:e en 'ie 1599 Tegenstanders vooral tegen bestrij dingsmiddelen Regulering biotechnologie onvermijdelijk maar moeilijk Fotograaf Van Passel wil nog veel emoties registreren Leven op aarde al 3,8 miljard jaar geleden Tweehonderd asteroïden razen door zonnestelsel Imitatie eenden volgen ontwikkeling ozongaten T'mr Genetisch manipuleren van sojaboon ikworst Mmm I - nfj ORST LIJF LEVEN E3 teletekst] vard 118 straat 8 elstraat 39-41 van Berchemlaan 1 at 3-5* raat 243 sage 23* Orthenseweg 86 Huwelijksreis Bizar gebied GEN-SPLITSING Korenaren Lichtjaren 'Onderwatermens' Afvalprobleem Slager" lam DESTEM WOENSDAG 8 JANUARI 1997 JREED beeld Stereo 1EN BT jtomatische zender- Tscreert display. Voorkeu rzenders. Idiening. fnn-SPELER ER jfisief CD-speler. loon- en hoofd- I Uitgangsvermogen Itak. GNETRON KOR 6105. Watt magntron- ïogen. rmogensstanden. looiprogramma. sr 35 minuten. I>ud 18 liter. Mb. MULTI MEDIA Harddisk 1.1 Gb. :56 Kb. Geluidskaart j CD-Rom speler, bnitor 14" SVGA kleur, akerset. UPERCLUB 110 In de ban van Arctica Al 3,8 miljard jaar geleden was er leven op aarde. Dat hebben geochemici aangetoond door onderzoek van gesteente uit die tijd op Groenland, aldus het wetenschappelijk tijdschrift Science in zijn laatste editie. In het gesteente is koolstofhoudend materiaal gevonden. Daarbij gaat het waarschijnlijk om sporen van de eerste micro-organis mes op onze planeet. Eerder al werden in het Groenlandse apa- tiet-gesteente sporen vermoed van het vroegste aardse leven. De hypothese gold echter onder wetenschappers als onbewezen. Het nieuwe onderzoek is verricht met behulp van een nieuwe io- nen-microsonde. Deze maakte het mogelijk de verschillende kool stofisotopen in kaart te brengen en met andere monsters te verge lijken, aldus de onderzoeker Heinrich D. Holland van de Har- vard-Universiteit in Cambridge, Massachusetts. Door het onderzoek van de stenen uit het West-Groenlandse Isua is tevens de algemeen aanvaarde these bevestigd dat onze planeet zo'n 4,55 miljard jaar geleden is ontstaan. Na een tumultueus be gin toen neervallende meteorieten 'aan de orde van de dag' waren, ontstond 3,8 miljard jaar geleden een vriendelijker leefklimaat. Uit genetisch onderzoek blijkt dat de eerste micro-organismes in grote warmte prima konden gedijen. Zij konden overleven in een omgeving met vuurspuwende vulkanen, hete bronnen en geweldi ge vuurballen uit de ruimte. tFinkjerka, een offerplaats van Lappen in het noorden van Noorwegen. foto's wim van passel Walrussen op Apolona Island, Frans Jozefland. Door Joep Eijkens Hij kan nog altijd genieten van de schoonheid van een stukje micro-electronica zoals hij be roepsmatig zo vaak gefotogra feerd heeft. Maar Wim van Passel is sinds enige jaren he lemaal in de ban van een ande re schoonheid, die van Arctica. In het Noordbrabants Natuur museum te Tilburg hangt een overzichtstentoonstelling. Dat Wim van Passel (50) heel aar dig geboerd moet hebben, is te zien als je zijn huis annex studio in Vught betreedt. Op zijn visite kaartje staat 'Van Passel fotogra fie. Studio's voor reclame-/in- dustrie-/architectuur-/reproduc- tie/aero-fotografie b.y.'. Achter zijn rug brandt een 'behaaglijk haardvuur terwijl hij enige Ideu- renfoto's laat zien. Het zou werk kunnen zijn van een getalenteerd amateurfotograaf. En eigenlijk is het dat ook want Van Passel heeft nu eens niet in opdracht gewerkt maar vrij, geheel in de ban van Arctica. Het is opvallend hoe vaak hij in zijn verhalen over het Noord poolgebied meer levensbeschou welijk getinte terreinen betreedt. Hier zit iemand die de technolo gische en materiële verworvenhe den van de afgelopen decennia betrekkelijker is gaan vinden zonder ze te verfoeien. Een foto graaf die de glamour van zijn vak heel goed weet te relativeren. Maar vooral een man die een groot respect heeft gekregen voor de natuur sinds hij in september 1994 met zijn vrouw een reis maakte langs de Noorse kust. „Jeannette en ik waren toen 25 jaar getrouwd," vertelt Van Pas sel. Het zou een hernieuwde hu welijksreis worden maar al va rende langs de kust werd het een fotoreportage. Het was een adembenemende ervaring. Na af loop kregen we een uitnodiging van de Norske Turist Service om in het voorjaar terug te komen. En zo reisde het echtpaar in april 1995 opnieuw noordwaarts. Dit maal was de eindbestemming Spitsbergen. Met een hondenslee en twee gidsen trokken zij door het koude landschap. Opnieuw kreeg Van Passel enthousiaste reacties toen hij na terugkeer zijn foto's toonde. „Kodak zei: laat ze niet in je la liggen, doe er iets mee. Daar is toen een expositie uitgerold, gesponsord door Ko dak en PLM, het laboratorium in Tilburg, waar ik zelf ook zaken mee doe." De expositie die eind 1995 in Odijk van start ging, werd geschonken aan het Wereld Natuur Fonds. „Van sommige fo to's hebben ze ook ansichtkaar ten gemaakt." Op die eerste tentoonstelling wa ren ook foto's te zien die Van Pas sel een paar maanden eerder ge maakt had tijdens een deels door het bedrijfsleven gesponsorde reis naar Frans Jozefland. Om uit te leggen waar die archipel ligt, haalt de fotograaf er een grote wereldbol bij. „Het is het laatste stukje vasteland tussen Nova Zembla em de Noordpool. Nor maal is in de zomer alleen het zuiden bereikbaar maar ditmaal konden we ook aan de noordkust komen. Strontgeluk, want zoiets gebeurt maar eens in de tachtig jaar." Het echtpaar reisde mee aan boord van het schip van de Nederlandse stichting Plancius. „In het gezelschap zaten walvis onderzoekers maar bijvoorbeeld ook een stel Zwitserse vogelidio ten. De stichting gebruikt de op brengsten van dergelijke tochten voor eigen onderzoek. Van Passel beschrijft Frans Jo zefland als 'een heel bizar ge bied'. „Het is volstrekt onbe woond. Wel zaten er twee Russi sche radiostations, waarvan een inmiddels opgeheven is." Als hij weer aan het landschap terug denkt, komt hem de 'leegheid' voor ogen. Nee, niet de koude. Wat dat betreft heeft hij het in Spitsbergen wel erger meege maakt. „Min 28 was daar geen uitzondering." Afgelopen najaar bezocht hij IJs land en ook daarvan zijn foto's te zien op de tentoonstelling in het Noordbrabants Natuurmuseum. „En er zijn uitnodigingen om dit jaar onder andere naar Finland en Groenland te komen," vult Van Passel aan. „Maar ik zal al blij zijn als ik aan één van die uit nodigingen gehoor kan geven, want er moet hier in de studio ook geld verdiend worden, hè." Overigens is een aantal Arctiea- foto's ook gebruikt voor de ad vertentiecampagne 'Natuurlijk licht, natuurlijk Mazda' van Phi- lips-dochter Mazda lichtbronnen en armaturen. Van Passel wil absoluut niet de indruk wekken dat hij na 25 jaar uitgekeken is op de commerciële fotografie. Maar hij is wel op zoek naar een nieuw 'evenwicht', zeker nu de kinderen uit huis zijn. Schuldgevoelens over zijn stimulerende bijdragen aan de consumptiemaatschappij als re clamefotograaf kent hij niet. „In dustrialisatie is geen vies woord, overdaad is een vies woord." Hij begint weer te praten over zijn natuurervaringen in het hoge noorden: „Je staat daar wel in dikke pakken sponsorkleding maar eigenlijk sta je in je blote kont. Ik bedoel: door de overwel digende natuur word je gecon fronteerd met je eigen kleinheid. Het is heel fascinerend alles door je zintuigen binnen te laten ko men. Niet alleen door je ogen, want er is totaal geen geluid, ten minste als het niet stormt... Wij zijn hier zo druk bezig met het creëren van welvaart dat we aan onze eigen zintuigen voorbijlo pen." 'Tijdloze momenten: tussen storm en stilte'. Fototentoonstelling van Wim van Passel in Noordbrabants Natuurmuseum. Tot en met 26 ja nuari. Open van dinsdag tot en met vrijdag: 10.00-17.00 uur. Za terdag en zondag: 13.00-17.00 uur. Meer dan tweehonderd 'ver dwaalde' asteroïden van rond een kilometer doorsnede razen waarschijnlijk door ons zonne stelsel. Enkele ervan zouden de baan van de aarde kunnen krui sen. Dit zeggen Amerikaanse we tenschappers in de jongste editie van het tijdschrift Nature. De asteroïden zijn afkomstig van de zogenoemde Trojaanse wol ken, twee grote groepen asteroï den die rond de zon draaien. Door de zwaartekracht van reu zenplaneten als Saturnus zijn er ruim tweehonderd uit die wolken ontsnapt, zeggen de astronomen Carol en Eugene Shoemaker en Harold Levison. Zij ontdekten de asteroïde Shoemaker-Levy 9, die twee jaar geleden op spectaculai re wijze op Jupiter insloeg. Elk jaar vallen honderden klei nere meteorieten op aarde. Meestal veroorzaken ze geen of nauwelijks schade. Maar de kracht van de inslag op aarde van een voorwerp met een door snede van negentig meter zou de zelfde explosieve kracht hebben als een atoombom. Een maand geleden kwam een asteroïde genaamd Toutatis en met een diameter van 4,8 kilome ter op 5,3 miljoen kilometer van de aarde, veertien maal de af stand tot de maan. In astronomi sche termen is dit een bijna-bot- sing. Een asteroïde is volgens sommige wetenschappers 65 miljoen jaar geleden ingeslagen op het Mexi caanse schiereiland Yucatan. Door de klimaatveranderingen daarna zouden de dinosauriërs zijn uitgestorven. Wetenschappers hebben aange drongen op de vorming van een netwerk van telescopen die moe ten waarschuwen indien een as teroïde op ram-koers ligt. Som migen hebben voorgesteld de steenbrokken met kernbommen te treffen. Zes op zonne-energie aangedreven vliegtuigen moeten in de toekomst de ozongaten in de atmosfeer in de gaten houden om deskundigen een beeld te geven van de groei of afname van de gaten. De toestellen moe ten daarvoor wel drie tot vier maanden aan één stuk kunnen vliegen. Voorzien van zonnecellen, oplaadbare accu's en 75 kilo licht vliegen de toestellen als eenden in V-formatie, hopen de ontwerpers van de Ucla School of Engineering in Los Angeles. Met een spanwijdte van ruim dertien meter en een complete auto-pi- loot zijn de zes vliegtuigen in staat om nauwkeurig in formatie te vlie gen. Onderzoek heeft aangetoond dat op deze manier veel weerstand wordt weggenomen en er minder energie nodig is om te vliegen. Een den doen dit al heel lang en onderzoek wees uit dat dit inderdaad energie bespaart. De mechanische eenden vliegen op een hoogte van ruim 20.000 kilometer met electrische aandrijving. Accu's worden overdag geladen en 's nachts gebruikt door de motor. In de loop van 1997 zal het eerste prototype vliegen. Van onze verslaggever Het was maar een klein be richtje in de krant: de politie arresteerde de kapitein van het Greenpeace-actieschip Si nus omdat hij actie voerde te gen de Paw Nee uit New Or leans, een schip dat een lading genetisch gemanipuleerde so jabonen aan boord had. Merkwaardig genoeg zijn het vooral de Europese gemoederen we zo hoog oplopen waar het ex perimenten met en toepassingen van genetische manipulatie be treft. In de Verenigde Staten en Unada zijn reeds geruime tijd genetisch veranderde landbouw producten op de markt. Naast so jabonen zijn dat onder meer to- [Jaten, katoen, graan en maïs. ^oord-Amerikaanse consumen- en hebben daar aanmerkelijk Binder moeite mee dan hun West-Europese lotgenoten, het soja-verzet wordt in ons land et luidruchtigst bedreven door weenpeace en de stichting Na- uur en Milieu. Hun argumenten «omen grotendeels overeen. "e tegenstanders zeggen zich on- aer meer te storen aan het feit dat iet wordt aangegeven welke bo- ■en Pnacies genetisch zijn gewij- j. ëemanipuleerde soja wordt vooralsnog slechts op klei- e schaal verbouwd, en maakt informatie Wie nadere informatie wil omtrent artikelen in deze bijlage, kan niSi?nt00ruren belle" isar: 076-5312344 of 076-5312272. Schriftelijk reageren kan ook. [jet adres daarvoor is: n!lem',redactieüif& Leven, Ponbus 3229,4800 MB Breda, "«redactie: René van der Velden. dus maar een klein onderdeel uit van de totale Amerikaanse soja- productie. Maar er leven nog meer bezwa ren. De soja in kwestie is door ge netisch ingrijpen resistent ge maakt tegen een (volgens de fa brikant voor het milieu onscha delijke) onkruidverdelger. Daar door hoeven de sojaboeren min der te spuiten met spul dat wel milieugevaarlijk is. Volgens de tegenstanders staat lang niet vast dat de betreffende onkruidverdelger inderdaad zo onschadelijk is als de fabrikant wil doen voorkomen -toevallig (of niet) dezelfde fabrikant trou wens als die van de genetisch ge manipuleerde soja. Daarnaast beweren de bestrij ders van genetische experimen ten dat de biotechnologen te opti mistisch zijn als ze verwachten dat alle onkruid zonder slag of stoot het loodje zal leggen. Vol gens onbevestigde berichten zou den in Australië al ongewenste gewassen zijn gevonden die (zon der genetische manipulatie) net zo resistent zijn tegen het middel als de gewijzigde soja. En tenslotte wijzen de tegenstan ders op mogelijk kwalijke medi sche gevolgen, bijvoorbeeld voor allergielijders. Bij de tegen het bestrijdingsmiddel resistente so ja zijn weliswaar nog geen aller gische reacties waargenomen. Maar dat kon eerder niet worden gezegd van sojabonen waaraan DNA van de paranoot was toege voegd om de voedingswaarde te verhogen. Daarbij zijn in een aantal gevallen heftige allergie- aanvallen gesignaleerd. Greenpeace zegt dat haar protest 'specifiek tegen de gemanipuleer de soja' gericht is. De milieu-or ganisatie zegt vooral moeite te hebben met het feit dat de soja resistent is gemaakt tegen een bestrijdingsmiddel. De import van genetisch ge manipuleerde sojabonen uit de VS kan nog niet groot schalig worden genoemd. Slechts twee procent van alle soja die uit de VS in Eu ropa aankomt, bevat bonen waarvan het DNA kunst matig is gewijzigd. De bedoeling van de geneti sche manipulatie is het kweken van een soja-ras dat resistent is tegen het on kruidbestrijdingsmiddel glyfosaat (merknaam: Roundup), dat inwerkt op de stofwisseling van plan ten. Volgens de fabrikant is het middel betrekkelijk on schadelijk voor het milieu. Omdat 'normale' soja zelf voor dat middel ook gevoe lig is, kan het slechts in de laatste fase van de sojateelt worden toegepast, als de planten al volgroeid zijn. In eerdere stadia moet een schadelijke 'bestrijdings- cocktail' worden gebruikt die uit verschillende midde len bestaat. Bij genetische manipulatie worden erfelij ke eigenschappen van het ene organisme kunstmatig overgebracht op een andere levensvorm. In het geval van de omstreden soja gaat het om erfelijk materiaal van een bodembacterie die van nature resistent is tegen glyfosaat. Geleerden heb ben weten te achterhalen welk stukje DNA (erfelijk materiaal) van de bodem- bacterie verantwoordelijk is voor haar resistentie te gen glyfosaat. Dat stukje hebben ze vervolgens 'los geknipt' uit het bacterie- DNA en ingebracht in de cel van een sojaplant. In de cel 'vermengt' het bacterie- DNA zich met het erfelijk materiaal van de sojaplant, die daardoor over een nieu we eigenschap gaat be schikken die zij vervolgens kan doorgeven aan haar na komelingen. Het DNA (erfelijk materiaal) van alle levende wezens op Aarde bestaat uit een lange keten van moleculen die samen een 'code' vormen waar mee de eigenschappen van het organisme worden beschreven. Verschillende stukjes van de keten 'coderen' voor verschillende eigenschappen. In het geval van de gewijzigde soja gaat het om het DNA van een bacte rie die van nature resistent is tegen het bestrijdingsmiddel glyfosaat. Onderzoekers bestuderen het erfelijk materiaal van de bacterie om er achter te komen waar het betreffende gen (het stukje 'code' dat de ge zochte eigenschap in het organisme reguleert) zich precies bevindt in het DNA-molecuul. Dat stukje wordt vervolgens geïsoleerd en inge bracht in een organisme dat de gezochte eigenschap niet heeft, in dit geval in sojaplanten. Het inbrengen van 'vreemd' DNA in de cellen van een organisme kan op twee manieren gebeuren: De betreffende genen worden in een agrobacterie gespoten die op haar beurt in de Microscopische celkern wordt vjk metaaldeeltjes ingebracht /U--' bedekt met DNA DNA De cellen delen zich nadat het nieuwe DNA is ingebracht de deeltjes worden in plantencellen 'geschoten' De celculturen groeien vervolgens uit tot planten die resistent zijn tegen het onkruid bestrijdingsmiddel glyfosaat Door Martijn Hover De voorstanders van erfelijk heidsexperimenten schilderen het beeld van een wereld waarin boe ren met een minimum aan bestrij dingsmiddelen een maximale op brengst aan hun akkers weten te onttrekken. Op termijn, verwachten zij, kan genetische manipulatie van voe dingsgewassen zelfs de honger op aarde uitbannen. Daar zijn de tegenstanders van genetische experimenten uiter aard ook voor. Maar zij vrezen dat de mens met al dat gesleutel aan erfelijke eigenschappen een Doos van Pandora zal openen die ons niets dan rampspoed zal bezor gen. Door al dat gesleutel aan erfelijk materiaal 'verstoren' de biotech nologen de vermeende orde van dier- en plantensoorten in de na tuur, vrezen veel mensen. De mo derne genetische wetenschap is al in staat of staat op het punt din gen te doen met de schepping die voorheen slechts aan de Schepper zelf voorbehouden leken. Hoe beangstigend die gedachte op het eerste gezicht ook moge lijken, ze moet natuurlijk wel in het juis te perspectief worden geplaatst. Mensen spelen namelijk al heel lang met het erfelijk materiaal van hun landbouwgewassen en huisdieren. De rijpe korenaren die wij 's zomers zien wuiven in de wind, zijn zo ook niet door de na tuur geschapen. Graan is in feite niets anders dan 'veredeld' gras dat door eeuwenlange menselijke selectie zijn huidige vorm heeft gekregen. Een bezoek aan het gemiddelde dierenasiel levert een soortgelijk beeld op: honden in alle soorten en maten, van pekinezen tot bou viers, en allemaal stammen ze af van dezelfde wolven. Charles Darwin zelf baseerde zijn opvat tingen over evolutie en natuurlij ke selectie deels op zijn waarne mingen van hoe duivenmelkers met hun dieren fokken om gunsti ge eigenschappen te bevorderen en ongunstige uit te roeien. Waar is wel dat met de komst van de moderne genetica de mens wat dat betreft een sprong heeft ge maakt die hem in één klap lichtja ren verder heeft gebracht. Waren eerdere planten- en dieren-'ver- edelaars' nog aangewezen op de soorten die hun door de natuur werden verschaft, moderne we tenschappers zijn in staat eigen schappen van de ene soort over te planten op de andere. De geschiedenis van de technolo gie leert ons, dat wat eenmaal is ontdekt, niet gemakkelijk meer kan worden 'onontdekt'. Daar door valt nu al met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid te voorspellen dat genetische mani pulatie in combinatie met biote chnologie (het toepassen van inge nieursbeginselen op levend weef sel) in de komende eeuw een onge kend hoge vlucht zal nemen. Waar dat uiteindelijk toe zal lei den is aanzienlijk moeilijker te voorspellen. Dat de mogelijkhe den praktisch onbeperkt zijn als we de techniek eenmaal voldoen de hebben verfijnd, is echter nu al zonneklaar. Als we nu al een sojaboon kunnen kweken met een erfelijke eigen schap van een bacterie, is het over honderd jaar misschien wel moge lijk om een mens met kieuwen te 'maken' voor onderwaterwerk zaamheden - om maar een absurd lijkend voorbeeld te noemen. Het absurde schuilt echter meer in de gedachte op zichzelf dan in eventuele technische bezwaren. We kunnen nu weliswaar nog geen 'onderwatermens' kweken, maar de meeste biotechnologen geloven dat zoiets op betrekkelijk korte termijn wei het geval zal zijn. Dat zoiets vragen oproept van morele en filosofische aard, ligt voor de hand. De vraag bij voorbeeld of we een dergelijke technologische progressie al dan niet ongebreideld voortgang moe ten laten vinden. Moeten we een revolutionaire discipline als de bi otechnologie overlaten aan des kundige geleerden en technici of moet de samenleving als geheel regels en richtlijnen opstellen over waarmee wel en waarmee niet mag worden geëxperimenteerd? En als we kiezen voor 'geregu leerd' onderzoek, wie maakt dan uit wat de regels zijn? We leven immers op een grote pla neet met een rijke schakering aan culturele en morele opvattingen. Dat zal een strikte regulering al leen maar moeilijker maken, ze ker als er grote commerciële be langen op het spel staan. Wat mensen in West-Europa als ethisch verwerpelijk voorkomt, kan Aziaten bijvoorbeeld heel goed koud laten. De kwestie is wat dat betreft ver gelijkbaar met het afvalprobleem: westerse landen nemen strenge milieuwetten aan waarop de af valverwerkers de troep dumpen in ontwikkelingslanden met een minder strikte wetgeving. Als we controle willen uitoefenen op hoe, waar en waarmee gene tisch wordt geëxperimenteerd, zal dat alleen kunnen in een interna tionaal, mondiaal verband. Erva ringen uit het verleden doen ech ter vrezen dat het nog een tijd zal duren voor een instelling als de VN over voldoende gezag zal be schikken om consequent interna tionaal toezicht te kunnen uitoe fenen. Tot het zover is, zal het toegepast genetisch onderzoek voornamelijk in handen blijven van commercië le vrijbuiters die eerst en vooral geïnteresseerd zijn in hun winst marges. Als instellingen als Greenpeace en Natuur en Milieu dat een kwalijke ontwikkeling vinden, hebben ze volkomen gelijk.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1997 | | pagina 23