DE STEM
'Walgelijk boek van alle tijden'
Angela Groothuizen solo over materiële overvloed
I4
l
Kuitenbrouwer komt
het 'Hedenlands'
verklaren in Breda
Van Zweden bezweert
de zaal en het orkest
ƒ99.-
Vlaamse Opera brengt 4 Les Liaisons dangereuses' op de planken
D1
Tuttigen.
[AT.
publiek
[liederen tot
X)l DE WA-
jte kerstver
zen JURY,
Robert
op het
)r burge-
nfaoek
leen lekkere
vitaminen en smaak
ten, aardappelen,
Jevogelte
por het stomen van
|nten tegelijkertijd
Gids
Sigaret is weer terug in Amerikaanse films
Brussel (anp) - Brad Pitt rookt
ij! Sleepers, Arnold Schwar-
zenegger in True Lies en John
javolta in Pulp Fiction. Ook
ltd Danson doet het in Get
ting even with Dad en zelfs in
!fn milieubewuste film als A
fjoer runs through it gebeurt
jet enkele keren. Roken in
jollywood-films is weer in
ondanks alle anti-tabaksini-
tjatieven van de Amerikaanse
Bill Clinton.
Smoke is zelfs een film ge
kt waarin wordt uitgelegd
het gewicht van rook kan
„orden gemeten. Van A time to
kill tot het onlangs in de VS uitge
komen drama Romeo and Julia
wordt er weer driftig gepaft.
Keanu Reeves, Christian Slater,
Winona Ryder, Drew Barrymore
en Cameron Diaz zijn slechts en
kelen van de vele, vooral jonge,
steracteurs en -actrices die zich
weer tot de sigaret voelen aange
trokken. Allemaal hebben ze in
hun jongste films gerookt. De
meesten grijpen ook in hun privé-
leven naar de sigaret.
Anti-tabakorganisaties spreken
van een bewijs van onvermogen,
daarin gesteund door de Ameri
can Lung Association, een vereni
ging die strijdt tegen iongziekten.
„Het roken wordt weer toene
mend gebruikt om filmpersona
ges als cool, sexy of rebels voor te
stellen", stelde Trisha Gibson van
die vereniging.
De afgelopen herfst leidde zij een
studie over roken op het grote
bioscoopscherm en op het kleine
tv-scherm. De makers van televi
sieprogramma's zijn terughou
dender dan de filmmakers in Hol-
lywoord. De kans sigaretten en si
garen in bioscoopfilms te zien is
vijf maal groter dan op tv.
Het roken in films dateert al van
vroege cinematijden. Bij filmster
ren als Bette Davis, Mariene Die
trich en Humphrey Bogart, die er
in slaagde tegelijkertijd te praten
en te paffen, was de sigaret nau
welijks weg te denken.
In het begin rookten alleen man
nen en slechte vrouwen. Later
rookten op het witte doek even
veel vrouwen als mannen. Na de
Tweede Wereldoorlog was er geen
liefdesscène in een Hollywood-
film of die werd gehuld in een ne
vel van rook.
Dat veranderde toen de kleuren
film doorbrak. Met het verdwij
nen van de zwart-wit film verlo
ren ook de rookkringen hun visu
ele aantrekkingskracht. Daarbij
kwamen dan de waarschuwingen
voor longziekten. Als gevolg
daarvan werden in het midden
van de jaren zestig de rokers
hoofdzakelijk in drie groepen in
gedeeld: de schoften - genre Sha
ron Stone in Basic Instinct -,
kaartende mannen zoals Al Paci-
no in Sea of Love en gemene, aan
lager wal geraakte vrouwen zoals
Michelle Pfeiffer in Scarface.
Een dergelijk duidelijk onder
scheid is er niet meer. Nu roken in
films zowel de goeden als de
slechten. Ook 'normalen' steken
er een op, zoals Holly Hunter en
Robert Downey jr. in Home for
the Holidays, McConaughey in A
time to kill en Mike McGlone in
The Brothers McMullen.
Niet zo lang geleden begon acteur
Nick Nolte privé weer te roken,
nadat hij in Muiholland Falls een
rokende detective had gespeeld.
Door Jeanette Vergouwen
Nadat Monteverdi zijn eer
ste opera schreef, zijn er
nog ongeveer 60.000 ge
componeerd. Velen zijn
vergeten, anderen verloren
gegaan en enkelen trotseer
den de eeuwen en de smaak
can het publiek. De Vlaam
se Opera heeft in enkele ja
ren een plaats verworven
tussen de grote operahui
zen en zet de kroon op het
werk met een wereldcrea
tie. Les Liaisons dangereu
ses naar de 18e eeuwse ge
lijknamige briefroman is
het kind van intendant
Mare Clemeur, componist
Piet Swerts en librettist
Dirk Van der Cruysse.
„Het heeft drie jaar geduurd,
mar we kunnen de geboorte van
dit kind aankondigen", vertelt
Mare Clemeur in de Vlaamse Ope-
rainGent. „Dinsdag 17 december
is de première in Gent van een
opera die we nu al koesteren en
waar we van verwachten dat hij
liet publiek aanspreekt. De brief
roman van Pierre Choderlos de
Laclos beschrijft de emotionele
relaties tussen mensen. Het is een
tijdloos onderwerp. Dirk Van der
Cruysse, specialist in Franse lite
ratuur, zette de briefwisseling uit
de roman om in dialogen. Juist de
theatrale geladenheid van de tekst
en het verhaal zijn belangrijk.
Piet Swerts schreef de muziek. Ik
heb hem gevraagd, omdat hij van
uit de buik componeert, puur van
uit de emoties zonder opsmuk of
mathematische constructies. Hij
voelt de dramatische spanning
a® en kan voor stemmen schrij
ven."
Hij is van mening dat er in de he
dendaagse muziek een te grote
loof is ontstaan tussen de com
ponisten en het publiek en wijt dit
de rationalisering. „Met dit
dramatische gegeven én emotie-
rijke muziek bereiken we een gro
te spanning die in feite al in Les
liaisons dangereuses zitten inge
bakken.
Hu roman Les Liaisons dangereu-
(gevaarlijke relaties) van Pier-
re Choderlos de Laclos (1741-
1803) is een meesterlijke analyse
van moreel verval aan het einde
van het Ancien Régime in Frank-
nPr. De markiezin de Merteuil wil
z'oh wreken op haar vroegere
Minnaar Gercourt die weldra zal
"twen met de jonge Cécile de
"olanges. In de liefdesstrateeg
'aaf de Valmont heeft ze een
o metgezel gevonden om dit
ten uitvoer te brengen. Ter
wijl Valmont Cécile verleidt,
brengt Merteuil de vriend (Dance-
ny) van Cécile het hoofd op hol.
Het experimenteren met relaties
en de brede maatschappelijke dis
cussie die daarover in onze tijd is
gegroeid, bewijzen de actualiteit
van dit thema dat ook verschillen
de malen verfilmd is.
„Meer dan twee jaar heeft de ro
man mij volledig in de ban gehou
den. Het is een avontuur gewor
den, waaruit ik soms wat geha
vend, maar in ieder geval met een
enorme voldoening ben gekomen.
Toen Mare Clemeur me vroeg om
een opera te schrijven in de zomer
van 1993 dacht ik eerst om The
Pearl van John Steinbeck als li
bretto te nemen. Ik kreeg toen van
Mare Clemeur de videofilm Dan
gerous Liaisons van Stephen Fre-
ars. Hij vond dit gegeven ideaal
voor een opera. Aanvankelijk was
ik geschokt. Ik vond het boek per
vers en walgelijk, maar ik ging in
zien dat het van alle tijden was en
dat de mens op psychologisch en
emotioneel vlak niet verandert.
Als je de ogen opent, zie je wel er
gens een Valmont of Merteuil. Bo
vendien zijn intriges en manipula
ties bekende gegevens in een ope
ra," legt Piet Swerts uit.
Groeipproces
Hij startte een moderne briefwis
seling (per fax) met de librettist.
„Het is een enorm groeiproces, de
opera met vier bedrijven duurt
twee en een half uur. Ik heb de
rollen geschreven op de stemtypes
van de solisten en ik heb de parti
tuur zeker vier keer herschreven
of aangepast. De samenwerking
met Dirk Van der Cruysse was
vlekkeloos. We leveren een pro
duct af waar we allebei 200 pro
cent achterstaan."
Mare Clemeur wil met deze Opera
internationaal doorbreken. Daar
om heeft hij Philippe Sireuil (re
gisseur) en Patrick Davin (diri
gent) al in een vroeg stadium inge
schakeld. Het uiteindelijke pro
duct is dus het resultaat van een
scheppingsproces, waarin vanaf
het begin componist, librettist, di
rigent en regisseur hebben samen
gewerkt. De Franse taal van de
opera heeft zeker invloed gehad
op de compositie.
„Ik heb wat de orkestratie betreft
verfijning nagestreefd. De perso
nages hebben allen een eigen mo
tief. De stijl is consequent en ik
maak gebruik van alle muzikale
middelen, maar het is een 100 pro
cent echte Swerts opera. Ik heb
wel hier en daar enkele kleine sar
castische motieven, die aan ande
re componisten doen denken, in
gelast," stelt Swerts die tijdens de
repetities nog enkele aria's aan
paste, nadat hij de klankkleur van
de stemmen had gehoord.
Bariton Francois Leroux, die de
rol van Valmont zingt, en Marilyn
Schmiege (mezzo), die Merteuil
vertolkt, zijn na twee repetities
laaiend enthousiast. Zij erkennen
de gevaren van het creëren van
werken. „Je steekt je nek uit, je
moet een volledig onbekende par
tituur instuderen en het is moge
lijk dat het werk niet vaak wordt
uitgevoerd. Het is enerverend en
frustrerend om mee te kunnen
doen, maar het is vooral een uit
daging en erg spannend."
Beknoptheid
Dirk Van der Cruysse houdt van
beknoptheid. Hij reduceerde de
175 brieven uit de roman tot een
verhaal waarin niet gesleuteld is
aan de karaktervolle taal van La
clos. De wederwaardigheden van
Merteuil, Valmont, Madame de
Tourvel (Lyne Fortin) en Cécile de
Volanges (Marie-Noëlle de Calla-
tay) krijgen een ruimer psycholo
gisch en maatschappelijke kader,
omdat de librettist scènes inpast
waarin de massa (koor) aantreedt.
Hierdoor is het mogelijk om com
mentaar te leveren op de hande
lingen. Het inlassen van dergelij
ke scènes geeft de opera eem meer
wervelend karakter.
De makers zijn het eens: het is een
sterke productie. Regisseur Si
reuil drukt zich vager uit. „Het is
een chemisch proces. Muziek,
tekst en scenische gegevens zijn
bijeengebracht. De foto is geno
men, maar we kennen nog niet het
effect van de afdruk."
Opera 'Les Liaisons dangereuses':
wereldpremière op 17 december
om 20.00 uur in de Vlaamse Opera
in Gent. Verder uitvoeringen: 19,
21, 26 en 29 december (Gent) en 8,
10, 12, 15 en 18 januari (Antwer
pen). Plaatsbespreking: 00-
32.9.2252425 en 00-32.3.2336685.
sn onze verslaggeefster
jj<% Dots, cabaret Purper,
Ue Uitdaging, Sex met Angela
nu alweer een tweede solo-
jwgramma in het theater,
pwijs in IKEA. De immer
evenslListige en super-opti-
®stische Angela Groothui-
®i befaamd om haar wijze
'öevisie-sekslessen ('Denk
condoom, vergeet het
Met) had zichzelf beloofd dat
voor haar 35e in het theater
rstaan. Tenslotte is ze nog
'Ju een rasechte muzikante
met cabaretintenties.
wiS Ze voor de tweede maal op
onrlne^ ^aar viermansband
sen n r g Van Nico Brand"
kai„ c van de nieuwe muzi-
show is geenszins bedoeld
als een vorm van reclame. „Twee
dagen na de geboorte van mijn
dochter werd ik gebeld met de
vraag hoe ik mijn nieuwe pro
gramma wilde gaan noemen. Ik
zag een folder liggen die Wegwijs
in IKEA heette en toen zei ik
spontaan: Wegwijs in IKEA. Dat
vond ik wel een geestige titel."
„Als je het burgerleven in gaat,
raak je vanzelf wegwijs in IKEA.
Het aanbod aan dingen in het le
ven is groot en sterker nog: het
aanbod aan leuke dingen in het
leven is te groot." De hoofdper
soon in haar theatersolo wordt
volgens haar zeggen met die ma
teriële overvloed geconfronteerd
en dat brengt een cultuurschok
teweeg.
Haar wat benauwende West-
Friese (Alkmaarse) afkomst,
waartegen zij zich eerst verzet
heeft maar waaraan zij nu weer
met plezier terugdenkt, vormt
een belangrijke inspiratiebron.
„Uiteindelijk is het hele pro
gramma een liefdesuiting aan
mijn geboortestreek en daarom
zing ik ook het liedje Ik skreeuw
in het West-Fries. Vanwege dat
ruwe-bolster-blanke-pit taaltje
waarin nog nooit eerder een lied
je werd geschreven."
Veel liedjes in het programma
zijn afkomstig van haar laatste
cd Groothuizen, met o.a. num
mers van Rob Chrispijn, Mylou
Frencken, Coot van Doesburg en
Henk Temming. Hoogtepunten
uit haar repertoire worden ge
combineerd met nieuw, speciaal
voor dit programma geschreven
materiaal.
De liedjes worden afgewisseld
met conferences met een ver
haallijn, waarvan ze zelf zegt dat
die er beter uit komt dan in haar
vorige solo Spelen. „Op dit mo
ment voel ik me prettig bij de
combinatie van kleinkunst en
cabaret. Het past goed bij me en
dat zal ook wel zo blijven. Als ik
niet tot 1988 in de Dolly Dots
had gezeten, had ik dat al veel
eerder gedaan."
De teksten werden door Angela
zelf geschreven, maar ook door
onder anderen Bert Klunder, die
haar tevens heeft geregisseerd.
Tussen de liedjes door zet ze
weer haar optimistische levens
visie uiteen en die bestond in het
vorige programma uit bood
schappen, die volgens een recen
sent herinnerden aan kalender
wijsheden.
'Wegwijs in IKEA', muzikale
theatershow van Angela Groot
huizen is op 12 december in het
Chassé Theater in Breda en op 21
december in de Schouwburg in
Tilburg.
DINSDAG 10 DECEMBER 1996
Dat doet denken aan de inmiddels
overleden Ginger Rogers. Toen zij
haar eerste film draaide, stuurde
de regisseur haar naar huis met
de boodschap dat ze eerst juist
moest leren roken. Nadien had zij
zes jaar nodig om het roken weer
af te leren. Kenners zien in de
nieuwe trend verzet tegen de
waarschuwingen tegen het roken.
Zo schreef onlangs een filmcriti
cus in de San Francisco Chronicle
dat de eigenmachtige campagnes
en het moraliserende optreden
van politici een klimaat hadden
geschapen, waarin de terugkeer
van het roken op het scherm moet
worden gezien als een daad van
rebellie tegen voorschriften.
*Jan Kuitenbrouwer (midden)
FOTO VAN EYNDHOVEN
Door Camiel Hamans
'Een netizen leek hij, maar in levende lijve had hij meer van
een gabber die wilde weestienden'. Wie niet meteen be
grijpt wat hier staat, moet vanavond om half negen naar De
Nieuwe Veste in Breda. Jan Kuitenbrouwer, schrijver van
het in honderdduizendtallen verkochte Turbo-taal en
scherp waarnemer van hedendaags jargon, komt zijn nieu
we boek aanprijzen: Hedenlands, klein lexicon van het
gaande en komende taaijaar.
Componist Piet Swerts (links), intendant Mare Clemeur en librettist Dirk Van der Cruysse, de scheppers van de opera-versie van 'Les Liaisons dangereuses'.
FOTO ANNEMIE AUGUSTIJNS
Oogst van een jaar luisteren en
I lezen, is Hedenlands, de news-
peak van de taalvernieuwers
betrapt. Dus een signalement
van de flex, de gabberina, de
reefteef, de balda en de Grhun-
nel, maar ook een uitleg waar
om zelfs het televisiejournaal
over vilms en vietsen spreekt in
plaats van over eenvoudige,
ouderwetse films en fietsen.
Over het Galiaans en de moe
dertaal van Johan Cruyff. Wie
aan zichzelf twijfelt bij voetbal
begint altijd achteraf of vreest
naar een ander spel te gekeken
te hebben, als het geanalyseerd
wordt in termen van knijpen,
doordekken en bijsluiten,
wordt door Kuitenbrouwer ge
rustgesteld. Het is Hedenlands,
weliswaar een variant van het
Nederlands, maar slechts in
zwang bij doodlopende voorop
lopers.
Leerhuis vond Den Haag uit en
het is geen boetiek voor leder
waren, een club voor sado-ma
sochistische motorduivels of
een modern geïnspireerde bij
belclub. Het is als levensloop-
bestendig een onder ministeri
eel toezicht uitgevonden term.
Onderwijslocatie is het syno
niem. Het staat dus voor zoiets
gewoons als een school. Die
wordt er blijkbaar beter, we
tenschappelijk gefundeerder en
respectabeler van als die in een
nieuwe taalkundige jas gesto
ken wordt. Helaas, de nieuwe
kleren van de keizer.
Kuitenbrouwer is niet eenken
nig. Surilands hoort er ook bij.
Edgar Davids' kabel wordt ein
delijk verklaard, maar ook zijn
panna, Kluiverts bosa, Regilio
Tuurs tranga - let op, niet zijn
tanga - en Rijkaards kaas.
Jiskefets is het leukste Heden- I
lands van 1996, maar de pre
tentie dat lullo, ballo, opleuken
en komertje uitvindingen zijn
van het VPRO-team, en zo
doende juridisch beschermd en
financieel uitgebaat kunnen
worden, weet Kuitenbrouwer
afdoende te weerleggen. De
woorden blijken er reeds jaren
te zijn en jongeren-turbo ver
andert dus veel minder snel dan
de taalgeleerden en reclame
jongens altijd dachten.
Vernieuwingen hebben steun
van de media nodig om door te
breken. Antifa bijvoorbeeld be
stond al tijden in de wereld van
Onkruid, krakers en autonome
groepen. Pas toen de burgerlij
ke pers het een jaar geleden ook
begon te gebruiken bij de con
frontaties tussen CD'ers en ui
terst linkse antifascisten, kreeg
het woord enige populariteit.
Taal stopt niet, er zijn nog nieu
we ontwikkelingen mogelijk:
'Als de antifascistische bewe
ging nog eens een grootscheep
se actiecampagne op touw zet,
wordt dat dus de antifada.'
Argentijns orkest met Russisch programma
Breda - Chassé Theater (Grote
Zaal). Concert door Orquesta
Filarmónica de Buenos Aires
o.l.v. Jaap van Zweden. Solist
Derek Han (piano). Program
ma met werk van Mozart,
Rachmaninoff en Sjostako-
vitsj. Gehoord op 8 december
1996.
Door Frans Baljeu
Vorig seizoen was ik diep on-
der de indruk van de elektri
serende werking die Jaap van
Zweden had op Het Brabants
Orkest, waarmee hij Mendels-
sohns Italiaanse symfonie
neerzette op een manier die ik
bewaar als een van de meest
intense luisterervaringen.
Daarom zat ik met hoog ge
spannen verwachtingen in de
grote zaal van het Chassé
Theater in Breda, waar de
naam Van Zweden een kleine
900 belangstellenden bij el
kaar had gebracht.
Met het Orquesta Filarmónica de
Buenos Aires presenteerde de ex-
concertmeester van het Concert
gebouworkest een programma
met Russische muziek, voorafge
gaan door een Mozart-ouverture.
Voor de pauze vroeg ik mij af of
de genoemde Mendelssohn-inter-
pretatie een toevalstreffer was
geweest, want op geen enkel mo
ment was ik geraakt door het ge-
bodene.
In Mozarts Don Giovanni-ouver-
ture kwam de fascinerende don-
ker-licht werking die in dit stuk
schuilgaat niet echt tot uitdruk
king. In een nogal middle of the
road aandoende interpretatie
bleven de vele gebaren van Van
Zweden onvertaald. Ook de mee
slepende melodieën van Rachma-
ninoffs fameuze 2e pianoconcert
kregen niet de lading mee die dit
stuk boven zijn overbekendheid
wist uit te tillen. Solist Derek
Han leverde trefzeker pianospel
en wist in de ingetogen passages
fraaie poëtiek aan te brengen.
Na de pauze klonk het orkest in
Sjostakovitsj als een voetbal
ploeg die tijdens de rust na een
wat plichtmatige eerste helft het
nodige van de trainer te horen
heeft gekregen. Van meet af aan
was er de zinderende spanning,
die deze Sovjet-muziek zo be
klemmend kan laten klinken.
Van Zweden, die met zijn snor en
sikje een strenger uiterlijk/imago
heeft gecreëerd, heeft optisch ge
zien geen esthetische dirigeer-
stijl. Deze beide componenten
benadrukten de indringende be
nadering van de soms rauwe
kaalheid en tragiek van de 5e
symfonie van Sjostakovitsj.
De min of meer Hegelse dialec
tiek van these, antithese, synthe
se werd door orkest en dirigent
onder één grote spanningsboog
gebracht. Gelijk in het eerste deel
gaven Van Zweden en het in gro
te bezetting spelende orkest de
koene thematiek het volle pond.
De vaak in lineaire, heldere twee
stemmigheid opgezette verwer
king klonk ondanks die massali
teit doorzichtig. De echte magie
kwam echter in het langzame
derde deel; de breekbare span
ning was ondanks hinderlijke
hoesters voelbaar, Van Zweden
bezweert musici en zaal op een
unieke manier. Na het epateren
de verlossende slot was er voor
Chassé-concertbegrippen veel
bijval.
angst
s
8 [0H
XEL
o Axe'
10530
