Willem Diepraam, tussen
vorm en voorhamer
Lokaal 01 in Breda
loopt helemaal vol
h
0
2
0
j
Ui
Ui
0
Jos Boetzkes:
beelden van
'tegelijkertijd'
Et
gehe
2
D
DE STEM
D E INI D E ICUNS
tf)
DE STEM
Braakemmers
DONDERDAG 21 NOVEMBER 1996 D6
Het vaste recept
van Mattie Schilders
Door Frits de Coninck
Wat Mattie Schilders (1951)
landschap noemt is een non-fi
guratief schilderij waarop bij
gevolg geen bepaalde plek
concreet valt waar te nemen.
Er is dus ook niet het vaste in
grediënt, de lijn van de hori
zon die het vlak doorsnijdt en
zo zorgdraagt voor het begin
van het landschap: een schei
ding tussen voor en achter,
tussen laag en hoog, tussen
aarde en lucht.
Er is om zo te zeggen geen grond
waarin de boom kan wortelen,
geen luchtruim voor de vogel,
geen plek voor de mens. Er is
v hoogstens het schilderij, er is een
groot doek, verf die in ontelbare
losse handelingen op het doek is
gebracht, er is een wirwar aan
kleur en er is vooral een veelheid
aan bewegingen die het oog naar
een bepaalde richting voeren.
En dat nu is een essentieel gege
ven in het werk van Schilders dat
maakt dat wij een doek van hem
op een bepaalde manier kunnen
lezen. Dat wij er met andere
woorden iets meer greep op kun
nen krijgen dan de losse en vrij
blijvende vaststelling dat een
schilderij van hem een lyrisch en
non-figuratief doek is. Of iets
dergelijks.
Veel van de bewegingen van de
schilderende hand trekken naar
één punt in het beeld. Ongemerkt
werkt zo'n samenkomst van lij
nen zoals het verdwijnpunt in een
renaissancistisch schilderij dat
de maat was voor het onzichtbare
stelsel van perspectieflijnen die
het landschap de illusie van rea
listische, meetbare ruimte moes
ten geven.
Zo ver gaat het bij Schilders niet.
Het schilderij blijft bij hem dui
delijk schilderij en wil (of: kan)
niks anders zijn. Maar binnen dat
20e-eeuwse gegeven zijn wij wel
geneigd dat bedoelde punt als een
oriëntatie te zien die het platte
schilderij omtovert tot iets waar
bij wij iets landschappelijks bele
ven. Zodoende is een doek van
Mattie Schilders geen echt land
schap maar wel landschappelijk
van karakter, en dat maakt groot
verschil.
'Perceptie 2' van Mattie Schilders
Als je eenmaal op het spoor zit
van het landschappelijke, ga je
zo'n schilderij, ogenschijnlijk
zonder voorstelling, anders lezen.
Het is alsof door die benoeming
de penseelstreken en de veelheid
aan kleuren op hun plaats vallen.
Een minimum aan compositie
brengt toch een zekere verdeling
teweeg tussen voor, achter en bo
ven, wat zoveel is als land, hori
zon en lucht. Zeker is dit het ge
val in die doeken waar sprake is
van vlakken in min of meer de
zelfde kleur.
In zijn recente doeken laat hij een
verandering zien in de voorstel
ling. Hij schildert de bekende
landschappelijke voorstelling,
maar in dat beeld schildert hij
een ander, kleiner beeld met een
vergelijkbare voorstelling. De
zelfde stijl, hetzelfde onderwerp:
het landschappelijke. Zo krijg je
een beeld-in-een-beeld. Je zou
wat hij doet met het schilderij
kunnen vergelijken met een com
puterscherm waarbinnen je klei
nere schermen kunt oproepen.
Of, wat ouderwetser, met het ca-
cao-busje van Droste waarop een
verpleegster te zien is met een
dienblad met dampende chocola
en een Droste-busje waarop...
enz.
Het is een uitbreiding van de
vorm zonder dat ze een verande
ring of verdieping van onderwerp
teweegbrengt. Het schilderij
blijft onveranderd op dezelfde
manier geschilderd. Op één uit
zondering na: een wat kleiner
schilderij waarvan het beeldvlak
in vieren is verdeeld. Elk vlak
toont een bosgezicht, waarbinnen
weer losse landschappelijke ele
menten zijn geplaatst. Met name
door die verdeling in vieren en
door de herkenbaarheid ontstaat
hier een beeldspel dat op de an
dere, veel grotere doeken uit 1996
ontbreekt.
Wat dat allemaal oplevert? Een
schilderij dat een atmosfeer wil
weergeven, een gevoelslading die
men kan associëren met het land
schappelijke. Eigenlijk gaan al de
schilderijen van Mattie Schilders
daarover. De belangrijkste kri
tiek erop is dan ook dat het een
vaste manier van doen is gewor
den, een recept voor steeds de
zelfde taart. De kleur wijzigt zich
van samenstelling maar daarmee
nog niet de smaak. Wie het werk
van Mattie Schilders volgt, weet
waarover het gaat.
En er is meer dan genoeg kans om
het te zien. Schilderijen van
Schilders zijn in het Brabantse
graag geëxposeerde kunstwer
ken.
Het afgelopen jaar was het werk
onder meer te zien in Rijen, bij
Galerie Molenaars in Breda en nu
in Roosendaal in het Tongerlo-
huys. Het is een vorm van veilige
kunst die eruit ziet als wat men
nu modern noemt en waarover
men 30 jaar geleden honend en
gevat kon opmerken dat het neef
je van drie dat ook wel kon.
Daarover nu geen wanklank
meer. Maar de kunst is net als de
hele samenleving in voortduren
de verandering en kiezen voor
zo'n uitgesleten spoor is kiezen
voor het alom bekende. Dat le
vert schilderijen op waarin ver
rassing uitgesloten is. Kunst die
er technisch goed verzorgd uit
ziet, maar voorspelbaar is; voor
verontrusting geen plaats.
Schilderijen van Mattie Schilders
zijn samen met bronzen beelden
van Gerard Engels te zien tot 9 de
cember in 't Tongerlohuys, Mo
lenstraat 2, Roosendaal. Open van
dinsdag t/m zondag van 2 tot 5.
Door Peter Pijls
Fotograaf Willem Diepraam
(1944) maakte eerst furore met
maatschappijkritische foto's die
vooral niet kunstzinnig mochten
zijn. Later ontpopte hij zich tot
een estheet die louter in vormtaal
leek te spreken. Vooral in zijn fo
to's over de Sahel en de Peruaan
se hoofdstad Lima vond Diep
raam tussen die uitersten een
soms adembenemende balans, zo
blijkt uit de eerste overzichtsten
toonstelling van zijn werk in het
Nederlands Foto Instituut in Rot
terdam.
Iedere fotograaf maakt zijn ultie
me foto, het beeld dat zijn oeuvre
vanzelfsprekend lijkt samen te
vatten. Robert Capa had zijn val
lende soldaat in de Spaanse bur
geroorlog. Willem Diepraam fo
tografeerde een zandstorm aan
de rand van de Sahara in Mali.
Een groepje Afrikanen vlucht
naar hun hutten, weg uit de strie
mende zandkorrels, die de foto
zo'n ijle en oogstrelende toon ge
ven.
Het is met deze foto dat Diep
raam een volmaakt evenwicht
bereikt tussen inhoud en vorm.
Hij informeert, maar laat de ide
ologische voorhamer thuis. Hij
streelt het oog, maar vergeet niet
de mens centraal te stellen, al
wordt hij teruggebracht tot een
vluchtende schim in de storm.
Met de recht-toe-recht-aan foto
grafie waarmee Diepraam in het
Vrij Nederland van de jaren ze
ventig het publiek informeerde
over sociaal onrecht heeft het
beeld nog maar weinig gemeen.
En de zandstorm-foto vertoont
alleen op het eerste oog verwant
schap met de ijle landschapstille
vens die hij begin jaren negentig
maakte van hef hoogoventerrein
bij IJmuiden.
In zijn foto's uit de Sahel en de
Peruaanse hoofdstad Lima lopen
de fotojournalist Diepraam en de
kunstenaar Diepraam elkaar op
wonderbaarlijke wijze niet voor
de voeten.
Nadrukkelijk weigert hij zich op
te werpen als woordvoerder van
de hongerigen.
Hun gebrek legt hij vast binnen
het wonderschone landschapska
der waarin het zich voordoet.
Over ellende verhalen zijn foto's
slechts zijdelings. De clichés over
hongerend Afrika gaat hij na
drukkelijk uit de weg, wat mak
kelijker klinkt dan het is. Zonder
de wrede realiteit van de Sahel te
ontkennen, geeft hij ook de poë
zie een plaats.
Met die instelling trok hij ook
naar Peru. Zijn foto's uit de krot
tenwijken van Lima geven blijk
van verwondering over de vitali
teit en pracht van de mensen die
er wonen.
Hun gebrek is steeds aanwezig,
maar blijft op de achtergrond, als
een ontontkoombaar maar niet
allesbepalend decor. Hij ziet ook
de lach, het spel en de model
kwaliteiten van een ondervoed
meisje. Diepraam ontpopt zich
hier als humanistisch fotograaf
die de individuele mens steeds in
het middelpunt plaatst, terwijl
hij ook de aardse schoonheid
blijft zien. Ook, of misschien wel
juist in een Zuid-Amerikaanse
krottenwijk of het verdroogde
landschap van de Sahel.
Lokaal 01 vanuit de lucht gezien
FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP
I Willem Diepraam
i net Nederlands Foto
fotografie
1950-1995, in het Nederlands Foto
Instituut, Witte de Withstraat 63,
Rotterdam, tot en met dinsdag 31
december.
Willem Diepraam: Lima. Achter de Carretera Central.
Van onze kunstredactie
Honderveertig namen van beeldend kunstenaars
staan vermeld op de deelnemerslijst van de mani
festatie o cumulus in Lokaal 01 aan de Kloosterlaan
138 te Breda.
Gedurende vijf vrijdagen zal Lokaal 01 geheel vol
lopen met objecten van beeldende kunst. Alle kun
stenaars laten hun werk in de zalen achter, zodat er
na de vijfde keer een opeenhoping van kunst te er-
varen zal zijn.
Een opeenhoping, oftewel een cumulus: ziedaar de
titel van de manifestatie, waarmee Lokaal 01, het
kunstenaarsinitiatief met vestigingen in Breda en
Antwerpen, zijn 15-jarig bestaan viert.
Alle kunstwerken voor a cumulus worden speciaal
voor de gelegenheid gemaakt. De bijdragende kun
stenaars hebben allen ooit met Lokaal 01 te maken
gehad. Het resultaat zal een veelheid van estetische
opvattingen en standpunten zijn. Er zijn iedere vrij
dag twee 'dagdirecteuren' die in wisselwerking met
aanwezige kunstenaars en publiek tentoonstellin
gen inrichten in de verschillende zalen van Lokaal
01.
De vijf vrijdagen zijn achtereenvolgens 22 novem
ber, 29 november, 5 december 13 december 20 de
cember. Dagdirecteuren zullen zijn Felix Villanue-
va (Herman Molendijk Stichting Amersfoort),
Leontien Coelewey (Stedelijk Museum Amster
dam), Eric Antonis (schepen cultuur Antwerpen),
Ronald van de Sompel (MUHKA Antwerpen), Irene
Veenstra (Begane Grond Utrecht). De uiteindelijke
presentatie zal in Lokaal 01 blijven tot en met 12 ja-
Op al die vrijdagen zal er in Lokaal 01 ook muziek
ten gehore worden gebracht, georganiseerd door
BAM (Breda Actuele Muziek). De' eerste dag, aan
staande vrijdag, zal worden afgesloten met een pia
noconcert door instant composer Misha Mengelberg
(aanvang 20.15 uur).
De afgelopen 15 jaar is het uitgangspunt van Lo
kaal 01 altijd geweest dat er nieuwe werken werden
gerealiseerd en gepresenteerd onder condities die
de kunstenaars zelf konden bepalen. Het verschil
tussen een kunstenaarsinitiatief en een museum of
galerie is het feit dat het werk ter plaatse wordt ge
maakt en vervolgens daar te zien blijft.
Chronologisch verliepen de vijftien jaren globaal
alsvolgt: van 1981-1986 werd nog enkel de bene
denzaal van Lokaal 01 gebruikt, vanaf 1986 kwa
men er muziekuitvoeringen bij, en in 1993 opende
Lokaal 01 zijn vestiging in het Antwerpse haven
kwartier.
Het feestelijke evenement a cumulus in Lokaal 01 is
mogelijk geworden door de steun van een aantal be
langrijke subsidiënten: de Mondriaan Stichting,
Gemeente Breda, Provincie Noord-Brabant, Anjer
fonds Noord-Brabant, Stichting Brabantse Podia,
Stichting Nieuwe Muziek Brabant, Noord-Bra
bants Fonds voor Beeldende Kunstenaars, Stichting
Kleio, Stichting Jazz en Geïmproviseerde Muziek in
Nederland, Ministerie van de Vlaamse Gemeen
schap.
Lokaal 01, Kloosterlaan 138, Breda: project 'a cumu
lus'. Start: vrijdag 22 november. Geopend op donder
dag, vrijdag, zaterdag en zondag, 13.00-17.00 uur
(t/m 12 jan., gesloten 22 dec. t/m 2 jan.)
0
2
Ui
4
Ui
Ui
AMSTELVEEN
Cobra Museum voor Moderne Kunst - overzichtstentoonstefc»
van Carl-Henning Pedersen - (t/m 19 jan 1997) - en werken van Rolan
Berningvande afgelopen 10 jaar-(t/m 15 dec)
AMSTERDAM
Rijksmuseum Stadhouderskade 42 - Jan Steen, schilder en verteller,
ma t/m zo 10.00-19.00 uur (t/m 12 jan 1997)
ANTWERPEN
Museum voor Schone Kunsten - 'Het volk ten voeten uit' - Natura
lisme in België en Europa 1875 - 1915- di t/m zo - 10.00-17.00 uur(24
novtot 16 feb 1997)
BERGEN OP ZOOM
Kunstgalerie De Mollegangen Molstraat 12-14 - 'Memento Mori'.
Juul Kortekaas/ schilderijen en objekten - Marie-José Nefs/ lijkgewa-
den en foto's-vr 10.00-21.00 uur - za 10.00-17.00 uur (t/m 8 dec)
Kunstkader, kunst vormgeving - Antwerpsestraat 27 - 'Dubbel
Zien' - ruimtelijk en grafieken - werken van ruim 40 kunstenaars-tij.
dens kantooruren op afspraak - vr 13.00-17.00 uur (tot 13 jan 199))'
BREDA
Chassé Galerie Artiestencafé Claudius Prinsenlaan 8 - Jeroen Krie-
laart/schilderijen - Alexandra Rouppe van der Voort/foto's - za 16.00-
18.00 uur (t/m 16 jan)
Chassé Galerie Claudius Prinsenlaan 8 - Ton Zwerver/foto's - 'Sculp
turen voor het moment' - ma t/m za 13.00-18.00 uur (tot 7 jan 1997)
De Beijerd Boschstraat 22 - 'De Muze als Motor' - ontwikkelingen in
Noordbrabantse kunst na WOII - di t/m vr 10.00-17.00 uur-za en zo
13.00-17.00 uur (t/m 24 nov)
Galerie Segeren Raadhuisstraat 10 - Jos BoetzkesI schilderijen-di
t/m vr 10.00-18.00 uur - za 10.00-17.00 uur (t/m 7 dec)
Galerie Molenaars Ginnekenweg 79 - grafische werken van verschil
lende kunstenaars - za 11.00-17.00 uur - zo 14.00-17.00 uur (t/m 7 Jee)
DEN BOSCH
Noordbrabants Museum Verwersstraat 41 - 'De Muze als Motor'-di
t/m vr 10.00-17.00 uur-za en zo 12.00-17.00 uur (t/m 1 dec)
DEN HAAG
Het Haags Gemeentemuseum - overzichtstentoonstelling Douwe
Jan Bakker (t/m 31 dec)
EINDHOVEN
Van Abbemuseum Vonderweg 1 - 'De Muze als Motor' - di t/m zo
11.00-17.00 uur (t/m 24 nov)
GENT
Museum van Hedendaagse Kunst - 'De Rode Poort' - kunst van 41
internationale 20e eeuwse kunstenaars - dagelijks behalve ma - 09.30-
17.00 uur (tot 3 feb 1997)
HAARLEM
Frans Halmusuem - Groot heiligland 62 - De tuin in de beeldende
kunst I - ma t/m za 11.00-17.00 uur (t/m 24 nov)
KALMTHOUT
Galerie MAS - Kapellensteenweg 272 - Gilbert Uitdenhouwen/schil-
derijen - Corrie Hagenaars/poly-brons-beelden - ma t/m vr 10.00-17.00
- za 12.00-17.00 uur (tot 6 dec)
KNOKKE
Centrum Scharpoord - Sculpturen van André Van Schuylenbergh,
Tjok Dessauvage en Philippe Bouttens - di t/m ma 10.00-18.00 uur (tot
16 dec)
OTTERLO
Kröller-Müller Museum - Franz West Proforma - sculpturen, instal
laties en collages (t/m 19 jan 1997)
ROOSENDAAL
Tongerlohuys Molenstraat 2 - Mattie Schilders/ schilderijen - Gerard
Engels/ sculpturen - di t/m zo 14.00-17.00 uur (t/m 8 dec)
ROTTERDAM
Museum Boijmans Van Beuningen Museumpark 18-20-Willem de
Kooning - late schilderijen 1981-1987 - di t/m za 10.00-17.00 uur-zo
11.00-17.00 uur (tot 1 dec)
Het Nederlands Archictuurinstituut - Ben Loerakker, architect(t/m
8 dec) - di t/m za 10.00-17.00 uur - zo 11.00-17.00 uur - ententoonstel
ling 3 Scales/4 Architects (t/m 24 nov)
Kunsthal Rotterdam - 'Snelweg' - fotografieproject van Theo Baart
en Cary Markerink - alle aspecten van de Nederlandse snelweg (2t/m
5 jan 1997)
Nederlands Foto Instituut - Joop Swart Masterclass (t/m 31 dec)
TILBURG
Nederlands Textielmuseum - Goirkestraat 96 - Flexible 2 - pan-eu-
ropean art - 2e Europese Biënnale - di t/m vr 10.00-17.00 uur - za en zo
12.00-17.00 uur (t/m 24 nov)
De Pont Wilhelminapark 1 - 'De Muze als Motor' - di t/m zo 11.00-
17.00 uur (t/m 24 nov)
ULVENHOUT
Galerie De Pekhoeve Dorpstraat 92 - groepstentoonstelling FINALE
'96 - werken van 8 kunstenaars - do t/m za 11.00-18.00 uur-zo 13.00-
17.00 uur (24 nov t/m 29 dec)
VLISSINGEN
Watertoren Vlissingsestraat 239 - Werken van Klaus Kroger, Phi
Bloom, Anya Jansen, Joost Willink - wo t/m zo 12.00-17.00 uur (t/m 24
nov)
Door Frits de Coninck
De schilderijen die Jos Boetzkes
toont in Galerie Segeren in Breda
gaan over de tijd. Niet over tijd
als een moment in de geschiede
nis, niet over tijd als systeem om
ons bestaan te ordenen.
In Boetzkes' werk gaat het over
tijd als een beleving die nooit ein
digt, als een stroom die van heel
ver komt en voortdurend verder
gaat. En waar niemand zich aan
kan onttrekken.
Zijn schilderijen (waarom noemt
hij ze eigenlijk zo?) zijn een mon
tage van een foto in het beeldvlak
dat verder bestaat uit repen stof
en schildering in olieverf. De foto
is een gestold moment uit de ver
leden tijd, de repen textiel zijn
van een tijdloosheid, het geschil
derde gedeelte is van nu. Net als
de kijker die zo kijkend en den
kend, de tijd beleeft als een conti
nuüm en daarmee de grenzen tus
sen heden en verleden opheft. Zo
wordt verleden heden en omge
keerd, en wordt alles dus tegelij
kertijd. Dat is de titel die Jos
Boetzkes aan deze tentoonstel
ling heeft meegegeven. Een ten
toonstelling die interessamt is
omdat die in ieder geval ergens
over gaat.
De doeken zijn verdeeld in groe
pen die met elkaar overeenkomen
in formaat en uitwerking van het
thema tijd. De werken met als ti
tel Sudetenland voeren de kijker
naar een streek in voormalig
Tsjecho-Slowakije, ver weg in
ruimte, ver weg in tijd. Sudeten
land, zo'n naam die je kent uit de
geschiedenisboeken, een histo
risch begrip waarbij je je geen
concreet land voorstelt.
Voor Boetzkes heeft de naam een
persoonlijke lading: het is het
stamland van zijn voorvaderen.
In zijn achternaam leeft de tijd
voort. De foto's die centraal in
zijn Sudeten-schilderijen staan
betreffen plattelandstaferelen ui:
een voorgoed verleden tijd. De
motieven en kleuren van de repen
stof die hij daar omheen monteert
werken van veraf als vlekken in
een landschap dat zich vanuit de
foto voortzet en de rest van het
beeld in beslag neemt.
Zo wordt de foto die de tijd vast
legt deel van de ruimte in het
werk. En zo beleven we ook het
vage begrip tijd, want ook al ken
nen we de personen en situaties
op de foto niet, we laten ons mee
voeren in zijn beleving. Dat heelt
ook iets romantisch. We ontstij
gen het hier en het nu en laten
ons via de verbeelding van
kunstenaar voeren naar een an
dere wereld en een andere tijd-
een tijd die nooit eindigt.
Boetzkes toont ook objecten aan
de muur, met titels die dezelt»
verwijzing naar tijd hebben, in
Ontnomen tijd zien we een pa
neel dat horizontaal wordt door
sneden waardoor het beeld zie
laat lezen als een fries op ee
klassieke tempel. Hij heeft fotoo
tjes geplakt met scènes uit uit
stomme film. Daaromheen we
die repen stof die in dit geval e
intiem huiselijke sfeer oproepe
Aan de boven- en onderkam
heeft hij op vaste afstanden v
elkaar pinnen bevestigd waa
langs electriciteitsdraad lo°r
Een traliewerk van elektncitei
draad zigzaggend over het be
Het maakt van het object
soort kastje dat de tijd gevangen
zet. Links en rechts twee mo
ne telefoonhoorns in guf?
PTT-kleur. Zo vinden verte®
en heden tegelijkertijd plaats,
is er eigenlijk geen and®re
meer dan die welke wij bele
Jos Boetzkes in.Ga'efe5Hf®'
Raadhuisstraat 8-10 (bU of
nekenmarkt), Breda'n. tentooo-
maandag gesloten. De ten
stelling dudrt tot 8 december-
Ee
Door Johan Diepstraten
Natuurlijk is de nieuwe
Giphart een brutaal, s<
weerzinwekkend boek.
roman die de lezer in zi
onthutsend beeld geeft v
is geschreven en die bij v
Hek.
Na Ik ook van jou (1992) e:
(1993) heeft Giphart met zi
de roman een vaste plaats
verd in de Nederlandse
tuur. Dat hij even omstre
als Gerard Reve, Jan Woll
Jan Cremer in hun beginti
voor de hand.
De grote populariteit onde
delbare scholieren zal
maar toenemen nu Giphs
roman heeft geschreve:
naadloos aansluit op hur
vingswereld. 'Zullen we g
al het inleidende gepraat
slaan? Ik heb zin in seks
eerste gezicht,' zegt hoe
soon Phileine bij haar eers
moeting met Max, in hel
dat 'zo'n uitspraak de
droom moet zijn van iedei
gen'. Zelden is in één z:
complete roman samengev:
Giphart appelleert aan di
gevoelens en buit die ma:
uit. Hij tovert een wereld vi
erotische dromen waarin
plaats is voor de waarden e
men van de ouders. De c
waarmee de roman opent,
toon: 'Oh God!... Wat
dom!!!' roept een meisje 1
de achtergrond schenkt eer
der voor vader koffie in.
wereld van Giphart is er
plaats voor burgerlijke t:
heid.
Om de dramatische effecter
kunnen spelen, zet G
zwaar aan. Phileine hoi
geen enkele moraal op
scheldt op de wereld als ge
der. De mensheid besta,
doorlekkende spagaatslo
pussende poliepneuzen,
criete zaadbanken en wan
de braakemmers. In het
spoor van Reve's De avond
ziet ze haar ouders en filos
over het gruwelijke van de
Door Marjan Mes
In Den Haag sluimert, net
ders, het beest in de
schrijft Ethel Portnoy ir
tweede roman Bange
Een Haagse vertelling.
moristische constatering
halve op het ogenschijnlijk
ge eigentijdse ook op het
sche Den Haag slaat.
Johan de Witt werd in ±sc
gelynchd en zijn Haagse
Spinoza wist wat hem
stond: niet opvallen, zor;
geen aandacht trekt en
publiceren. De 17e eeuw
wijsgeer Spinoza vormt
noys tweede roman de
bieus gerichte fascinatie
bejaarde historicus-
Justus. Deze oude, or
ziekelijke man, die
voorbereidt over S
voormalige student ^.„„0
ed-rom over de Tweede
Oorlog in Den Haag
en een Amerikaanse
®|et haar zoontje naar
vlucht voor haar a
echtgenoot, zijn de
guren in deze elegant
beerde roman,
e Amerikaanse Barbara
anger trekt via de bemid
van haar verre familielid
n een oud 19e eeuws
Pand. De geheimzinnige
b oude portretten en
ding prikkelen haal
^le oude documenten
meren over het
vrouw die hier misscw
gewoond heeft en die
e als zijzelf na een
huwelijk alleen met
achterbleef De T'
°°rloS en het lot
rmen voor de
*aar ook voor de r
Wbschapper Chris
uoorgronden gesel
fefWntje -
LnJ^erme kamer
epn f en gezien.
t00m' wa"t Por
S zit vol vreemde
met
Ee
d
Den
e
te
zorgen
an
3 eeuwse
in
w;
v
-scl
ongetro
een
Spinoza
Chris, c
T
same
1 vrou'
Den
agressiei
drie hc
gec<
n
fot
ve
lot
doei
v,
misschien v
mis:
ongel
z
Tweede W
van de
Amerik
jon*
een n
nog;
me
Toby
een jo
Ongetv
t Portnojl
