Smeltkroes Montreal loopt leeg
Krokodillen op de wielerbaan
I Grote
Rolluiker
Brando zonwer
Gaffi Park
Hoofdstad van Canadese provincie Quebec politiek verdeeld
Vier biosferen kunstmatig nagebootst in Montreals Biodöme
Tja, wat zou LODEV
DE STEM
REIZEN
KLEINTJES:
Telefoon
Schriftelijk
Balie
Fax
Afsluittijden/
Regelkleintjes
Millimeterkleintjes
Fotokieintje
Kleurkleintje
Drie halen twee betal
Brieven onder numm
Algemeen
Meer informatie
Zonneschermen - lamellen
VOETENf LEF
11111
ZATERDAG 7 DECEMBER 1996 A
Montreal. Twee keer al
was deze Canadese stad
het kloppend hart van gi
gantische evenementen:
de Wereldtentoonstelling
in 1967 en de Olympische
spelen in 1976. Maar die
gloriedagen zijn voorbij.
De smeltkroes Montreal
loopt leeg. Toerisme moet
het tij gaan keren.
Door John Graat
Ze haalt haar schouders op. An
nie Massicotte, 25 jaar, stemde in
het referendum vorig jaar vóór
afscheiding van Quebec. Haar
provincie moest een zelfstandige
staat worden, los van Canada.
„Ik voel me eerst Québécoise en
dan pas Canadese. Misschien ben
ik rationeel wel tegen afschei
ding, maar toen ik in het stem
hokje stond had ik al oui aange
kruist voordat ik het me had ge
realiseerd", vertelt Annie in een
bar in Montreal, de hoofdstad
van Quebec.
Haar impulsieve stemgedrag was
typerend voor de voorkeur van de
jongeren in de overwegend Fran
stalige streek van Canada. Vooral
jongeren en bejaarden, samen net
niet voldoende voor de meerder
heid (49,5 procent), zeiden 'ja' in
het door de Franstalige politici
georganiseerde referendum. Op
het nippertje - het ging om min
der dan 50.000 mensen - werd de
onafhankelijkheid voorkomen.
„Dat heeft niks met nationalisme
te maken", zegt Annie Massicot
te. „Het is de reële angst dat de
eigen identiteit van. Quebec in het
grote Canada langzaam ver
dwijnt. Nu hebben we in deze
streek nog eigen Franstalig on
derwijs, eigen media. We denken
Frans, we eten Frans, maar hoe
zal dat over 200 jaar zijn? Ik ben
er heel bang voor dat het straks
allemaal wegvalt."
Annie Massicotte is een van de
6,8 miljoen Franssprekende in
woners van Quebec die hun iden
titeit willen beschermen in het
land dat verder door 23 miljoen
Engelstalige Canadezen wordt
bevolkt. De federale regering zou
te weinig oog hebben voor de spe
cifieke situatie van de Québécois,
mensen die zich meer verwant
voelen met 'de oude wereld' -
Frankrijk, het beloofde land-
dan met de rest van Canada. De
angst overvleugeld te worden
door de Engelstaligen heeft de
laatste decennia om zich heen ge
grepen. De Parti Québécois wint
alsmaar aan invloed. Deze natio
nalisten organiseren steeds maar
weer een referendum om uitein-
Winters doorkijkje op Montreal.
delijk hun doel te bereiken:
afscheiding.
Ergernis
Tot grote ergernis van de niet-
Franstalige gemeenschap in Que
bec. In de hoofdstad Montreal is
dat deel nog altijd 35 procent.
Een van hen is Marco, taxichauf
feur van Italiaanse komaf. Hij
woont zijn leven lang al in Mont
real, houdt er intens van, maar
met lede ogen heeft hij1 zijn stad
langzaam zien afglijden, vertelt
hij. De economische crisis heeft
hard toegeslagen. Hij moet kei
hard werken, vijftien uur per
dag, om zijn vrouw en twee kin
deren van een dagelijkse boter
ham te kunnen voorzien.
En dat is volgens Marco allemaal
de schuld van de Franstalige po
litici die in de staat Quebec rege
ren. „Een gelegaliseerde mafia is
hier aan de macht", zegt hij,
claxonnerend door Montreal.
„Deze stad is een puinhoop ge
worden. Kijk naar de leegstand
van de huizen, alle Engelsen
trekken weg, geen enkel bedrijf
investeert nog in dit gebied om
dat de toekomst onzeker is. De
economie holt achteruit. De men
sen laten zich hier die afschei
ding opdringen. Let maar op, vol
gend jaar krijgen we weer een re
ferendum. En geef mij één goede
inhoudelijke reden voor onafhan
kelijkheid... Die is er niet!"
Belastingen
De taxichauffeur met de promi
nente haakneus slaat met zijn
vuist op zijn stuur.
Marco wil zijn verhaal graag eens
kwijt, aan die buitenlandse gas
ten in zijn auto. „Canada is een
prachtig land. Je had in Montreal
moeten zijn met de Spelen van
1976. Oh mama, dat was een
feest! Daarna is het misgegaan.
De belastingen gingen alsmaar
omhoog terwijl er steeds maar
werd gesneden in de sociale voor
zieningen. Hoe valt dat te rijmen?
Als de Fransen straks alleen de
baas zijn, zal ik mijn huis in
brand steken, het geld van de
verzekering vangen en dan ver
trekken. En ik denk dat wel meer
mensen dat zullen doen. Mont
real zal branden!"
Marco's tirade komt recht uit het
hart. En in zijn kritiek zit onom
stotelijk een kern van waarheid.
De bewijzen zijn tijdens een wan
deling door de binnenstad van
Montreal al zichtbaar. Opvallend
veel middenklasse-huizen staan
te koop.
De stadsgids, in dienst van het
toerismebureau, geeft als verkla
ring dat de mensen naar 'buiten'
zijn getrokken omdat ze liever 'in
het groen' wonen. Maar het lijdt
geen twijfel dat de recessie de
voornaamste reden is voor de
leegstand.
Vakantieland
De Canadese overheid ziet in het
toerisme een belangrijk middel
de economie weer op te peppen.
Vorig jaar trok de federale staat
honderd miljoen dollar uit voor
het promoten van Canada als va
kantieland. De aantrekkelijke
vliegtarieven in Europa zijn'voor
dat beleid een steun in de rug.
Bovendien, de provincie Quebec
is vanaf Schiphol nog geen zes
uur vliegen. Montreal is vanaf de
luchthaven Mirabel gemakkelijk
te bereiken.
Het moet gezegd: de metropool
aan de St. Lawrence-rivier is een
boeiende bestemming. Anders
dan het veel kleinere Quebec-
stad, in het oosten van de provin
cie, waar 97 procent van de men-
FOTO NATASHA BLOEMHARD
sen voor afscheiding stemde, is
Montreal een smeltkroes van cul
turen. Het merendeel wordt ge
vormd door Fransen (65 en
Engelsen (15 de rest bestaat
vooral uit Italianen, Joden, Grie
ken, Portugezen en de Aziaten.
Het meest in het oog springend is
Chinatown, een charmant wijkje
in de schaduw van de wolken
krabbers waarin de Aziatische
emigranten, veelal gevlucht uit
China en Hong Kong, een wat ar
moedig bestaan leiden.
Immens kerkhof
Het beeld van de stad wordt ech
ter in eerste instantie bepaald
door de immense skyscrapers, het
drukke verkeer op de brede stra
ten, het immense Olympisch Sta
dion met de karakteristieke
schuine toren, de moderne archi
tectuur, de vier universiteiten en
de grote haven aan de St. La
wrence. Van dit alles is een
prachtig overzicht te verkrijgen
vanaf de top van de Mont Royal,
het heuveltje van 200 meter
hoogte waaraan Montreal zijn
naam heeft te danken. Op dat
heuveltje, midden in de stad, ligt
een groot wandelpark en voor de
échte liefhebbers: een immens
kerkhof.
Vanaf de Mont Royal gezien heeft
Montreal een mondaine uitstra
ling. Daar aan de rivier ligt een
vrouw van de wereld, met Noord-
Amerikaanse trekken. De negen
tien musea versterken dat beeld.
In Montreal is behalve het Vol
kenkundige Museum voor ar
cheologie en geschiedenis, waar
in de eerste opgravingen zijn ver
zameld, ook een fraai museum
voor moderne kunst. Omdat het
oude pand aan Sherbrookestreet,
de '5th Avenue van Montreal',
niet langer toereikend was voor
de uitdijende collectie werd aan
de overzijde een dependance ge
bouwd.
Dat is een schitterend staaltje
moderne architectuur van Moshe
Sadfie, de architect die ook ver
antwoordelijk is voor de 'Habi
tat', een bouwkundig mirakel
waarbij een serie vierkante blok
ken lukraak op elkaar lijken ge
stapeld. De 'Habitat' werd in
1967 gebouwd toen de Wereld
tentoonstelling in Montreal werd
gehouden.
Kenmerkend voor Montreal is
ook de Underground, een ver
warmd ondergronds tunnelnet
werk van in totaal 29 kilometer
dat winkels en instellingen met
elkaar verbindt. Gebaseerd op
een idee van Leonardo da Vinei
ontwierp een Italiaanse architect
het plan voor het ondergrondse
gangenstelsel. Een slordige 1600
winkels, 1200 kantoren, 30 bio
scopen, 200 restaurants, 40 ban
ken, 10 metrostations en instel
lingen als bibliotheken, univer-
steiten en musea zijn op deze ma
nier met elkaar verbonden. Bijna
alle wolkenkrabbers en panden
die boven de grond te zien zijn,
staan via de Underground met el
kaar in contact. Nergens is een
kauwgompje geplakt, de tele
foons werken, graffiti bestaat er
niet.
„In 1962 zijn ze begonnen met het
eerste graafwerk", vertelt Gilles
O. Bengle van het Toerismebu
reau Montreal. „Op een bepaald
moment werd het een hype. Elk
bedrijf of instelling wilde ook
verbonden worden met de onder
grondse. Zo heeft het netwerk
zich kunnen uitstrekken over de
hele binnenstad. Een stad in de
stad. En alles is gefinancierd
door particulieren. De overheid
verleende alleen vergunningen."
Het pièce de résistance van(f
ondergrondse Montreal
eind jaren tachtig uitgevoej
Men wilde het gangens
doortrekken onder een n
tisch kerkje uit 1849 dat au
chronistisch tussen de wolfen
krabbers is blijven staan. Hf
graaf- en stutwerk onder t[
anglicaanse kerkje werd
j oenen verslindende operati
Eerst werd een betonlaag
de fundamenten van de kerk aai
gebracht om vervolgens nieut
tunnels door de moerasgrond i
graven. „Het project trok
nieurs over de hele wereld
Montreal", zegt Gilles O. Bi
niet zonder trots.
Het stadsbestuur wilde graa^
het kerkje behouden bleef omda
de 'nieuwe wereld' toch al zowei
nig historische overblijfselen teil
De in 1642 gestichte stad 1
wel een oud gedeelte dat
enigszins pittoresk aandoet. Aa
de smalle, stenen straatjes ligge
restaurantjes of winkeltjes waar
in kunst of snuisterijen te
zijn. De oudste gebouwen van i
stad, zoals een seminarie uit 168
en het kasteel Ramezay uit
zijn zo'n 300 jaar oud.
Notre Dame
Typisch voor de grote Franse in
vloed is ook Notre Dame
gemodelleerd naar het
in Parijs. Toch is de Notre Dan
van Montreal in bepaald opzich
zeer Canadees. In het interiei
zijn veel verschillende soortei
hout verwerkt wat een warm,
theatraal effect geeft. Hier, waa
nu veel klassieke concerten
den gegeven, moesten voorhee
de indianen gekerstend worden
Maar Canada blijft een jong laai
en Montreal een stad die
deze eeuw tot volle bloei
De Expo van 1967 en de Olymp:
sche Spelen van 1976 hebbend
stad enorme impulsen
De infrastructuur werd verbetei
en er kwamen allerlei voorzienii
gen waar de bewoners nog steed
van profiteren. Montreal wa
lange tijd het kloppend hart va
de Canadese economie en is
schijnlijk nog altijd een wek
rende miljoenenstad waar
propje papier op straat ligt. Maf
in hun portemonnee voelen
bewoners de teruggang. Voora
(het gebrek aan) geld is de moti
van de politieke tweestrijd diet
hele provincie Quebec steet
meer in twee kampen verdeelt.
„Quebec maakt niet alleen Can.
da kapot, het maakt ook zichze
kapot", roept Marco, taxichaa
feur in Montreal, terwijl zijn gas
ten uitstappen bij La Cigalle, eei
typisch Provengaals restaurant
oud-Montreal.
Door John Graat
Twintig jaar geleden, toen
Montreal gastheer was voor
de Olympische Spelen, wer
den er enorme sommen belas
tinggeld in de bouw van de
accommodaties gepompt.
Want de Spelen zouden stad,
staat en federatie immers
voorgoed opstuwen in de
vaart der volkeren.
Alleen al het Olympisch Stadion
in Montreal kostte 700 miljoen
dollar aan gemeenschapsgeld.
Pas elf jaar na de Spelen, in 1987,
werd het ovale bouwwerk, door
de bevolking The Big O genoemd,
helemaal afgebouwd.
Het was bedoeld als architecto
nisch hoogstandje. Het schuifdak
hangt aan 38 armen die naar de
top van een schuine toren lopen.
Het was de bedoeling dat de ar
men het dak omhoog zouden
kunnen trekken - indien gewenst
- en het stadion daarmee onover
dekt te maken. Maar het mecha
nisme faalt en al sinds jaar en dag
blijft het stadion dus overdekt.
In Montreal wordt dan ook al ja
ren met sarcasme gesproken over
het kolossale stadion. Het is een
doorn in het oog van veel stede
lingen. Het honkbalteam dat er
speelt, trekt gemiddeld niet meer
dan 5.000 bezoekers. Verder pro
beert de directie op alle mogelij
ke manier om geld binnen te krij
gen. Er vinden concerten, exposi
ties en beurzen plaats. Met een
lift kunnen bezoekers bovendien
naar de top van de toren, op 175
meter, vanwaar een fraai panora
ma over de stad te zien is. Maar er
moet jaarlijks veel geld bij.
Biodöme
Het Vélodrome, dat aan het grote
stadion vastligt, heeft een hele
nieuwe bestemming gekregen. In
het overdekte wielerstadion waar
Kaaimannen in de Tropical Dome.
Het Biodöme, aan de buitenkant is er weinig veranderd.
de Nederlandse baanrenner Her
man Ponsteen uit Nijverdal in
1976 nog een zilveren medaille
pakte, is nu het Biodöme geves
tigd. Het stadsbestuur van Mont
real had er in 1989 75 miljoen
gulden voor over om in de veelal
ongebruikte wielerbaan vier ver
schillende ecosystemen na te
bootsen, met bijbehorende plan
tengroei, rotsen, meren en dieren.
Een attractie ter leringhe ende
vermaeck die sinds vier jaar zijn
deuren heeft geopend. „Het uit
eindelijke doel is de mensen meer
bewust te maken van onze omge
ving", vertelt Anne-Marie Borde-
leau, een van de 20 gidsen van de
populairste attractie van Mont
real. Het Biodöme mag bij een
bezoek aan Montreal niet ontbre
ken. De vier gecreëerde biosferen
zijn een tropisch regenwoud, het
Laurentienne-bos, het St.La-
wrence-zeeklimaat en het pool-
klimaat van Antartica. Bij het
betreden van elke nieuw 'kli
maat' lijkt het werkelijk alsof je
een totaal nieuwe wereld instapt.
Je loopt tussen de bomen en plan
ten door, op een smal pad, terwijl
links en rechts het gedierte zijn
gang gaat. Die ervaring is veel
FOTO SEAN O'NEILL
echter dan in een doorsnee die
rentuin.
In het warme en vochtige 'tro
pisch regenwoud' hangt, bijna
helemaal in de nok, een luiaard.
Een dier dat zich maar spora
disch beweegt en net als alle an
dere dieren speciaal voedsel
krijgt, om te voorkomen dat ze el
kaar oppeuzelen. Alleen in het
dichtbegroeide tropisch woud al
vliegen 26 verschillende soorten
vogels rond. Verder zijn onder
meer, vaak na een tip van de gids,
te zien: een capivari (knaagdier),
zwarte aapjes, schildpadden en
levensgrote krokodillen (die elke
dinsdag een rat geserveerd krij
gen).
Koud
In het berg en bos-gedeelte van
Laurentienne is het ineens ster-
venskoud (-10 C). Omdat het tij
dens ons bezoek winter is, is er
niet veel leven in de brouwerij.
Een Canadese lynx ligt met een
perfecte camouflage-vacht op
een rots te slapen. Nergens hangt
een blad aan de boom. „En de vo
gels die hier in de zomer verblij
ven, zijn nu ergens anders aan het
overwinteren, want de natuurlij
ke cyclus draait gewoon door",
zegt gids Bordeleau.
Alleen een paar bevers zorgt voor
activiteiten die zowel boven als
onder water heel goed te volgen
zijn. Het vrouwtje is bezig met
het verzamelen van afgeknaagde
stukjes hout die ze steeds maar
weer naar een ondergronds nestje
brengt, waar het mannetje ligt te
slapen. Dit is allemaal fraai te
volgen voor de bezoeker door een
stiekem gemonteerd cameraatje.
In het St. Lawrence-zeeklimaat
speelt het leven zich bijna hele
maal onder water af. Nou ja, le
ven: kreeften, krabben en zee
anemonen brengen roerloos de
dag door. In het poolklimaat zor
gen de Jan van Genten voor meer
drukte. Ze jagen op vis. Ook dit
is, zowel boven als onder water,
goed te volgen. Verder zit een ko
lonie pinguins op een rots de kou
te trotseren. De 'punkers', ping
uins met fel gele en rode 'hanen
kammen', stelen de show.
Breed publiek
Het Biodöme in Montreal is voor
een zeer breed publiek aan te be
velen. Sinds de opening in 1992
zijn al meer dan 3 miljoen men
sen de toegangspoorten gepas
seerd. Liefhebbers kunnen zich
verdiepen in de heldere informa
tie die ter plaatse steeds wordt
verstrekt door bordjes en teke-
FOTO NATASHA BLOEMHA®
ningen. Die informatie wordt in
dien nodig geactualiseerd door®
biologen die in het Biodöme per
manent onderzoek doen.
Iedereen kan er aan zijn trekke-
komen vanwege alle spanne»
en 'exotische' dieren die er te be
wonderen zijn. Van giftige W-
kers tot amazone-papegaai®
van vleermuizen tot zeewolven e
van kreeften tot piranha's. AU
maal dieren die de Olymp1®",
wielerdromen van Montreal
lang naar de vergetelheid heb
Op de plaats waar Herman Pa
steen misschien wel de ultie
slag om de gouden plak yeri°
hangt nu éen luiaard. Nietsv
moedend.
Het Olympisch Stadion is dag#
geopend van 10 tot18,uiJLt Riodfr
6 tot 4-9 tot 21.00 uur). Het»»
me is van maandag tot en m
terdag van 9 tot 18 uur Mi
(in de zomer tot 20 uur). A-3
overzijde van de weg lig*ae #aJ
nische Tuin van Montreal, ee
de grootste van de wereld, rri
dermeer een Japanse en 0
tuin (elke dag 9e°Pe™,
18 uur, in de zomer tot 20 uur)
ZATERDAG 7 DECEI
Opgavemogelijkheden
Bel 076-5.312.313 maandag t/m vrijda
uur.
De Stem, afd. Kleintjes, Antwoordnumr
VB Breda (geen postzegel nodig).
Breda, Spinveld 55 van 8.30 tot 17.00
Uitsluitend voor opgeven van Kleintjes:
De afsluittijden voor rubrieksadvertent
vóór plaatsing 17.00 uur. Advertentie;
tjeskrant op zaterdag moeten donder
uur in ons bezit zijn. Voor de maandag
dag 12.00 uur.
(Niet geschikt voor handelsdoeleinden
zijn op uniforme wijze gezette advertent
in HOOFDLETTERS. Minimale grootte r
Millimeterkleintjes zijn de advertentie
kolom(men), met minimaal 1 regel in
of groot lettertype. De minimale hoogte
per kolom.
Een Kleintje met foto/logo en/of afbt
van foto/logo en/of afbeelding 20 of 4(
1 of 2 kolommen.
Een Kleintje met kleur in de Kleintjesk
onder de rubrieken: Te koop aangeboi
roerend goed/Caravans/Kamperen.
Indien u twee advertenties opgeeft m<
binnen 7 dagen in dezelfde uitgave, kr
plaatsing in dezelfde week GRATIS
tekstwijzigingen niet mogelijk). Vo
Privé/Clubs/06 zijn geen actie- of ko
van toepassing.
Als u wilt reageren op een advertentif
nummer, vermeldt dan het briefnummi
de envelop en stuur deze naar: De Sten
4800 MB Breda t.a.v. afd. Brieven om
brieven worden driemaal per week door
Brochures, drukwerk, stencils, mom
enz., die onder nummer worden inge
niet doorgestuurd.
Alle Kleintjes worden geplaatst in De
bants Nieuwsblad met een totaalopla
(ma.-vrij.) en op zaterdag 174.400 exe
categorieën advertenties kunnen alleer
betaling en/of legitimatie worden gepla:
Voor meer informatie over particuliere
onze informatieadvertentie iedere za
krant. Voor meer informatie over zakel
kunt u onze speciale folder aanvra
5.312.313, of afhalen aan de balie.
GROTE ZAKEP
DOE JE MET KLEIP»
Te koop aangeboden
Zeer scherpe prijzen. Bel
Brasschaatstraat 47, Breda, tel. 0
creatieve bestra
Voor bestratingsmat. en ti
Showtuin: Viveslaan 108
Open zaterdag: 9.00-14.0
Tel, (info) 076 - 5 614 912 (ook op
nou voor zo'n stoel betaald
Moeilijk te zeggen...maar hij kreeg
O'et die 15% korting die u deze maa
°P al onze meubelen, antieke objeeti
D n Guust z'n Datcha, Ginnekenmarl
zo
Parket en Laminaatvloer
Tevens tapijt - gordijnen en zc
q Maandelijks speciale aanbie'
Lu ™°?n de goedkoopste en kwaliteit.
Donrif Laat 13 Breda
koopav. Maandag gesl. Lid
