Biografie over Joannes Zwijsen
Veel
Herziene Groot Nieuws Bijbel leest als een trein
Boek beschrijft een geduchte bouwer aan de kerk in Nederland
Ex-directei
affaire Hei)
B ede vaart en
in Europa
eenplezierig
lees-/kijkboek
'Mensen met
Nederlandse
truckers vast
aan grenzen
van Rusland
DE STEM
GEESTELIJK LEVEN
A6
DESTEM
Deutsche Telekom
maakt uitstekend
debuut op beurs
DINSDAG 19 NOVEMBER 1996
Joannes Zwijsen, de molenaarszoon uit Kerkdriel, werd in de tweede helft van de
negentiende eeuw bisschop van Den Bosch en later aartsbisschop van Utrecht.
FOTO ARCHIEF DE STEM
Jan W.M. Peijnenburg bij het standbeeld van mgr. Zwijsen in Tilburg.
Door dr. Jan van Oorschot
'De molenaarszoon uit
Kerkdriel' is hij genoemd.
Joannes Zwijsen, de latere
bisschop van 's-Hertogen-
bosch en de aartsbisschop
van Utrecht, was van een
voudige komaf.
Hij groeide op in de moeilijke
periode van de Bataafse Repu
bliek en het Franse keizerrijk.
Er was de opkomende vrijheid
voor de katholieken die hun ker
ken terugkregen. Maar tegelij
kertijd waren er deconflicten
tussen paus en keizer Napoleon
die verontwaardiging en ver
warring veroorzaakten.
Jan Zwijsen viel als student niet
op. Als seminarist kenmerkte
hem een nuchtere vroomheid,
wars van symboliek. Hij was
geen meester van het geschreven
woord, had weinig oog voor cul
tuur, maar was wel een goed
predikant met een grote verering
voor Maria. Als priester stond
hij dicht bij het gewone volk
waaruit hij zelf afkomstig was.
Zwijsen was voor de duivel niet
bang. Het verhaal gaat dat hij
als kapelaan te Schijndel onder
de hoogmis enige boeren met
zijn wandelstok uit een naburig
café joeg. Dat hij een soort ben
deleider in Gemonde op zijn
sterfbed dwong eerst een gesto
len deken terug te geven, om
hem vervolgens in zijn laatste
uren bij te staan op een deken
die Zwijsen hem aanreikte, was
tekenend. Zwijsen wist precies
wat hij wilde.
Pedagoog
Als pastoor in Best kon hij zijn
organisatietalent benutten. Bin
nen een maand bezocht hij alle
1800 parochianen. Hij nam een
bekwaam pedagoog als hoofd
van de school aan en bevorderde
een goed verloop van de liturgie
door een nieuw reglement voor
het koor. Om alle 'onbetamelijk
heden' voorgoed uit te bannen,
kreeg de kerk een aparte uitgang
voor de vrouwen. Toen koning
Willem I op doorreis ook Best
aandeed, hield Zwijsen -of
schoon niet uitgenodigd- een
toespraak in het Latijn. Deze
geste beviel de vorst, zodat
Zwijsen in het koninklijk rijtuig
werd uitgenodigd. Vanuit die
koets kon de pastoor gemeente
bestuur en parochianen vervol
gens minzaam toewuiven.
In Tilburg maakte Zwijsen ken
nis met de ellende van de indus
triestad. Een groot gedeelte van
de bevolking leefde op het be
staansminimum. De kindersterf
te was groot, werkdagen van 12
uur gewoon en het hoogste
weekloon bedroeg vier-en-een-
halve gulden. Medische en hy
giënische verzorging ontbraken
nagenoeg en de woontoestanden
waren erbarmelijk.
Naastenliefde
Zwijsen voorzag in de ergste
nood door het stichten van reli
gieuze congregaties, resp. de
De Eindhovenaar dr. Jan W.M. Peijnenburg heet een
biografie geschreven met de titel
'Johannes Zwijsen, bisschop (1794-1877)'.
Zwijsen was bisschop van den Bosch en aartsbisschop van Utrecht.
De auteur die na zijn priesterwijding in 1960
kapelaan in Bladel en conrector van het R.K. Gasthuis
in Oisterwijk werd, promoveerde in 1976 in Nijmegen
tot doctor in de godgeleerdheid op het proefschrift
'Judocus Smits en zijn Tijd' over de oprichter
van het katholieke dagblad De Tijd.
Thans is hij werkzaam als rector van het
bejaardencentrum Zuiderschans te 's-Hertogenbosch
en als archivaris (1970) en kanselier (1994)
van het bisdom.
zusters en fraters van O.L.
Vrouw, moeder van barmhartig
heid. Naast onderwijs kwam de
zorg voor de zieken, bejaarden,
wezen en gehandicapten. On
danks deze activiteiten was
Zwijsen in wezen geen sociaal
hervormer.
Vanuit het oogpunt van christe
lijke naastenliefde wilde hij de
medemens in nood helpen. Dat
de uitbouw van zijn congregatie
ook de opbouw van de kerk ten
goede kwam, was mooi meege
nomen.
In de 'Status-quo tijd' (1830-
1839) na de Belgische Opstand
groeide een vriendschap tussen
de pastoor en de kroonprins. On
derzoeker dr. J. Peijnenburg is
er terecht trots op dat hij kan
aantonen dat koning Willem II
bij de benoeming van zijn vriend
Zwijsen tot bisschop-coadjutor
heeft bemiddeld.
Bisschop
Tijdens de laatste ziekte en de
dood van Willem II in maart
1849 logeerde koningin Anna
Paulowna net bijna de gehele
koninklijke familie in Zwijsens
pastorie, het enige huis in Til
burg dat voldoende ruimte bood.
Als wapenspreuk koos bisschop
Joannes Zwijsen 'Mansuete et
Fortiter' (Zachtmoedig en
Sterk), al is er geen twijfel dat
het laatste het eerste daarbij
overheerste.
Bij het herstel van het bisschop
pelijk bestuur (kerkelijke
hiërarchie) in 1853 werd hij
aartsbisschop van Utrecht. In de
opschudding rond dit herstel
sneuvelde het kabinet Thor-
becke. Zwijsen intussen zag
kans in circa vijftien jaar een
voortreffelijk georganiseerd
aartsbisdom op te bouwen.
Daartoe gebruikte hij twee mid
delen: het oprichten van paro
chies en dekenaten en de stich
ting van het Groot-Seminarie
Rijsenburg voor de priesterop
leiding.
Peijnenburg weet uit onderzoek
dat Zwijsen zijn priesters streng
maar met begrip tegemoet trad.
In een tijd van slechte verbin
dingen stond hij in het uitge
strekte aartsbisdom (inclusief
Groningen) jonge priesters toe
om veertien dagen verlof thuis
door te brengen. Een pastoor die
zijn zieke ouders verwaarloosde,
werd terecht gewezen. In het
pastorale werk veronderstelde
hij van zijn kapelaans 'een dui
delijke geest van onderwerping'.
Inzake liturgie en vroomheid,
met name bij de sacramenten
van biecht en huwelijk toonde
Zwijsen zich 'een wettisch man,
soms zelfs op het scrupule af',
stelt Peijnenburg.
Benoemingen
Zwijsen speelde een dominante
rol bij bisschopsbenoemingen.
Tussen 1853 en 1877 kreeg hij
steeds de kandidaat die hij voor
stelde. Zowel 'Utrecht' als 'Den
Bosch' werden lange tijd be
stuurd vanuit Huize Gerra, gele
gen langs de Steenweg Den
Bosch-Tilburg bij de inrijpoort
van het Groot-Seminarie te
Haaren.
Daar vond in de nacht van 14 op
15 juli 1863 de raadselachtige,
nooit opgeloste, moordaanslag
plaats. Zwijsen was tegen de
avond thuisgekomen en werd in
de vroege morgen van 15 juli ba
dend in zijn bloed en met een ko
gel in het lichaam aangetroffen.
Ondanks alle naspeuringen -ook
vrij recent is nog arhiefonder-
zoek verricht- is de zaak nooit
tot klaarheid gebracht. Zwijsens
huisknecht, Jan van Veen, werd
door velen aanstonds als de
schuldige gezien, maar Justitie
moest hem onverrichterzake la
ten gaan. Later bleek wel, dat er
papieren en geld ter waarde van
FOTO TON TOEMEN
5.000 waren gestolen. De bis
schop herstelde snel en vestigde
zich op 29 juli voorlopig in het
Fratershuis te Tilburg.
Residentie
Vermoedelijk is de aanslag wel
een aanleiding geworden voor
Zwijsen om zich in zijn residen
tie 's-Hertogenbosch te vestigen.
Op 14 maart 1864 kocht hij voor
18.963 van het stadsbestuur
het herenhuis, nu Parade 10, nog
steeds het woonhuis van de Bos
sche bisschop. Vanuit zijn resi
dentie kon Zwijsen de restaura
tie van de Sint Jan volgen en zijn
bezoeken brengen aan de beelte
nis van de Zoete Lieve Vrouw,
die vooral door zijn toedoen in
1853 in Den Bosch was terugge
keerd.
In 1868 volgde zijn eervol ont
slag als aartsbisschop. Zwijsen
bleef als bisschop van 's-Herto
genbosch toch tot zijn dood in
1877 nog zijn stempel op de
katholieke kerkprovincie in Ne
derland drukken.
Dr. Jan Peijnenburg heeft met de
levensgeschiedenis van Joannes
Zwijsen een gigantisch karwei
geklaard.
De molenaarszoon uit Kerkdriel,
die door de stichting van twee
congregaties adequaat reageerde
op de sociale, medische en on
derwijskundige nood in het
tweede kwart van de 19e eeuw
en die als vormgever van de
katholieke restauratie het derde
kwart volmaakte, heeft in dr.
Jan Peijnenburg een consciën
tieus biograaf gevonden.
Door Jan Bouwmans
Toen dertien jaar geleden de
eerste Groot Nieuws Bijbel
werd uitgebracht, was het
toch even erg wennen. Voor
het eerst lag er een bijbel in
gewone omgangstaal op ta
fel. Alle plechtstatigheid, die
de bijbeltaal tot dan toe al
tijd in meer of mindere mate
had gekenmerkt, was eruit
verdwenen.
Vooral het aanspreken van God
met het familiaire persoonlijke
voornaamwoord 'jij' was een
heftige breuk met de traditie.
God was altijd U geweest om
zijn verhevenheid tot uitdruk
king te brengen. Ging het erom
de vertrouwdheid van de mens
met het Opperwezen uit te druk
ken, dan ging die intimiteit toch
nooit verder dan het persoonlij
ke voornaamwoord 'gij', dat qua
gevoelswaarde ligt tussen het
eerbiedige 'U' en het familiaire
'jij'. Onverantwoord kon je de
popularisering van de Groot
Nieuws Bijbel echter niet noe
men. De principiële bedoeling
was immers om er een brug mee
te slaan naar die mensen van de
twintigste eeuw, voor wie de bij
bel een vreemde en onbegrijpe
lijke wereld was geworden, tot
in de gebruikte taal toe. Begrij
pelijkheid van de bijbelse in
houd stond daarom in de Groot
Nieuws Bijbel op de allereerste
plaats. Er zijn er intussen
550.000 van verkocht.
Wat je op de eerste Groot
Nieuws Bijbel tegen kon hebben,
althans soms wat kon irriteren,
was de hier en daar toch wat al
te gewilde populariteit en al te
modieus taalgebruik. Precies dit
manco is uit de recent versche
nen herziene editie 1996 ver
dwenen. Althans de steekproe
ven die ik heb genomen, leidden
tot de constatering dat de her
ziene Groot Nieuws Bijbel op
weldadige wijze leest als een
trein.
Niet, dat er geen enkele kromme
zin in staat. Neem Matteüs,
16:21. Daar staat nu: „Van toen
af begon Jezus zijn leerlingen
duidelijk te maken dat hij naar
Jeruzalem moest gaan en veel
moest lijden door toedoen van de
oudsten, de opperpriesters en de
schriftgeleerden, dat hij moest
worden gedood en op de derde
dag door God worden opge
wekt." Voor de specifieke doel
groep van de Groot Nieuws Bij
bel maakt dat consequent volge
houden hulpwerkwoord 'moest'
de tekst er niet begrijpelijker op.
Want hoezo moest dat dan alle
maal? Is het niet duidelijker als
je het zo formuleert: „Van toen
af begon Jezus zijn leerlingen
duidelijk te maken dat hij naar
Jeruzalem moest gaan en daar
veel zou moeten lijden door toe
doen van de oudsten, de opper
priesters en de schriftgeleerden,
dat hij zou worden gedood, maar
op de derde dag door God zou
worden opgewekt."
Maar de algehele leesbaarheid
en begrijpelijkheid staat in de
herziene uitgave buiten kijf. Dat
is me bijzonder opgevallen bij de
psalmen en het deuterocanonie-
ke boek Wijsheid. De nieuwe
spelling is trouwens ook toege
past.
Belangstellenden hebben nu
reeds de keuze uit verschillende
edities. Er is een editie met (rode
omslag) en zonder (grijsgroene
omslag) deuterocanonieke ge
schriften, die zich beide beper
ken tot de complete bijbeltekst
zelf. Er is een editie, die extra's
bevat zoals een verantwoording,
een woordenlijst, kaarten en di
verse overzichten. De prijzen va
riëren daarom van 35,90 tot
45,90 per exemplaar.
De meest complete editie ver
schijnt pas in het najaar van
1997: die zal dan ook nog zijn
voorzien van herziene inleidin
gen en aantekeningen, die de
tekst zullen verduidelijken. Dit
lijkt mij de meest begerenswaar
dige editie.
Door Jan Bouwmans
Gedeeltelijk zijn ze al op
televisie te zien geweest, ge
deeltelijk komen ze nog op de
beeldbuis: de twaalf bekende
of minder bekende bede
vaartsoorden in Europa,
waarover de RKK/KRO en de
Vlaamse KTRO een documen
taire serie heeft geprodu
ceerd. Zulke onderwerpen le
nen zich natuurlijk uitste
kend om parallel aan de tv-
serie een boek erover op dé
markt te brengen.
Dat gebeurt tegenwoordig bijna
standaard. Vandaar ook het boek
'Bedevaarten in Europa' van de
hand van televisiejournalist Fons
Peters en freelance fotograaf
Willem Mes. Het is een groot for
maat en rijkelijk van kleurenfo
to's voorzien boek geworden.
De twaalf bedevaartsoorden die
aan bod komen, zijn Santiago de
Compostela (Spanje), Croagh Pa-
trick (Ierland), Amsterdam, Fati-
ma (Portugal), Iona (eilandje ten
westen van Schotland), Scher-
penheuvel (Vlaanderen), Sain-
tes-Maries de la Mer (Frankrijk),
Kalwaria Zebrzydowska (Polen),
Kevelaer (Duitsland) Medjugorje
(Bosnië), Lourdes (Frankrijk) en
El Rocio (Spanje).
De auteur vertelt uiteraard van
elke bedevaartsplaats de ge
schiedenis. Maar de historie
wordt gecompleteerd door een
actuele journalistieke reportage.
Het boek begint echter met e®
inhoudelijk artikel van prof.
Ernst Henau over geschiedenis
en spiritualiteit van het fen°
meen bedevaart op zich.
Want dit fenomeen is niet allee
oeroud, maar nog altijd spr!IIS
vend. In onze dagen mag de
devaart zich zelfs weer verne
gen in een toenemende belang
stelling.
Met name die bedevaarten,
.traditioneel te voet behoren
worden gemaakt zoals de v
tocht naar Santiago de oomp
tela. Die populariteit is 1
niet toevallig zoals Henau
toogt.
Het boek besluit met alge®e
informatie over elke bedeva
plaats zoals waar belangste
den inlichtingen kunnen in
nen, mochten ze het plan op
ten om af te reizen. Kortom.
plezierig lees- en kijkboek.
Fons Peters en wi 1 'P.Tj^Anthos,
vaarten in Europa. Uitg-A
49,90.
f)e
het
r
m:
tot e
arbeit
van ti
op 2
M
Noordwijk (anp) -
Ziektewet heeft in
en kleinbedrijf geleid
plosie aan tijdelijke
tracten. Het gebruik
ke contracten om de werkn
te kunnen beoordelen
verzuim is verdubbeld
teel gebruikt 32 procent
bedrijven deze methode
Zoetermeer (anp) - Honderden
Nederlandse vrachtwagens mo
gen Rusland niet meer in, omdat
de Russische autoriteiten dit
weekeinde vplkomen onver
wacht hebben besloten dat de
vrachtdocumenten in het Rus
sisch moeten zijn opgesteld.
Transport en Logistiek Neder
land, de verladersorganisatie
EVO en de FENEX hebben gis
teren het kabinet gevraagd hier
direct tegen te protesteren.
De afkondiging van de Russische
maatregel heeft de handel met
het land vrijwel onmogelijk ge
maakt.
De gevolgen van het besluit zijn
enorm. Aan de diverse grens
overgangen tussen Wit-Rusland
en Rusland staan lange files, die
oplopen tot twintig kilometer.
Veel van de Nederlandse vracht
wagens die aan de grens vastzit
ten zijn geladen met groenten en
fruit.
Volgens de drie organsaties is
het in strijd met internationale
afspraken om vertalingen van
het douanedocument, de CMR-
vrachtbrief en de factuur in het
Russisch te eisen.
„Bovendien laat het zeer te wen
sen over, dat Rusland dergelijke
belangrijke beslissingen niet
ruim van te voren bekend
maakt." schrijft adjunct-direc
teur H. Dubbelboer van TLN
aan minister Jorritsma van Ver
keer.
Transport en Logistiek Neder
land hoopt dat interventie van
de Nederlandse regering ertoe
zal leiden dat het ongemak snel
verholpen is. De brief is aan het
eind van de middag naar Jorrits
ma gefaxt.
Chauffeurs die op Rusland rij
den zijn wel gewend aan opont
houd aan de Oosteuropese gren-(
zen. Extra wachttijd levert ech
ter een schadepost op van 75 tot
100 gulden per uur, aldus een
woordvoerder van TLN.
TLN gaat er niet toe over bedrij-
ven af te raden voorlopig nog
vrachtwagens richting Rusland
te laten vertrekken. Nederlandse
vrachtwagens maken jaarlijks
ongeveer 13.000 ritten naar Rus
land.
Frankfurt (dpa/anp) - Deutsche
Telekom heeft gisteren een uit
stekend debuut gemaakt op de
effectenbeurs. De koers van het
gedeeltelijk geprivatiseerde con
cern sloot gisteren in Frankfurt
op 33,90 Mark, 19 procent meer
dan de introductieprijs van
28,50 Mark.
De koersstijging was geen ver
rassing. De afgelopen week ge
sloten inschrijving op nieuwe
aandelen was namelijk ruim vijf
keer overtekend. De emissie le
vert het telecomconcern onge
veer twintig miljard Mark op en
ls darmee de grootste privatise-
nng Europa tot nu toe.
'Unliem (anp) - De ex-directer
veicoöperatie Heino Krause, J.
gedeeld in een al jarenlang slep
ecente uitspraak van de rechte
Pi Stichting Onderzoek Bedrijfs-
®'°™atie (SOBI) had in 1993 na-
mv S j Sallandse boeren civiele
Jf»® aangespannen. Vol-
cioDi dagers waren zij finan-
^gekleed door de toenmali-
lipno Ct.6ur' l-*6 vorderingen be-
De V?rtig
echtbank in Arnhem blijkt
Wezen fr C" neoüen aige-
heeft H °l§®ns de veehouders
en 1 non/x"^irecteur tussen 1985
melfcJ e gefraudeerd. Door bij
rienoen r iUeSaal' lactose te
ronJ„ Werden ten onrechte Eu-
Door\ sut3sidies opgestreken,
een vJ v Wanbeleid zou in 1990
nies van 22 miljoen gulden
