunnen geven aan de toe
ristische industrie in het van eet
gruwelijke burgeroorlog herstel
lende buurland. Sterks og®
glimmen een beetje als hij w
plannen uit de doeken doet en de
zweetdruppeltjes van het voor
hoofd veegt.
Sefapane is vanuit Nederland'e
bereiken op telefoonnummer
01524-87041 of per fax 01524-
87042.
Eindhoven (anp) - De Uni
de nieuwe Philips-presi
Boonstra moet oppassen
harde kritiek op zijn eiger
tie.
Boonstra moet het niet over
hij het eigen nest blijft bevuil
een reactie," waarschuwt be
Verhoeven van de vakbond vc
middelbaar personeel.
Volgens de Unie is het begr
Boonstra druk uitoefent om 1
rijp te maken voor veranderi
Brussel (anp) - Diverse Eui
den, dat er een eind moet k
tie op het gebied van belas
lands EU-voorzitterschap i
beter op elkaar afstemmer
fiscale heffingen op spaargf
Vooral de Belgische bewindsn
Maystadt dringt er bij minis
Zalm, huidig voorzitter van
EU-vergadering, op aan 'd'
oneerlijke concurrentie' uit
bannen.
Maystadt ergert zich vooral a
een advertentie in Nederlant
media van de Belgische ba
Krediet aan de Nijverheid (N
KN) om Nederlandse spaardi
naar België te lokken, omdat
daar als niet-ingezetene geen l
lasting hoeven te betalen ot
hun rente op spaargeld. De K
derlandsche Bank heeft 'moed
Fortis juist gisteren vanwege i
gedrag op de vingers getikt.
Belastingvrij spaargeld
Omgekeerd doen Nederlanc
banken hetzelfde in de Vlaam
pers, in de richting van Belgisc
spaarders. Als niet-ingezete
betalen zij in Nederland ook ge
rentebelasting.
Eerder protesteerde al PvdA-K
merlid Witteveen-Hevinga teg
de advertentie van het Kredi
aan de Nijverheid.
Naast Maystadt dringen ook
Duitse, Franse en Italiaanse b
windslieden aan op meer fisca
harmonisatie. Zij willen een ei:
de aan de praktijken, waarl
landen met lagere vennoo
schapsbelastingen winstgeveni
ondernemingen uit andere lidsti
ten lokken. „We hebben on:
ogen te lang gesloten op dit g
bied," aldus de Italiaanse mini
ter van Financiën Ciampi.
Duitsland wil zelfs wereldwijc
afspraken tegen oneerlijke bela;
tingconcurrentie, zegt de Duiti
minister van Financiën Waige
Hij noemt Nederland, België e
Luxemburg als Europese bela;
tingparadijzen.
Impasse
„De Europese Commissie contrc
leert wel op het gebied van onge
oorloofde staatssteun," aldu
Maystadt. „Maar als het gaat
concurrentie via belastingen
beurt er niets, terwijl hier oo
sprake is van steun of in ieder ge
val voordelen aan bedrijven."
De discussie over belastinghal
monisatie zit al jaren in een im
passé, omdat op dit gebied una
nimiteit tussen lidstaten vereis
is. Kleine landen als Luxembur
en Ierland, die fiscale voordele:
geven aan investeerders ei
spaarders, kunnen hierover hui
veto uitspreken.
Minister Zalm hoopt nog onde:
Nederlands voorzitterschaj
vooruitgang te boeken, niet al
ken op gebied van concurrentie
verhoudingen, maar ook waa:
bet milieubeleid betreft.
01
g«
Df
De komende maanden zullt
mensen belastingaangifte doei
drukke tijd iedereen beter va
Hjn, zal de BelastingTelefoon
'n februari en maart ook in
reikbaar zijn. Om precies te
tot en met donderdag van 8
Op vrijdag zijn we bereikbaar
uur. Deze extra ruime openinj
1 februari tot 1 april.
Leuker
