Weekend
J7
Economische groei moet perfect samengaan met kansen voor natuur
Het laatste groen
van
boeren en bailers
Ziek
DE STEM
'o,
Het ligt aan de uiterste rand van
Nederland. En we willen er
ongelooflijk veel mee. De Maas
vlakte moet, van het paarse
kabinet én van de natuurorgani
saties, een nationale testcase
worden. Waar economische groei
samen moet gaan met nieuwe
kansen voor de natuur.
DE STEM
ZATERDAG 23 NOVEMBER 1996 E]
le kunt het net zien liggen, een klein lapje
groen. Kinderen voetballen, ze dartelen en
juichen als hun grote voorbeelden op de tv.
Links loopt een snelweg, rechts een spoor
lijn, zo te zien op HSL-niveau. Aan de over
kant staat een kolossaal kantorencomplex
van zonnebrilglas. Het kinderspel wordt aan
de laatste zijde afgesloten door een burcht,
waarin profvoetbal bedreven schijnt te wor
den. Waarschijnlijk zal het daar niet lang
meer liggen, dat kleine lapje groen.
Het is merkwaardig, want groen is onbe
twist de populairste kleur van deze tijd. Kijk
maar eens naar de politiek. Groen zijn de
huiskleuren van D66 en van het CDA. Je
hebt GroenLinks en je hebt ook nog de
Groenen. Greenpeace is de naam van een
succesvolle milieu-multinational. De groen
teveiling heet voortaan Greenery.
De PTT heeft alles in het groen. Bij green-
points kun je draadloos bellen. Een donkere
tint groen zit in het maatkostuum van ABN-
Amro. Elke avond lees je in de krant over
het groene hart, waar vogels zingen en
mensen nog gelukkig zijn. Groene gemeen
tes zijn er ook, of zijn die inmiddels opgehe
ven? Groen heeft in ieder geval altijd een
goede klank. Mensen met groene vingers
kunnen heel handig je tuin doen. En het
groene licht, daar wacht toch iedereen op?
De grauwe werkelijkheid is echter dat
groen vandaag de dag meer bedreigd
wordt dan welke kleur dan ook. Het mode
woord is namelijk niet groen, maar groei.
De bossen zijn bruin en zuur. Weilanden
worden bouwplaatsen of verdwijnen onder
een laag mest. De boerensector is al bijna
kapot gegaan aan de eigen groei en aan de
wals van de vooruitgang. Het is triest, maar
er is niets meer aan te doen. De verkleuring
gaat door. Nu is een nieuwe sector aan de
beurt. De voetbalsport.
Voetbalmanagers sturen hun vee de wei in
en zitten zelf in een verwarmde cabine met
royale catering hun flappen te tellen. Ze
handelen in middenvelders en ontslaan met
een onverschillig briefje alle leden van het
grondvolk, tot en met de coach. Ze schui
ven met kapitalen, investeren in schaalver
groting, wensen de hoogste stadions te
bouwen en de duurste Braziliaan te kopen.
Jos Staatsen is een boerenleider, een Wien
van den Brink, een soort Hendrik Koekkoek.
Hij is de hoogste baas van de KNVB-kudde
en heeft zelfs een eigen tv-zender, Sport7,
gepresenteerd als het groenste net van het
land. Staatsen denkt dat hij in Nederland
boven de wet staat en zich geen bal (biet)
hoeft aan te trekken van welke scheidsrech
ter dan ook. De KNVB, het schip van Staat
sen, is een superboerenbond, een ongrijp
baar orgaan dat lacht om clubjes als de
Tweede Kamer, Justitie of het kabinet van
ons knollenland.
Het voetballen is miljarden-business en als
we niet uikijken, tikt de KNVB alles en ieder
een dol. Ze hebben het altijd over 'het spel
letje', alsof het gaat om mens-erger-je-niet
in de huiskamer. Wij weten beter. De inten
sieve voetballerij heeft giftige bijproducten.
Smerigheid op het veld, op de tribunes, in
de stad en in de treinen. Het is een agressief
overschot, een soort molest-overschot.
De vreugde is verdwenen. Elke zondag
wordt het geloei onder de schuifdaken
klaaglijker. Op maandag kunnen we alle
maal de rampverhalen lezen over de var
kensstallen van de voetbalsport. Je krijgt er
kippenvel van. Je hebt nog wel hier en daar
hele kleine biologisch-dynamische clubjes.
Zij trappen gewoon voor de lol een balletje
op een strookje groen. Hun gras ruikt ten
minste. Net als hun zweet. Ze doen het na
tuurlijk en ouderwets en zeggen stug nee
tegen de geheel belangeloos aangeboden
steun van de plaatselijke slager. Die clubjes
zijn er, maar ze tellen natuurlijk niet mee in
deze groei-maatschappij.
Van het agrarische groen is in Nederland
niet veel meer over. Zo gaat het ook met de
mat van de voetballerij. Te groot, te veel, te
luidruchtig. De KNVB zet zichzelf buiten
spel. Staatsen dreigt met opstappen en hij
komt niet eens omhoog vanwege zijn rug!
Misschien komt er een reddingsplan en lijkt
het er een paar maanden op dat een Kore
aanse gigant bijspringt. Maar het lukt na
tuurlijk niet, Feyenoord-Ajax gaat nooit
meer door en het laatste groen van Neder
land wordt geruisloos opgerold.
EVENWIJDIGE
KUSTLIJN
In de voorstudies voor de
Tweede Maasvlakte wordt uit
gegaan van drie varianten.
o km 2
Noorderdam verlengen
Natuur en rekreatiegebied kan zich
anten. vStuZSlakte II over de demarcatielijn ontwikkelen./Voö;WSMaasviakte Mi ■■-a i y j over de demarcatielijn ontwikkelen.
De Maasvlakte als proefkonijn
NOORDELIJKE
ONTWIKKELING
NATUUR EN
REKREATIE
Zicht vanuit Voorne zo
'natuurlijk' mogelijk
ZUIDELIJKE
ONTWIKKELING
Noorderdam niet
-„verlengen
REKRE£iTIE-'*Oe"
Natuur en rekreatiegebied kan zich
over de demarcatielijn ontwikkelen.
Noordzee
Delft
^.Maassluis
Rotterdam
Schiedam
Pernis
Hellevoetsluis
Spijkenisse
Oud-Beijerland
A-
Door Rinze Brandsma
en flinke hap uit de Noordzee
J moet hét voorbeeld worden van
hoe Nederland verder kan groeien
en futuristisch ingericht kan worden: meer
armslag en ruimte voor economische bedrij
vigheid, meer werkgelegenheid, een beter
leefmilieu, meer natuur, en ook nog eens op
een manier waar bevolking en politiek tevre
den over zijn. De Maasvlakte dus als groot,
nationaal proefkonijn.
'En wel omdat we van het gedonder rondom
de rivierdijk-verzwaringen en de Betuwelijn
geleerd hebben hoe het niet moet', zeggen nu
de plannenmakers en de organisatoren van de
discussie, de 'unieke' nationale Nut- en
Noodzaakdiscussie, die nu een half jaar loopt.
Nou ja, niet loopt, beweren ingewijden. En
juist helemaal niet gaat over nut en noodzaak,
klagen de natuurorganisaties.
Intussen gaat het - ook voor betrokkenen -
verwarrend en omslachtig inspraakcircus
door. En werkt een grote projectorganisatie
van het ministerie van Verkeer en Waterstaat
en het Rotterdamse Havenbedrijf stug door
aan het nader uitwerken van plannen voor de
Tweede Maasvlakte: een van de grote natio
nale ruimtelijke ordening-projecten in de rij
van Betuwelijn, Hoge Snelheidslijn, Vijfde
Baan van Schiphol en een mogelijk tweede
nationale luchthaven.
Er komen zelfs bussen, voor toeristische
rondritten door het immense Rotterdamse ha
vengebied. Op het parkeerterrein bij het ui
terste puntje van de ver in zee stekende huidi
ge Maasvlakte, tegenover Hoek van Holland,
stoppen ze voor het weidse uitzicht. De bor
den ter plekke zijn royaal beplakt met sti
ckers van de stichting Behoud Natuur en
Leefmilieu. Natuur? Milieu? Rij maar eens
over de Maasvlakte. Op het eerste gezicht een
ecologisch rampgebied. Waar de natuur weg-
gebulldozerd, met metersdik zand overspoten
is, opgeofferd aan de economische vooruit
gang.
Stank
Het stinkt er. Continu heerst er de dreun van
vrachtverkeer, lawaai van rinkelende alarm
bellen en sirenes. Het zicht wordt bepaald
door hoogspanningsmasten, hopen kolen en
erts, reusachtige silo's, havenkranen, opslag
tanks, hoog oplaaiende vlamfakkels van de
petrochemische industrie, een elektriciteits
centrale en rijen windmolens op een kunst
matige 'duin'-rand.
Over Maasvlakte 2 wordt in termen van ge
loofsbelijdenissen gesproken. „Wat wij zeg
gen is: jullie hebben een wereldhaven, wij
Vooraan inzee stekend de omdijkte put van Slufter voor opslag van vervuild haven- en rivierbaggerslib. Daarachter de bestaande Maasvlakte. Aan de voorzijde, verder zeewmift
zou Maasvlakte 2 kunnen komen. fotodickselienrM
hebben een van de mooiste en waardevolste
natuurgebieden van Europa. Voor ons is dat
een mainport voor de natuur", zegt ir. Jan de
Jong van de stichting Zuidhollands Land
schap, woordvoerder en gesprekspartner in
de discussie namens de natuur- en milieuor
ganisaties.
Verderop in een Rotterdamse flat praat ir.
Niek van den Berg, projectdirecteur van de
organisatie Maasvlakte 2, over de plannen.
„Waar ik van droom? Ik droom van een inte
graal ontwikkeld gebied, uniek in Nederland.
Uniek ook wat betreft de procedures. Een
schitterend werkgebied met volop kans voor
natuur en recreatie. Want ook de industrie
wil fabrieken het liefst in een leuk gebied
neerzetten. En werknemers vinden er een
goed woonklimaat. Nee, dat is geen onmoge
lijke combinatie van eisen. Wij willen bewij
zen dat zoiets heel goed kan."
Miljarden
Maasvlakte 2 wordt de mogelijke uitbreiding
van het huidige Europoortgebied. In het jaar
2002 moet de eerste fase van uiteindelijk 2000
hectare nieuw haven- en industriegebied èn
tenminste 750 hectare voor natuur en recrea
tie uit de Noordzee worden gehaald. Tussen
ruim vijf en acht miljard gulden zal Maas
vlakte 2 kosten, al zijn er schattingen die op
lopen tot tien miljard. Tot 2035 moet Main
port Rotterdam daarmee toe kunnen.
Officieel ligt alles nog open. Alle voorstudies,
plannenmakerij en verfijningen gaan door,
maar ze mogen alleen nog 'denkrichtingen'
heten. In de nu lopende Verkenningsfase
Ruimteproblematiek Mainport Rotterdam
(VERM) wordt eerst geïnventariseerd in hoe
verre de Rotterdamse haven een ruimtetekort
heeft. In het Havenplan 2010 van de gemeen
te Rotterdam was dat in 1993 geconstateerd.
Het tekort aan ruimte zou in 2015 opgelopen
kunnen zijn tot. 1300 hectare, zei destijds de
havenwethouder. Zoiets- past niet bij dat
trekpaard van de Nederlandse economie: 'Nee
verkopen, neerwaartse spiraal, dan zakt de
haven reddeloos in'.
In december 1993 maakte de regering de lijst
bekend met 47 grote ROM-projecten, waar
van Maasvlakte 2 de grootste is. Een project
met een 'dubbel-doelstelling': versterking van
de Mainport Rotterdam èn verbeteren van de
leefomgeving, hand in hand. Zoals dat in de
dynamische Newspeak van de Rotterdamse
plannenmakers heet 'een win-win situatie
voor industrie èn leefklimaat'.
Slimmer
In de Verkenningsfase moet de discussie
'open en integraal' zijn. Een uitbreiding van
de Maasvlakte mag niet de enig denkbare 'op
lossingsrichting' zijn. Ook moet bekeken wor
den of slimmer kan worden omgegaan met de
bestaande ruimte: 'innovatief inbreiden' met
ondergrondse tankopslag, ondergronds bou
wen, hoger opbergen van containers. Daar
naast wordt nagegaan of haventerreinen el
ders in het land niet wat kunnen betekenen
om de Rotterdamse ruimtenood te lenigen.
Verdere innovatieve ideeën zijn ook welkom.
In december moeten de voorstudies klaar zijn.
De Verkenningsfase loopt tot april volgend
jaar. Dan volgt een beslissing van het kabinet
en pas daarna uitwerking in de vorm van pla
nologische kernbeslissingen en milieu-effect-
rapportages.
Alle betrokken partijen zijn het er over eens
dat de rondom de Maasvlakte gevolgde proce
dure 'volstrekt uniek' is. Het gaat om een in
spraakprimeur, een soort Brede Maatschap
pelijke Discussie op nationaal niveau. Voor
het eerst krijgt de bevolking inspraak voordat
een groot nationaal project in details klaar is.
Er is geleerd van de gang van zaken rondom
de Betuwelijn. Omdat daar bij het bekendma
ken van het besluit alles al min of meer vast
lag, volgden stormen van protest en slepende
niet-in-mijn-achtertuin-procedures van bur
gers en lagere overheden die zich verzetten.
Ir. Jan Willem van Rijn van Alkemade, inspec
teur Zuid-Holland en Zeeland van Natuur
monumenten: „De principiële discussie over
wat je wilt met de Rotterdamse haven komt
niet goed aan bod. Er is geen echt open dis
cussie over nut en noodzaak van uitbreiding
van de Maasvlakte. Het hele circus gaat voor
al over de oplossingsrichtingen, over Maas
vlakte 2. De discussie is goed begonnen, maar
is geen brede maatschappelijke discussie
meer. Ze speelt zich vooral af tussen mensen
met belangen."
Toch blijft hij de inspraak vooraf positief
noemen: „Het is beter dan het ooit in ons land
geweest is."
Er zijn ook gespreksrondes geweest om te kij
ken waar elders in ons land buiten de Rand
stad ruimte is om de Rotterdamse expansie op
te vangen. In feite is dat al begonnen. Het
Rotterdamse havenbedrijf heeft strategische
allianties gesloten - of bereidt die voor - met
Vlissingen (overslag auto's), het Knooppunt
Arnhem-Nijmegen (KAN), Moerdijk, Almelo
en Venlo. De regio Dordrecht-Moerdijk is te
rughoudend, bevreesd voor teveel verstrikt
raken in nog meer spoorlijnen en snelwegen.
Vlissingen/Terneuzen en vooral Eemsha-
ven/Delfzijl roepen: kom maar op, ruimte te
over. De IJmond wil een niet te sterke uitbrei
ding van activiteiten. Arnhem-Nijmegen
(KAN) moppert dat de Mainports Rotterdam
en Schiphol teveel aandacht krijgen ten koste
van de overige regio's, net als Venlo, dat zegt
even hard rekening met de Antwerpse haven
te willen houden als met die van Rotterdam.
Centrale motor
Intussen werkt de projectorganisatie Maas
vlakte 2 hard door aan de plannen voor die
Maasvlakte. Directeur Van den Berg: „Wij
blijven geloven dat de Maasvlakte 2 in hoofd
zaak de oplossing biedt voor de ruimteproble
matiek. De locaties in het achterland spelen
mee, het gaat om een nationaal netwerk, maar
de Rotterdamse haven is en blijft daarin de
centrale motor."
De pijn van de natuurorganisaties bij Maas
vlakte 2 zit 'm vooral in Voornes Duin. Pal
naast de grootste haven ter wereld, een enorm
baggerdepot voor opslag van zwaar vervuil:
haven- en rivierslib en een deponie van che
misch afval ligt daar een van de mooiste®
rijkste duingebieden van Europa, 1100 hecta
re groot. Dr. Jac. P. Thijsse jubelde eerder de
ze eeuw al van 'de allermooiste en allerrijkst
landschappen'. Als natuurgebied zijn
nen nog waardevoller geworden dan in z']1
tijd en staan nu in de top-3 van Nederland.!
komen 300.000 bezoekers per jaar af op
lusthof van Rijnmond'.
De aanleg van Maasvlakte 1 vormde al efl
gevoelige aantasting: duinvalleien begon*
dicht te groeien met brandnetels en struikge
was.
De stroming kwam verder uit de kust te tg
gen, de duinen werden afgeschermd van zil
stormwinden. Als Maasvlakte 2 ook won
opgespoten, zal het als een schiereiland
kust van Voorne nog verder afschermen w
zand, zee en zoute wind - en helemaal als voo
een van de zuid-westelijke varianten gekoze
zou worden.
Koehandel
De natuurorganisaties vinden dat de nat®
in het Rijnmondgebied nu lang genoeg
tweede viool heeft gespeeld. Het realise1
van 750 ha 'extra' gebied voor natuur
creatie lijkt op koehandel, zeggen zij. fno
teit moet het behoud van Voornes Duin
Zij vinden dat de discussie tot nu toe hd®
maal niet is gegaan over Nut en Noodzaak-
Jong: „Wat ons betreft is nog nooit kei
aangetoond dat de Rotterdamse^ haven
zo'n dreigend ruimtetekort heeft."
En als Maasvlakte 2 nu eens in strikt noo
lijke richting uitgroeit? De natuurorga
ties geven die 'oplossingsrichting' het v
deel van de twijfel.
„Als Voorne in de wind gehouden w°r
een blijvend open ligging aan zee
deerd wordt, dan is het 'én-én' dat d<
damse en Haagse plannenmakers willen-
echt onmogelijk."
Kunst is warmte. Emotie die door
stroomt en opwinding die tot blo
Kunst is hartstocht en die gedijt 2
vrieskou van het noorderlicht. Ma;
naars zijn mensen en hoe war
ook, zij lijden wel aan weer en wir
's Zomers is er hooikoorts en di
pollengevoelige sopranen in die
niet. In de herfst slaan de verkc
toe. Normaal verschijnt er in zo'n
zenuwachtige dame voor het doe
uit dat zanger X niet gedisponeerd
publiek bij de waardering der pres
maar rekening mee wil houden. D
merkt niemand iets. De mededeli
verzekering bij mogelijk falen.
Maar nu is het ouderwets novemb
donker, guur, regen en zelfs sne
klimaat slaat echt op de stembanc
maal in een week zelfs en bij ver;
voorstellingen. 'Diana's boom' var
opera werd het eerst getroffen. Ka
ry had geen stem meer, spelen c
maar vanuit de bak stegen de woo
hoog, gezongen door Janny Zom
Nederlandse Opera was de ziekte
John Mark Ainsley bleek er zo ber
toe dat hij het volledig moest laten
Op het podium speelde de regie
een stomme Orpheus, de tekst kv
uit het orkest. Howard Croock, c
vorige serie van Monteverdi's Orf
nog had vervuld, was op het laa
ment van een ver buitenland naai
dam overgevlogen. Tijd om de p
posities op de bühne door te neme
niet meer geweest. Dus zong hij va
met de punt van een davecimbel ir
Een boekhouder die zich niet wel v
zijn chef en meldt dat hij, helaas e
spijt, vandaag niet kan verschiji
werk wordt verdeeld over drie an
reau's en wat te specialistisch is, r
paar dagen blijven wachten. Een
zer met te forse kuch wordt vervan
een stagiaire en, als die het niet
springt de ervaren collega van het
ende lokaal een handje bij. Een b
een boer kunnen bijna niet ziek wc
klanten vragen om brood en de ko
en dat ze gemolken willen worden
Een schaker met migraine vraagt oi
De partij wordt gespeeld op de re
voor afgebroken eindspelen. Een
met klachten meldt zich op het al
moment nog af en als hij dat
geeft hij halverwege de eerste p
Lukt ook dat niet met goed fatsc
verliest hij met grote cijfers in de
ronde en excuseert zich voor zijn i
inzet en prestatie op de verplichte
ferentie met een verwijzing naar zi
ke spier, zijn kortademige hoest of
wege koorts doorwaakte nacht,
schouwers morren wel, maar zijn
zenlijk ontevreden. Er zijn nog zove
re spelers in het toernooi en het k
partijen kan makkelijk gehaald wor
In de kunst is het anders. Een ac
hoofdrolniveau die met veertig gré
der de wol thuis moet blijven, bete
de voorstelling niet doorgaat. He
zeldzaam geval en daarom roept h
nieuwsbulletin de afgelasting om.
wordt zo mogelijk opnieuw gep
meerd en anders worden de belan
den op andere wijze gecompensee
Een dirigent of een solist die niet kz
den, wordt vervangen. De invalle
normaliter om aanpassing van het p
ma. Hij heeft de stukken van die av
allemaal op het actuele repertoire,
bliek is bijna altijd laaiend enthous
iemand op het allerlaatste momer
gevonden is de avond en het gene
redden, is reden voor dankbaarl
zelfs als het niveau maar een fract
het verwachte, dan past er geen
Geen dankbaarder gehoor, dan pul
verzocht is begrip te hebben voor d
gelijke omstandigheden.
Bij opera ligt het ingewikkelder. Zei
er legio zangers met dezelfde rol o|
pertoire, toch blijft invallen lastig,
zingt Don Carlos in het Frans, de
kent de Italiaanse versie. In het e
gaat Don Giovanni in het originele I
elders brengt men de populaire Du
taling. En elke voorstelling heeft zi
regie. Hoe te lopen, waar te staan, r
ke attributen, de invaller weet het n
moet minstens een doorlooprepetit
hebben met de hele cast. Bij een zie
op het laatste moment is dat onn
vandaar de oplossing van de verv,
de bak en een stand-in op het ton
verwarrende ervaring.
Vooral omdat dan pas blijkt hoe vre
teren in opera is. Speelt de zanger z
dat goeddeels verborgen, maar
mend acteur kan weing verhullen
bewegen en gebaren, alles gaat tr.
oen pantomimespeler die lichaarr
delen ontleedt. Bij een zanger valt
°P- Integendeel, hij moet langzaa
°m tijd en ruimte te geven aan zijn r
j t en het publiek is daar op gefixe
i t het onnatuurlijk tempo niet in
.°Pt- Zodra de speler echter zwijg
nifte camoufleren en wordt duidi
ziekelijk onnatuurlijk gezonde operz
r*
