Weekend
De wilskracht van de Chinese mensenrechten-activist Harry Wu is ongebroken
E2
Phmm
Harry Wu (59) overleefde 19 afgrijselijke jaren in een van de talloze
Chinese strafkampen, de laogai. In zijn eerste boek, 'Bittere kou',
doet hij uitgebreid verslag van deze mensonterende periode in zijn
leven, die hem definitief veranderd heeft.
Miljoenen Chinezen zitten momenteel nog vast in dergelijke
kampen en moeten daar dwangarbeid verrichten.
Wu wil hun stem zijn en de talloze anoniemen een naam geven.
Daarvoor riskeert hij alles. Juli 1995 werd hij gearresteerd en na
66 dagen vrijgelaten (Wu is Amerikaans staatsburger) om Hillary
Clinton in staat te stellen de VN-vrouwenconferentie in Peking
bij te wonen. Toch gaat hij weer terug. In zijn nieuwe boek
'Troublemaker' legt hij uit waarom.
ZATERDAG 16 NOVEMBER 1996
MBER 1996
al veel beter te verkopen
fer nog verder in de ver-
tichting Anti Stalking is
jaar maakt. D66 heeft al
len nzetten, maar houdt
maken van sluitende ju-
i eenvoudige zaak zijn.
Canada en Australië is
der in het land zelfhulp,
chtoff ers voor psychische
r een van de zeshonderd
len bij het landelijk net-
ihtoffers worden momen-
In het voorjaar van 1991
plaar daarvan aan de mi-
ïbieden.
ereiken via postbus 11,
sch spreekuur maandag
uur, woensdag,
00 en 10.00 uur op
TEKENING MATT RIJNDERS
engen wat je wilt. Hij weet
e bespelen dat ze denken:
met mijn oude huisarts,
n had benaderd liet hij me
hij niet meer gediend was
Hij was tot de conclusie
ik maar mijn ex de slacht-
l.
r uit Amerika heb ik onge-
een vriend gehad. Zijn ja-
liet zich door mijn ex be
de me zwart te maken. Ge-
riend er niet gevoelig voor.
d aan de relatie omdat hij
houden. Na de jarenlange
>el van het pensioen, moet
n voor mijn deel van de in-
lensioen. En daarna zal hl]
enken.
erg klein geworden. Ik ben
chterdochtig mens gewor-
me ook en durf uit angs
Irontaties niemand meer in
men. Zelfs mijn enige echte
niet alles.
tomen al lang niet meer.
,rt alleen maar."
Frisia non cantat, dachten de klassieken en ze
bedoelden ermee dat er in de duistere streken
boven het sombere Soniënwoud niet gezongen
werd. Kaninefaten, Eburonen en Batavieren
mompelden en basten hooguit wat in hun blon
de baarden, maar muziek kon dit binnensmonds
gegrom niet genoemd worden. Welluidendheid
harmonie gedijen slechts onder de warmte
van de zon.
Vooroordelen zijn taai. Nog steeds gelooft de
halve wereld, Den Haag incluis, dat Nederland
geen operaland is, geen operatraditie heeft.
Vlakke polders onder zeeniveau zijn niet ge
schikt voor de huizenhoge emotie, voor de top
pen en dalen, van het dramatisch bel canto.
Een domme vergissing. Het Holland van rond de
laatste eeuwwisseling telde reeds een paar Itali
aanse, Franse en Hoogduitse operagezelschap
pen, een Wagnervereniging en meer dan een
dozijn ensembles van vaderlandse signatuur. Het
hele seizoen was er opera te beleven en er kwam
veel volk op af.
Dat is nu nog. Wie tijd, energie en geld genoeg
heeft kan in een paar weken meer dan tien ope
ra's zien in Nederland, Bij Audi in Amsterdam
Strauss' Elektra, Sjostakovitsj' nooit eerder opge
voerde Neus, Monteverdi's Orfeo en Verdi's Ri-
goletto. In hetzelfde Muziektheater tussendoor
nog de internationale dansopera Les Enfants
Terribles van Philipp Glass. De Reisopera uit En
schede heeft voor dezelfde periode vijf werken
op het programma: Alcina van Handel, Verdi's
Don Carlo, Aap verslaat de Knekelgeest van
Peter Schat, L'Arbore di Diana van Vicente Mar
tin y Soler en weer een Verdi, Un Ballo in Ma-
schera. Opera Zuid toert dit najaar rond met een
nieuwe Tosca en in Breda ging een wereldpre
mière door Opera Mobile: Francesca Caccini's
vroeg barokke La Liberazione di Ruggiero
dall'isola d'Alcino. Hetzelfde Alcinaverhaal als bij
Handel, maar dan van een ruim een eeuw daar
voor. Zelfs voor de specialist die vergelijken wil,
is er aanbod genoeg. En dan wordt er nog ge
zwegen over de Litouwse, Tataarse en Hongaar
se steppenopera's die iangs komen om aan de
vraag van het publiek en de eigen behoefte aan
zakgeld te voorzien.
Aanbod genoeg om het klassieke misverstand
dat Nederland slechts psalmen galmt, weg te ne
men. En de zalen zijn ook niet standaard drie
kwart leeg. In Den Haag natuurlijk wel. Daar ver
schijnt zelfs op een zaterdagavond zo weinig pu
bliek bij de Mozarteske Diana van Soler in de Ko
ninklijke Schouwburg dat er maar een buffet ge
opend hoeft te worden. Komt daar het Binnen-
hofse vooroordeel uit voort dat er van die vrese
lijk kostbare kunstvorm opera vooral niet teveel
geproduceerd moet worden?
Maar het Haagse culturele leven is toch berucht
om zijn afzijdigheid. Op Kijkduin, in Mariahoeve
en aan de Kneuterdijk affecteert men over
kunst. De lege vioolkist staat met een laatste uit
gelopen aardappel in de vestibule en De Boeken
der Kleine Zielen liggen al twintig jaar met de
zelfde vergeelde pagina opengeslagen op het
dressoir, maar wat er na de radiodistributie nog
aan muziek over Nederland uitgestrooid is, heeft
de koppen der residentioneien nooit bereikt.
Kunst staat chique in 's Gravenhage, maar leeft
daar niet.
Ook in Eindhoven had de Reisopera een pro
bleem. Evenmin verbazingwekkend. De Ensche-
dese baas Louwrens Langevoort heeft van zijn
gezelschap een volwassen club gemaakt. Dus
staan er van tijd tot tijd onbekende stukken op
het repertoire, is het toneelbeeld modernistisch,
leeg en klinkt er zelfs af en toe eigentijdse mu
ziek. In centra van cultuur en kunst wordt dit be
leid gewaardeerd, maar dus niet in Eindhoven.
Daar kreeg Peter Schats vrolijke circusopera zelfs
in de vorm van een familievoorstelling niet meer
dan de helft van de parterre vol. Geen bewijs
voor een geringe populariteit van opera in Ne
derland. Het artistieke Philipsklimaat beperkt
zich immers tot de vormgeving van het koffie
zetapparaat.
Overal elders staan rijen voor de kassa. Zelfs in
Breda. Bij een volstrekt onbekend werk door een
volledig onbekende groep en met geen enkele
grote naam op het affiche. Ook de helemaal niet
in enig meezing-idioom passende Philip Glass
trekt tegen niet geringe prijzen drie avonden een
vol Muziektheater, Geen pakken, dasspelden en
grijze gedekte kapsels, maar zelfgebreide oude-
rejeugd die afkomt op de sfeeërieke combinatie
van new age, minimal music en opera.
Kinderen lopen te hoop voor Frank Groothofs
Mozarts en Bizets, oudere schlagerliefhebbers
voor Verdi en Puccini en geïnteresseerden met
meer durf voor tijdgenoten van Monteverdi en
stukken waarvan de inkt nog nauwelijks droog
ls' °Pera leeft in Nederland.'Op bijna alle ni-
«aus en in bijna alle kringen, En toch roept de
staatssecretaris voor kunst in de Kamer dat het
"iet alles opera mag zijn wat de klok slaat. Want
et 's zo duur. Succes mag blijkbaar niet in Ne-
'and. Of is dat een ander vooroordeel?
Ik ga terug, hoe dan ook'
Harry Wu buigt het hoofd voor een Chinese rechtbank in augustus 1995. foto reuter
„Als er iets moet gebeuren kan eigenlijk alleen Amerika het initiatief nemen. Maar het engagement van Amerika heeft grenzen. China is een enorme markt."
Uiterlijk onbewogen praat Wu over
de meest gruwelijke gebeurtenissen
die hij heeft ervaren. Hij lijkt geen
emotie te kennen. De slotvraag of
hij zijn vaderland niet haat om wat het hem
heeft aangedaan ontlokt een diepe zucht en
een lange stilte.
„Haat niet nee. China is van de Chinezen en ik
ben een Chinees. Het prachtige land is niet
van de communisten. Ik ben wel eens opstan
dig. Als ik me realiseer dat ik de graven van
mijn ouders niet kan bezoeken wanneer ik dat
wil. Ik zou ze zo graag eens vertellen dat het
nu heel goed met me gaat. En dat ze trots kun
nen zijn om wat ik nu ben."
Waren ze dat niet dan?
„Misschien wel, maar ze hebben dat in ieder
geval nooit kunnen laten merken. Je moet niet
vergeten, ik zat in een strafkamp, wegens ver
keerde politieke ideeën en het stelen van 50
yuan. Het systeem in China is erg onderdruk
kend. In een laogai krijg je geen bezoek en is
het erg moeilijk om brieven te schrijven. Die
moet je echt smokkelen. Dus voor de familie
lijkt het of je van de aardbodem bent verdwe
nen. Zelf contact zoeken met je familieleden
is gevaarlijk voor hen. Voor je het weet zitten
zij ook in een kamp. De controle gaat heel erg
ver."
„Een bijkomende moeilijkheid is dat de lao
gai er officieel niet zijn. De regering ontkent
het bestaan botweg. Toen en nu. Daarom is
het ook zo moeilijk bewijzen ervan te leveren.
Je moet alles illegaal doen. Sinds ik in Ameri
ka woon, ben ik vier keer teruggereisd naar
China met door televisiemaatschappijen be
kostigde opname-apparatuur. Soms verbor
gen in hand- dan weer in schoudertassen.
Maar ik heb kunnen bewijzen dat de produc
ten die in de kampen door dwangarbeiders
worden gemaakt, verkocht worden aan het
westen."
„Iedereen kent de verschrikkingen van de na
zi-kampen, de Russische goelag en de tragi
sche lotgevallen van Anne Frank. Daar kun
nen we vrij over praten. Over de laogai niet,
ze bestaan niet. Maar ze bestaan wel degelijk,
ik heb er gezeten. Ik heb mijn kameraden zien
sterven, werken van 's morgens vroeg tot 's -
avonds laat en dan slapen op een met 'n gloei
end kooltje verwarmde steen van 1.20 meter
breed. Met z'n drieën. We moesten wel als
theelepeltjes tegenelkaar aanliggen anders
rolde je van de steen af en vroor je dood in de
winter."
„De autoriteiten in China geven het bestaan
van enkele strafkampen toe. Daar zitten vol
gens hen criminelen die gestraft zijn, maar
geen dwangarbeid verrichten. Mijn documen
taires hebben het bewijs geleverd. Het zijn ge
woon enorme fabrieken waar politieke gevan
genen gratis arbeidskracht leveren. Er wordt
van alles gemaakt, van speelgoed tot zware
gereedschappen. En het wordt gretig afgeno
men in het westen. Alles is heel goedkoop."
Organenhandel
„Het grofste is de handel in organen. Met na
me hoornvliezen en nieren zijn erg populair.
Er zijn rijdende operatiekamers die op een la-
Door Ton Loots
ogai worden geposteerd. Voor veel Ameri
kaanse dollars kun je een orgaantransplanta
tie op lokatie laten uitvoeren. De gevangenen
worden enige uren tevoren door het hoofd ge
schoten. Er is altijd wel een overtreding te
verzinnen, waarop je ze kunt veroordelen.
Verse organen. Ik heb de bewijzen."
Als de bewijzen er inmiddels zijn dan kun
nen er toch maatregelen worden geno
men?
„Dat kan wel, maar het gebeurt niet. Als er
iets moet gebeuren kan eigenlijk alleen Ame
rika het initiatief nemen. Maar het engage
ment van Amerika heeft grenzen. China is een
enorme markt en de handelsbelangen zijn dus
evenredig groot. Het liefst zou Washington
niets doen. In wezen ben ik met al mijn acties,
lezingen en documentaires dus niet alleen las
tig voor Peking, maar net zo goed voor Was
hington."
„De Amerikanen beweren dat ze niets kunnen
doen tegen een zo groot land als China. Een
boycot zou niet werken. Maar waarom werd
Rusland wel geboycot. En Cuba dan? China
doet ook op politiek gebied dingen waar de
Amerikanen het moeilijk mee hebben. Ze ver
kopen wapens, in de laogai gefabriceerd, aan
Noord-Korea, Noord-Vietnam en Pol Pot en
zijn Rode Khmers. Voor keiharde dollars.
Maar die verdienen de Amerikanen ook aan
Peking. En in de toekomst steeds meer, want
een dergelijke groeimarkt is niet te versma
den. Dus doet Washington niets."
„Na een lezing die ik gaf, sprak ik Henry Kis
singer. Die zei dat er tussen de VS en China
geen fundamentele verschillen bestaan. Oh,
nee, zei ik, en de mensenrechten dan? Al die
miljoenen naamlozen in de laogai die worden
behandeld als beesten? Kissinger zei nog
maals dat er geen essentiële redenen waren
om de buitenlandpolitiek wat betreft China te
wijzigen. Ik moest de dingen in een ruimer
verband zien. Die uitlating heeft mij sterk ge
motiveerd voor mijn laatste, bijna fatale
reis."
Knop om
Maar er moet meer zijn waarom u uw vei
lige, luxe leven in Californië steeds maar
weer op het spel zet. U bent nog maar en
kele jaren geleden getrouwd.
„Ik wil niet gaan. Ik ben een mens net als u. Ik
wil genieten van het leven, van mijn tuin,
mijn twee auto's op de oprijlaan en mijn
zwembad. Ik ben nu 59, dus ik zou het rusti
ger aan mogen doen. Ik probeer het verleden
te vergeten, maar dat lukt niet. Ik heb vrese
lijke angstdromen over de kampen en hoor
steeds de stemmen van de gevangenen. Zij
kunnen zich niet laten horen. Laat nu ande
ren het maar eens doen Harry, zegt men vaak.
Ik kan de verplichting niet van me afzetten.
Mijn vrouw vindt dat niet makkelijk, maar ze
begrijpt het wel."
V kent de risico's, zelfs de laogai, kent u
dan geen angst als u weer eens aan de
grens staat?
„Ik ben wel bang, maar ken geen angst. Het
eerste jaar in het kamp heb ik angst gekend.
Je wist niet wat het leven in het kamp inhield,
je kon je nergens op instellen, de risico's niet
inschatten, de mate van geweld niet voorspel
len. Toen was ik enorm angstig, maar zelfs
angst went. Je sluit je af en concentreert jezelf
op overleven. Je zet een knop om en schakelt
je gevoelens totaal uit. Anders redt je het niet.
Angst ken ik niet meer, maar ik ben nog wel
eens bang. Als je echt voor de dood staat ben
je niet bang. Dat is geen kwestie van moed, er
is dan gewoon niets, je voelt niks."
Bidden
Gelooft u nog in God?
„Dat is moeilijk en ingewikkeld. Ik zou zeg
gen ja. Ik ben opgevoed met een Godsbeeld
zoals de katholieken dat hebben. God is goed
en zorgt voor alles en iedereen. Op de univer
siteit leerde ik over de evolutie. Daar geloofde
ik toen in en mijn Godsbeeld veranderde meer
in 'God is in mij en beschermt mij'. Eenmaal
in de laogai zag ik de dood in de ogen en voel
de me eenzaam en hulpeloos. Ik zocht hulp,
maar niemand kon me helpen. Ik vroeg God
om hulp, vertelde hem dat ik onschuldig was.
Op een bepaald moment schreeuwde ik, waar
ben je nu. Tot na mijn vrijlating heb ik nooit
meer gebeden."
„Eenmaal in Californië wonend ging ik wel
eens naar de kerk, maar bad nooit. Ik dacht
God volledig te hebben afgezworen. In het
kamp heb ik geleefd als een beest, zonder
waardigheid. Als ik geen dier was geworden
zou ik het nooit hébben gered. Denken aan
liefde of familie had geen enkele zin. Je was
alleen. En toch blijkt er iets te zijn. Langzaam
is er toch een besef gegroeid dat God de liefde
is van alle mensen. Het zit opnieuw in mijn
ziel. En ik bid ook weer tegenwoordig."
Gelooft u in reincarnatie? Anders gezegd
hoe zou U op aarde willen terugkomen?
„Eigenlijk precies hetzelfde. Alleen zou ik wel
kinderen willen hebben. En veel familie die ik
regelmatig zou kunnen ontmoeten. Het voor
naamste vind ik dat ik het einde zou meema
ken van de laogai. De goelag bestaat niet meer
in Rusland, althans niet meer in die massale
vorm van jaren geleden. Laat China ook een
democratie worden. Dat zal niet makkelijk
gaan. Immers China heeft een traditie in een
feodaal systeem."
„Ik vraag de Nederlanders, of mensen in welk
land dan ook, niet om op te houden met za
kendoen met China. Ik ben niet wereldvreemd
en begrijp hoe het er in deze tijd aan toe gaat.
Maar behandel de Chinezen als mensen en
laat hen de voordelen van democratie zien.
Praat over de vrijheid die jullie hebben en
maak ze bewust."
Kinderen
Denkt u eraan om zelf een gezin te stich
ten?
„Ja, vaak zelfs. Maar ik ben al bijna zestig en
mijn vrouw vijftig. We zijn bezig met adoptie.
Mijn vrouw Ching Lee doet er het meeste
werk voor, omdat ik zo vaak op reis ben. Het
zal er wel van komen. Ik verlang naar kinde
ren. Ik heb zoveel rotzooi meegemaakt. Vie
rentwintig uur per dag omgeven door honder
den andere mannen. Je deed alles samen, zelfs
poepen mocht je niet alleen. Ik heb leren ste
len, liegen en verkrachten, alleen maar om in
de groep te overleven. Met volwassenen heb ik
nog steeds moeizaam contact."
„Maar kinderen, daar voel ik me altijd toe
aangetrokken. Dat onschuldige, of beter dat
naïeve, dat verfrist me. Ze kijken nog de we
reld in zonder bijgedachten of wantrouwen.
Ze zijn leergierig en luisteren naar wat je hen
vertelt. Ze zijn niet belast met mijn verleden,
dat veel volwassenen toch op een bepaalde
manier naar me laat kijken. Terwijl ik ook
simpel wil zijn. Gewoon Harry uit Milpitas,
Californië."
foto fotopersbureau dijkstra
Dan zou u moeten stoppen met werken?
„Daarin ben ik dubbel. Ik denk er wel eens
aan, maar ik kan niet. Ik ben trots op mijn
werk en vereerd dat ik het kan doen. Als ik
vecht, krijg ik energie. Op mijn 75e doe ik dit
werk waarschijnlijk nog. Ik krijg zoveel hulp,
allemaal gratis. Mensen die mijn werk goed
en belangrijk vinden en gratis grote risico's
voor mij lopen. Die moet ik op de een of ande
re manier terugbetalen."
Bent u van plan om ondanks uw arrestatie
vorig jaar nog China in te gaan?
„Ik ga terug, hoe dan ook, legaal of illegaal,
dat zie ik nog wel. Wat is trouwens illegaal in
dit verband. Je kunt legaal met een visum het
land inreizen, maar, eenmaal binnen, illegale
dingen doen."
Tijdens dergelijke reizen moet u onder ex
treme spanning staan. Kunt u dan wel
ontspannen?
„Ik kan altijd relaxen. Ook altijd slapen. Jet-
lags heb ik nooit. Ik sluit mijn hersens af en
slaap binnen vijftien seconden. Heb ik geen
voedsel, dan verspil ik ook geen energie en ga
onmiddellijk slapen. Ik kan zelfs lopend sla
pen.
Tranen
Slapen alleen is niet genoeg. Huilt u ook
wel eens?
„Alleen in het begin van mijn gevangenschap.
Ik heb het snel afgeleerd. Als je je zwakheid
laat zien wordt dat genadeloos uitgebuit door
bewakers en medegevangenen. Een man die
huilt, daar is voordeel uit te halen. Die laat
zien in een zwakke positie te zitten en daar
wordt misbruik van gemaakt."
„Nee, de tranen kwamen pas in de Verenigde
Staten. Ik sprak eens op een symposium oVer
mensenrechten. Ik dreef helemaal weg in mijn
herinneringen en werd totaal overmand door
emoties. Een kleine twintig minuten stond ik
op het podium te snikken. Het verdriet was zo
intens, ik kon niet ophouden. En het publiek
begon langzaam te klappen, het hield maar
niet op. Toen dacht ik, ik ben Harry Wu niet,
maar iemand die voor hem zijn verhaal moet
vertellen. Ik ben als het ware naast mezelf
gaan staan. Pas toen kon ik mijn lezing afma
ken."
„Op een bepaald moment moet je het verleden
afsluiten. Anders ga je ook te veel aandacht
geven aan de lichamelijke kwalen die je aan je
gevangenschap hebt overgehouden. Ik heb erg
zwakke longen en mijn rug is gebroken ge
weest. Daarvoor slik ik zware medicijnen en
moet regelmatig ondersteboven in mijn gara
ge gaan hangen om de wervels weer op hun
plaats te duwen. Ik ben bijna dood geweest
van de honger en wat voor invloed dat heeft
weet ik nog niet. Goed kan het niet zijn want
je lichaam krijgt een enorme opdonder."
Toch ziet u er goed uit. Doet u veel aan be
weging?
Voor het eerst speelt er iets van een glimlach
over Wu's gezicht, „Ik probeer in vorm te blij
ven, je hoeft mijn verleden toch niet aan me te
zien.
