Een afscheid van
Lawrence Alma-Tadema
Wat zielig, twee wezen
Ded
v,
'Exaltatii
Omvangrijk
retrospectief
in het
Van Gogh Museum
2
ui
0
0
ui
Q
ui
2
D
2
DE STEM
INI D E KUN
D6l DE STEM
Voor weinig geld
Uitdrukkingsloos
Bijna Amerikaans
Belastingdienst
h
V)
UI
j
Ui
GO
Antwerps museum toont 'Het volk ten voeten uit'
Winterslaap
Verwachtingsvol
Traditie
Autobiografie
DONDERDAG 5 DECEMBER 1996
Door Jos Kessels
Het Van Gogh Museum in Am
sterdam wijdt momenteel een
over2ichtstentoonstelling aan
Lawrence Alma-Tadema. Voor
een deel komen de schilderijen
uit de collectie van de Ameri
kaanse verzamelaar Allen
Funt, die ze in 1973 noodge
dwongen moest verkopen. De
laatste uren dat Funt zich om
ringd wist met Alma-Tadema
moeten ongeveer als volgt ver
lopen zijn.
Even dacht Allen Funt erover de
wekker te zetten, maar hij wist
dat het niet nodig zou zijn. Hij kon
toch niet slapen. Vanuit zijn bed
keek hij naar het kale plafond.
Morgen zouden alle muren er zo
uitzien.
Funt stond op en deed zijn kamer
jas aan. Het was vlak na midder
nacht. Eigenlijk moest het leven
nog beginnen in Hollywood. Hij
had overwogen om deze nacht in
een club door te brengen en zich te
bedrinken, maar dat vond hij laf.
Hij moest het afscheid onder ogen
zien.
Vreemd hoe een mens zich kon
hechten aan bezit. Tien jaar gele
den interesseerden schilderijen
hem niet. Hij had het als tv-pro-
ducent te druk met Candid Came
ra, dat hij bedacht had. Hoe sim
pel. Je zette een camera ergens
stiekem neer en bracht nietsver
moedende mensen in een ongewo
ne situatie. Hij had er een fortuin
mee verdiend.
Funt liep in het donker de wentel
trap af. Overal hingen ze, zijn
schilderijen. De lijsten fonkelden
in het maanlicht, als omhulsels
van een beloftevolle schoonheid.
Maar hij kon ze dromen, zijn
schilderijen. Daarom was het be
ter geen lichten aan te doen. Het
zou teveel pijn doen.
Hij ging zitten op de bank in zijn
grote Romeinse kamer, omdat het
daar allemaal begonnen was. Het
was niet de eerste keer dat Funt
hier 's nachts in het donker had
gezeten. Hij had eerder gemerkt
dat schilderijen dan een vreemd
effect hadden. Ze suggereerden
een strikt persoonlijke rijkdom,
waar alleen de bezitter recht op
had, omdat hij de schilderijen in
volle glorie kende, maar ook ge
borgen door de nacht.
Binnen enkele uren zou het afge
lopen zijn. Hij keek naar het grote
schilderij The finding of Mozes
van Lawrence Alma-Tadema. Het
was een van de topwerken van de
schilder. Funt kon het weten,
want hij bezat er vijfendertig.
Bij toeval was hij acht jaar gele
den, in 1965, op een schilderij van
deze Nederlandse Engelsman ge
stuit. Funt wilde als decoratie
voor zijn Romeinse kamer een
schilderij kopen, met een voorstel
ling uit de klassieke oudheid. Hoe
verbaasd was hij geweest dat er zo
gemakkelijk aan te komen was, en
voor zo weinig geld.
Toen was het begonnen, het ver
zamelen van Alma-Tadema's. Wat
Funt meteen aansprak was dat de
man zo hard gewerkt had op zijn
schilderijen, net zo goed als hij
zelf hard moest werken. En dat
Alma-Tadema al zoveel jaren ver
guisd werd, dat vond hij ook pri
ma. Zo ging dat in het leven. Het
ene moment was je een adelaar die
heerst in de lucht, het volgende
ten, zoals de Vanderbilts, die in
dertijd diverse Alma-Tadema's
kochten. Hij vond het ook terecht
dat Alma-Tadema de duurste
kunstenaar van zijn tijd werd.
Voor Alma-Tadema waren het in
derdaad vette jaren. Hij was her
trouwd, met de zeventienjarige
leerlinge Laura Epps en bouwde
een huis aan Grove End Road om
tot een paleis, vol attributen uit de
oudheid.
Daar organiseerde hij muziek
avonden en mocht hij Caruso en
Tsjaikovsky tot zijn gasten reke
nen. Hij veranderde zijn voor
naam in Lawrence en nam het
Britse staatsburgerschap aan. In
middels was hij zó populair ge
worden, dat hij zich tegen verval
singen moest wapenen. Daarom
gaf hij zijn schilderijen opusnum
mers, die gemakkelijk traceerbaar
waren.
Maar een expert kon zijn hand
pen. In de acht jaar daarna gingen
de prijzen snel omhoog. Hoe graag
had hij vlak voor die belastingpe
rikelen niet Spring gekocht, maar
hij kon niet opbieden tegen het
Paul Getty Museum, dat er ruim
vijftigduizend dollar voor neertel
de. Zelf had hij er nog gekocht
voor een paar honderd dollar.
Funt stond op om ze allemaal nog
een laatste keer te bekijken. In
middels was de zon opgekomen en
kon hij ze weer in al hun kleuren
bewonderen. Wat gaf het dat criti
ci ooit hadden gezegd dat Alma-
Tadema's schilderijen een foto
grafische stilstand bezaten, dat de
gezichten uitdrukkingsloos waren
en geen karakter hadden, dat het
Victoriaanse types waren in een
klassieke setting. Funt had er
nooit mee gezeten. Hij waardeer
de de schoonheid en levensvreug-
'Coign of vantage', oftewel een gunstig uitkijkpunt.
moment waggelde je als een kal
koen rond.
Funt was zich gaan verdiepen in
het leven van Lawrence Alma-
Tadema en hoe meer hij over de
man te weten kwam, hoe groter
zijn liefde voor de schilderijen
werd.
Alma-Tadema werd in 1836 in
Dronrijp in Friesland geboren, als
zoon van een notaris. In 1852 ging
Lourens naar de Academie van
Antwerpen, om zich daar te be
kwamen in het schilderen en teke
nen.
Vooral de vermaarde historie
schilder baron Henri Leys had een
grote invloed op de jonge Lourens.
Die schilderde zo nauwkeurig dat
je de voorwerpen zo van zijn doe
ken af kon halen. Wat was Leys in
het begin boos geweest op zijn
leerling: 'Je marmer ziet eruit als
kaas' en 'als je een stoel schildert,
wil ik me daar aan kunnen stoten'.
Lourens knoopte zich deze raad
gevingen goed in de oren. Inmid
dels was Lourens getrouwd en
had hij een huwelijksreis door Ita
lië gemaakt, waar hij een eeuwig
durende liefde voor de Romeinse
oudheid ontwikkelde.
Wat Funt eigenlijk nog het mooi
ste vond wat hij over de jeugdja
ren van Alma-Tadema had gele
zen, was de wijze waarop de jon
geman zich de kunstwereld bin
nengewerkt had. Dat was bijna
Amerikaans, zou je kunnen zeg
gen. Alma-Tadema had gehoord
dat de bekende kunsthandelaar
Ernest Gambart een afspraak had
met een schilder. Via vrienden liet
hij Gambart naar zijn eigen ate
lier brengen, waar hij net toevallig
een mooi schilderij op de ezel had
staan. Gambart kocht het schilde
rij meteen en contracteerde Alma-
Tadema.
Dat was nog eens een staaltje durf
en ondernemerschap! Daarna had
Alma-Tadema tegenslag gekend.
Zijn zoontje stierf en in 1869 ook
zijn Vrouw, waarna de schilder
met twee dochters achterbleef.
Gambart haalde Alma-Tadema
over naar Londen te verhuizen,
waar volgens hem een betere
markt was voor de stralende Ro
meinse taferelen van de schilder.
In korte tijd werkte Alma-Tade
ma zich in Engeland samen met
Frederick Leighton op tot de lei
der van de Classic Revival. Alma-
Tadema onderscheidde zich van
de anderen door zijn minutieuze
weergave van de architectuur en
voorwerpen uit de oudheid, veelal
gemaakt naar foto's. Doorschij
nend marmer was zijn specialiteit
geworden. 'Marvellous', verzucht
te een recensent. Maar niet ieder
een reageerde enthousiast. De ver
maarde kunstcriticus John Ruskin
zei over de Pyrrische dansers dat
het zwarte kevers waren, op zoek
naar een dode rat.
Voorlopig wonnen de bewonde
raars het, waaronder de kapitaal
krachtigen van de natie. De groot
industriëlen vonden het chic een
schilderij van Alma-Tadema te
kopen, om zo een link te leggen
met zichzelf en de heersende klas^
se uit de oudheid. Om weg te dro
men bij de geïdealiseerde schoon
heid van het verleden, als contrast
met de grauwe fabrieken en arbei
derswoningen, die steeds meer het
stadsbeeld bepaalden, maar waar
hun geld en aanzien nu eenmaal
op gebaseerd waren.
Funt kon zich helemaal vinden in
deze vlucht uit het hedendaagse.
Voor hem was de tv ook een nood
zakelijk kwaad geworden, sinds
hij zich in de schilderkunst ver
diept had en hij via de muren
thuis de pracht van het rijke Rome
binnengeleid werd, met al zijn
verlokkingen en decadentie. Funt
kon zich bovendien meten met al
lerlei rijke Amerikaanse geslach-
toch wel herkennen. Alma-Tade
ma was geobsedeerd door perfec
tie en detail. Daar werd de kun
stenaar wel eens depressief van,
als iets voor zijn gevoel niet klop
te. Soms werkte hij daarom jaren
aan een schilderij, of haalde een
verkocht doek terug, om er iets
aan te verbeteren. Ook stak het
hem dat hij in zijn geboorteland
zo weinig gewaardeerd werd.
Funt vervloekte opnieuw zijn ac
countant, die hem opgelicht had,
maar die hij er niet meer op kon
aanspreken, omdat de man een
jaar tevoren zelfmoord gepleegd
had. Sindsdien had hij de belas
tingdienst op z'n nek en was hij
gedwongen al zijn schilderijen te
verkopen. Zijn lot was precies dat
wat iedere verzamelaar vreesde,
dat hij de collectie af moest staan.
De kunstenaar had zijn neergang
tenminste zelf niet mee hoeven te
maken. Alma-Tadema werd zelfs
nog geridderd en kreeg vlak voor
zijn dood in 1912 nog andere gro
te onderscheidingen. Hij werd be
graven in St.Paul's Cathedral, wat
alleen voor beroemdheden wegge
legd was. In 1913 werd een grote
herdenkingstentoonstelling ge
houden over Alma-Tadema, maar
die trok weinig bezoekers, omdat
het doek voor Alma-Tadema,
maar ook voor de andere Victo
riaanse schilders, gevallen was.
De Eerste Wereldoorlog dreigde,
de macht was bij de arbeider ko
men te liggen en impressionisme
en expressionisme maakten de
dienst uit in de kunstwereld. De
kunst van Alma-Tadema werd als
kitsch afgedaan, als decoratie
kunst voor de rijken uit een voor
bij tijdperk.
Twintig jaar na zijn dood dacht
men bij de naam Alma-Tadema
aan een vrouw en sommige schil
derijen belandden bij het oud vuil.
Allen Funt had geluk gehad dat
hij in 1965 begonnen was ze te ko-
de, de kleuren en nauwgezette de
tails, waarbij niets aan het toeval
overgelaten was. Mooi vond hij
ook dat zijn eigen Hollywood
schilderijen van Alma-Tadema
gebruikt had als inspiratiebron.
Cecile B. De Mille bijvoorbeeld in
Cleopatra en The Ten Command
ments.
Vandaag zouden zijn 35 schilde
rijen van Alma-Tadema naar het
Metropolitan Museum in New
York vervoerd worden, waar ze
eerst nog tentoongesteld werden.
Dat vervulde Allen Funt nog met
enige trots, dat zijn verzameling
in zo'n prestigieuze omgeving
kwam te hangen, al was het maar
voor even en om kopers te lokken.
Daarna zouden ze naar Londen
vervoerd worden en daar onder de
hamer gaan.
Allen Funt wist dat ze flinke prij
zen zouden doen, maar je hoefde
geen waarzegger te zijn om te we
ten dat die schilderijen na 1973
nog veel duurder zouden worden.
Dat ze eens miljoenen zouden op
brengen en er tentoonstellingen
gehouden zouden worden, dat de
afbeeldingen populair waren als
ansichtkaarten en posters. Omdat
de mensen in grauwe tijden onge
twijfeld weer zouden gaan verlan
gen naar droombeelden, naar
schoonheid.
Hij voorzag zelfs dat hij dit alle
maal nog mee zou maken, alleen
waren de wanden van zijn huis
dan leeg en zou hij moeten leven
met de knagende herinnering aan
wat hij eens had.
Op dat moment hoorde hij de bel.
Hij wist wie het waren. Zijn ko
ninkrijk was ten einde. Het was
zelfs geen troost te weten dat na
hem nog velen van zijn schilde
rijen zouden genieten.
Tot en met 2 maart retrospectief
Sir Lawrence Alma-Tadema in het
Van Gogh Museum in Amsterdam.
Open: van dinsdag tot en met za
terdag van 10.00 tot 17.00 uur en
zondag van 13.00 tot 17.00 uur.
D
1
AMSTELVEEN
Cobra Museum voor Moderne Kunst - overzichtstentoonstelling
van Carl-Henning Pedersen - 200 kunstwerken - periode 1936-199:1
(t/m 19 jan 1997) - en werken van Roland Berning van de afgelopen ijl
jaar - (t/m 15 dec)
AMSTERDAM
Rijksmuseum Stadhouderskade 42 - Jan Steen, schilder en verteller
ma t/m zo 10.00-19.00 uur (t/m 12 jan 1997)
ANTWERPEN
Museum voor Schone Kunsten - 'Het volk ten voeten uit' - Natural
lisme in België en Europa 1875- 1915-di t/m zo - 10.00-17.00 uur(tj
16 feb 1997)
Fabiolazaal - 'De buren vieren feest' - over geboorte, overgang J
huwelijk bij Antwerpse bevolkingsgroepen - di t/m zo 9.30-17.00 u;f
(t/m 16 dec)
BAARLE NASSAU
De verbeelding Klokkenstraat 12 - Henk Eikenaar/schilderijen enpJ
tra Boshart/beelden uit steen - do t/m zo 13.00-17.00 uur (t/m 5 juf
1997)
BERGEN OP ZOOM
Kunstgalerie De Mollegangen Molstraat 12-14 - 'Memento Mori' I
Juul Kortekaas/ schilderijen en objekten - Marie-José Nefs/ lijkgewj
den en foto's-vr 10.00-21.00 uur - za 10.00-17.00 uur (t/m 8 dec)
Kunstkader, kunst vormgeving - Antwerpsestraat 27 - 'Dubbel
Zien' - ruimtelijk en grafieken - werken van ruim 40 kunstenaars-til
dens kantooruren op afspraak - vr 13.00-17.00 uur (tot 13 jan 1997) I
Het Markiezenhof Steenbergsestraat 8 - Reinder Homan/grafiek-J
t/m zo 14.00-17.00 uur (t/m 19 jan 1997) - 'Beelden in Bergen' - i.s.ml
GT Bergen op Zoom aan de Gertrudesboulevard - verdeeld over beiti
lokaties 27 hedendaagse beelden - door Emile Cornell's, Ruurd HallJ
ma, Bart van Hoek, Nic Jonk, Jack Poell en Paulus Reinhard - diversitsl
aan thema's en technieken (t/m 5 jan 1997)- Reindert Homan/grafii|
(t/m 19 jan 1997)
BREDA
Galerie Artiestencafé Claudius Prinsenlaan 8 - Jeroen Krielaart/sdèl
derijen - Alexandra Rouppe van der Voort/levensbelever - za 16,
18.00 uur (t/m 16 jan)
Chassé Galerie Claudius Prinsenlaan 8 - Ton Zwerver/fotowerken!
'Sculpturen voor het moment' - ma t/m za 13.00-18.00 uur (t/m 7jJ
1997)
Centrum Voor Beeldende Kunst De Beijerd Boschstraat 22 9,1
vorm van Ahrend 1896-1996' -100 jaar productontwikkeling van Nil
derlands grootste kantoor-inrichter (t/m 19 jan 1997) - '50 beste tel
ken' - i.s.m. Stedelijk museum Amsterdam en de Stichting CPNB -al
lectieve propaganda voor het Nederlands boek (t/m 19 jan 1997) - '2i|
x Sal Meijer' - de privecollectie Vecht (t/m 19 jan 1997)
Galerie Segeren Raadhuisstraat 10 - Jos Botzkes/ schilderijen - dift|
vr 10.00-18.00 uur - za 10.00-17.00 uur (t/m 7 dec)
Galerie Molenaars Ginnekenweg 79 - grafische werken van versdil
lende kunstenaars - za 11.00-17.00 uur - zo 14.00-17.00 uur (t/m 1 del
- Salon d'Hiver - terugblik en vooruitkijken - diverse kunstenaars(li|
dec t/m 31 jan 1997)
BRUGGE
Mey's Art Gallery - werk van Rik Slabbinck - ma t/m za 9.00-12,t|
uur en 13.30-18.30 (t/m 15 feb 1997)
DEN HAAG
Het Haags Gemeentemuseum - overzichtstentoonstelling perioél
1971-1996 Haarlemse kunstenaar Douwe Jan Bakker (1943) - (bewer
te) foto's, schilderijen, tekeningen en (beschilderde) objecten (t/mji
dec)
GENT
Museum van Hedendaagse Kunst - 'De Rode Poort' - kunst vanll
internationale 20ste eeuwse kunstenaars - dagelijks behalve ma f
09.30-17.00 uur (tot 3 feb 1997)
Design Oudburg 1 - 'Bloemen' - Stan Kenis/fotograf ie - di tot vr 10.
12.00 en 14.00-18.00 uur - za 11.00-18.00 uur (t/m 31 dec)
Museum voor Volkskunde Kraanlei 65 - Gentse Volksprenten I1è|
tot 20ste eeuw - dagelijks 10.00-12.00 uur en 13.30-17.00 uur
dec)
Oudburg Art Sluizeken 28 - 'Vahereo' tentoonstelling - za 10,(l)|
12.00 uur en 14.00-18.00 uur - zo 10.00-13.00 uur (t/m 31 dec)
The Art Gallery Bagattenstraat 165 - werk van Herman Denkens-s
t/m do 10.00-16.00 uur - wo 10.00-20.00 uur - za 10.00-13.00 uur(tl«|
14 dec)
OTTERLO
Kröller-Müller Museum - Franz West Proforma - sculpturen, insla
laties en collages (t/m 19 jan 1997)
ROTTERDAM
Het Nederlands Archictuurinstituut - Ben Loerakker, architect i
t/m za 10.00-17.00 uur - zo 11.00-17.00 uur (t/m 8 dec)
Kunsthal Rotterdam - 'Snelweg' - fotografieproject van Theo Baal
en Cary Wlarkerink - alle aspecten van de Nederlandse snelweg (t/ns*
jan 1997)
Nederlands Foto Instituut - tentoonstelling i.k.v. derde World Pi(s|
Photo Joop Swart Masterclass (t/m 31 dec)
TILBURG
Scryption Spoorlaan 434a - Calligrafie in Drievoud - topstukken e|
particuliere bruiklenen - overzicht Westen, Verre Oosten en AraWf
wereld - t/m 13 apr 1997 - tentoonstelling 'Geld! Van Loonzakjet«|
Chipkaart - t/m 31 mrt 1997 - di t/m vr 10.00-17.00 uur - za en zo 13,#f
17.00 uur
Noordbrabants Natuurmuseum - Spoorlaan 434 - expositie Cotpj
ra Nova - reis door het menselijk lichaam - di t/m vr 10.00-17.00 u»f
za en zo 13.00-17.00 uur (t/m 5 jan 1997)
ULVENHOUT
Galerie De Pekhoeve Dorpstraat 92 - groepstentoonstelling FINAtl
'96 - werken van 8 kunstenaars - do t/m za 11.00-18.00 uur - zo 13.W|
17.00 uur (t/m 29 dec)
Door Koos Tuitjer
Bewaarde kunstschatten uit
vroeger eeuwen zijn rijkeluis-
voorwerpen. Arme mensen be
zaten nu eenmaal niets. Er was
dus ook niets om later in een
museum op te bergen. Op die
Wet van het Bewaren bestaan
vanzelfsprekend uitzonderin
gen. Een van die uitzonderin
gen is nu niet eens van een erg
verleden tijd.
In de tweede helft van de negen
tiende eeuw was het merendeel
van de gewone mensen er uitzon
derlijk slecht aan toe. Niet alleen
ver weg, maar ook heel dichtbij.
Hier om de hoek stierven mensen
van armoe.
Er waren anderen, die dit niet lan
ger konden aanzien. Naast roerige
socialisten waren dat ook schrij
vers en schilders. Getroffen door
de massaal geleden narigheid,
schilderden zij deze direct af.
Schrijvers waren daar iets voorlij-
ker mee dan schilders. De eerste
groep kunstenaars beïnvloedde in
veel gevallen de laatste.
En wat gebeurde? Alle afgeschil
derde armeluisellende vond in
brede kring weerklank. En waar
het dan om schilderkunst ging,
ging deze de weg van alle rijkeluis
kunstschatten. Zij belandde in het
museum.
Met dat binnendragen verloor de
kunst tegelijkertijd haar glorie.
De stijl waarin de meeste van deze
sociaal geïnspireerde schilders
werkten, was weliswaar een zeer
vernieuwende. Zij vertoonde bo
vendien nauwe verwantschap met
de fotografie, een stikmoderne
uitvinding toen. Maar al deze pro
gressiviteit ten spijt: niets zou zo
snel gedateerd raken als deze zo
genoemde naturalistische schil
derkunst.
Zij verdween in de diepste kel
ders. Niet zozeer om bewaard,
maar om vergeten te worden.
Het Koninklijk Museum voor
Schone Kunsten in Antwerpen
lijkt op dit moment te ontwaken
uit een winterslaap, die toch al
enige tijd voortduurde. Als blijk
van zijn wedergeboorte organi
seerde het museum een tentoon
stelling over de geëngageerde en
moderne schilderkunst van een
eeuw terug. Het onderwerp gaf
het Antwerps museum de gelegen
heid om ook buiten Vlaanderen en
Wallonië (twee rampgebieden eer
tijds) te gaan kijken. En om dit ei
gen Frühlingserwachen dus een
internationaal tintje te geven.
Want de sociale ellende uit de
tweede helft van de negentiende
eeuw was er een zonder grenzen.
De industrialisatie had een zui-
gingskracht op het platteland,
waar kommer en kwel al de orde
van de dag hadden uitgemaakt.
De hongerige landarbeiders trok
ken naar de mijnbouw en de zich
snel uitbreidende steden. Want
daar kon je aan de slag! Maar de
belofte van een nieuwe toekomst
was zeer bedrieglijk. De armoe ge
selde het toegestroomde werkvolk
mogelijk nog heviger.
Een kleine honderd schilderijen,
tekeningen en beelden uit interna
tionale collecties werpen een licht
op het Europese proletariaat. Of
achteraf gezegd: brengen de toen
malige bewogenheid met dat pro
letariaat in beeld. Een merkwaar
dige constatering is intussen dat
het Nederlandse aandeel in het
getoonde nul komma nul is. Naar
verluidt zag het Museum Kröller
Müller af van medewerking. Een
paar tekeningen van Van Gogh
zouden vanwege het thema zeker
niet misstaan hebben.
Van de andere kant bezien is dit
engagement ook een beetje aan
ons land voorbijgegaan. Zowel in
de literatuur als in de schilder
kunst. Onze Emile Zola (deze
Franse schrijver was een van de
grote bewegers) heette Herman
Heijermans, Maar Heijermans
was van na het tijdperk waarin de
Naturalisten zich ontplooiden.
Andere voorbeelden bestaan er
naast Van Gogh en Heijermans
hier te lande nauwelijks. Natuur
lijk was de schrijver Van Deyssel
zeer spraakmakend. Maar hij en
zijns Hollandse gelijken staarden
vooral heel naturalistisch naar de
eigen navel.
Het Museum voor Schone Kun
sten in Antwerpen gewaagt met
zijn keuze voor dit onderwerp van
een gat in de overvolle tentoon-
stellingsmarkt. Met die gedachte
spoed je je ook naar Antwerpen.
Verwachtingsvol. Want ook de ti
tel van de Antwerpse tentoonstel
ling zendt een machtige prikkel
uit: 'Het volk ten voeten uit'. Wat
wil je nog meer?
Maar honderd jaar later beland je
toch vooral in een rariteitenkabi
net. Alle getoonde curiositeiten
verwarmen zonneklaar het cyni
sche gemoed. Het probleem met
deze tentoonstelling is dat je op
weg was gegaan om iets van de
bewogenheid van weleer te kun
nen oppakken. Maar al rondlo
pend, moet je voortdurend een
glimlach bedwingen. Het Natura
lisme is met andere woorden een
vertoning. Goed om straks weer
opgeborgen te worden in de diepe
kelders.
Er blijven uitzonderingen. Maar
die zijn eigenlijk niet zo gelukkig
gekozen. Kathe Kollwitz is van
zelfsprekend het toonbeeld van
een geëngageerd kunstenaar
schap. Maar zij is allereerst uit
een ander (later) tijdperk. Haar
stijl is ook zo anders. Het is daar
om verbazingwekkend dat zij in
dit gezelschap moet verkeren.
Zo zijn er om wisselende redenen
ook anderen die je niet uit hun
dood zou willen wakker kussen
om ze te vertellen dat hun werk
weer getoond wordt. De manier
waarop Engelsman Henry Lamb
een diepbedroefde man in beeld
brengt bij de laatste aanraking
van zijn dode vrouw, is hartver
scheurend. Hoe intiem en per
soonlijk het beeld ook is, je voelt
toch dat hierin de uitzichtloosheid
van veler bestaan uitgedrukt
wordt. En zo zijn er nog enkele
kunstenaars, die je steken in het
hart bezorgen.
Maar het gros van de werken is
van een ander signatuur. Je kunt
het de makers niet eens kwalijk
nemen. Aan hun engagement zou
ik ook geen minuut willen twijfe
len. Maar wat hen parten speelt is
de traditie. De Romantiek is, na
een explosie in de eerste helft van
de negentiende eeuw, in dit werk
nog altijd niet van de lucht. En
hoe zakelijk de Naturalisten de
werkelijkheid ook weergeven,
toch is het zoet van de romantiek
in hun aderen verkleefd.
Ongetwijfeld spraken zij velen
aan. De pogingen om de wereld
wakker te schudden, zullen ook
niet zonder effect zijn geweest.
Maar je ziet ze voor je, de in de sa
lons toegestroomde kunstmin
naars. De aanblik van twee zusjes
met een vragende blik in de nat-
blauwe ogen, doet een siddering
door de aanwezige dames varen.
Wat zielig, twee wezen.
Zij laten de tranen hun loop. Kan
ten zakdoekjes stelpen het vocht.
Gegeneerd kijken de hen begelei-
Door Johan Diepstraten
„Ik word eerlijk gezegd een
beetje beroerd van je eeuwige
lofzang. Doe eens normaal,
man!zegt een vriend tegen de
autobiografische hoofdper
soon in de nieuwe roman De
Bocht van Berkhey van Bou-
dewijn Biich. „Gaan we weer
over die man beginnen?"
vraagt zijn moeder, die de
speurtocht van zoonlief naar
de gestorven vader spuugzat
is.
Net als vriendin Saskia die een
einde aan de verhouding maakt
met de woorden: „En ik wil je ook
nog dit zeggen: vaak heb ik het
idee gehad dat ik geen relatie met
jou had maar met die onvermij
delijke vader van je. Ik ken die
man niet eens! Hoe lang is hij nou
verdomme al niet dood?"
Boudewijn Büch heeft inmiddels
iedereen tegen zich in het harnas
gejaagd en de vraag is hoe lang
hij de lezer nog aan zich weet te
binden. In literair opzicht lijkt de
rek er nu onderhand wel uit. Al
les is verteld en in vele varianten
herhaald. De Bocht van Berkhey
bevat het laatste restje autobio
grafisch materiaal waar nog net
een roman uit te halen was. „Het
leven dat Büch in een aantal ro
mans geschetst heeft, is eindelijk
op papier voltooid," laat de uit
gever op de achterflap weten.
Zelfs de uitgever vindt het wel
mooi zo.
Wie de romans van Büch kent,
weet dat het einde nog lang niet
in zicht is. Het steeds terugkeren
de thema is de geliefde dode - zijn
vader - die in taal tot leven moet
worden gewekt. In het voetspoor
van de dichter Achterberg zal
Büch dat blijven proberen, een
voudigweg omdat het resultaat
altijd onbevredigend is. Achter
berg faalde elke dag weer in zijn
i streven om 'de gestorven liefde
terug te halen' en het zal Büch
niet anders vergaan. Zijn obses
sieve verlangen naar de gestorven
vader is zo groot dat het hem
nooit zal lukken.
Het vertrekpunt van alle romans hol
is de autobiografie en via om- raa
trekkende bewegingen probeert In]
Büch tot de kern te komen. Het bla
menselijke verdriet is in al die ja- dit]
ren onveranderd gebleven: de va- lijl
der van Büch kwam getraumati- peil
seerd uit de oorlog, het huwelijk jon
van zijn ouders was desastreus, vei
de kleine Boudewijn kreeg tb en (0|
werd opgesloten in een dolhuis, wa
de vader werd ontheven uit de hol
ouderlijke macht vanwege ver- Ga
gaande intimiteiten met zoonlief kei
en uiteindelijk pleegde hij zelf- zijl
moord. Voor iedere roman kiest enl
Büch een andere invalshoek in de ge I
»Léon Frederic, 'Twee Waalse boerenkinderen' (1888).
dende heren voor zich uit. On
zichtbaar slikkend vanwege de
emotie.
Op de eerstkomende vergadering
van de Liberale Kieskring zullen
zij voor den donder het woord
vragen.
I 'Het volk ten voeten uit', kon 1
lijk Museum voor Schone Kunfl I
Leopold de Waelplaats, AnWJ
pen. Di. t/m zo. 10-17 uur (ges® J
op 25 december en 1 en 2 janu 1
Tot en met 15 februari. ToeML
prijs: 200 francs. Catalogus I
francs.
Door Marjan Mes aa
De bejaarde Poolse meesterci- 0v|
neast Andrzej Wajda dacht dat goj
"ij nooit meer een film zou nej
maken, maar hij was zo geïm
poneerd door Meisje Niemand,
het verpletterende romande- 1
buut van Tomek Tryzna (48), Zg/
dat hij toch weer aan de slag re,
gmg. Zijn verfilming van To- Rh
meks even realistische als ag<
symbolische geschiedenis over r°!
vernietigende hartsvriend- k
schap tussen drie 15-jarige
oolse meisjes komt binnen
kort in roulatie.
Ondertussen is de roman met eel
enduizenden verkochte exem- wq
I pn]1<?neetlgewel(fige bestseller in dal
Nobelprijswinnaar Czes- gil
Milosz noemde de debuutro- ter
Pn 1Van de dusver onbekende tij j
j olse (scenario)schrijver 'de Va
s ootste literaire ontdekking van del
j de laatste tijd.' gJ
JL 4®~jarige Tomek Tryzna bef
w,l tijdens het communisti- tic
I nan Perk hoofdzakelijk.see- ov|
I omri0,8 ,y.00r.kindertelevisiefilms del
mar niets met Politiek te sef
bmu WÜde hebben. Dat zijn de- dai
i hii 7 20 zou aanslaan, had zei
pc 7 allerminst verwacht. vef
ziin teru§ zat de auteur, tot m<
J„0aSen stomme verbazing, op- scl
toe ]n,-een Bredaas zaaltje, daar- vel
i „"genodigd door uitgeverij k
heeft w' het werk Prachtig oi.
beam n vertalen door Karol ni
voor an'„"Juhie lijken een droom
ge aan1'' zei bij tegen de weini-
stelh.,aWe,Zigen' "Det is onvoor- D:
1 dat ik hier in Nederland di
