de stem
De stormvloedkering in de Oosterschelde bestaat tien jaar
ÏT
Geschiedenis van de pijlerdam
tal
E1
N
o S 5
3e stormvloedkering in de Oos-
;erschelde bestaat tien jaar.
toast de eigenlijke functie van
zeewering is de kering met zijn
eigenzinnige vormen ook een
architectonisch kunstwerk. En
een konijneneiland. En een
windmolenpark. En nog veel
meer. Dag dam, tot overmorgen.
'ECEMBER 1996 Qj
Weekend
ZATERDAG 7 DECEMBER 1996
Costa Rica
streeft
naar groen
toerisme
VAKANTIE REIZEN
PAGINA
Commercie
ziet brood in
vermissingen
PAGINA
De ene
chip is
de andere
niet
INTERNET
PAGINA
De Oosterschelde was de laatste zeearm die in het kader van de Deltawerken moest
worden afgesloten. Aanvankelijk dacht men aan een dichte dam. In 1967 begon het
reusachtige karwei. Op ondiepe plaatsen in de monding spoot men enkele werkeilanden
op waaronder Neeltje Jans. De zeewering zou de drie stroomgeulen Hammen, Schaar en
Roompot voorgoed moeten afsluiten.
Maar zo ver kwam het niet. Want de actie 'Oosterschelde Open' onstond met veel ka
baal. Actievoerders voor het milieu, plus vissers en schelpdierenkwekers wilden de Oos
terschelde open houden. Ze kalkten overal in Zeeland grote O's met een golfje eronder,
het werd al snel een geuzensymbool.
De proviciale krant verguisde de actie, maar bij de groep sloten zich steeds meer bur
gers aan. De discussie over veiligheid versus milieu werd feller en feller tot het kabinet
Den Uyl in 1974 een studie liet doen naar de verenigbaarheid van beide standpunten en
twee jaar later de knoop doorhakte: er moest een dam met schuiven komen.
Dit succes van de actiegroep is ongetwijfeld het grootste, en duurste, succes dat een ac
tiegroep ooit in Nederland heeft geboekt. De kale bouwsom van de dam bedroeg 5,5 mil
jard gulden.
Het werk duurde tien jaar en trok duizenden bezoekers. Er werden aparte fabriekssche-
pen en mattenleggers voor gebouwd. Eerst werd de zandbodem verstevigd, toen kwam
er een fundering van dertig meter brede matten. Op die fundering verrezen de enorme
betonnen pijlers, de kathedralen van beton, die in de werkputten werden gebouwd. Er
tussen kwamen 42 meter lange stalen schuiven. De pijlerdam is 9 kilometer lang.
Een grote tegenvaller op dit moment is dat het onderhoud zwaar tegenvalt en duurder
zal worden dan verwacht. De schuiven kampen al jaren met ernstige roestproblemen,
die, wel oplosbaar zijn, maar veel geld en tijd opslokken. Verder moest de zeebodem
rond de dam extra worden beschermd met asfaltmastiek. Het onderhoudsbudget voor
schuiven en bestortingen is nu bepaald op een ebdrag tussen de 38 en 40 miljoen gulden
per jaar.
Een andere tegenvaller was de schade aan het milieu die toch ontstond, ook al was de
dam waterdoorlaatbaar. Een studie toonde enkele jaren gelden aan dat er veel schorren
en slikken zijn verdwenen en dat dit schadelijk is voor de vogelstand die de schorren en
slikken als broed- en fourageerplaatsen gebruiken.
Viermaal per jaar gaan de schuiven dicht bij wijze van test. Negentien maal moesten ze
dicht vanwege de hoge waterstanden.
Het hoogtepunt hiervan vormden de harde voorjaarsstormen van 1990, toen de schuiven
in drie dagen tijd viermaal omlaag moesten.
1 .i. n
o
CL CD
r- "O
2
(D <D S
P <D en
-O C C
Li CD
CTl V
.5 E.E
i 2 c
Ol C (T5
I <D <D ru
S
OlN c
jg o
u O
IA i-1 r
<D O C
I i:~
+Z OJ
a.-°-5
O.t ia
A; O ai
i aj o +-1
cn
R C »- C
a; <D O
c IV 1/1
cn (D
(11
-c =-.p
c
-Q "O
Ol 03 H-
-! 03 ru CD
O C 2
12 CD V
-8
3 "5
u ai
- O
i 03 S" -w
(3 03
-J U
O)
«"2 !5
w 2
v
OlO^-
OJ cÜ
Z,
e'4'Ë
S g- c ai
a>r3>a.°o£-K
•o c 5 CL cj -H
cl-S N E c fg
O 'E ~o 3
SV;SgëeS-£=.
N T O r 10
H- CU 01_C OJ "O -C
OJ ft, 03 St i— CN
•>o3aj^(DCm!:
c q ~CJ _Q OJ
03 O) 03+J-^"O„-r
oj cn c i? cd c
-C I 2 c: -g n Q
a, •- A <u .c "5 g
c c c Q. c N S.
>S T3 J? -ë C -a
Oltl^TJAiOfllCC
gw|-sa>J-2S
-g El
cn ra 5 S g g
<-c-o o F3 -2 u
jjj gra w c
cis 5 "S
OJ CiJ q_.=T> oj '43 O
-- 5 O 5 o
S
/u CD oj c oj a
O OJ 4-1
w c öi E 5-
-Ö3.^ëcaiai5^
uOmajaJwï
s s i 'B-j n. i
o 11 S2
T3 UT CD C ij
OJ c N o
b-g-°i£ a'"a <u
eng»! fc.ic.S'S!
i"1 E S E
!.aScg,E«£0
1. o O) D 01 t O
w a i O ir. 2 1/1
raJJ w o CD C r
s aï -8 "g i
1 o-a ^4^
C (O -Q QJ QJ 03
jajfl3f0QJoJCDQj|
5 u x: -o m
N OJ
E
J CD -
5 1
jc
c 5 S
g
g1 ra CD -
_Q OJ ."ti ~p
-o-° °>o
c O cy
..-o "ö3 S
1 S 5 JS--
2 C c O
C CD QJ -V.
-O "O g
C C c -O
CD O O
i-s I g1
O C .E2 C
S, g "5
?Dl82
CD OJ OJ
v on a
-C o
C O c
Oj co
'S-ïï c
O
N CD
+_i OJ
03
CD
S C5
-C _flJ Tj
ra g/H
to ai o)
tl -£-
O- cd aj
1_ CD
CJ <11
N
-"ó S
c c O
m CD
S EO
Gerrit Braks
is een
praktische
katholiek
Door Cees Maas
et waait zout op Neeltje Jans. De
zee sproeit vegen water hoog
over de weg. Het betonnen ske
let van het Topshuis geeft iets lugubers aan
net donkere parkeerterrein. De windmolens
dinken als die Apache-helikopters uit de
"tetnam-films. Een zilvermeeuw huivert op
21jn paal. Hoi vogel.
®e novemberkou trekt door mijn broekspijp
"aar boven. Ik hou van deze plek, waarom
weet ik niet. Niet omdat ik het nu echt mooi
ind hier. Of dat de windloze warmte ervan
He aantrekt. Maar het doet me wat, ik kom er
Sjjaag en tamelijk veel, ook.
ven tussen het werk door je kop laten leeg
graaien. Een frietje eten bij de trailerhelling.
Praten met de vissers. Over zeebaars en geep.
Waar het hier van wemelt in de zomer. Of een
liedje zingen met de witte windmolens, dat is
ook wel leuk. Maar dan moet niemand je zien.
Het is de dynamiek van deze plek. Dit jaar
tien jaar geleden, liet koningin Beatrix de 62
schuiven zakken en verklaarde Zeeland vei
lig. Tien jaar geleden. Het Deltaplan was
klaar.
De kering is literatuur. Liefhebbers van de
dichter Ed Leeflang weten het eenvoudige
monument op de dam wel te vinden. Ter gele
genheid van de opening van dit achtste we
reldwonder dichtte Leeflang: 'Hier gaan over
het tij, de maan, de wind en wij.' Deze prach
tige dichtregel is in hard materiaal gebeiteld.
Het klinkt tamelijk arrogant, vind ik altijd.
Rijkswaterstaat speelt God die over het tij
gaat. Maar zo is het wel. Of misschien bedoelt
het vers te zeggen dat 'wij' over het tij gaan.
Dan zijn we misschien met zijn allen God.
Grenzen mogen niet meer zijn dan littekens
van de geschiedenis. Deze beroemde zin van
Alfred Mozer wordt zo nu en dan, en met gro
te graagte, aangehaald door de promotors van
het Europa zonder grenzen. Voor veel mensen
in Zeeland is hij ook van toepassing op de ke
ring.
De kering heeft zich ontwikkeld tot een erg
sterke, duidelijke en soms harde grens tussen
Noordzee en Oosterschelde, tussen overstro
ming en veilig Zeeland, tussen mosselkwe
kers en een voormalig kabinet, en er vallen
nog wel wat voorbeelden te bedenken.
Maar de grens is vervaagd tot een litteken van
de geschiedenis. Het Noordzeewater stroomt
vrijelijk de schuiven onderdoor de Ooster
schelde in, de vrede tussen milieugroepen en
overheden is allang weer getekend en de mos
selkwekers zijn niet ontevreden met het nieu
we watermilieu dat zich dankzij de kering
heeft ontwikkeld.
Het provinciebestuur is blij, want nu wordt
de Oosterschelde, dankzij de kering, mis
schien een nationaal park. Watersporters op
de Oosterschelde zijn van de zeedeining af,
tienduizenden sportduikers beoefenen er hun
hobby en ook de zeehonden zijn weer terug.
De grens is een litteken van de geschiedenis
geworden. Het grim van de geschiedenis is
vergeten en bijna iedereen is er nu blij mee.
Hulde dus aan deze kering.
Het was het achtste wereldwonder. Het kost
te geloof ik, ruim vijf miljard miljard gulden.
Een triomf van de hoge techniek. De natte
droom van waterstaatingenieurs is hier in be
ton gegoten. Hollands glorie, potverdorie.
En nog is het een wonder. Nog komen er bus
sen Japanners en Amerikanen om de schuiven
te zien. Vorige maand nog, zag ik daar op dat
parkeervlak bij het Topshuis, de bekende'
blauwe KLM-helikopter landen, en stapte er
een prins van Oranje uit met wat andere men
sen. Zoals een ander zijn achtertuin laat'zien
aan het bezoek, zo laat die prins zijn dam
zien. En gelijk heeft hij.
Want de dam is ook heel apart van vorm. Dat
vooral. Je moet er even aan wennen om naar
de dam te kijken als naar een andere vorm,
want meestal rijd je met een noodgang over
deze dam heen, zonder hem te zien. Wie denkt
er nu op weg van nergens naar nergens aan
dammen? Of je bekijkt hem zonder aan apar
te vormen te denken, dat kan ook.
Maar als je hem echt bekijkt zie je mooie din
gen. Ik ben niet de enige die dat vindt. De
dam maakt ook harde wetenschappers ly
risch. Lees het volgende fragment maar, een
stuk uit een studierapport van bureau West-
8, dat in opdracht van Rijkswaterstaat de
landelijke afwerking van de dam onderzocht.
Zo kun je deze stormvloedkering ook beleven:
'Het nurkse ir. Topshuis in de wind, de serene
techniek van de pijlerkoppen, het speelse rit
me van de 'cilinders die de diepte van de geul
spiegelen, het ruimtelijke effect van de losse
wegliggers op de pijlers, de prachtige glooiin
gen en slome bochten van de asfalttaluds. In
het wisselende licht van de delta wisselt de
kering voortdurend van gedaante. In het Oos-
terscheldebekken gdat de kering als lineair
aan de horizon een dialoog gan met de Zee-
landbrug of de toren van Zierikzee. Op' een
iets ander ogenblik is de kering afwezig, of
doemt flets op uit de mist.
Het water geeft steeds een ander beeld. Soms
wordt de Oosterschelde belaagd door de zee,
stuift een zilte nevel over de dammen. Dan
weer is de kering vredig en lijkt zo maar neer
gelegd op een serie droogvallendei platen.
Voor de automobilist ist het welhaast een fil
mische ervaring. De lancering uit de diepe
polders van Schouwen-Duiveland en Noord-
Beveland naar de hoge weg over de pijlers, de
verandering van het perspectief door de cur
ves van de weg, de hoge jump over de sluis.
Alsof het over een achtbaan gaat in plaats
van over een zeewering. In de ogen van deze
schrijver is de dam dus een kunstwerk. Het
kan. Zeker is wel dat de dam al honderddui
zenden bezoekers heeft getrokken. Dus de
dam heeft veel. En konijnen. Die heeft de dam
ook veel. Ze hebben hier op dit voormalige
werkeiland geen natuurlijke vijanden en ver
menigvuldigen zich dus als de konijnen. Hier
vind je ook het enige Zeeuwse zwart konijn
als wild diertje. En albinokonijnen met hun.
rode oogjes, die zitten er ook. Je hebt rare
kronkels op deze dam.
Een kunstwerk dat de zee tegenhoudt. Kom,
het is half zes. Ik heb honger en moet gaan ko
ken. De wind is gekrompen, de meeuwen zijn
weg. In de verte komt een eenzame fietser
aan. Dag dam, tot overmorgen. Ik start de au
to en maak me klaar voor de hoge jump over
de sluis.
FOTO DE STEM DICK DE BOER
PAGINA
De kering heeft zich ontwikkeld tot een erg sterke, duidelijke en soms harde grens tussen Noordzee en Oosterschelde, tussen overstroming en veilig Zeeland.
