Weekend
Hot
'Vertrekcentrum' biedt asielzoekers laatste uitzicht op Nederland
Vrouw
*1 1997 £2 IPESTEM
Het laatste station voor asiel
zoekers in Nederland ligt in het
Groningse Ter Apel. Op de grens
met Duitsland en Drenthe wor
den uitgeprocedeerden opgevan
gen om te worden uitgezet.
ZATERDAG 25 JANUARI 1997
als zij het kunnen dan
ben in Rotterdam een
l halen en in Roosend-
|r had je meer junkies
het CAD, ha, ha....
(et spul voor m'n neus
staan om een trekje te
I ik ziek. Thuis aange-
gaan roken, maar een
pr doodvallen dan ro
il er bij kwam, maar ik
Sinds begin 1996 ge
liet meer, wel heb ik
bcht, toen ben ik gaan
lal vier maanden geen
pn als straks jouw kin-
l op gaan?
r zal ik zeker voor zor-
heb ik veel geleerd.
Jteresseren in wat er
A afspeelt, anders komt
terecht. Je moet je kind
1 maar ook niet slaan."
bij jou thuis ontbrak,
kete bijgedragen dat je
\n?
niets van de Neder-
|n vader hier al dertig
stuurden de school of
naar een technische
el: dump maar op een
goed. Als ik met huis-
i'n ouders mij ook niet
dan nog dat ik niet een
as, ze moesten mij alles
ggen."
i gewoond, had je do"
Jd?
it bang voor de politie-
was als in Marokko,
ns in je op. Steel je
1 een kip, dan krijg Je
nisstraf of in een beter
ppels in elkaar geramd-
aar om kan kopen, z°
el."
terug valt in het crimi-
istal lijkt me niets meer-
heb een goede baan
- - -- dus
werken. De kans is
•eld
in de criminele werf
Nederlandse rechtssf
,nd ik perfect. Er is gee"
behandeld word als i
zo laat geworden dat op
ïrnaal begint. Met
tar een bericht over
üjk, waar hij nu zit v
en tijdje geweest."
Lichaam en geest zijn een, maar samen gaan,
dat is wat anders. Van de aantrekkelijke blonde
schoonheid achter de kassa bij de drogist, ver
wacht geen klant dat ze zonder gebruikmaking
van de vingers aan haar dagelijks gemanicuurde
handjes tot tien kan tellen. En een bibliotheca
resse die naast belezen ook nog oogstrelend is,
geldt volgens het vooroordeel evenzeer als in
strijd met de wet.
Uiterlijk en intelligentie staan op gespannen
voet, zegt het volksgeloof. Blond is dom, zwart
ondoorgrondelijk en rood vurig. Gevuld staat
voor wulps en vel over been voor seksueel onge
voelig. Slim heeft geen vorm. Voor een vrouw
die het van verstand en doorzettingsvermogen
wil hebben, bestaat geen stereotiep beeld. Re-
dame die schranderheid benadrukken moet,
kent geen voorbeeld.
Vandaar dat Wendy van Dijk, de SBS6-presenta-
trice die met snelheid en gevatheid scoren wil,
met rondingen de bushokjes bevolkt. Een pron
te kont, een geaccentueerde borst en een lekker
bekkie dienen de kijkcijfers op te stuwen. Alsof
het om hormonen gaat in plaats van een warm
bloedig 'Broodje Aap',
Mooi en onbezonnen zijn een klassieke combi
natie. De Grieken dachten er al zo over. De go
din van de liefde, de opperste schoonheid van
de Olympus, heette Aphrodite, onbezonnen
heid, dwaas, zonder verstand in rond Neder
lands. En zo werd uiterlijke aantrekkelijkheid
ook gezien. Helena, de Griekse prinses die zich
door de Trojaanse vorstenzoon Paris uit het ech
telijke bed liet schaken en om wie een tienjarige
oorlog uitgevochten is, wierp alle schuld en ver
antwoordelijkheid verre van zich. Zij kon het
niet heipen dat haar nieuwe stad met de grond,
gelijk gemaakt werd, het koningshuis waar zij
ingetrouwd was uitgeroeid en duizenden om
harentwille bloed gestort. Zij kon er toch niets
aan doen dat zij zo mooi was?
Haar lekkere toet had de belegering doorstaan.
Dat al haar schoonzusters uitgemergeld liepen
te rouwen, omdat ze verweduwd waren en zo
nen te betreuren hadden, was natuurlijk betreu
renswaardig, maar daar kon haar verleidelijke
glimlach niet aansprakelijk voor gesteld worden.
Dat is het verweer van de schone Helena in 'Tro
jaanse Vrouwen', de nieuwe, gemengd ontvan
gen productie van I^J Zuidelijk Toneel v
Vrouwen zijn niet uitsluitend mooi in Euripides'
tragedie. Veel eerder sterk. Of ze nu als slavin
hun zelf gekozen maagdelijkheid moeten offe
ren aan een Griekse overwinnaar, of ze nu als
grootmoeder alle volgende generaties moeten
begraven of als echtgenoot hun laatste kind ver
liezen, ze overleven. Op modepopje Helena na
blijven alle vrouwen recht overeind. Wenend,
rouwend en klagend, maar zonder verlies van
kracht.
Vrouwen staan voor het leven bij Euripides. Op
een lichtzinnige uitzondering na met oerkracht.
En dat klopt, leert de actualiteit. Vrouwen zitten
als kloeken op hun kroost, verzorgen de vorige
generaties en nemen beslissingen. Zelfs ais er
geen uitweg lijkt.
Vrouwen die hun eigen kinderen offeren, be
staan, leert dezelfde actualiteit, maar zijn grote
uitzonderingen. Mannen die het water over de
schoenen loopt, zijn eerder geneigd het hoofd
in de schoot te leggen. Zij geloven dat hun kin
deren in uitzichtsloze situaties geen toekomst
hebben. Vrouwen vechten voor een laatste
kans. Of ze nu mooi zijn of niet.
Euripides is actueel. Wie naar Johan Simons' iet
wat bizarre enscenering kijkt, ontkomt er niet
aan parallellen met nu te trekken. Het Hoofd-
dorpse drama speelt meteen door de hoofden.
Niet omdat de oude Griekse dramaschrijver of
de eigentijdse regisseur daarop zinspeelt, maar
omdat het stuk gaat over het leven dat komen
de generaties te wachten staat. Daaraan den
ken vrouwen - moeders, vertelt Euripides,
steeds. Hoe wanhopig slecht de vooruitzichten
ook zijn, ze geven niet op.
Aantrekkelijkheid, hoe vreemd het ook in deze
tijd klinken mag, is de les van dit toneelstuk, be
paalt niet het wezen van de vrouw; dat zijn
kracht en sterkte. Schoonheid verwelkt. Een ver
standige meid is op haar toekomst voorbereid;
een man die slim is, begrijpt dat en kiest dus niet
voor uiterlijk vertoon. Dat is extra. Eenvoudige
vrouwelijkheid is genoeg. Want die garandeert
karakter.
De 29-jarige Armeense staart uit het raam van haar kamer. „Iedereen in Nederland zegt: je moet over je problemen praten. Maar uiteindelijk helpt het je niets.
Door Jeroen Corduwener
Avanisian slikt een brok in haar
keel weg en zucht dan heel diep.
„Ik wéét dat ik over mijn proble
men moet praten," zegt ze zacht. Ze schudt
haar hoofd en veegt de tranen van haar wan
gen. „Maar ik ben zo moe, zo moe. Ik wil niet
meer."
De 29-jarige Armeense staart uit het raam
van haar kamer. Eindeloze einder, grijs uitge
slagen sneeuw, wiebelend kinderschommel
tje, een bevroren zwembadrand. „Iedereen in
Nederland zegt: je moet over je problemen
praten. Maar uiteindelijk helpt het je niets."
Een jaar geleden vluchtte ze met haar tienja
rige zoontje vanuit de voormalige Sovjet-re
publiek Armenië naar Nederland. Na een ver
blijf van een half jaar in het Onderzoeks- en
opvangcentrum Hoogeveen werd ze naar Ter
Apel gestuurd. Het 'Vertrekcentrum' onder
de asielzoekerscentra, gelegen in de Veenko
loniën, op de grens van Drenthe en Gronin
gen.
„Wij zijn de laatste schakel in de asielzoe
kersprocedure," verklaart directeur Jan Mul
der van 'Ter Apel'. „Er was lange tijd niet ge
regeld dat asielzoekers Nederland moesten
verlaten. Met dit centrum is dat nu georgani
seerd." Ter Apel is bedoeld voor asielzoekers
die de lange weg naar een vluchtelingenstatus
op een definitief 'nee' hebben zien stuklopen.
Zes maanden
Avanisian (mooi en lief gezicht, lange bruine
haren) hoorde dat negatieve bericht al heel
snel. Tijd voor een beroepszaak kreeg ze niet,
ze werd doorverwezen naar Ter Apel, met de
opzet om te worden uitgezet. Maar ze zit hier
al zes maanden, drie maanden langer dan
voor dit Vertrekcentrum gebruikelijk is. Ze
heeft een tweede advocaat gekregen. „Maar
ik heb geen zin meer om hem iets te vertellen.
Het helpt me toch niet meer."
Een deur verder zitten twee Armeense fami
lies. Vader, moeder, twee kinderen en vader,
moeder, één kind. Ze hebben naast elkaar
plaatsgenomen op een breed bed. Kerstkrans
jes op tafel, clowntjes als illustratie aan de
muur. Er wordt niet gelachen. „Weet u, onze
problemen zijn uw werk, maar wij schieten er
niets mee op," vertellen ze. Ze verbleven ruim
twee jaar hier en snappen niet waarom ze weg
moeten. En al helemaal niet waarom ze daar
voor in deze uithoek van Nederland terecht
zijn gekomen.
Ze arriveerden ooit in een Aanmeldcentrum
voor een eerste verhoor, werden doorverwe
zen naar een Opvang- en onderzoekscentrum
voor een nader onderzoek en kwamen vervol
gens terecht in een Asielzoekerscentrum. Het
ministerie van justitie verfijnde dit systeem
in mei vorig jaar met het Vertrekcentrum.
m Try**
laatste
station
m
In een voormalig Nato-depot in het uitge
strekte platte lege land van Oost-Groningen,
dicht tegen de Duitse grens, wachten de uit
geprocedeerde asielzoekers op... tja op wat ei
genlijk? Directeur Mulder: „Op hun vertrek
uit Nederland. Vanaf het allereerste intake
gesprek is ons beleid gericht op terugkeer.
Daar wordt constant op gewezen."
Dat kost veel moeite, want asielzoekers zijn
niet naar Nederland gekomen om er uiteinde
lijk weer te worden uitgezet. Mulder: „Ik vind
dat daar ook veel meer aandacht aan besteed
moet worden, vanaf het begin van de proce
dure." Maar tja, dat gebeurt onvoldoende,
constateert de directeur. „Mensen zijn daar
niet op voorbereid. Het duurt lang voor het
verzet wijkt. Ze willen het heel lang niet toe
geven."
Dat ligt niet alleen aan de asielzoekers zelf,
merkt Mulder op. Het heeft ook te maken met
wat hij 'actoren' uit de omgeving noemt:
Vluchtelingenwerk, rechtsbijstand, hulpver
lening. „Wij zijn een land van hulpverleners.
Ik ben ook wel zo reëel om te zien dat als
mensen twee jaar lang een asielzoeker bege
leiden, ze moeilijk afstand kunnen nemen. En
als hulpverleners die omslag moeilijk kunnen
maken, dan mag je dat van asielzoekers al he
lemaal niet verwachten. Het is een hechtings-
vraagstuk."
Vluchtelingenwerk Ter Apel beaamt dat grif:
„Het zou heel raar zijn om mensen hier hulp
te ontzeggen. Dat zou een onnatuurlijke
breuk zijn, met de hulpverlening die ze al die
tijd hebben gehad."
In het Vertrekcentrum wordt de knop wél
omgedraaid en dat bezorgde Ter Apel vanaf
het begin, mei vorig jaar, een negatief imago.
Dat werd versterkt door een reeks incidenten.
Een Nigeriaanse asielzoeker pleegde zelf
moord, een Somalische vrouw ging in honger
staking, Palestijnen staken een gebouw in
brand. Bovendien werd het Vertrekcentrum
vereenzelvigd met het Huis van Bewaring
voor criminele asielzoekers, dat op hetzelfde
terrein wordt gebouwd. Mulder: „Ook aan
collega's kostte het mij nogal wat moeite om
uit te leggen wat Ter Apel nu precies voor
stelde.
De directeur ziet niet veel verschil tussen zijn
centrum en andere asielzoekerscentra. „Men
sen kunnen hier gewoon in- en uitlopen.Los
van het feit dat het complex nogal excen
trisch ligt in Nederland, is die voorstelling
wat al te simpel. Dat geeft Mulder gaandeweg
het gesprek ook zelf toe. „Als je hier vertrekt,
ben je illegaal. Een vreemdeling die zich aan
de verwijdering onttrekt, is strafbaar."
Moeilijkste groep
Diegenen die naar Ter Apel gestuurd worden,
behoren tot de moeilijkste groep uitgeproce
deerde asielzoekers. Ze willen of kunnen niet
meewerken aan hun 'verwijdering'. Hetzij
omdat ze hun identiteit niet willen of kunnen
prijsgeven. Of omdat de regering van het land
waar ze thuishoren hen niet wil terugnemen.
John de Liberiaan vult met zijn postuur al
snel het kleine keukentje, waar Cecilia, die
zegt uit Togo te komen, kippetjes in een pan
netje braadt. John heeft een moeilijk verhaal,
vertelt hij. „Ik kom uit Liberia. Ik heb ge
vochten in de oorlog, ik was een van de chiefs
van mijn tribe (stam)." Hij vluchtte naar Ne
derland omdat het hem in het West-Afri
kaanse land te heet onder de voeten werd. „Ik
landde op Schiphol."
Waar hij vandaan kwam? „Ik nam een vlieg
tuig uit de bush. Mijn eigen vliegtuig natuur
lijk. En zo landde ik op Schiphol." Het pro
bleem is alleen, zo verzucht John, dat nie
mand zijn verhaal gelooft. „It's a miracle",
beaamt hij. Niettemin verblijft hij al vier
maanden in de sneeuw van Ter Apel. „Want
niemand kan mij vertellen wat er dan wél met
mij gebeurd moet zijn", grijnst John en hij
hapt in een kippeboutje dat Cecilia hem aan
reikt.
„Uitgeproceerde asielzoekers, waar de
vreemdelingenpolitie elders in het land geen
raad meer mee weet, worden naar Ter Apel
gestuurd," legt Mulder uit. „Hier probeert de
Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) als
nog voldoende gegevens te vergaren, om tot
uitzetting over te kunnen gaan. Met contac
ten bij ambassades, identiteitsonderzoek."
MOB
Het vooruitzicht van uitzetting heeft Ter Apel
van begin af aan impopulair gemaakt. En om
dat asielzoekers vrijwillig en op eigen gele
genheid naar het centrum moeten reizen,
komt slechts zestig procent aan. Van de 350
mensen die sinds de opening in mei 1996 naar
ter Apel werden verwezen, 'verdween' veertig
procent. „Misschien dat die zelf naar hun
land terugreizen, dat kan," veronderstelt
Mulder.
Maar het kan ook dat zij in de illegaliteit ver
dwijnen. MOB heet dat in ambtelijk jargon:
Met Onbekende Bestemming vertrokken. Dat
gebeurt ook vanuit Ter Apel zelf, waar men
sen immers ongemoeid in- en uit kunnen lo
pen. En het vindt plaats als de IND na maan
den onderzoek nog Aeeds geen raad weet met
een asielzoeker en deze dan letterlijk op
straat zet. Mulder: „Dat is het beleid van de
IND. Als de IND zegt dat ze geen oplossing
hebben, dan zetten wij ook de opvang stop."
Stichting Inlia maakt zich vreselijk boos over
die praktijk. De in Groningen gevestigde in
stelling, die steunt op honderden lokale ker
ken in Europa, bekommert zich om het lot
van uitgeprocedeerde asielzoekers en illega
len. Woordvoerder John van Tiiborg: „De
overheid onttrekt zich aan haar verantwoor
delijkheid en wentelt die af op de samenle
ving. En die samenleving moet zich vervol
gens maar ontfermen over mensen die zo op
straat worden gezet."
De „dumpingen op straat", zoals Van Tiiborg
ze noemt, vinden volgens hem vaak op onei
genlijke gronden plaats. „Er zitten mensen
tussen die helemaal niet terug kunnen. Bij
voorbeeld de statenlozen, zoals Koerden of
Palestijnen. Die worden nergens erkend. Of
mensen uit Ethiopië, Eritrea of China die
door de regeringen niet geaccepteerd worden
in eigen land."
Van Tiiborg verwijt Justitie dat ze door haar
handen van die mensen af te trekken „zelf het
probleem van de illegaliteit creëert". Waar
mee Inlia vervolgens wordt belast. „Mensen
die op straat worden gezet, zijn aangewezen
op charitas, zoals die van ons. Kunnen ze die
niet bereiken, dan vervallen ze in de crimina
liteit. Ze hebben geen keus, want ze moeten
toch op een of andere manier hun hoofd bo
ven water zien te houden?" De Inlia-woord-
voerder: „Ter Apel is gewoon dumpingsbe-
leid."
De instelling verwijt niet zozeer de opvang
van Mulder cs. in Ter Apel (die onder de COA
valt, Centrale Opvang Asielzoekers), als wel
de IND onbetrouwbaarheid. „Er worden wil
lens en wetens mensen de grens over gezet,
waarvan van tevoren vaststaat dat ze niet
aankomen. Een vrouw zei Liberiaanse te zijn,
FOTO DENNIS BEEK
de IND hield vol dat ze Nigeriaanse was. De
Nigeriaanse ambassade weigerde de erken
ning van die nationaliteit. Toch vloog de ma
rechaussee met de vrouw naar Nigeria, waar
ze vervolgens geweigerd werd. Het transport
ging terug naar Nederland maar twee weken
later herhaalde het tafereel zich. Bij de twee
de terugkomst op Schiphol werd de vrouw
door Justitie achtergelaten: 'Nu moet u het
verder zelf maar bekijken,' zeiden de begelei
ders en vertrokken."
Kampen
Volgens Mulder gaan de inspanningen van
Justitie om asielzoekers terug te brengen
„juist erg ver, zeker in vergelijking met het
buitenland". Dat niettemin het beeld ontstaat
van een onmenselijke behandeling van uitge
procedeerde asielzoekers, ontkent hij niet.
Aan de andere kant wordt juist gepleit voor
het opsluiten van illegalen in gesloten inrich
tingen. Het WD-Tweede Kamerlid J. Rijps-
tra nam zelfs het woord 'kampen' in de mond.
Ter Apel vond Rijpstra maar een halfslachti
ge oplossing, gezien het open karakter.
Mulder: „Het probleem van Ter Apel is, dat je
het nooit goed doet. Kies je de duidelijke har
de lijn, dan ben je al snel rechts en word je
uitgenodigd om bij Janmaat een spreekbeurt
te houden. Ter Apel is al uitgemaakt voor een
tweede Westerbork en ik voor kampbeul.
Voor anderen zijn we daarentegen weer te
soft. Wij houden het erop dat we hard maar
humaan beleid uitzetten."
Ondanks die aanpak, biedt het Vertrekcen
trum wel een omvangrijk les- en ontspan
ningsprogramma. Niet alleen om mensen be
zig te houden, maar ook om ze voor te berei
den op terugkeer, aldus Mulder. „We hebben
bijvoorbeeld een Bosnische asielzoeker ge
had, die graag kleermaker wilde worden. Dat
kon hij in drie maanden hier leren en toen is
hij teruggekeerd." Er wordt samengewerkt
met het ministerie van ontwikkelingssamen
werking. „Om de programma's aan te passen
op de situatie in het betreffende land."
Volgens Mulder wordt aan het maximale ver
blijf van drie maanden strikt de hand gehou
den. Na die periode gaan de asielzoekers of
het land uit of terug naar een gewoon asiel
zoekerscentrum.
Maar tussen de 55 bewoners van dit moment
verblijven aantoonbaar mensen die al langer
wachten dan die drie maanden. Van Tiiborgh
van Inlia: „Mensen zitten vaak veel langer.
Het is volgens ons simpelweg een manier van
de IND om mensen te intimideren. Om hen zo
te dwingen 'Met Onbekende Bestemming' te
vertrekken. De illegaliteit in dus."
Homo
De Rus Michaël blikt heimelijk om de hoek
van de keuken om zich ervan te vergewissen
dat niemand meeluistert. „Ik ben homo",
fluistert hij dan. Dat is de reden dat hij drie
jaar geleden via Rusland uit Estland vluchtte.
„In Rusland was homofilie verboden, je kreeg
er gevangenisstraf voor. Nu niet meer, ten
minste officieel. In de praktijk kun je nog
steeds niet met een man samenleven."
Michaël kan niet worden teruggestuurd, zegt
hij. „Naar Estland mag ik niet, want als Rus
krijg ik daar geen identiteitspapieren. Naar
Rusland kan ik niet, want ik kom immers uit
Estland, zeggen ze daar." Dus verblijft hij in
Ter Apel. „Een centrum met politiemensen
met pistool. Wat heb ik misdaan?" vraagt hij
met een ironische glimlach. „Het is een gek-
kencentrum." Maar hij constateert tevreden
dat hij veel talen mag leren. „Behalve Neder
lands natuurlijk."
