'Theemuts en walkman deugen niet'
Strijdbare wijsgeer Kockelkoren mist de mens in de natuur
Slecht broedseizoen voor
grote sterns op Griend
Bedplassen
Het hoeft echt geen
probleem te zijn!
Filosoof Harry Kunneman over de krokodillentranen van de Nederlandse politiek
Maria-kaakjes
Rottigheid
Er zijn meer oplossingen
dan je denkt.
Bel voor meer informatie:
010-4718449
Stichting Incontinentie Nederland
DE STEM
LIJF LEVEN
E3
Rood zweem
Dassen
Opwindend
Erfvijanden
De Nederlandse politiek huilt
'krokodillentranen' over het
verdwijnen van de normen en
waarden in de samenleving,
vindt filosoof Harry Kunne
man. Ze is er namelijk in rui
me mate verantwoordelijk
voor. „De centrale waarde die
de politiek er op na houdt, is
de economische groei van de
bv Nederland".
Door René van der Lee
Elke keer als hij op tv weer een
voetballer ziet die bij zijn tegen
stander aan het shirt gaat han
gen, weet Harry Kunneman het
weer; de normen zijn niet meer
wat ze geweest zijn. „Ik kan me
rot ergeren als ik dat zie. Zo'n
aanvaller die onderuit wordt ge
trokken zonder dat de scheids
rechter fluit, is een mooi voor
beeld van de vervuiling van de
omgangsnormen," vindt de filo
soof, die doceert aan de Univer
siteit voor Humanistiek in
Utrecht.
Is Nederland aan het einde van
de 20e eeuw verworden tot een
jungle waar nog slechts het recht
van de sterkste geldt? Heeft de
ontzuiling alle gemeenschappe-
hjke normen en waarden wegge
vaagd? CDA-prominenten als
neerma en Hirsch Ballin menen
van wel, maar Kunneman veegt
destelling van tafel. „Het is echt
?nzm om te zeggen dat we leven
in tijden van normloosheid. Veel
INFORMATIE
Wie nadere informatie wil omtrent
arakelen in deze bijlage, kan
tijdens kantooruren bellen naar:
076-5312344 of 076-5312272.
Schriftelijk reageren kan ook.
net adres daarvoor is:
De Stem, redactie Lijf Leven,
Postbus 3229,4800 MB Breda,
undredactie: René van der Velden.
normen zijn vervaagd, maar
sommige zijn ook verdiept. Bij
voorbeeld de norm dat je respect
moet hebben voor andermans
mening. De samenleving is ope
ner geworden."
Kunneman was één van de spre
kers op een studiedag over nor
men en waarden die het Bra
bants Steunpunt Jeugdwelzijn
belegde in Eindhoven. Aanlei
ding voor de studiedag was het
interessante project dat nu een
jaar loopt in de gemeente Lies
hout. Heel het dorp praat daar
over wat je tegenwoordig wel
kunt maken en wat nfet. De
Nieuwe Mens zal er niet door
ontstaan, beseft Kunneman,
maar interessant vindt hij het
wel.
„Wat ze in Lieshout doen, deden
ze eerst in de kerk. Maar nu gaat
'het zonder dogma's. Het gaat
daar over vragen die de mens
écht raken." Het spraakmaken
de project krijgt binnenkort ook
navolging in Liempde.
In zijn jongste boek Van thee-
mutscultuur naar walkman-ego
schetst Kunneman hoe ingrij
pend de maatschappij de laatste
veertig jaar veranderd is. In de
jaren vijftig zat iedereen nog
veilig onder de eigen theemuts,
waar de gezagsdragers (God, va
der, leraar, pastoor, directeur)
beschikten over goed en kwaad.
Moeder de vrouw zat iedere
werkdag om vier uur klaar met
een pot thee en een schoteltje
Maria-kaakjes en iedereen leek
gelukkig. Léék, zegt Kunneman,
want behalve 'warm, veilig en
gezellig' was het ook benauwd
en broeierig onder de theemuts.
„Iedereen lag onder een dikke
deken van dwingende normen."
De ontzuiling en de opkomst van
de consumptiemaatschappij lei
den ertoe dat de theemuts werd
afgeworpen. Nog steeds verkeert
Nederland in een proces van in
dividualisering, waar de meer
Harry Kunneman: 'In de jaren vijftig lag iedereen onder een dikke deken van dwingende normen'.
FOTO'T STICHT
derheid, in een permanente rat
racestreeft naar groter, sneller
en beter. Met de walkman op
draaft iedereen maar door, zon
der notie te nemen van de cata
strofes die zich rond hem afspe
len. Het is het soort hoera-indi-
vidualisme dat Kunneman ver
afschuwt.
De filosoof pleit voor een derde
weg, waar de individualisering
overeind blijft, maar niet meer
louter economisch gericht is.
Van de politiek verwacht Kun
neman vooralsnog weinig heil:
„Politici huilen nu krokodillen
tranen over de ondergang van de
moraal, maar ze bevorderen wel
het prestatiegericht bezig zijn.
Neem minister Ritzen, die met
de tempobeurs de studenten
scherpe eisen oplegt ten aanzien
van het studietempo. Terwijl
veel jonge studenten juist in een
levensfase verkeren waarin ze
ook ruimte moeten hebben voor
het ontwikkelen van hun eigen
normen en waarden".
De centrale waarde die de poli
tiek er op na houdt, is 'de econo
mische groei van de bv Neder
land', schampert Kunneman.
„Verstandelijk gehandicapten
sturen we om zeven uur 's
avonds naar bed, omdat er geen
geld is om ze langer op te hou
den. Dat is omdat het financie
ringstekort met 0,1 procent om
laag moet, want anders kunnen
we niet toetreden tot de Europe
se Gemeenschap. De ellende van
de individuele mens is kennelijk
niet meer belangrijk."
CDA'ers als Heerma en Hirsch-
Ballin verlangen vooral terug
naar de theemuts-cultuur, zegt
Kunneman. „Door het verdwij
nen van die theemutsen is ook de
sociale cohesie onder druk ko
men staan, dat klopt wel. Maar
fn die cultuur had je toch ook
een hoop behoorlijk fundamen
tele rottigheid. Er was een groot
verschil tussen wij en zij, er was
een sterke sociale repressie, er
was homohaat, onderdrukking
van vrouwen, noem maar op.
Daar hoeven we toch niet meer
naar terug te verlangen?"
Of neem de vermeende norm
loosheid van Marokkaanse jon
geren, waar de politiek ook de
mond van vol heeft.
Kunneman: „In de jaren zestig
hebben we de gastarbeiders hier
naar toe gehaald, maar we heb
ben ons nooit druk gemaakt over
de culturele inbedding van al die
mensen. Zolang ze dat smerige
werk maar deden. Nu zijn er gi
gantische problemen, vooral tus
sen de eerste en tweede genera
tie. En wij doen daar verbaasd
over, wij zeggen 'wat zijn jullie
toch crimineel' en 'er zijn nóg
meer gevangenissen nodig'."
„Dat is ook een schande: het re
pressieve apparaat wordt steeds
groter, terwijl het nauwelijks
helpt. Want als je mensen hard
aanpakt en langer opsluit, ko
men mensen er ook harder en
opgeslotener uit. Dat werkt heel
simpel. De eerste generatie al
lochtonen komt uit een thee-
mutscultuur die nog volkomen
intact is. Ze voelen weinig bin
ding met de postmoderne sa
menleving die ze hier aantreffen.'
Dus moeten wij niet alleen straf
fen als de tweede generatie in de
knel komt tussen die twee cultu
ren. Het is ónze verantwoorde
lijkheid om daar wat aan te
doen, wij hebben die schuld te
vereffenen."
Harry Kunneman: 'Van thee-
mutscultuur naar walkman
ego. Contouren van postmo
derne individualiteit'. Uitge
verij Boom, 45.
's Graveland (anp) - Het broed
seizoen voor grote sterns op het
vogeleiland Griend in de Wad
denzee is dit jaar slecht verlo
pen. Het aantal paren daalde
van 8200 naar 5600. Bovendien
stierven veel kuikens in juni.
Ook de visdief deed het slecht.
Dit jaar waren er 1700 paren te
gen 2600 vorig jaar. Oorzaak is
een groot tekort aan jonge ha
ring, het belangrijkste voedsel
voor deze vogelsoorten. De ver
eniging Natuurmonumenten
weet niet waarom er dit jaar zo
weinig jonge haring in de Wad
denzee voorkwam. Momenteel
wordt daar onderzoek naar ge
daan.
De grote stern heeft ook veel
last gehad van kokmeeuwen.
Deze vogels roven een deel van
het voedsel dat de volwassen
grote sterns naar hun kuikens
brengen. Hierdoor zijn veel kui
kens verhongerd.
(ADVERTENTIE)
Muntelbolwerk 1
5213 SZ Den Bosch
Folders zijn verkrijgbaar tegen een geringe
vergoeding van porti- en administratiekosten
WOENSDAG 27 NOVEMBER 1996
Natuurmonumenten blijven dat
niet pikken. Die organisatie ligt
over twintig jaar op haar gat."
„De natuur gedijt prima in een
culturele omgeving, maar dat
mag blijkbaar niet. Alles wat
buiten de reservaten ligt, is
'rest', is niet interessant. Boeren-
natuur en stadsnatuur wordt als
een debiel broertje gezien. En
dat terwijl stadsecologen om het
hardst roepen dat de stad tegen
woordig leefgemeenschappen
herbergt die niet onderdoen voor
de klassieke natuur," aldus
Kockelkoren. „Natuurmonu
menten zou eens van een terrein
in een uitbreidingsplan een mooi
stuk natuur moeten maken.
Maar daar hebben ze geen zin in.
Natuur zo dicht bij de mens,
daar gruwen ze van.
Wat hebben schaapherders en
riettelers voor op de economie
van nu? Mountainbikers schep
pen toch ook een stukje unieke
natuur? Waarom in onze huidige
cultuur niet wat meer natuur?
We schamen ons voor onze tech
nologische cultuur. We zoeken
het heel ver weg, terwijl in de
buurt veel mogelijk is. Bij stads-
inrichting, maar ook bij land
bouw, bij aanleg van wegen moet
natuur ontwikkeld en later na
tuurlijk bewaakt worden. Men
kan een dijk of wegtalud een
vlakke, makkelijk te maaien hel
ling geven of een grillige die de
natuur aanspoort iets moois te
maken."
Kockelkorens visie mondt uit in
het voorstel om bij elk groot
werk een deel van de kosten uit
te trekken voor nieuwe natuur,
Niet in de vorm van een nieuw
bos ver weg, maar op de plek
zelf.
Hoeveel? Kockelkoren denkt aan
een procent of tien.
Of het zover komt? „Nederland
loopt voorop in de discussie over
natuur-cultuur. Begrijpelijk,
want hier is er een conflict. In
andere landen hebben ze daar
geen last van. Ik ben hoopvol ge
stemd, want het gaat hard hier.
We moeten nu wel even op een
andere trein springen. De kaart
wordt dan weer helemaal groen,
met weliswaar een rood zweem
doorheen. Echte natuur hoeft
dan niet langer op een negen-
tiende-eeuws pastoraal schilde
rij te lijken, maar floreert tussen
twee stoeptegels. Wat dondert
een hoogspanningsmast of ge-
luidscherm. Zolang natuur daar
onder en daarop maar welig tiert
hoeven we ons niet te schamen.
Natuur is niet zielig. Cultuur
maakt niet kapot. Als we daar
voor zorgen kan de natuur zich
in de kunstmatige landschappen
van het heden even uitbundig
uitdrukken als vroeger."
De tweede milieulezing, georga
niseerd door de Brabantse Mi
lieufederatie, wordt donderdag
28 november uitgesproken door
Petran Kockelkoren. ing. J. Baan,
directeur van het Brabants Land
schap, voorziet de lezing van
commentaar. Plaats: Katholieke
Universiteit Brabant, Warande
laan 2, Tilburg. Aanvang 20.00
uur.
De natuur is niet meer wat zij
j's geweest en dat is maar goed
ook." Dr. Petran Kockelkoren
moet van oerbossen niets heb
ben. Hij mist de mens in de na
tuur. Een interview met de
strijdbare wijsgeer die morgen
in Tilburg de Brabantse mi
lieulezing verzorgt.
'Natuurmonumenten
Openluchtmuseum op grote
schaal. De oude ambachten moe
ten in ere worden hersteld of hun
effect worden nagebootst om die
eigenheid in stand te houden.
Plaggen gebeurt machinaal en
we jagen koeien de hei op omdat
die meer vreten dan schapen.
Voortdurend moeten we corrige
ren om de hei, de vennen, de
Biesbosch te handhaven. Dat
kost vrachten met geld. Vraag is
of we al die historische lapjes in
stand moeten houden. Moet
overal in Nederland de hei weer
terugkomen, terwijl het pijpe-
strootje het daar nu veel beter
doet? Ik denk het niet. Wij idea
liseren de turfsteker dan wel,
maar vergeet niet dat zij onder
erbarmelijke omstandigheden
moesten werken. Natuur? Zij
hadden juist moeite om de na
tuur van zich af te houden."
Moeten we dan het streven naar
meer natuur en de ecologische
hoofdstructuur de nek om
draaien? „Nee, natuurlijk niet,
de dassen hebben een groot rus
tig gebied nodig. En de natuur
wordt wel degelijk bedreigd,
maar volgens mij meer door ver
droging en vermesting dan door
ruimteclaims. Daar moet zeker
iets aan gedaan worden.
Waar het mij om gaat is dat de
ecologische hoofdstructuur niet
de norm moet zijn. We moeten de
natuur niet beter willen maken
dan de natuur zelf is. We moeten
niet tot op het lachwekkende
proberen de mens en zijn techno
logie uit de natuur te verjagen.
Grote sommen geld worden uit
getrokken om bestaande hoog
spanningsmasten om een bos
heen te leiden."
Nederland wordt volgens
Kockelkoren door de natuurbe
schermers op een gigantische
manier 'opgejuind'. Uitheemse
boomsoorten moeten ineens ver
dwijnen en verdwenen dieren
moeten terugkomen. De bevers
weer in De Biesbosch. „Laat ons
die moeite besparen, want ze lig
gen binnen de kortste keren toch
met de pootjes omhoog. Dezelfde
aannemer die vijftien jaar gele
den een riviertje rechttrok, moet
het nu weer laten meanderen.
Wie snapt dat nog? Huizen die al
tientallen jaren in bossen staan
worden gesloopt. Alle boeren
moeten verdwijnen van het ei
land Tiengemeente. De leden van
Door Ton de Jong
Dat Ster-spotje van üe Vereni-
gjng van Natuurmonumenten
laat hem niet los. Beelden van
bulldozers en bouwputten bege
leid door dreigende muziek en
waarschuwende woorden: 'De
bebouwde wereld rukt op. De
natuur wordt teruggedrongen'.
Vervolgens een lieflijk reetje in
een groen bos met vogelgeluiden
op de achtergrond en de uitnodi
ging om lid te worden van Na-
Stuurmonumenten, want die zorgt
voor meer reetjes en meer vogels.
„De mensen," zegt Petran
Kockelkoren onomwonden,
„wordt een gigantisch schuldge
voel aangepraat. Natuurmonu
menten is een kerk geworden. Ie
dereen moet zoals vroeger offe
ren, alsof het de schuld is van ie
mand die een nieuwbouwwoning
koopt dat het slecht gaat met de
natuur in ons land. Als schamele
beloning voor het lidmaatschap
mogen de leden van natuurmo
numenten 's zondags de witte
paaltjes van de wandelroutes
volgen."
Kockelkoren is als wijsgerig an
tropoloog verbonden aan de Uni
versiteit van Twente. Een weten
schapper dus die nadenkt over
de mens en zijn omgeving. Die
zijn er wel meer in dit land, maar
het bijzondere van Kockelkoren
is dat hij erin is geslaagd om de
'gevestigde natuurbeschermers
op de kast te krijgen. „Ik jut de
boel, inderdaad behoorlijk op.
Dat vinden ze in Brabant blijk-
Ibaar wel leuk, want om die reden
vroeg de Milieufederatie mij om
de milieulezing te houden."
De uit Limburg afkomstige wijs
geer wordt sinds kort serieus ge
nomen. Het Rijk heeft hem om
zijn visie gevraagd en hij figu
reert op talrijke symposia.
is net een kerk'
de natuur, mea culpa, mea cul
pa I Er wordt paal en perk ge
steld aan stadsuitbreiding. Te
genover een natuur die zich weer
breed maakt, staat de stad die
indikt.
Kockelkoren: „Op zich heb ik
niets tegen de ecologische hoofd
structuur. Maar hoe oer moet oer
zijn? Ongerepte natuur komt in
Nederland vrijwel niet meer
voor. Het is allemaal half natuur,
half cultuur. Als je de natuur van
FOTO JAN DROST
nu af aan met rust zou laten, zou
het land in enkele eeuwen over
dekt raken met een elzenbroek-
bos in de lage gedeelten en een
eiken-beukenbos op de heuvel
ruggen. Niet erg divers of opwin
dend, zou ik zo zeggen."
„De grote verscheidenheid van
het Nederlandse landschap is te
danken aan de historische ex
ploitatie van de natuur door
schaapherders, scheepsbouwers,
mijnbouwers, turfstekers en
riettelers. Heel Nederland is een
groot natuurmonument, een
„Natuur en cultuur," begint dr.
Kockelkoren (47), „worden in
Nederland gezien als vijanden.
De stad, de snelwegen, de land
bouw vernietigen de natuur. Dat
dit verhaal zo aanspreekt is niet
zo verwonderlijk. De Nederlan
ders hebben met lede ogen aan
moeten zien hoe in slechts enkele
generaties tijd de kaart veran
derde. Van een groen vlak met
enige vlekken rood die de bebou
wing aangeven in een rood vlak
waarin een paar groene enclaves
zijn uitgespaard. Natuur en cul-
tuur vechten een hard gevecht
uit om de ruimte. Milieuridders
en asfaltkoningen staan als erf
vijanden tegenover elkaar."
Natuur begint daar waar cultuur
ophoudt, was de gedachtengang
die de eerste natuurbeschermers
er honderd jaar geleden op na
hielden. Het nieuwe overheids
Dr. Petran Kockelkoren: 'Waarom wel respect voor turfstekers en niet voor mountainbikers?'
beleid zet dat voort. Het Rijk
heeft de ecologische hoofdstruc
tuur bedacht. Overgebleven
groenplaatsen worden met el
kaar verboden door groene cor
ridors. Uiterwaarden worden
aan de natuur teruggegeven en
dure landbouwgrond, vaak pas
een paar generaties geleden ont
gonnen, wordt aan zijn lot over
gelaten: de natuur mag haar
gang gaan. Zo ontstaat een na-
tuurnetwerk door heel Neder
land.
„Je haalt de cultuur weg en laat
het over aan de zelfregulering
van de natuur," aldus Kockelko
ren. „Het resultaat moet liefst zo
'oer' mogelijk zijn. De schaal
waarop zich dit afspeelt is onge
hoord groot. Maar liefst 60.000
hectaren boerenland moet in na
tuurgebied worden veranderd,
bij elkaar een oppervlakte ter
grootte van de Noordoostpolder.
Er is geen wandelaar meer die de
laatste jaren niet is gestruikeld
over een van de vele plaatselijke
natuurontwikkelingsprojecten.
De zegekar boldert voort. Het
idee is zelfs aangeslagen over de
grens." De laatste linie is bereikt
en van daaruit moet keihard
worden teruggevochten tegen de
cultuur. De publieke opinie is
gemakkelijk te mobiliseren. Na
tuurmonumenten en het WNF
spinnen er garen bij. Hun leden
tallen dijden tot voor kort uit. En
wat gebeurt er intussen aan de
andere kant, bij de woordvoer
ders en de belangenbehartigers
van de cultuurruimte? Zij buigen
volgens Kockelkoren ootmoedig
het hoofd: Ja, het gaat slecht met
l;
