Weekend
Toch nog een
uitmuntende
kerst
Een roemrijk kuststation wordt verdrongen door de satelliettelefoon
DE STEM zaterdag 21 december 1996 E2
DE STEM
Kuststation Scheveningen Radio
is al 92 jaar een baken op zee.
Vissers, de grote en de kleine
vrachtvaarders, jachtschippers:
allemaal zijn ze vertrouwd met
de weerberichten, de verkeers
lasten op elk uur, de storm- en
andere waarschuwingen. En als
de schepeling dringend contact
met het thuisfront zoekt - of
omgekeerd -, dan is daar als
vanouds 'PCH' om het telefo
nisch contact te leggen.
Maar hoe lang nog? Over de
neergang van de aloude scheeps-
radio en de opkomst van de
lucratievere satellietcommuni
catie. En over de zakelijkheid
bij moedermaatschappij PTT
Telecom, waar de nostalgie van
een roemrijk kuststation niet
telt.
Casablanca
Meeluisteren
Markt r
Door Dirk Vellenga J
Half november was hij er al mee begonnen.
Met 250 kaarsjes kon je geen enkel risico ne
men. Vorig jaar moesten ze Kerstmis een halve
dag uitstellen, omdat de snoeren van de ver
lichting onontwarbaar bleken. Daarom ont
ruimde hij deze keer de zolderkamer, opende
de doos met kaarsjes en begon de strengen uit
te leggen over de vloer. Elke avond na het eten
snelde hij naar boven en ontwarde hij het vol-
gêndê stukje vsn de meterslsnQe knoop
Er waren momenten dat hij twijfelde aan het
welslagen van zijn onderneming. Snoeren
splitsten zich en kruisten andere draden op
een onmogelijke manier. Dan was hij in staat
zijn moonboots uit de zolderkast te halen en
de lichtjes bij tientallen tegelijk te verpulveren.
Maar hij bleef kalm, besloot een hele zondag
door te werken en op dag dat de kerstboom
gekocht zou worden, was de klus geklaard, tot
zijn eigen verrassing.
Op een mistige ochtend reed hij met de kinde
ren naar een boer die levende bomen aan
bood. Een scharrelboom wilde hij uiteraard.
Een boom die minstens twee meter ruimte
heeft gehad om tot volle wasdom te komen.
Elke boom met minder levensruimte was bruin
van binnen en vee! te zwak om op eigen kracht
het nieuwe jaar te halen. Het was schandalig
hoe miljoenen dennen behandeld werden!
De boer spitte voor hen een feestelijke stam uit
de aarde. De kinderen waren opgetogen, dit
was de mooiste boom van Nederland. Heel
wat beter dan die uitgehongerde, verzuurde
sparren en die chemisch opgelapte struiken die
je in de supermarkt zag. Hij betaalde 25 euro,
kluit inbegrepen.
Hij nam een dag en een nacht om de 250 licht
puntjes tussen de naalden te peuteren. Zijn
vrouw had haar eigen besognes, in verband
met haar kerstproject belde ze regelmatig, (li-
bertel) met een vriendin in Florida. Ze moest en
zou twee muren in de kamer besmeren met
een mengsel van klein en stro volgens een oer
oud procédé uit Oost-Senegaf om de sfeer van
een authentieke stal te creëren. Met de stevig
heid van het smeersel wilde het nog niet luk
ken, ondanks uitgebreide adviezen van de
vriendin in Florida.
„Bijna perfect", zei de man. Zijn kinderen volg
den hem verbaasd. Bijna perfect? „Er ont
breekt iets", ging hij verder, nog even geheim
zinnig. „De sfeer van vroeger, daar gaat het
om", zei hij, want hij behoorde tot een gene
ratie die nog besefte dat het Kerstfeest een
zorgvuldig geplande terugval is naar die oude,
vertrouwde wereld van tochtige hutjes in de
sneeuw, geslachtsarme engeltjes met valse
trompetjes en verkleumde kerstdwergen met
zielige ogen Om kort te gaan, de jaarlijkse
hang naar een tijd waarin mensen baden voor
een betere toekomst.
„ik moet nog evéfïïets halen", zei hij. De kin
deren keken even op. Ze zaten met hun reken
machientje de X-mas-mailtjes te tellen die dit
jaar waren binnengekomen. Terwijl ergens
elektronisch Stille Nacht klonk, en dan tien
keer per minuut, ging hij naar de garage en
kwam hij terug een ronde doos in spiegelend
papier. „Allemaal de ogen dicht", riep hij. De
kinderen deden het met enige tegenzin. Eigen
lijk, hadden ze vandaag even naar Disney
World bij Parijs gewild. Met de HSL kostte het
maar 69 euro per persoon, inclusief alle ver
snaperingen.
Vader scharrelde rond de boom, ze hoorden
geritsel en getingel. „Ja, klaar!", riep hij.
Ze moesten goed kijken met hun computer
ogen. Toen zagen ze hier en daar iets glinste
ren tussen de takken. Het waren guldens, aan
smaakvolle, zilverkleurige lintjes. Oude, harde,
Hollandse guldens. Hij had ze keurig over de
hele kerstboom verdeeld. „Ooooooh", riepen
de kinderen. „Wat een geinige rondjes." Hij
voelde zich omarmd door warme herinnerin
gen. Hij was moe, Kerstmis was elke keer weer
een gigantische operatie. Maar hij was dik te
vreden. Tranen lagen als dubbeltjes op zijn
wangen.
Poëzie en het grote p
de onmogelijke comb
en zoute haring. 6e
vooreen kleine sekte,
den die met eikaar gee
hoeven dan een zondt
kerk. Een normale
heeft een oplage van
beste geval duizend
honderd worden er
gaan naar pers, fami
sen. De rest verstoft d
piermoien.
Maar dichters zijn er
Het werk wordt niet
wel gevolgd. De ven
vorm. Ook buiten de
wa Szymborska ontvir
de literatuur. In de P
grote uitstalling van f
ciale cursussen aan v
in gemeenschapshui;
oeuvre van een dikke
te lezen. Wel een eer
van haar gedichten
band, maar onvollec
Poolse ultgeversweref
se en energie om alk
gen. De markt is tevre
maar niet met een s
hoogtepunten van d
kwam volledig en me
afgereisde televisiep
streeks op het scherm
In de huiskamers zat i
belangrijke avond. He
meld dat de hele vc
besteed was aan het
reaten van hoe te bt
waardigheidsbekleder
de plechtigheid voor
Szymborska zo'n aar
dingsvermogen betek
plande signeersessie
af had moeten zegg
stonden interviews n
vanuit Warschau naar
vaderland terugkeren
attachée, die door de
gevraagd was haar te
onwennige tocht doo
protocol.
Toch wisten de twee
tv-journalisten niet g
aan de landgenoten
niets over Szymbork,
zeer overzichtelijke w
moeizame publicatiee
verzen of over de i
poëzie en nog minde
ditie waarin Szymb
worden. De enige op
goede wil als letterki
kon worden betrof h'
Nobelprijswinnaars v
Sienkiewicz in 1905,
in 1924, Czeslaw IV
Wislawa Szymborsk
schrijven in Polen rr
van uitzonderlijk nivr
dacht wordt dat inti
Gombrowicz, Brandy
kroond zijn.
Verder armoe troef,
den de hele avond
haald van een ondar
onhandig onprotocc
bare oude dame, va
nen met studenter
naar het spreekgest
de Zweedse koning
schoof voor het ban
ge sigaret die ze op t
de taxi meteen wee
keurige, Franse dan
dezelfde incorrecte
woord. Szymborska
sloot dus met mere
klonk als tak en doo
vers daarom als 'ja'
terwijl de dichteres
niets anders deed de
wel zeggen, Frans, f
De Poolse media we
van Szymborska's w
se. Die waren perple
voor hun volstrekt
Krakau bekend gen-
Poolse immigrant c
boek leest, moest t
den. Anders zou er
zijn in de krant dan
demie aan persberic
Hoe anders in Duits!
naallezers weliswaa
Wislawa uit te spre
wafwaf, maar een
poëzievoordrager h
De naam Szymborsk
dagochtendontbijt,
liep naar zijn boeke
signeerde bloemlez
schijn en las op de
openviel een gedicl
ties in een stoet bec
Szymborska bleek a
in Berlijn geweest
haar exposeerde
rijen. Voldoende aar
minnaars om de sch
gen en haar te laten
handel van enige a
zen wordt, blijkt de
te kunnen nemen v
De radio-telegraafbediening van Radio Scheveningen zoals deze er in 1931 uitzag in het vorige gebouw bij de sluizen van IJmuiden. foto archief de stem
Wie roept Scheveningen Radio?
Door Arthur't Hart
nallo alle schepen, alle seheperi,
alle schepen, hier Scheveningen
Radio met de verkeerslijst."
Het is vijf over twaalf. In de grote, morsig-
ouderwetse controlezaal op de vierde etage
van het hoofdpostkantoor in IJmuiden gaat,
zoals ieder uur, de lijst met roepletters de
lucht in van schepen waarvoor een telefoon
gesprek is aangevraagd.
De vrouwelijke operator herhaalt de oproep
in het Engels en vervolgt: „Er is telefoonver
keer voorhanden voor de Papa Delta achten
veertig tweeendertig, de Papa Foxtrot ach
tentachtig zevenentachtig, de..." De traffic
list is maar kort: oproepen voor een handjevol
schepen. Die antwoorden niet eens, in elk ge
val niet direct. Weer eens niet geluisterd.
Natuurlijk, het is winter en dat is - nu de
meeste jachten en veel vissers uit de vaart zijn
- altijd een stillere periode. Maar tegenwoor
dig is het wel erg rustig bij 'PCH', de morse
code van Scheveningen Radio waaronder het
station ook bekend staat. Vroeger zaten in de
ze zaal wel tientallen telegrafisten en telefo
nisten achter hun schakeltafels, vanmiddag
wordt het werk door vijf man (of liever ge
zegd voornamelijk part-time vrouw) gedaan.
„Het is de dood in de pot, een aflopende
zaak," fluistert een operator zonder dat zijn
baas van PTT Telecom het hoort. „Nog twee
jaar en het is hier voorbij," sombert hij.
Op het schakelpaneel van de operatrice licht
het lampje op van een van de kortegolf-kana-
len van Scheveningen Radio. Werk aan de
winkel, een schip zoekt contact. Ze komt erin
met de standaardformule: „Wie roept Scheve
ningen Radio, who's calling Skevningen Ra
dio?"
Tussen het gefluit en gepiep door meldt zich
de Casablanca, een Nederlands schip duizen
den mijlen ver, ergens op de oceaan. De kapi
tein wil bellen met zijn reder aan de wal en
geeft het telefoonnummer door. Geroutineerd
draait de operatrice het nummer en legt de
verbinding. Als het gesprek tussen wal en
schip is beëindigd, sluit ze het radiocontact
met de Casablanca af op de vertrouwde ma
nier: „Casablanca, dat was een gesprek van
zes minutei}. Nog een goede wacht. Over en
uit."
Dat een Nederlands vrachtschip zich meldt
over de krakende kortegolf is tegenwoordig
bijna een unicum. De handelsvaart van de
Westerse landen is massaal overgeschakeld
op communicatie via de Inmarsat-satellieten,
sommige grote vissers hebben die apparatuur
ook al aan boord. Daarmee kun je naar belie
ven en met een glasheldere ontvangst telefo
neren, faxen of computerbestanden verzen
den en ontvangen. En Scheveningen Radio en
haar operators komen er niet aan te pas.
Scheveningen Radio is ook de scheepscom-
municatie dichter bij huis grotendeels kwijt
geraakt. Sinds de jaren '50 dient daartoe de
marifoon: de VHF-scheepszender en -ontvan
ger voor de korte afstand, tot zo'n 30 zeemijl.
Daartoe beschikt Scheveningen Radio langs
de kust en in het binnenland over een netwerk
van zenders en ontvangers, centraal bediend
vanuit het IJmuidense hoofdkwartier.
Maar de doorsnee binnenvaartschipper belt
allang niet meer met de wal via zijn marifoon
en Scheveningen Radio - die pakt gewoon z'n
GSM-zaktelefoon. Voor de visser en de
vrachtboot geldt meestal hetzelfde. (Zolang
ze althans in of vlakbij de haven zijn, want op
zee valt de GSM vrijwel direct weg.) De jacht
schippers hebben er wat langer over gedaan
om te ontdekken dat je aan boord recht
streeks, snel en discreet kunt bellen en gebeld
worden. Maar nu schaffen ook zij zich een
GSM'ertje aan. Heb je er in de auto ook nog
wat aan.
De oudere operator die achter de VHF-scha-
keltafel zit, heeft dus alle tijd voor een bab
bel; de lampjes op zijn paneel zijn gedoofd.
„Ja, vroeger... toen kwam je vaak handen te
kort om de knoppen te bedienen. Maar dat is
verleden tijd." Heel andere vraag: luistert hij
eigenlijk wel eens mee met de gesprekken die
hij tot stand brengt? „Nou, eh, dan moet het
wel erg smeuïg wezen, hoor. Maar inderdaad,
als ze bijvoorbeeld enorme heibel met mekaar
maken... dan wil je het wel eens aanhoren,
ja-"
Het lampje van kanaal 28-Rotterdam gaat
branden. De operator zet z'n koptelefoon an
nex microfoon op; een paar snelle handelin
gen met de knoppen. „Wie roept Schevenin
gen Radio?"
Een Russisch vrachtschip in de Rotterdamse
haven, zo blijkt. Wil bellen met een scheeps-
bevoorrader. Het gesprek wordt in steenko
len-Engels gevoerd, ik luister mee. Dat is een
ander nadeel van traditionele communicatie
via de ether: in de controlekamer van Scheve
ningen Radio en op elk schip met een
zend/ontvangstinstallatie kan ieder gesprek
worden gevolgd.
Scheveningen Radio, eens een vaderlandse
trots, is er tegenwoordig nog voornamelijk
voor schuiten uit derderangs-scheepvaartna
ties, is de trieste conclusie. Turken, Russen,
Roemenen, Chinezen en Nigerianen zijn nu de
voornaamste klanten. Plus een slinkende
groep viskotters, kustvaarders en jachten
waarvoor satelliet-apparatuur te duur is en
de GSM niet ver genoeg reikt.
Moedermaatschappij PTT Telecom, driftig
timmerend aan de commerciële weg, heeft
zich volledig op de veranderende markt en
techniek ingesteld. Scheveningen Radio is
geen zelfstandige dienst binnen PTT meer,
maar moest onderdeel worden vdn de nieuwe
PTT-onderneming Station Twelve. Die heeft
zich op de satelliettelefoon en aanverwanten
gestort. Met niet alleen de scheepvaart als
klant, maar in toenemende mate ook de snel
le zakenman die dag en nacht en overal be
reikbaar wil zijn, de oliemaatschappij die
contact wil houden met haar exploratieploe-
gen waar ook ter wereld, Artsen zonder Gren
zen of een VN-vredesmacht in een honger- of
oorlogsgebied, de woestijn-expeditie, de
bergbeklimmer en de reporter. En wellicht
ook de internationale crimineel, die3lle,reden
heeft de geijkte verbindingen over land en
over zee niet te vertrouwen.
De brochures door de jaren heen Van Scheve
ningen Radio c.q. Station Twelve tonen het
verschil. In de brochure van eind jaren '70
komt de geur van de zoute zee, van zweet en
gasolie je als het ware van de pagina's tege
moet. Romantiek en heldendom, verhalen en
foto's over heroïsche reddingen temidden van
huizenhoge golven, waarbij Scheveningen
Radio de coördinerende rol vervulde. Dienst
baarheid aan het varende deel der natie, daar
ging het toen om. Niet winst.
In de nieuwste brochure - uitsluitend in het
Engels gedrukt - ronkende reclame- en ma
nagerstaai over de zegeningen van de satel
lietcommunicatie. PCH wordt erin behandeld
als voetnoot bij de maritieme historie. Een
enkele vergeelde zwartwit-foto in een hoekje
van de flitsende fullcolor-folder moet de ver
mogende satelliet-gebruiker eraan herinne
ren dat 'we dit, Scheveningen Radio, er ook
nog bij doen'.
Het verhaal van Scheveningen Radio begint
op 19 december 1904 aan de Scheveningse
vissershaven. Een stel idealisten betrok daar
die dag een oude, gammele bouwkeet. Sche
veningen Radio was geboren en werd een van
de eerste kuststations voor radiotelegrafisch
verkeer ter wereld. Al in 1926 vond de verhui
zing naar IJmuiden plaats, maar de oude
naam bleef altijd gehandhaafd. In IJmuiden
heeft PCH vanuit een hutje op het strand geo-
tpeyeepd^er uit een j^,/nMjpnop het
Noordzée-sluizencomplex. Sinds 1971 zit Jj.et
station in het PTT-gebouw in het hart van de
i-.iint.tsiii auy 3LiiV Hu
Hoofd operationele dienst Henk Spuls, ver
grijsd in het vak, heeft een groot deel van die
geschiedenis meegemaakt. Hij heeft Scheven
ingen Radio zien groeien en hij was getuige
van de geleidelijke neergang van de laatste
tien, vijftien jaar. Maar dat het spoedig ge
daan kan zijn, wil er bij hem niet in: „Goed,
we werken tegenwoordig voornamelijk voor
de B-schepen en voor de kleintjes, maar dat
maakt ons niet uit. Éen klant is een klant. En
klanten zijn er toch nog genoeg."
Het is wel minder interessant geworden, stelt
hij met spijt vast. Tot halverwege de jaren '80
was de veiligheid op zee de voornaamste én
meest tot de verbeelding sprekende opdracht
van PCH. Spuls: „Die zaken - schepen in
nood, reddingsoperaties waarbij wij het voor
touw hadden - dat zijn de verhalen die hier
nog iedere dag verteld worden." Maar toen
malig minister Smit-Kroes besloot het nood-
en spoedverkeer naar Amerikaans voorbeeld
aan de Kustwacht (de buurman van Scheven
ingen Radio in hetzelfde gebouw) toe te delen.
Sindsdien is Scheveningen Radio voorname
lijk een nautische telefooncentrale voor het
doorverbinden van zakelijke en persoonlijke
gesprekken. Met daarnaast nog het sécurité-
verkeer: het voorlezen van weerberichten,
stormwaarschuwingen, waarschuwingen
voor wrakken en op drift geraakte olieplat-
i fornjg^tcetera. „En daarmee.iShbpt.'ïffel saai
er," erkent Spuls.
Charles van der Mee, manager communica
tions van Station Twelve, en marketing-ma
nager Rob Beukema weten dat het in het we
reldje van de watersport momenteel gonst
van de geluiden dat het binnen afzienbare tijd
afgelopen is met Scheveningen Radio of delen
daarvan. En ze weten ook dat van het radio
verkeer dat Scheveningen Radio pakweg 2
jaar geleden verzorgde, nu nog maar zo'n 1
procent over is.
Bestaat Scheveningen Radio in deze vorm
over twee jaar nog?
Van der Mee: „Wij volgen die verschuiving
van de traditionele scheepsradio naar satel
lietcommunicatie en GSM natuurlijk ook. Af
hankelijk daarvan moeten we besluiten i
we met de conventionele diensten gi
doen."
Beukema: „Op een gegeven moment moet je je
als commercieel bedrijf inderdaad afvraj
of je nog wel verstandig bezig bent. We zijn
aan het bekijken hoe we de overgang van oud
naar nieuw kunnen bewerkstelligen. Op e
gegeven moment houdt het natuurlijk op,
maar dat zal geen plotseling einde zijn. We
draaien de knop heus niet zo maar ineens
om."
Wanneer dat dan wel gebeurt, kunnen de bei
de Station Twelve-managers niet aangeven,
„De markt bepaalt dat," is hun wijsheid.
Scheveningen Radio houden ze intussen in de
lucht met alweer nieuwe efficiency-operaties.
Van de 300 medewerkers die het kuststation
ooit telde, zijn er nog maar 100 (onder wie
veel parttimers) over.
De watersportwereld houdt zijn hart vast.
Straks geen weerberichten meer, geen waar
schuwingen voor gevaren? Geen doktersad
vies meer via de Radio-medische Dienst
Scheveningen Radio wanneer iemand aan
boord ziek is of een ongeval heeft gehad?
Moet vooralsnog onbetaalbare satellietappa-
ratuur worden aangeschaft om in acute ge
vallen nog contact met de wal op te kunnen
nemen?
En blijft de Kustwacht uitluisteren op VHF-
kanaal 16 en 2182 kHz middengolf, de be
noodfrequenties? Of wordt je noodoproep ge
woon niet meer gehoord, wanneer per 1 fe
bruari 1999 nieuwe internationale regels voor
de scheepseommunicatie van kracht worden
Voor de grote scheepvaart voldoet dat nieu
we, zwaar op de satellieten leunende systeem
waarschijnlijk uitstekend, maar voor jach""
en andere kleine schepen is het nog nauwe
lijks een reëel alternatief.
Maar dat de veiligheid op zee en ander ruim
water in gevaar komt, zoals in watersport
kringen wordt gevreesd, daar willen de Sta
tion Twelve-managers niet van horen. ,,Z°
ver zullen we het met z'n allen niet laten ko-
Charles van der Mee, manager communications van Station Twelve, en marketing-ma
nager Rob Beukema op het dak van Radio Scheveningen: „We draaien de knop heus niet
zo maar ineens om.foto wiebe kiestra
In de controlezaal zegt de ene operatnef
raadselachtig tegen de ander: „Dirk is vn],
hoor." Nee, de verslaggever moet vooral ni®
denken dat dat iets met seks te maken heef',
verzekert manager Van der Mee haastig. Zf
wilde gewoon zeggen dat kanaal D op "e
scheepsmiddengolf weer gebruikt kan wor
den.
Op het schakelpaneel gaat een lampje bran
den. „Wie roept Scheveningen Radio, We
roept,er aan?"
Een goede vraag. Wie roept nog Schevening®
Radio?
I
