de stem
r
De veelzijdigheid van bakeliet
Nederland is wereldkampioen flessen inzamelen
s
m
E1
Aardewerk
Lichter
Spreiden
bedtexitel
a goed
Expositie in Amsterdam over een van de oudste plasticsoorten
Ronde hoeken
Opvallend
1996 D2
an van Veen
Erik van der
irs (saxofoon)
;en en Neder-
wind brengt
3gistratie van
de afgelopen
00)
nembers Love
peelfilm uit
irles Matthau.
len Burstyn,
Ryan Todd en
Oma Lil Bur-
derverkalking
lar ziekte de
ïaar geliefde
igenjarige Ja-
Met behulp
ar begripvolle
nd, gaat ze de
lag aan.
,20)
ipaanse speel-
gie: Pedro Al-
ollen: Victoria
iredes en Mi-
:ca is de pre
en nieuwspro-
todrileense tv
deerd door de
haar moeder,
dood gevon-
Rebecca tot
de natie op tv
E.
(.00)
Amerikaanse
8. Regie: Noel
lien: Anthony
V Weld en Be-
lennis heeft in
zeten vanwege
en van het huis
larbij de vrouw
jekomen. Nu is
jk op vrije voe-
j de zeventien-
Stepanek ont-
j zijn verleden
hij vertelt haar
m agent is. Sue
wraakzuchtig
neer zij haar
pt ze een sabo-
>ij ze een bewa-
iede vermoordt.
Es niet voor te-
moeder te do-
|d schuift ze op
,00-02.25)
plop! Daar gaat weer een
fles grand cru. Of een
stevige Moet Chandon
bij een feestelijke toost.
December is nu eenmaal
een maand dat er veel te
vieren valt. Dat is ook te
zien aan de glasbakken
die deze weken voller zit
ten dan ooit. En bij de
supermarkten waar de
kratten met leeggoed elke
dag groeien. Hoe zit dat
eigenlijk met al dat glas
werk en statiegeld? En
waarom gooit iedereen zo
veel troep in de glasbak,
vooral in de koker van
bruin glas?
VRIJDAG 27 DECEMBER 1996
Decembermaand,
glasbakmaand
Door Hans van Alebeek
federland is wereldkampioen
glasbak gooien'. Al jaren, met de
Zwitsers als goede tweede. Met
de stiching Promotie Glasbak als
bondscoach wordt er alles aan
gedaan om die koppositie vast te
houden. Want het kan altijd nog
beter. Nu al worden acht van de
tien potjes, flessen of glazen (zon
der statiegeld) weer keurig in de
glasbak gekieperd. Maar het stre
ven voor het jaar 2000 is 90 pro
cent recycling. Ofwel: 9 van de 10
flessen in de glasbak.
De glasbak in Nederland is nog
geen 25 jaar oud. Haarlem was de
eerste gemeente die in 1972 een
proef nam met een glasbak: een
veredelde puincontainer met
deksel. Toch duurde het nog zes
jaar voordat heel Nederland
voorzichtig kennismaakte met de
eerste generatie glasbakken: de
overmaatse 'gele kaasblok'. Ge
hoopt werd dat het hergebruik
van glas zou kunnen stijgen van
iOnaar 100 miljoen kilo per jaar.
In die jaren belandde nog zo'n
400 miljoen kilo glas gewoon op
devuilstort.
Wie naar de meest recente cijfers
kijkt, kan zoiets bijna niet meer
geloven. Vorig jaar bij voorbeeld
kwam van de 425 miljoen kilo
'eenmalig glas' maar liefst 342
miljoen kilo via de glasbak weer
terug bij de fabrikanten: iets
meer dan 80 procent. Van die
berg scherven was ook meer dan
de helft (52,9 procent) al keurig
gescheiden op kleur: wit, groen of
bruin. Met dank aan het glasbol
letje dat de gele glasbak geleide
lijk aan het verdringen is.
Scheiding van glas is met name
belangrijk voor de fabrikanten
die er weer nieuwe flessen en pot
jes van moeten maken. Ter illus
tratie: twee groene flessen in een
container met wit glas maken de
hele bak ongeschikt om er op
nieuw wit glas van te maken.
Vandaar ook dat de recyclingbe
drijven zelf systemen hebben uit
gedokterd om het glas op kleur te
kunnen scheiden. Bij het bedrijf
Maltha in Dinteloord gebeurt dat
onder andere met laserstralen die
de lopende band met glasresten
aftasten en alle 'foutjes' eruit
halen.
Bij Glasrecycling Waalwijk heb
ben ze nog gewoon twee manne-
Vorig jaar bij voorbeeld kwam van de 425 miljoen kilo 'eenmalig glas' maar liefst 342 miljoen kilo via de glasbak weer terug bij de fabrikanten: iets meer dan 80 procent.
tjes die de missers van de glas-
bakgooiers corrigeren. Bij dit be
drijf in Waalwijk komt zo'n jaar
lijks zo'n 60 tot 65 miljoen kilo
glas terecht. „Wij hebben geen
lasers nodig omdat in dit deel van
Nederland er vrij goed op kleur
gesorteerd wordt," vertelt be
drijfsleider Theo van der Lee.
Maar dat neemt niet weg dat er
nog heel veel rotzooi tussen het
glas uitgevist moet worden: dek
seltjes, plastic flessen, kurken,
papier en blikjes.
Maar een van de grootste proble
men is toch wel het porselein en
aardewerk (jeneverkruiken!) dat
in de bolletjes verdwijnt. „Van
een volle glasbol is gemiddeld 40
procent wit, 40 procent groen en
20 procent bruin," rekent Van
der Lee voor. „Maar met name bij
het bruine glas vinden we onge
looflijk veel troep. Op 1.000 Itilo
bruin glas, treffen we gemiddeld
toch wel zo'n 50, 60 kilo porselein
aan. Dat is dieptriest." Zegt de
bedrijfsleider, want het glas dat
hij aan de glasfabrikanten levert
mag maximaal maar 5 gram por
selein per 100 kilo bevatten. „In
derdaad, het zou een aparte voor
lichtingscampagne waard zijn
om de mensen erop te wijzen dat
ze kopjes en serviesgoed niet in
de glasbak moeten gooien."
Zelfdiscipline van de consument
en nog betere scheidingstechnie
ken zullen sowieso nodig zijn om
het doel voor het jaar 2000 te ha
len. Een hergebruik van 90 pro
cent is immers niet niks. De in
dustrie doet er intussen ook alles
aan om het gebruik van glas te
rug te dringen. Minieme wijzigin
gen kunnen vaak al flinke bespa
ringen opleveren.
Zo maakte Albert Heijn dit jaar
de glazen potten Perla oploskof-
fie 25 procent lichter, goed voor
een besparing op jaarbasis van
64.000 kilo glas. Heinz deed het
zelfde met de potjes sandwich-
FOTO MARC BOLSIUS
spread. Niemand heeft het ge
merkt in de supermarkt maar
jaarlijks scheelt dat wel 154.000
kilo glas. Door dit soort ontwik
kelingen is het totale aantal kilo's
'weggooi-glas' de afgelopen jaren
gestaag gedaald en zit nu op het
niveau van 1986.
En dan hebben we het nog niet
gehad over al het glaswerk dat
dankzij het statiegeld nooit de
glasbak bereikt. Het Centraal
Bureau Levensmiddelen (CBL)
heeft geen exacte cijfers over het
aantal flessen dat in Nederland
in omloop is maar woordvoerder
René Roorda schat dat het al
gauw om ettelijke miljoenen fles
sen gaat. In de drukke december
maand zonder twijfel nog veel
meer.
En al die flessen en kratjes ko
men, na een gemiddelde 'leeg-
maaktijd' van enkele weken,
weer allemaal terug bij de onge
veer 7.000 supermarkten die bij
het CBL zijn aangesloten. Zij zijn
immers de grootste innemers van
leeggoed.
Verborgen achter de lopende
band van de vertrouwde flessen-
automaat (kosten: 30.000 tot
40.000 gulden per apparaat)
wordt op dit moment druk onder
handeld over een hogere vergoe
ding voor de kosten die de super
markten moeten maken om alle
lege kratten weer bij de fabrikant
terug te krijgen. Nu is het nog zo
dat een supermarkt per krat (fris
of bier) 0,30 cent extra moet be
talen. Dat geld krijgt hij weer te
rug van de fabrikant als die zijn
krat, keurig gesorteerd en wel,
weer terugheeft. Maar de super
markten zeggen nu dat ze verlies
lijden op die zogeheten VBR-hef-
fing (Vergoeding Behandeling
Retour-emballage)
„Wij hebben uitgerekend dat een
supermarkt aan een krat fris of
water aan handling 2,12 kwijt
is," zegt CBL-woordvoerder
Roorda. „We leveren dus per krat
geld in." Dat wordt volgens hem
vooral veroorzaakt door alle fles
sen die in het 'grijze circuit' ge
kocht worden (snackbars, tank
stations, sportkantines) maar bij
de supermarkt ingeleverd wor
den.
Met ingang van februari wordt de
VBR-heffing opgetrokken naar
ƒ1,- per krat fris of water. Voor
bier blijft het voorlopig nog 0,30
cent want daar speelt het pro
bleem minder: bier wordt over
wegend in kratjes gekocht en in
kratjes weer ingeleverd. Het ge
doe met losse flesjes is dus veel
minder. „Maar ook hier zijn we
aan het rekenen", zegt Roorda.
Op termijn'willen de supermark
ten dat de hele emballaga-afhan-
deling kostendekkend wordt. Als
dan ook nog het 'grijze circuit' de
VBR-heffing gaat betalen, kun
nen de supermarkten misschien
de prijzen van (fris)drank wel
gaan verlagen, stelt Roorda.
Maar voorlopig zal er niemand
een fles minder kopen om de
feestdagen door te komen. De
cember is nu eenmaal glasbak
maand, aldus de stichting Pro
motie Glasbak. Hun advies luidt
dan ook: ga niet met zijn allen te
gelijk naar de glasbak maar
spreid het aanbod.
Maar ja, dat doen de mensen ook
niet als het om hun kerstinkopen
gaat. En dus staat iedereen vol
gende week weer te zuchten in
die lange rij voor de kassa en
staat er enkele dagen later een
zelfde lange rij lege flessen naast
de eivolle glasbak.
Want wereldkampioen zullen we
blijven.
om 7.30 Goedemorgen
gesprek; 9.50 Plein pu
tte...; 12.05 Hier en Nu
ig op 5: 12.30 Rondom
kument op 5.14.02 Tul-
Schuim en as. NPS: 17.®
PvdA. NMO: 18.08 Actu-
programma (Arabisch).
(Turks). NPS: 19.00
(Turks). 13-45
(Marokkaans en Ber-
'actualiteiten (Chinees),
cai yam. 21.30 lyi haber-
>ja (Er is hoop). VPRO:
iden met om ca. 22.04
ca. 23.00 Rudi Fuchs op
.45 Deweeksluiting
«v,
45091 Fax: 5214114
L'IJ,
'g in
'fxtiel
'Deze infrarode straallamp is een van de tweeduizend bakelieten
Voorwerpen uit de collectie van Frits Becht.
Bakeliet is een van de
oudste plasticsoorten in
de wereld. Vanaf de jaren
twinitig werden er tallo
ze gebruiksvoorwerpen
van gemaakt, die nu ra
zend populair zijn bij
kunstverzamelaars. Tij
dens de exopositie Van
gebruiksvoorwerp tot
verzamelobject in de Am
sterdamse Beurs van Ber-
lage zijn er ruim twee
duizend bakelieten voor
werpen te bewonderen.
Door Anja Sparidaans
Wie aan bakeliet denkt, denkt
aan de jaren twintig. In die tijd
werd deze kunststof ontwikkeld
in de Verenigde Staten. Het is één
van de oudste plasticsoorten in
de wereld en diende destijds als
grondstof voor talloze gebruiks
voorwerpen. Er werden onder
meer radio's, luidsprekers, stof
zuigers, dienbladen, tabaksdozen
en klokken van gemaakt.
In de Beurs van Berlage in Am
sterdam zijn tot en met zondag 9
februari tweeduizend van derge
lijke gebruiksvoorwerpen ten
toongesteld onder het motto Van
gebruiksvoorwerp tot verzamel
object. Het is een groot deel van
de collectie van de bekende
kunstverzamelaar Frits Becht,
die al jaren bakeliet verzamelt.
Zijn verzameling was voor het
eerst te zien in 1981 in Museum
Boijmans Van Beuningen. Inmid
dels is de collectie aanmerkelijk
gegroeid en momenteel is het één
van de grootste bakeliet-verza
melingen in Europa.
De collectie van Frits Becht is
niet eenduidig en bestaat uit alle
denkbare voorwerpen; van haar
droger tot ventilator en van luid
spreker tot stopcontacten. Bo
vendien zijn de voorwerpen af
komstig uit verschillende landen
en uit verschillende tijdvakken.
Desondanks vertonen de ge
bruiksvoorwerpen belangrijke
overeenkomsten. Zo zijn alle
voorwerpen donkerbruin van
kleur en hebben ze altijd ronde
hoeken. Bovendien roepen bake
lieten voorwerpen onmiskenbaar
een sfeer van gezelligheid op.
Volgens de Stichting De Beurs
van Berlage, die de tentoonstel
ling Van gebruiksvoorwerp tot
verzamelobject organiseert, is de
belangstelling voor bakelieten
voorwerpen de laatste decennia
enorm gestegen. „Bakeliet was in
de eerste helft van deze eeuw
vooral een goedkoop materiaal,
Deze Busch uit 1949 is een van de eerste televisietoestellen. Dit apparaat werd gemaakt uit bakeliet.
bedoeld voor massaproductie.
Bakeliet werd gezien als een goe
de vervanging voor voorwerpen
die anders gemaakt zouden zijn
van duurdere grondstoffen zoals
bijvoorbeeld hout," stelt de stich
ting.
Het was destijds, kortom, be
paald geen materiaal waar ont
werpers belangstelling voor had
den. „In de tweede helft van deze
eeuw begonnen steeds meer men
sen echter de schoonheid en vin
dingrijkheid te zien van deze een
voudige gebruiksvoorwerpen."
Sommige voorwerpen zijn zelfs
wereldberoemde voorbeelden
van goed design geworden. Een
goed voorbeeld daarvan is de
Franse Jumo burealamp die on
langs weer in productie is geno
men. Ook één van de eerste tele
visietoestellen, de Busch uit
1949, is op de tentoonstelling te
bewonderen evenals de gewilde
Kodak Brownie 127. Een andere
eyecatcher is de Duitse Volksem-
pfanger uit 1933.
Eveneens opvallend is het ei-vor-
mige scheerapparaat van Philips
dat is ontworpen door L.C. Kalff.
Het is overigens uitzonderlijk dat
de ontwerper ervan bekend is,
want de meeste bakelieten voor
werpen zijn anoniem. Verder zijn
er onder andere sierlijke ther-
moskannen uit 1925 te bewonde
ren en een verbazingwekkende
serie reisstrijkijzers.
Wie deze bijzondere tenstoon-
stelling bezoekt, kan bovendien
alle mogelijke informatie krijgen
over bakeliet. Zo wordt verteld
hoe deze kunststof gemaakt
werd, wie de uitvinder ervan was
en waarom de hoeken van bake
lieten voorwerpen altijd rond
zijn.
De tentoonstelling Van gebruiks
voorwerp tot verzamelobject is
tot en met 9 februari te bekijken
in de Goederenbeurszaal van de
Beurs van Berlage, Damrak 243 in
Amsterdam. De tentoonstelling is
elke dag - met uitzondering van
Nieuwjaarsdag - geopend van
11.00 tot 17.00 uur. Toegang:
12,50 gulden en voor gezinnen 30
gulden.
:-4T. -fuïi ?3,1» vD20.»Oil
