MusL
dicta
van t
Nonnenhoning is godenspijs
/SMM?
Capacit
hartcen
VVD vr<
rechtsp*
-DE STEM-
HET WEER
Bewolkt en af en toe sneeuw
DE STEM
DE BINNENKRANT
Graz
Mensheid smikkelt al eeuwenlang van het zoete goud
BEL
LEZERSCONTACT
076 - 5 312 312
I Zon en maan
Hoogwater
DE STEM
i i i i i
VRIJDAG 27 DECEMBER 1996 A<
Nog een paar dagen en
we schrijven al weer
1997. We wensen elkaar
zoals altijd alle heil en zegen
toe in het besef, dat we maar
moeten afwachten wat het
nieuwe jaar ons brengen zal.
Op de kerkelijk kalender prijkt
voor 1997 in elk geval een Eu
ropees evenement, dat zich van
23 tot 29 juni in het Oostenrijk
se Graz zal afspelen.
Het is de Tweede Europese
Oecumenische Assemblee, die
evenals de eerste in 1989 in het
Zwitserse Basel eendrachtig
wordt georganiseerd door de
rooms-katholieke Raad van
Europese Bisschoppenconfe
renties (CCEE) en de Confe
rentie van Europese Kerken
(KEK), waarbij protestantse,
anglicaanse en orthodoxe ker
ken zijn aangesloten.
De assemblee van Basel had als
thema 'Vrede in gerechtig
heid'. Het IJzeren Gordijn lag
toen nog niet aan flarden en de
Berlijnse Muur was nog niet
gevallen. Maar van een door-
braakje was al wel sprake, want
voor het eerst was aan kerken
en christenen in alle communis
tische Oost-Europese landen
toestemming gegeven vrijelijk
naar Basel te gaan. Dat amper
een halfjaartje later Gordijn en
Muur het zouden begeven, ont
ging ook 'Basel' totaal. Wel
hielden de kerken van heel Eu
ropa zich er bezig met de vraag
hoe ze bij konden dragen aan
de veiligheid van Europa zon
der die vermaledijde kruisra
ketten en andere atoomwa
pens. Dat rechtvaardigheid op
alle gebied daarvoor de aange
wezen weg was, daarvan hoef
de in 'Basel' niemand over
tuigd te worden.
'Graz', waar weer duizenden
mensen - officiële delegaties en
belangstellenden - verwacht
worden, komt onder een ge
heel ander gesternte bijeen. De
val van het IJzeren Gordijn en
de Berlijnse Muur hebben Eu
ropa niet ondergedompeld in
vrede (ex-Joegoslavië zegt al
genoeg) en al helemaal niet in
gerechtigheid, noch in oost
noch in west. De weg naar de
toekomst, die de assemblee van
Graz wil wijzen, is de weg van
verzoening. Of zoals het offi
ciële thema van de Tweede Eu
ropese Assemblee luidt: 'Ver
zoening; gave van God - bron
van nieuw leven'.
Verzoening is zo'n typisch
christelijk woord, dat heden ten
dage gemakkelijk misverstaan
kan worden. Het wordt makke
lijk verstaan als: je ergens bij
neerleggen. Maar dat bedoelt
de christelijke traditie er nou
juist niet mee. Verzoening in de
christelijke zin van het woord is
geen passieve berusting, maar
een actieve opdracht, waar je
zo maar niet mee klaar bent.
Dat komt heel goed uit de verf
in het eerste concept van het
werkdocument voor de assem
blee, enige tijd geleden gepu
bliceerd in de reeks Kerkelijke
Documentatie van de r.k.-
kerkprovincie.
Verzoening die die naam ver
dient, is zonder waarheid en
eerlijkheid niet mogelijk, aldus
heet document. Wat Europa
betreft dus waarheid en eerlijk
heid over heden én verleden.
„Wij zijn met elkaar slachtof
fers van een rampzalige ge
schiedenis. Daarom moet de
verzoening die wij zoeken, ook
een nieuwe omgang met onze
herinneringen omvatten." Het
verleden met andere woorden
opnieuw kritisch bezien en het
verleden niet aangrijpen om
onrecht nu te rechtvaardigen.
In die zin is verzoening de fun
damentele gebeurtenis in het
doorbreken van de spiraal van
geweld, vergelding en wraak.
Verzoening heeft ook niets te
maken met een oppervlakkige
amnestie. Verzoening is een
genezingsproces op grond van
de erkenning dat anderen zijn
zoals wij zelf: „Wat jij gedaan
hebt, had ik ook gedaan kun
nen hebben!" Verzoening
heeft ook betrekking op alle
mogelijke verhoudingen en re
laties op velerlei niveaus, ook
tot de natuur.
Het werkdocument voor de as
semblee van Graz werkt het
thema verzoening voor zes ter
reinen verder uit. Onder ande
re verzoening met mensen uit
andere religies en culturen en
verzoening als inzet voor socia
le gerechtigheid, in het bijzon
der het overwinnen van armoe
de en uitsluiting. Kortom, in
het zicht van het nieuwe jaar is
er in dit werkdocument volop
stof tot nadenken en bezinning
te vinden.
Imker bij de oerbron van de honing.
Door Lei Coopmans
Bijna twintig jaar geleden
maakte mijn buurman, die
imker was en wijnmaker, van
eigen honing een heerlijke ho-
ningwijn. Enkele flessen van
deze mede liggen nu nog in
mijn wijnkelder en heel af en
toe ontkurk ik er een van.
Maar het moet winter zijn en
feest en het bezoek van goede
vrienden.
Een hemels moment dus. Ho
ning. De een zweert bij zijn heil
zame werking, de ander gruwt
van zijn mierzoetigheid. Maar de
waardering voor dat wonderlij
ke product van een van de won
derlijkste samenlevingen in de
dierenwereld is van alle tijden.
Honing als zoetmiddel en ge
neesmiddel, als schoonheids
middel en slaapmiddel, honing
als offergift en als betaalmiddel.
Over al die gebruiksmogelijkhe
den, over de geschiedenis van de
bij en van honing, over de vorm
van bijenkasten en nog veel meer
gaat het van oorsprong Engelse,
maar nu in het Nederlands uit
gegeven boek: Het vloeibaar
goud dat honing heet.
Godenspijs heet honing te zijn.
Kom, dacht de oude farao Ram
ses III daarom in de twaalfde
eeuw voor Christus, laat ik Hapi,
de god van de Nijl, eens gunstig
stemmen en hij liet als offerande
vijftienduizend kilo honing in de
Nijl kieperen. Dat is pas iemand
honing om de mond smeren! Cle
opatra smeerde de zoetspijs lie
ver op haar eigen fraaie lijf en
nam baden in ezelinnenmelk met
honing om een mooie, zachte en
jeugdige huid te houden. Het
lijkt me in elk geval beter dan
die chemische rimpelverwijder-
aars van nu. Alleen, hoe kom je
vandaag de dag aan een bad vol
ezelinnenmelk?
Aan honing nog altijd geen ge
brek. Het boek toont en be
schrijft een twintigtal verschil
lende soorten: van de dunne,
lichtgouden en o zo zoete acacia
honing tot de dikke, bijna zwar
te naar aarde smakende boek-
weithoning.
Maar ook leatherwoodhoning uit
Tasmanië, manukahoning uit
Nieuw-Zeeland en tupelohoning
uit Florida. Zelf houd ik het op
nonnenhoning.
Die heet zo omdat de bevriende
imker waarvan ik hem recht
streeks betrek, het merendeel
van zijn bijenkasten in de tuin
van een nonnenklooster heeft
staan. Met een jaarvoorraad van
tien potten weet ik vier van de
vijf verkoudheidsaanvallen in de
winter af te weren en elke slape
loosheid met succes te bestrij
den. Voor het eerste gebruik ik
citroenkwast met honing of een
van verse tijm en salie getrokken
thee met honing. Voor het twee
de een mok warme melk met ho
ning.
Recepten met honing vormen
een belangrijk deel van het boek.
Na de zeer leesbare informatie
over de geschiedenis van bij en
honing, een hoofdstuk over bij
enkorven en -kasten en een over
honing, gezondheid en schoon
heid, volgen prachtig geïllus
treerde pagina's over honing in
eten en drinken. Griekse recep
tenboekjes bevatten al tal van
tips voor snoeperijen als honing-
koekjes en honingkaasjes.
En ook de Romeinen waren dol
op honing. Hun Joop Braakhek-
ke, de smulpaap/veelvreet/kook-
gek en schrijver Apicius, ge
bruikte in meer dan de helft van
zijn recepten honing. Wat te
denken van (neem alvast een
kwijldoekje bij de hand): gezou
ten en gerookte ham, gekookt
met vijgen en laurier, geheel in
gesmeerd met honing en in de
oven gebakken. Heel tevreden
was ikzelf overigens al met een
vegetarische bruine bonenscho
tel waarin een flinke eetlepel ho
ning was verwerkt. Heel lekker,
vooral nadat ik er wat uitgebak
ken spekjes aan had toegevoegd.
Foto's, recepten en beschrijvin
gen doen je het water in de mond
lopen.
Aan het eind van het boek be
grijp je waarom de Engelsspre
kende minnaar zijn geliefde ho
ney noemt en niet schaat. Trou
wens, is het zoete genot van een
honeymoon niet veel intenser
dan dat van wittebroodsweken?
Ik denk het wel.
Jane Charlton en Jane Newdick:
Het vloeibaar goud dat Honing
heet. Uitg. Kosmos Z&K, prijs
39,90.
Uitgave van Uitgeversmaatschappij Zuidwest-Nederland B.V.
Directie:
D.H. Ahles en A.A.M. Verrest.
Hoofdredactie:
A. Verplancke - hoofdredacteur.
C. Hamans en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor:
Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229,4800 MB Breda.
0 076-5312311 Telefax 076-5312355.
Telefax redactie 076-5312512.
Telefax lezerscontact 076-5312330.
Rayonkantoren:
In Hulst, Terneuzen, Goes, Bergen op Zoom, Roosendaal,
Etten-Leur en Oosterhout. Zie voor meer informatie het
colofon in het editie-deel van deze krant.
Abonnementsprijzen via automatische incasso:
(tussen haakjes de prijs via acceptgiro)
maand 32,50 n.v.t.
kwartaal 93,50 97,50)
halfjaar 185,00 190,00)
jaar 367,00 377,00)
Voor posttoezending geldt een toeslag.
Fotoservice:
S 076-5312312.
Advertenties:
(tijdens kantooruren 8.30 -17.00 uur):
Rubrieksadvertenties:
a 076-5312313, telefax 076-5312340.
Grote advertenties:
uitsluitend a 076-5312300, telefax 076-5312310.
Geboorte- en overlijdensadvertenties:
maandag t/m vrijdag tot 16.00 uur
a 076-5312300, telefax 076-5312310.
zondag van 18.30 tot 20.30 uur
a 076-5312242 5312311, telefax 076-5312310.
Alle advertentie-opdrachten worden uitgevoerd onder
toepassing van de Algemene Voorwaarden van
Uitgeversmaatschappij Zuidwest-Nederland B.V.
alsmede de Regelen voor het Advertentiewezen.
Bankrelaties:
Postgiro 1114111 - ABN/AMRO rek. 520538447
De Stem op band:
Centrum voor gesproken lektuur a 0486-482345.
De Stem op internet:
http://www.dse.nl/stem
Copyright 1996 Uitgeversmaatschappij Zuidwest-Nederland B.V. Breda
BEZORGKLACHTEN
LEZERSSERVICE
ABONNEMENTENADMINISTRATIE
MA. T/M VRIJ. 8.00 -17.00 UUR
ZAT. 8.00 -12.00 UUR
Beëindiging abonnementen:
uitsluitend schriftelijk, 1 maand vóór het einde
van de betaalperiode, bij voorkeur
met vermelding van reden beëindiging.
(Anders automatische verlenging
met de voor u geldende betaalperiode)
HEINZ
LL 1
rTTCEgg1 S Wl VI li ij
Het weer ziet er
vandaag totaal
anders uit dan
tijdens de Twee
de Kerstdag. In
plaats van
droog, stabiel
winterweer met
een stralende
zon is het van
daag bewolkt en
vooral in het
westen en mid
den van het land
valt af en toe
sneeuw. Van
ochtend kan in
Limburg de zon
zich nog wel
even laten zien
maar ook daar
betrekt de lucht
al zal er weinig
of geen sneeuw
vallen. De zui
delijke wind is
over het algemeen matig, langs de Noordzeekusten eerst nog even
krachtig. Het blijft in het hele land licht vriezen. Vanavond trekt de
sneeuw naar het zuiden weg. De wind draait naar het noordoosten
en de temperatuur daalt naar 4 tot 6 graden onder 0. Voorlopig weet
de winter nog van geen wijken. Tot in het nieuwe jaar houdt de vorst
aan waarbij na het weekeinde de sneeuwkansen kleiner worden.
Weerrapporten 24 december 19 uur
Amsterdam
onbewolkt
-2 gr
Madrid
zwaar bew
9 gr
De Bilt
onbewolkt
-1 gr
Malaga
regenbui
....17 gr
Deelen
niet ontv
gr
Mallorca
weerlicht
....17 gr
Eelde
zwaar bew
-2 gr
Malta
licht bew
....20 gr
Eindhoven
onbewolkt
-2 gr
Moskou
zwaar bew
-16
Den Helder
-1 gr
gr
Rotterdam
onbewolkt
-1 gr
München
zwaar bew
-5 gr
Twente
-3 gr
Nice
regen
....13 gr
Vlissingen
-2 gr
Oslo
-3 gr
Maastricht
-3 gr
Parijs
-1 gr
Aberdeen
3 gr
Praag
-8 gr
18 gr
18 gr
15 gr
17 gr
Boedapest
-1 gr
Warschau
onbewolkt
-10
Bordeaux
zwaar bew
....12 gr
gr
Brussel
onbewolkt
-3 gr
Wenen
-5 gr
Cyprus
half bew
....20 gr
Zürich
-2 gr
Dublin
zwaar bew
4 gr
Bangkok
....32 gr
Frankfurt
onbewolkt
-2 gr
Buenos Aires
licht bew
....29 gr
Genève
zwaar bew
7 gr
Casablanca
zwaar bew
....17 gr
Helsinki
ijsnaalden
-6 gr
Johannesburg
licht bew
....30 gr
Innsbruck
0 gr
Los Angeles
half bew
....16 gr
Istanbul
....17 gr
New Orleans
regen
19 gr
Klagenfurt
-1 gr
New York
....13 gr
Kopenhagen
-1 gr
Tel Aviv
....23 gr
Las Palmas
half bew
....22 gr
Tokyo
onbewolkt
....10 gr
Lissabon
regenbui
....14 gr
Toronto
....10 gr
Locarno
zwaar bew
8 gr
Tunis
half bew
....27 gr
Londen
3 gr
Vancouver
sneeuw
-3 gr
Luxemburg
onbewolkt
-4 gr
Weersvooruitzichten van het KNMI, gemiddeld over Nederland:
voor
zonneschijn
in proc.:
neerslagkans:
minimumtemp.;
middagtemp.'
wind:
(Windrichting en windsnelheid gelden voor overdag boven open gebieden)
vrijdag
zaterdag
zondag
maandag
dinsdag
10
20
50
30
40
70
40
30
40
20
-3
-8
-4
0
0
0
-1
-2
Z4
VAR 3
VAR 3
NO 3
NO 3
VANDAAG/ Zon op: 8.48. Zon onder: 16.34, Maan op: 19.39. Maan onder:
09.56. MORGEN/ Zon op: 8.48. Zon onder: 16.34. Maan op: 20.40. Maan
onder: 10.26.
VANDAAG/ Bath: 04.42-16.56. Dordrecht: 07.01-18.57. Hansweert: 04.18-
16.28. Hoek van Holland: 04.05-16.15. Terneuzen: 03.42-15.57. Vlissingen:
03.25-15.38. MORGEN/ Bath: 05.17-17.33. Dordrechr: 07.10-19.10. Hans-
weert: 04.49-17.08. Hoek van Holland: 04.39-16.49. Terneuzen: 04.17-16.35.
Vlissingen: 03.59-16.16.
Groot-Brittannië en Ierland:
Rustig en vrijwel overal droog
weer. Hier en daar zon, ook
plaatselijk mist. Maxima van 3
graden in het oosten tot 8 in het
westen.
België en Luxemburg: Vrijdag
van het noordwesten uit
sneeuw, aan zee overgaand in
regen. Zaterdag vooral in de
Ardennen nog af en toe
sneeuw. Maxima van plus 4
graden aan zee tot -3 in de Ar
dennen.
Noord- en Midden-Frankrijk:
In de zuidwestelijke departe
menten perioden met zon en
droog, in de nacht en ochtend
kans op mist. In het noorden in
de loop van vrijdag, in het oos
ten zaterdag, af en toe sneeuw,
aan zee overgaand in regen.
Middagtemperatuur vrijdag
van 3 graden aan zee tot -4
landinwaarts.
Zuid-Frankrijk: Vrij rustig
weer met zonnige perioden en
vrijwel overal droog. Zaterdag
wat meer bewolking. Middag-
temperatuur rond het vries
punt, in het uiterste zuiden tus
sen 5 en 10 graden. Tempera
tuur op 2000 meter hoogte in
de Alpen rond -8 graden.
Spanje: Droog en veel zon,
maar aan de Costa's in het zui
den en zuidoosten ook wolken
velden. In de nacht en ochterid
plaatselijk mist. Zaterdag in
het westen toenemende bewol
king en vooral in het zuidwes
ten later enkele pittige regen
en onweersbuien. Middagtem
peratuur van 8 graden in het
noordoosten tot 17 in het uiter
ste zuiden.
Canarische Eilanden: Vrijdag
meer bewolking en enkele ste
vige regen- of onweersbuien.
Zaterdag bijna overal droog en
zonnige perioden. Middagtem
peratuur rond 22 graden.
Mallorca en Ibiza: Af en toe
zon, maar ook kans op een bui.
Fris met een middagtempera
tuur van ongeveer 14 graden.
Italië: Vrijdag vooral aan de
Adriatische kust en in de
Apennijnen erg veel wind, van
tijd tot tijd sneeuw, aan zee ook
regen. In het noorden en langs
de westkust droog en vrij zon
nig. Zaterdag rustig weer met
wolkenvelden en plaatselijk re
gen, in het noorden en in de
heuvels sneeuw. Vrijdag koud
met maxima tussen -1 en 3 gra
den, in het zuidwesten tussen 5
en 10. Zaterdag in het zuiden
iets hogere temperaturen.
Duitsland: Vrijdag eerst zon, in
het zuiden plaatselijk mist. In
de middag en avond van het
noordwesten uit sneeuw. Za
terdag bewolkt en af en toe
sneeuw, later in het noorden
droog en opklaringen. Middag-
temperatuur van -2 graden in
het noordwesten tot -8 in het
zuidoosten en zaterdag in het
noordoosten.
Oostenrijk: Vrijdag vrij zonnig,
daarna wolkenvelden en af en
toe sneeuw. Zeer koud met 's
middags in de lager gelegen ge
bieden matige, lokaal strenge
vorst. Temperatuur op 2000
meter hoogte vrijdag rond -10
graden, zaterdag rond -13.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
TELEFOONTJE
ABC
Bij dit spelletje bellen we een
Op elke regel dient een woord van vier een van vijf en een van
zes letters te worden ingevuld. Het woord van vijf letters
bestaat uit de letters van het voorgaande woord plus 1, het
woord van zes letters bestaat uit de vijf letters van het voor
gaande woord plus 1. Als de hele puzzel juist is ingevuld, vor
men de letters in de vet omlijnde kolom een woord.
1. Bedwelming - koord - beoordelaar; 2. verstand - scheepsexploitant -
hoeder; 3. getroffen - tap - kledingstuk; 4. slotwoord - schatten - zee
macht; 5. huisdier - trottoir - Hongaarse grassteppe; 6. metalen bak -
takel - Europees land; 7. gekookt - visbeentje - borg; 8. grondsoort -
gering - zilverkleurig metaal; 9. loot - rustig - muziekgezelschap; 10.
deel van de voet - bouwmateriaal - keurig.
SJFS
bekend persoon. Zijn of haar
naam is in het telefoonnummer
verstopt. Een 2 in het nummer
staat voor de letter A, B of C etc.
Wie bellen we?
2-5-2-3-7-8 9-3-7-8
Oplossingen van dinsdag:
Cryptogram:
Horizontaal: 1. Spraak; 7. buurt; 8.
rozen; 9. selva; 10. stut; 11. gezien;
12. talrijk.
Vertikaal: 2. Petra; 3. aanzet; 4.
kornet; 5. ibis; 6. muilezel; 10. snik;
11. gat.
Letterraadsel:
Het gezochte woord luidt:
"voor-dr-acht".
ONTDEK DE VERSCHILLEN
BOES
pueq 'dfiduaBaj 'uaAoq uauajs hoqoj uba uue 'pjoqjeds b|au Jmjoine 'jeepB uba Tuesjljz 'puoiu 'dop|S!Al
Den Haag (anp) - Na
vol rampspoed heeft
Beatrix in haar kerst
de nadruk gelegd op i
werking.:
Volgens de vorstin sc
pijn juist in deze per
mensen die door de doo
dierbaren zijn gescheit
worden feestdagen zone
de. De gedachten gaan t
vroeger, toen zij er nog
In haar rede verwees B
direct naar de grote or
die Nederland in 1996
komen: onder meer t\
vliegrampen en een vijft
Q
i
3
Van onze verslaggeve
Bergen op Zoom -
lq^de hij zijn vingei
^ere plekken van
vaartsmaatschappij
malige kapelaan ui
ven, Tiny Muskens,
bisschop van Breda
Staande voor het alt
Gertrudiskerk in E
Zoom, waar hij twee
den tot opvolger
Ernst werd gewijd, n
tijdens de nationale
met kerst op voor de a
wereld.
Dat de bisschop zich 1
de zwakkeren in de sa
aantrekt, was bekent
roemruchte uitspraai
stelen van een brood
moe' hoog op de polit
da en werd Muskens d
nima als een verloss
harten gesloten.
Maar zijn bekomme
verder dan hun social
ting. Ook voor de gen
de welvaart heeft Mi
boodschap, zo bleel
kerstpreek. Zij zijn vo
in de ban geraakt van
tuur van de markt', w
altijd 'sneller, beter,
meer' ipoet worden,
wordt pns ontnomei
leerde qle prelaat.
Velen zjjn in de leer v
nomisphe groei, gelo:
helep4e werking erva
bij dq evolutie van de
zo dqceerde hij. De r
ger ijij wijze van waa:
Vqn onze Haagse redacti
Den Haag - De vijftiei
pig voldoende capaci
dotterbehandelingen
is mogelijk uitbreidinj
Dat schrijft ministe:
(Volksgezondheid) in h
ningsbesluit bijzondere
ties aan het hart', dat z<
aan de Tweede Kamer
stuurd.
Borst zegt nog niet te we
neer uitbreiding van di
teit nodig wordt.
De schattingen over de
het aantal hartingrepi
sterk uiteen.
Borst vindt dat de viji
kenhuizen die hartoper,
richten zich efficiëntei
gaan organiseren. Zo vt
de hartcentra de onderl
wijzing beter regelen,
den uniform registrere
spraken maken over r
wachttijden voor nie
gevallen.
Daarnaast laat de bewi
we onderzoeken of regie
Lf
Den Haag (anp) - De
ningen maandag deet
school El Inkade, kan
beidsvoorwaarden vai
nen ze op een goedkoj
Dat vrezen de Tweede-!
den Cornielje en Passtc
dën WD). Ze hebben
cretaris Netelenbos (O:
dinsdag om ophelder
vraagd over de gevolge
uitspraak.
De rechter keurde de on
wagen van zeven doce
de school goed, omdat ht
bestuur zonder overleg
Paald dat zij onder
moesten geven in lange
geen make-up moe
Pruiken. Door de gang
kantonrechter krijgen d
ien een wachtgelduitke
ze zelf ontslag hadden j
zouden ze slechts voor e
bfjstandsuitkering in
klng komen.
