Grote verscheidenheid en schamele debutanten-oogst
Sneeuw en warme kleuren
De beste thrillers
van 1996
KINDERBOEKEN li
ïklapper.
>en netto!
n nieuwe
DE STEM
BOEKEN
D7
Dilemma's
Keuzes
Extreem
Magie
Biografie
Schamel
Veronique, Kelly,
Nieuw Wendy en Lyn
m
zsprijzen, inclusief BTW en BPM, j
niet meer verkrijgbaar ontvangt u W
[2612.
DONDERDAG 19 DECEMBER 1996
lissan Almera 1.6 SLX
Special Edition
v.a. 33.195,-
Er is al een
Nissan Almera v.a.
Het jaar van A.F.Th, van der Heijden
I poor Johan Diepstraten
t was het jaar van Reve met
I liet lang verwachte Het Boek
Lr Violet en Dood. Het jaar
|(an Mulisch die na de verta-
g van De ontdekking van de
nel in Amerika werd uitge-
I toepen tot de nieuwe Homerus
a Dante. Het jaar van Jeroen
Brouwers met het eenmans
tijdschrift Feuilletons. Het
I jaar van Diekstra met zijn ont
maskering. Het jaar van Sonja
die de AKO-litera-
I tuurprijs vanwege een bom-
I jelding op straat mocht over-
I jandigen aan de biograaf van
I je middeleeuwse dichter Ja-
I tob van Maerlant.
I )[aar 1996 zal vooral in herinne-
I ring blijven vanwege de publica-
i van de twee vuistdikke ro
ans Het Hof van Barmhartig-
lei i en Onder het plaveisel het
is, te samen goed voor 1400
I pagina's weergaloos proza. Voor
lie literatuurhistorici zal over
lange tijd vooral deze ene gebeur-
t van belang zijn: 1996 was
I iet jaar van A.F.Th, van der Heij-
I den.
fc naar de belangrijke boeken
de afgelopen jaren kijkt,
kt dat er geen nieuwe stro
gen of gemeenschappelijke
merken te herkennen zijn.
Nog nooit is de Nederlandse lite-
divers en rijk gescha-
seerd geweest als aan het einde
ze eeuw. Zet ze maar naast
De vriendschap van Con
nie Palmen, Gewassen vlees van
Rosenboom, Indische
van Adriaan van Dis, Ge-
i huis van Nicolaas Matsier,
De ontdekking van de hemel van
i de delen 3 a en 3b van
I De tandeloze tijd van A.F.Th, van
der Heijden: in niets lijken ze op
ir. Er is geen wederzijdse
beïnvloeding, ze bestaan los van
het onmogelijk is om een
coherent panorama te schetsen
n de afgelopen jaren, zo onver-
I gelijkbaar zijn de romans en ver-
I hlenbundels op de lijst van de
I beste boeken van 1996. Van der
Heijden heeft met niemand iets
I {tmeen. Je zou hooguit kunnen
I zeggen dat de morele dilemma's
I eadrukkelijker terugkeren, maar
I lie behoren van oudsher al tot
bet do mein van de literatuur.
I Opvallend aan de twee romans
I van Van der Heijden is dat hierin
I de grenzen van de moraal worden
I afgetast.
I Hoofdpersoon Albert Egberts
I stelt zich tot doel om het asfalt
I van de stad te lichten en de jungle
I te tonen. En inderdaad kookt het
I moeras onder de stad over. Albert
I Egberts kiest voor de verslaving
I tn wordt de heroïnespuiter die
I auto's openbreekt.
I Advocaat Quispel probeert te
achterhalen tot hoever hij kan
i met zijn hedonistische ge-
voelens. De kunstenaar Flix re-
1 af met het traditionele ge-
A.F.Thvan der Heijden
hannes in de kunst en gaat tot het
ontoelaatbare.
Iedereen is bezig met experimen
ten. Om 'de duistere krochten van
de menselijke geest' te kunnen
blootleggen, kiest Van der Heij
den voor romanpersonages die
zich ophouden aan de rand van
de samenleving: de neo-fascist
Arend Jan Baartscheer, de sou-
terneur en cocaïnehandelaar
Krijn, de smokkelaar van adop
tiebaby's Porpora. Het grootste
gedeelte van de twee romans be
staat uit de reconstructie van de
affaire Annie E., van wie wordt
vermoed dat ze zowel haar vader
als haar moeder heeft omge
bracht. Dat Van der Heijden
daarbij leunde op het werk van
Toni Bouwmans en Wim Keyzer
ligt voor de hand.
De twee romans van Van der He
ijden hebben als leidend motief
het mechanisme van de kwaads
prekerij, de laster, de roddel en
de achterklap. De romanpersona
ges leven op het scherp van de
snede, maar de enige inzet in hun
eigen vernietiging.
Een aantal stappen verder gaat
Vinko Prizmic - een Kroatische
Nederlander - die in de formida-
FOTO KLAAS KOPPE
F.B. Hotz
Vinco Prizmic
bele roman Zonen van Bosnië
soortgelijke dilemma's beschrijft,
maar dan met desastreuze gevol
gen. Hij verhaalt over de lotge
vallen van drie Bosnische vrien-
FOTO KLAAS KOPPE
den - een Serviër, een moslim en
een Kroaat - die door de politieke
omstandigheden worden ge
dwongen om fundamentele keu
zes te maken. In hoeverre is
vriendschap bestand tegen de po
litieke ontwikkelingen in voor
malig Joegoslavië? De vrienden
komen tegenover elkaar te staan
in een echte confrontatie op leven
FOTO BERT NIENHUIS
en dood, analoog aan de werke
lijkheid. Tot hoever kan een mens
gaan om zelf te overleven, is het
thema van de roman,
in een iets minder gewelddadige
situatie speelt zich Tikoes af, de
tweede roman van Henk van
Woerden. In de debuutroman
Moeni kyk nie (1993) had hij de
Zuid-Afrikaanse situatie ge
schetst waarin hij was opge
groeid in de jaren zestig. Twintig
jaar later keerde hij terug en ziet
nu hoe de achtergebleven familie
als onderdeel van een blanke
minderheid probeert te overleven
in een uiterst onveilige situatie.
Alleen de personages die zich als
een kameleon gedragen, weten
zich daar te redden, luidt de
boodschap.
De lotgevallen van het zigeuner
volk is het onderwerp van Hertog
van Egypte van Margriet de
Moor. De liefdesgeschiedenis tus
sen een boerendeerne Lucie en de
zigeuner Joseph mag wat cliché
matig zijn, de verhalen die ver
teld worden over het opgejaagde
volk zijn indrukwekkend. Net als
bij Henk van Woerden en Vinko
Prizmic gaat het bij Margriet de
Moor om extreme situaties die tot
tragische gebeurtenissen leiden.
Wie mocht denken dat de Neder
landse literatuur voornamelijk in
Hollandse binnenkamertjes is ge
situeerd, heeft enkele ontwikke
lingen gemist. De ramen staan
wijd open.
Maar als de gebeurtenissen zich
binnenskamers afspelen, dan
proberen de schrijvers het parti
culiere tot algemene wetmatighe
den te verheffen. Zo is de helaas
nauwelijks opgemerkte roman
Dier en engel van Hannes Mein-
kema niet alleen de geschiedenis
van een vrouw die moet leren le
ven met een kind met het Down
syndroom. In feite is het een ver
haal over schuldgevoelens over
en acceptatie van verstandelijk
gehandicapten die 'de spiegel zijn
waarin onze eigen dierlijkheid
zichtbaar wordt, onze primaire
lusten, het dunne vernis van onze
zelfbeheersing, van onze bescha
ving.' Zo is Stanny, een stil leven
van Erik Vlaminck méér dan de
lotgevallen van een jongetje dat
ontspoort en is De vertegenwoor
digers van F.B. Hotz een demon
stratie van de menselijke
onmacht..
Als de naam Hotz valt, dan gaat
het automatisch over literatuur
waarin de kwaliteit van de stijl
voorop staat. Vertellen met een
pakkende inhoud kunnen er ve
len, maar waar het bij Hotz om
draait is 'een soort magie die aan
een gewoon woord in de kalme
zin wurgkracht kan geven.'
In die zin lijkt P.F. Thomése een
leerling van Hotz. De kracht van
de twee novellen Haagse liefde
de vieze engel is de stijl. Thomése
werkt als een dichter die zijn zin
nen woord voor woord tegen het
licht houdt en polijst. Wie een
willekeurige alinea van Hotz of
Thomése opslaat, herkent onmid
dellijk de eigen toon. Op hen is de
gedachte van toepassing die
Charlotte Mutsaers in Paardejam
ventileert: 'Wie gek is op logische
verhaaldraden, psychologische
diepgang en filosofisch elan zal
misschien niet aan zijn trekken
komen. Wie gevoel heeft voor
kleurrijk en beeldend taalge
bruik en weieens zin heeft in an
dere dan de huidige waarden,
moet het zeker niet laten liggen.'
Ook in 1996 verschenen er veel
biografieën, de ene nog indruk
wekkender dan de andere. Jaren
van bronnenonderzoek is er aan
voorafgegaan en het respect voor
hun geduldige en zorgvuldige
werk is groot.
In de essaybundel Uitgesproken,
opgeschreven demonstreert Hella
S. Haasse de mogelijkheden voor
het schrijven van een literaire
biografie.
Haar pleidooi voor het 'mee-ver-
beelden' is overtuigend: 'Het gaat
er in de eerste plaats om te onder
zoeken uit welke elementen de
kernsituatie bestaat die de mens
in kwestie tot schrijven dreef en
die in het gehele oeuvre, in tal
van varianten, soms openlijk,
maar vaker verborgen, vermomd,
te vinden is.'
In 1996 publiceerden de gevestig
de auteurs die debuteerden in de
jaren zeventig, goed werk. Doe-
schka Meijsing met De weg naar
Caviano, Dirk Ayelt Kooiman
met De terugkeer, Gerrit Komrij
met Een zakenlunch in Sintra,
Boudewijn Büch met De Bocht
van Berkhey en Nicolaas Matsier
met Dicht bij huis. Het Boeken
weekthema El Dorado leverde
verdienstelijke boeken op (Adri
aan van Dis en Carolijn Visser) en
vanuit Vlaanderen kwamen de
bekende namen: Paul Claes (De
zoon van de Panter), Hugo Claus
(De geruchten) en Leo Pleysier
(Zwart van het volk).
De jonge honden Brusselmans en
Giphart mogen populair zijn in
de televisiewereld, naar literaire
maatstaven gemeten valt er veel
op hun werk af te dingen. Een
nieuwe aanstormende generatie
heeft zich niet aangediend. Met
veel poeha werd Saskia van
Rijnswou (Snoer) geïntrodu
ceerd, maar wie het las vroeg zich
verbaasd af waarom het boek
was/ uitgegeven. Interessanter
zijn Plaatstaal van Natasha Ger-
son, Meeuw van Michiel Kriel-
aars en het bijzondere Mijn Pee
pee van Annie van Keymeulen.
Het is al met al een uiterst scha
mele debutantenoogst en de
tweede generatie allochtonen -
vorig jaar zo prominent in de pu
bliciteit - heeft ook zo goed als
niets van zich laten horen.
De jury's mogen zich weer opma
ken om de vele prijzen te gaan
verdelen.
1996 zal ook herinnerd worden
als het jaar waarin de AKO-keten
stopte met het financieren van
haar grote prijs en het jaar waar
in openlijk de integriteit van de
Libris-jury ter discussie werd ge
steld, omdat Querido-auteurs als
jurylid een Querido-auteur (Kos-
smann) bekroonden. Ongetwij
feld gaat A.F.Th van der Heijden
(ook Querido) het komende jaar
gewoon op eigen kracht de mees
te prijzen ophalen. Hij verdient
ze allemaal.
Mijn lijst met de beste boeken
van het jaar 1996:
1. A.F.Th, van der Heijden: Het
hof van barmhartigheid en
Onder het plaveisel het moeras.
(Querido)
2. F.B. Hotz: De vertegenwoordi
gers. (De Arbeiderspers)
3. Vinko Prizmic: Zonen van Bos
nië. (Nijgh Van Ditmar)
4. Hannes Meinkema: Dier en en
gel. (Contact)
5. Hella S. Haasse: Uitgesproken,
opgeschreven. (Querido)
6. P.F. Thomése: Haagse liefde
de vieze engel. (Querido)
7. Henk van Woerden: Tikoes.
(Balans)
8. Charlotte Mutsaers: Paarde-
jam. (Meulenhoff)
9. Erik Vlaminck: Stanny, een stil
leven. (Wereldbibliotheek)
10. Margriet de Moor: Hertog van
Egypte. (Querido)
BREDA Huize Sandra, orn
dat mannen m. stij het bes
te verlangen. 076-58117ju_
KARIN Breda °°,k
2e kerstdag geopen
Tel. 076-5211197.
voor een prettig
en een gelukkig
tel. 0165-341241
Rioolontstop.
Voor al uw
VERSTOPPINGEN
OONINCX. 076-5878658.
Wij zijn al onderweg-
Door Johan Diepstraten
De Gouden Strop is zo belang
rijk voor Nederlandstalige mis
daadauteurs dat alleen in de
maanden maart en april oor
spronkelijk werk verschijnt. De
jury die ieder jaar weer de beste
thriller moet uitkiezen, mag
zelfs drukproeven doorworste
len.
He concentratie heeft tot gevolg
dat alleen in de maand van het
spannende boek auteurs van ei
sen bodem worden besproken.
Wie de rubrieken van een jaar
"verziet, leest vrijwel uitslui
tend over buitenlandse thril
lers.
Sinds Tomas Ross in juni met
Koerier voor Sarajevo de hoog
ste eer behaalde, is er vrijwel
geen thriller van belang meer
verschenen. Geweten van René
%>el en De kracht van het
tuur van Bob Mendes zijn de
®ige twee uit de najaarsaan-
leding die er toe doen. Ze moe-
ten in de boekwinkels concurre
nt! met de hoge stapels interna-
t'onale bestsellers. Geen won
't,® dat hun oplages beperkt
aJri Ten onrechte overigens,
yant Ross, Appel en Mendes
™cn kwalitatief niet voor de
'tenlandse collega's onder,
Waar de misdaadcultuur in Ne
erland hebben ze niet mee.
41 maandenlang beheersen de
"kende namen de bestseller-
Ven. De nieuwe Grisham, In
Seding, over de strijd tegen de
T™ksindustrie zal het pleit in
wel winnen. Na een aantal
a'ige thrillers is deze weer
van het oude niveau. Hetzelfde
geldt voor Icoon van Frederick
Forsyth. Zijn toekomstvisie op
Rusland tijdens de eeuwwisse
ling heeft bij vlagen de allure
van zijn debuut De dag van de
Jakhals. Het is gemakkelijk te
voorspellen dat volgend jaar de
bestsellerslijsten gedomineerd
gaan worden door de vertalin
gen van The laws of our fathers
van Scott Turow, Cosi Fan Tut
te van Michael Dibdin en The
tailor of Panama van John le
Carré (gesitueerd op het mo
ment dat Amerika op 31 decem
ber 1999 het Panamakanaal
verovert).
Vier onbekende auteurs hebben
naam gemaakt. Van Lorenzo
Carcaterra verscheen Heli's
Kitchen dat nu in de boekhan
del onder de naam Sleepers
wordt verkocht. Het is een uit
stekende thriler over de wraak
van een aantal jongens die als
dertien-jarigen in een jeugdge
vangenis werden misbruikt. Jo
hn Fullerton met Het apenhuis
over een moordzaak in Sarajevo
is eveneens één van de hoogte
punten van het afgelopen jaar,
net als De Schaduwman van Jo
hn Katzenbach. Het is een va
riant op Marathon Man over
een nazi-beul die alsnog een
aantal oude joodse mensen ach
tervolgt.
Gregory Hall schreef Duister
verleden. Het is een typisch
Britse thriller die zich in de uit
geverswereld afspeelt. Zijn
werk doet sterk denken aan Ro
bert Goddard (present met Ver
jaard bedrog) en Elisabeth Ge
orge van wie behalve het zeer
matige Boekenweekgeschenk in
juni het schitterende In handen
van de vijand verscheen.
Met de komst van de nieuwe
media verandert ook de thril
lerwereld enigszins. Het is na
tuurlijk denkbaar dat serie
moordenaars via Internet met
elkaar in contact staan zoals
A.J. Holt in De Internet-killer
suggereert. Zeer aannemelijk
maakt Michael Ridpath in Vir
tueel bedrog dat een moorde
naar via de onechte, gesimu
leerde wereld op de computer
ontmaskerd kan worden. Over
een paar jaar wemelt het na
tuurlijk van dit type thrillers
omdat de auteurs een groot sca
la aan mogelijkheden - van da
deranalyse tot alle soorten van
inbraak - tot hun beschikking
hebben.
De Cock van Baantjer gaat
moeilijke tijden tegemoet als hij
blijft vasthouden aan de oude
opsporingsmethoden.
Dat Forsyth en le Carré hun
nieuwe thrillers in de toekomst
situeren, is een variant die tot
een vernieuwing van het genre
kan leiden. Van het Nederland
se front valt weinig nieuws te
melden. Geen opmerkelijke
ontwikkelingen zijn er te signa
leren, hooguit dat de top steeds
betere thrillers aflevert.
Door Muriel Boll
Een jaar of vijftien geleden ver
scheen Varenka, een mooi pren
tenboek van Bernadette. Dat
boek paste uitstekend bij Kerst
mis: op de prenten was veel
sneeuw te zien, en het verhaal
ging over armoe, honger, oorlog,
maar vooral over vrede. Een mooi
verhaal in een Russisch getinte
sfeer. Bernadette heeft nu een
nieuw kerstprentenboek ge
maakt, De kerstvogel. Daarin
staan besneeuwde bergen gete
kend, een vredig dorp, een lief
eenvoudig meisje en aardige
ouders.
Katja's vader vertelt over vreem
delingen in het dorp, die vanwege
plaatsgebrek, in de stal van de
herbergier mogen overnachten.
Middenin de nacht staat er een
heldere ster boven die stal te fon
kelen. Daar is een nieuwe koning
geboren, vertellen langstrekken
de herders. Ook Katja gaat op
weg naar de stal. Als cadeau
neemt ze een houten vogel mee,
de poes, en een brood. De poes
loopt weg, het brood deelt Katja
met een hert en de vogel gaat ka
pot. Katja worstelt zich door de
zware sneeuw naar de warme stal
en geeft haar vogel. En dan ge
beurt er een kerstwonder.
Bernadette kan prachtig sneeuw
tekenen; zoals je sneeuw ziet als
je met een beetje dichtgeknepen
ogen naar kijkt. Rode kleurac
centen maken er een feestelijk
kerstboek van.
Op de laatste plaat van De kerst
muis zie je de arme muis Tim en
de rijke muis Ben vredig naast
het vuur zitten onder sparretak-
ken en hulst met bessen. Maar
voor het zover is, heeft Ben moe
ten leren dat beter is om te geven
dan te nemen, net als de gierige
Scrooge uit het kerstverhaal van
Dickens. De kerstmuis is dan ook
een bewerking van dat beroemde
verhaal, die Toby Forward maak
te voor kinderen. Voor de illus
traties gebruikte Ruth Brown
warme kleuren; op sommige te
keningen laat ze Scrooge en zijn
geest opduiken. De muisjes heb
ben aandoenlijke snuitjes en zijn
gekleed zoals muizen ongetwij
feld gekleed gingen in Dickens'
tijd.
De mooiste verhalen uit de bijbel
ziet er feestelijk glanzend uit en
wordt met een lintje dichtge-
strikt. Binnenin zit een boekje
met acht bijbelverhalen uit het
Oude Testament. Ze zijn prachtig
verlucht met tekeningetjes die
door de fijngeschilderde plaatjes
en de intens blauwe kleur doen
denken aan Perzische miniatu
ren. Van die miniaturen zijn gro
te puzzelstukken gemaakt die sa
men een grote vloerpuzzel wor
den. Het geheel ziet er mooi en
aantrekkelijk uit. Jammer dat de
verhalen vlees noch vis zijn; geen
religieuze verhalen, waarbij uit
gegaan wordt van enige bekend
heid met de bijbel, maar er is ook
niet duidelijk gekozen voor iets
anders.
Laat de lynx maar komen is niet
een echt kerstboek, maar past bij
de tijd van het jaar, omdat er zo
veel sneeuw in voor komt. Een
jongen maakt met zijn vader een
tocht naar het hoge Noorden, 's
Nachts komt een wilde kat de hut
binnengewandeld. De
lynx, met vurige gele
ogen, groeit uit tot een
beest met reusachtig af
metingen. De jongen klimt
op de rug van het dier en
ze sluipen naar buiten, de
sneeuw in. Ze springen
over een rivier van ijs, be
klimmen ijzige bergrug
gen. De sneeuw schittert
in het maanlicht en plot
seling zien ze de dans van
het noorderlicht. De lynx
springt naar de maan, de
jongen voelt zich vervuld
van sterren en maanlicht.
Dan gaan ze weer omlaag,
wiegend en deinend langs
gordijnen van licht. De
lynx verdwijnt in de zwij
gende nacht.
De tekst is van Jonathan
London, maar de illustra
ties van Patrick Benson
zijn veel sterker. Benson
gebruikt wisselende per
spectieven; je ziet de din
gen van heel dichtbij, dan
weer van veraf, soms van
uit de hoogte, en soms
vanuit de diepte. In fijne arceer-
lijntjes ontstaan prachtige
sneeuwlandschappen.
Alina, Aluna en de Hoeders van
de Twaalf Maanden is gebaseerd
op een Oosteuropees sprookje.
Alina en Aluna zijn zusjes, de een
mooi als de dag en heel goedwil
lend, de ander mooi als de nacht,
maar een secreet. Middenin de
winter stuurt Aluna haar zus het
bos in, omdat ze viooltjes, fram
bozen en rode appels wil hebben.
Dat arme kind doet het nog ook.
De Hoeders van de Twaalf Maan
den zorgen voor lente, zomer en
herfst, met een mandvol heerlijks
gaat Alina naar huis. Aluna wil
meer.
Ze gaat zelf op pad, maar ze is zo
onhebbelijk dat de Hoeders van
de Twaalf haar niet helpen. On
dergesneeuwd, bijna dood, gered
door haar zus, loutering. Voor
taan is Aluna net zo aardig als
Alina. De tekst is van Peter
Grosz, de prenten van Maia Dusi-
kova.
Bernadette: 'De kerstvogel'.
Uitg. De vier windstreken, 24,90
T.Foward en R.Brown: 'De kerst
muis'. Uitg. Fontein, 24,90
'De mooiste verhalen uit de bijbel
voor kleuters'. Naverteld door
A.Civardi, ill. S.Field.
Uitg. Van Reemst, 27,50
J.London en P.Benson: 'Laat de
lynx maar komen'. Uitg. Gottmer,
22,90
P.Grosz en M.Duslkova: 'Alina en
Aluna en de Hoeders van de
Twaalf Maanden'.
Uitg. De vier windstreken, 24,90
