Geneeskrachtige werking geeft
impuls aan omzet cranberries
Een wereldproject: de Maas op cd-rom
ins hig bv
Terschelling koestert zijn natuurproduct
Wetenschappers vaak
maar kort op reis
I
Galileo dichter dan
ooit bij Jupiter-maan
Leven ontstond mogelijk
300 miljoen jaar eerder
IE STEM
Mercari koopt
uw huis.
ut - Breda
Irderij wTBraat
Onzichtbaar en onbemand
Record diepte
voor duikboot
Passagiers
in vleermuis
LIJF LEVEN
E3
05.
503 31 82.
18 41.
42 99 99.
15) 47 27 10.
Ontdekking
Toeristen
Aromatischer
Voorsprong
Containervaart
Politiek
Vertraging
MOE OF
LUSTELOOS?
Söfus
WOENSDAG 13 NOVEMBER 1996
MÉÉk
•ste autootje ter wereld is
i automaat-uitvoering.
Suzuki-dealer. Dat is dan
uken én uw huidige auto
et alleen scherpe inruil-
aarmee u fikse kortingen
FEEL SUZUKI
d strekt Dinerbonnenboek ont-
einenoord. Tel. (0186) 607 707
4ft 1.0 GL
T GROEP
en woonruimte
VOOR VERHUURDER!!
E> 2 2 0 5 6 5
ROTS-VAST GROEP
Etages mg.g.v va. 650,-.
App, Centr Breda 1.050,-.
Schrijf je nu in! of bel:
076-5220565
Academiesingel 40, Breda.
Een
Koop
Kleintje
plaatsen:
resultaten boeken.
Wij kopen zelf.
Bel voor het beste bod.
MERCARI
0168-48.34.52.
ETTEN-LEUR centr. gel.
mid.won.+gar. 275.000,-
k.k. 076-5036077.-
Een KLEINTJE nu nog
TREFZEKERDER dan voor
heen.
Istopping
industrie- en gevelreinigin9>
1 aanbrengen van anti-gra"11
en, repareren en vernieuwen
jkonderhoud van kantoren e
buwen.
ioon wil leven.
>0/076-5717171
Sinterklaas^^
Sint en Piet
vergeten uw kinderen niei
als u even belt naar
0161-434099-_^~
Te HUUR: nieuw Sint^-
klaaspalgJeL_O165^608^.
sringen
icht 35, Breda, 076-514151
jet is weer de tijd van de vers-
eplukte originele Terschellin-
er cranberries. Deze ooit uit
urrerika aangespoelde wilde
ieenbes van eigen bodem moet
iet opnemen tegen de ge
bekte massaproductie uit
»e VS en Canada en de veel
oedkopere vossenbessen uit
jost-Europa die vaak valse-
jjjt als cranberry worden ge-
esenteerd. Skylge bv maakt
p werk van de Terscheliinger
ekkernij in heel ons land te
rerkopen. Als vrucht, als sap,
ils jam.
joor Albert Eikenaar
ïehendig chauffeert Cor Mast
jjn vierwiel aangedreven ter-
■einwagen in het mulle zand ach-
s de duinen. Voor een glooiing,
rol met stug helmgras, stopt hij
ie jeep. „Wat je nu ziet, is ons
mdste productieveld. Maar het
tost veel geld, tijd en moeite dat
te houden. Aan het eind van
iet seizoen moeten we het heie
naal schoonwieden, anders wor-
ien de cranberrystruikjes over
woekerd".
tide verte zijn vijf mannen druk
loende de ongewenste 'vergras-
jg' met de hand te bestrijden.
Spriet voor spriet, als het ware.
,We mogen absoluut geen kunst
middelen gebruiken of moderne
bachinale technieken. Alles moet
lier puur natuur blijven. Voor
schrift van Staatsbosbeheer"
Zes jaar geleden nam de Terschel
iinger recreatie-ondernemer Mast
(bungalows, kampeerterreinen,
hotels) het minuscule lokale be-
drijfje Skylge over, dat op het ei
land van staatswege het alleen
recht heeft om de cranberries te
oogsten, te bewerken en te verko
pen.
De stuitergrote Amerikaanse
veenbes groeit in Europa in het
wild alleen op Terschelling. Bij de
ontdekking - in de vorige eeuw -
dachten botanici dat het ging om
de wederopstanding van een in
heemse heidesoort. Na studie
bleek die conclusie niet te klop
pen. Sindsdien luidt de verkla
ring dat ooit een vat met bessen
op het strand aanspoelde en dat
ze zich daarna natuurlijk voort
plantten. Toevallig bood Ter
schelling de juiste voedingsbo
dem: vochtige, kalkarme grond.
Skylge-manager Joop van Urk:
„Scheepslieden hadden de
vruchtjes met hun vitamine C
vroeger aan boord als middel te
gen scheurbuik. Bovendien werd
er druk gehandeld in cranberries
tussen Amerika en Engeland. De
Engelsen toonden zich er ware
liefhebbers van. Dat er een lading
overboord raakte en op deze plek
terechtkwam, lijkt niet zo
eeuwwisse-
A1 tijdens de vorige
Plukkers van cranberries bezig
ling ontdekten tuinders de moge
lijkheid om de gezonde bes te ex
ploiteren. Een lucratieve com
merciële bedrijvigheid werd het
echter nooit. Pogingen om in het
Drentse veengebied 'cranberry
plantages' te ontwikkelen liepen
op niets uit. Na de oorlog bleef
Skylge als enige pachter-produ
cent over. De twee broers die de
firma marginaal uitbaatten, ver
handelden de opbrengst recht
streeks aan Engelse jamfabrikan
ten.
Van Urk: „Toen de eigenaren te
oud waren geworden, deden ze
Skylge van de hand. Mast vroeg
mij de orginele Terscheliinger
cranberry in Nederland nieuw le
ven in te blazen". Dat lukte. Van
Urk volgde met Skylge (de Friese
naam van Terschelling) een uitge
kookte strategie. Over geld voor
promotie beschikte hij nauwe
lijks. In het begin was hij aange
wezen op gratis mond-tot-mond-
reclame. „Eerst lokte ik de toeris
ten naar demonstraties om ze te
laten zien wat je met cranberries
met de oogst.
kunt doen. Dat sloeg aan. Ieder
een nam na zo'n vertoning een
zakje, een potje of een flesje mee.
Het duurde niet lang of er volg
den nabestellingen.
„Toen de vraag bij het publiek
eenmaal goed op gang was geko
men, zocht ik contact met gros
siers. Ze leveren onze bessen nu
voorverpakt of vers aan winkels,
groenteboeren, supermarkten en
reformzaken". Verder kweekte
Van Urk meer afzet door verbre
ding van het assortiment. Dat be
staat inmiddels uit wijn, likeur,
siroop, kruidenbitter, jam, saus,
compote, azijn en thee.
Maar de hit is het pure ongezoete
zure bessensap. „Dat drinken de
mensen niet voor de lekkerheid,
maar omdat ze aan een nier- of
blaaskwaal lijden. Het drankje
helpt hen er van af". De genees
krachtige werking van de bitter-
zure veenbes kreeg onlangs een
wetenschappelijke onderbouwing
door toedoen van Israëlische ge
leerden. Urologen van het Catha-
rina Ziekenhuis in Eindhoven
doen onderzoek dat die Israëli
sche bevinding zou kunnen be
vestigen. Van Urk: „Toen dat be
richt in de kranten stond, gaf dat
onze omzet ineens een geweldige
stimulans. Momenteel leven we
vooral van het sap. Dat geeft ons
de rust om de marketing van de
andere variaties aan te pakken".
Voorlopig wil Van Urk zich met
Skylge concentreren op de ver
koop van compote en vooral de
losse cranberries. „Op de Neder
landse markt kon je tot voor kort
alleen de Amerikaanse soorten
krijgen. Die worden op cultures
geteeld. Ze smaken minder
krachtig. De onze vind ik aroma
tischer., Ze liggen bij de Amerika
nen in het schap".
Van Urk tracht vooral restau
rants die thans wild op de kaart
aanbieden voor de echte Ter
scheliinger cranberry te winnen.
„Als de koks ze gaan gebruiken,
komen ze vanzelf onder de aan
dacht van de consument".
Vaak worden goedkope, zoetere
vossenbessen of Preiselbeeren uit
Scandinavië of Oost-Europa ge
presenteerd als cranberries. Soms
gebeurt dat uit onwetendheid.
Zelfs keukenchefs kennen het
verschil doorgaans niet.
Tot nu toe waagde Van Urk het
niet op grote schaal de vaderland
se horeca-branche op de Ter
scheliinger duinvrucht alsculi
nair bijgerecht attent te maken.
„De productie was te beperkt om
aan grotere vraag ook werkelijk
te voldoen. Intussen bouwden we
een buffervoorraad op, groot ge
noeg om nu wél geregelde afzet
bij restaurants te garanderen. We
hoeven geen nee te verkopen".
Op dit moment ligt Skylge met de
prijzen onder die van de Ameri
kaanse massa- concurrenten. De
nieuwe oogst uit Amerika is nog
per zeecontainer onderweg. De
primeurs moeten per vliegtuig
worden aangevoerd en kosten na
venant veel geld. „Dat geeft ons
even een voorsprong," stelt Van
Urk tevreden vast.
Een ander plan is om volgend jaar
te proberen met de cranberry los
te komen van het winterse wild-
seizoen. „Je kunt de bes bij alle
FOTO SKYLGE BV
vleesgerechten eten. De Amerika
nen nemen ze bij een biefstuk en
T-bone. In Alkmaar leveren we
een steakhouse jaarlijks twee ton
compote. Daar mengen ze er een
cranberry-mosterdsaus van".
Grote zorg van Skylge-eigenaar
Cor Mast blijft de continuïteit
van de fabriek die tegenwoordig
een omzet van 2,2 miljoen gulden
heeft.
Hij wijst op een paar belemme
ringen. De vraag naar de eetbare
knikkertjes groeit, maar het pro
ductie-areaal wordt elk jaar klei
ner door het oprukkende helm
gras.
Van ooit 150 hectaren liep het te
rug tot 48 hectaren vandaag de
dag, een sluipend proces dat
Skylge ondanks het handmatige
wieden niet kan bijhouden, laat
staan stoppen. Staatsbosbeheer
wenst geen ingrepen in de natuur.
„Verder zijn we afhankelijk van
de groeizaamheid van het weer.
De oogst verschilt elk jaar in
smaak, omvang en kwaliteit. Bij
sturen zonder het milieu aan te
tasten vind ik nodig om een tradi
tie van de ondergang te redden".
De aanpak van de Maas in
Limburg trekt wereldwijd
aandacht. Een nog nooit ver
toond project, ongelooflijk ge
ïmpliceerd, zowel in water
bouwkundige als in juridische
zin.
boor Twan Mientjes
«bit China zijn ze al hier ge-
jeest. Delegaties uit Taiwan, uit
Bangladesh, uit Egypte. Ze ko-
5® allemaal kijken hoe wij hier
e ™aas... eh... temmen, inder-
Nergens in Europa is ooit
pakt"™1 Z°'n sc^aab aan8e"
^ojectmanager Hans Fastenau
j! een rondleiding op de twee-
verdieping van een kantoorge-
uw op Randwyck, Maastricht,
er coördineert Rijkswaterstaat
et grootste waterproject in Ne-
«and sinds de bouw van de
rscheldedam': verdieping
verbreding van de Maas, ge
dineerd met natuurontwik-
0 1 j?en zand- en grindwinning.
im p j~ en woensdagen komen
PKandwyck circa zestig weten-
«tappers en ambtenaren van
swaterstaat, ingenieursbu-
fer/v de Provincie Limburg
t»i Tl sciluiven achter kaar-
beeldschermen, computers.
'NF0RMATIE V
nadere informatie wil omtrent
«Melen in deze bijlage, kan
f)7K cl.-fntooruren Lellen naar:
"'6-5312344 of 076-5312272.
uï'^'ïk reageren kan ook.
et adres daarvoor is:
"Tractie Lijf Leven,
««229,4800 MB Breda,
dactie: René van der Velden.
En vergaderen samen. Over
stroomprofielen, over grindaf-
gravingen, over slibdeponies.
Over pijpleidingen, onteigenin
gen, golfslag en sluizen. „Het
lijkt misschien een beetje chao
tisch hier," zegt Fastenau volko
men overbodig.
Een half jaar nu ligt het Maas
project achter op schema. „Deze
zaak is ingewikkelder dan de he
le Betuwelijn en Hoge Snelheids
lijn. Een autoweg of spoorlijn is
zus breed en zo lang. Maar een ri
vier verleg je niet zo maar. Die is
dynamisch en moet over een
eeuw ook nog beheersbaar zijn.
Hoeveel bodem en oever moeten
of mogen we afgraven? Waar ont
wikkelen we wel natuur, waar
niet? Verdiepen we sluizen, of
verhogen we het waterpeil daar
in?"
Juli 1997 hoopt Rijkswaterstaat
de Trajectnota/Mer voor de Maas
te presenteren: een aantal alter
natieven voor een Maas die bij
hoge waterafvoer vrijwel geen
overlast meer veroorzaakt, die
moderne en grootschalige contai
nervaart mogelijk maakt, en die
aantrekkelijke natuurlijke oevers
heeft.
Projectmanager Fastenau trekt
een serie rimpels in zijn voor
hoofd. Wat 'ze' in Den Haag niet
allemaal verzinnen. „Sinds het
gedoe rond de Betuwelijn is de
tracé-wet ontwikkeld. Bij dit
Maasproject wordt die voor het
eerst voor een waterweg toege
past. Alle procedures en inspraak
opeengepropt, zodat alles niet
meer zo lang duurt."
Fastenau haalt een halve meter
dikke map tevoorschijn. Alle re
gels waar het Maasproject mee te
maken krijgt. „Zo ongelooflijk
De Maas in Limburg, vanaf de brug bij Gennep.
veel regels, dat we een speciaal
computerprogramma hebben la
ten ontwikkelen dat voor ons de
kortste weg door de procedures
zoekt."
Maar dat is nog niet alles. Iets
soortgelijks wil Rijkswaterstaat
laten ontwikkelen voor de burge
rij, die straks moet kunnen in
spreken. Dat zal onder meer via
Internet en cd-rom gebeuren.
Ambtenaren die de eenvoudige
boer in Gennep via knopdruk na
knopdruk door een beeldscherm
naar de grondwaterstand op zijn
akkertje voeren. „De Trajectnota
levert een vorkheftruc met een
pallet vol papier op. Hoe maak je
die stapel inzichtelijk voor in
sprekers? Daar heeft niemand in
FOTO JAN SUYS
Den Haag bij stilgestaan toen ze
de tracéwet bedachten."
De bouw van de dam in de Oos-
terschelde kostte 7,5 miljard.
Verbreding en verdieping van de
Maas in Limburg gaat ergens tus
sen een half en vier miljard gul
den kosten, verwacht projectma-
De Jupiter-sonde Galileo is de
ze maand dichter dan ooit over
Jupiter-maan Callisto gevlo
gen. Volgens het Amerikaanse
ruimtevaartbureau Nasa
scheerde het ruimtevaartuig op
slechts 1100 kilometer hoogte
over. De sonde heeft eerder de
mogelijkheid van vloeibaar
water op het maantje ontdekt.
Galileo moet wetenschappers
gegevens verstrekken teneinde
de vraag te kunnen beantwoor
den waarom deze maan zo ver
schilt van de andere manen van
de reuzenplaneet, aldus Tor-
rence Johnson van het Ameri
kaanse ruimtevaartbureau.
Galileo Galilei heeft Callisto in
de zestiende eeuw ontdekt. Het
oppervlak van de maan is vol
kraters van meteoren. Het he
mellichaam zou een vaste kern
hebben, omgeven door ijs. Cal
listo heeft een diameter van
4840 kilometer en is daarmee
de op één na grootste van de
zestien Jupitermanen.
De waarnemingen van Galileo
worden in de komende weken
naar de aarde doorgestuurd, In
1979 maakten Amerikaanse
Voyager-sondes de eerste foto's
van de Jupitermaan. Begin sep
tember scheerde Galileo ook
dichter dan ooit voorbij Gany-
medes, de grootste satelliet van
de enorme gasbol die Jupiter is.
Dat was op een afstand van
nauwelijks 262 kilometer.
De onderzoekers kijken intus
sen met spanning uit naar de
passage van de maan Europa in
december. Zij willen vooral na
gaan of er werkelijk vloeibaar
water is op het hemellichaam.
Dat zou eventueel leven moge
lijk maken. De sonde ontdekte
eerder al dat er water zou kun
nen zijn op Europa.
De Jupiter-verkenner werd op
18 oktober 1989 gelanceerd
met het Amerikaanse ruimte
veer Atlantis. In december '95
kwam Galileo in een baan rond
de reuzenplaneet, en zette toen
een babysonde uit die de atmo
sfeer van Jupiter onderzocht.
Galileo's jarenlange tocht door
de ruimte wordt vergeleken
met een reis naar het begin van
de tijd omdat Jupiters atmo
sfeer het minst zou zijn veran
derd van alle planeten.
Leven op aarde ontstond ver
moedelijk 300 miljoen jaar eer
der dan wetenschappers tot dus
ver aannemen. Amerikaanse on
derzoekers ontdekten in een 3,8
miljard oud gesteente uit Groen
land chemische sporen die het
bestaan van een bacterie-achtig
wezen doen vermoeden.
De Californische wetenschapper
Gustaf Arrhenius van het
Scripps-instituut voor oceano
grafie in La Jolla publiceerde de
vondst in de jongste uitgave van
het Britse vakblad Nature.
De tot dusver oudste sporen van
leven op aarde dateren van 3,5
miljard geleden en zijn aange
troffen in Australisch gesteente.
Het gaat om verschillende sedi-
mentatielagen die algen en bac
teriën achterlieten en die in de
loop der tijden versteenden. De
ontdekking in Groenland be
staat uit zuivere koolstof, inge
sloten in apatiet-kristallen. Vol
gens de eerste analyses gaat het
om lichte koolstof, waarin de
isotoop koolstof-12 de overhand
heeft op koolstof-13. De verhou
ding tussen beide isotopen komt
overeen met de verhouding die
men thans nog terugvindt in het
organisch materiaal van planten
en bacteriën. De ontdekking van
de wetenschappers werpt ook
een nieuw licht op de stelling dat
de aarde in de periode waarin de
Groenlandse vondst ontstond,
getroffen is door een regen van
meteorieten. Tot dusver namen
wetenschappers aan dat deze al
le sporen van vroeg leven had
uitgewist. Het lijkt nu dat som
mige levensvormen, onder meer
in Groenland, aan het bombar
dement van meteorieten zijn
ontkwamen.
nager Herman Fastenau. Toch
trekt het Limburgse project (nog)
amper aandacht van media en
politiek.
„Ik heb me ook afgevraagd hoe
dat komt. Betuwelijn en Hoge
Snelheidslijn komen wel uitvoe
rig in beeld. Nou ja, iedereen
staat in de file. De verbindingen
tussen wereldhaven Rotterdam
en het achterland zijn van belang
voor de economie. Dus de belang
stelling daarvoor is logisch. De
Maas, die heeft alleen politiek tu
mult veroorzaakt toen ze over
stroomde. Nu de kades klaar zijn,
ebt de interesse weg. Niemand
die zich realiseert dat er na de
bouw van de kades nog giganti
sche rivierwerken zullen volgen."
Eind 2005 moet de Maas zo ver
zijn uitgediept en verbreed, dat
ze na hevige regenval of het smel
ten van sneeuw weinig water
overlast meer veroorzaakt. In
2010 moeten de overige werken
in en langs de Maas gereed zijn:
nieuwe natuurgebieden, ver
hoogde bruggen, verbrede of ver
diepte sluizen voor de scheep
vaart.
Als volgend jaar juli de Traject
nota/Mer wordt gepresenteerd,
heeft projectmanager Fastenau
er bijna twee jaar van voorberei
dend werk op zitten. Dat daar
een half jaar vertraging in zit,
hoeft niet erg te zijn, vindt hij.
„Alles heeft met alles te maken.
Het ene project grijpt op het an
dere in. Ik hoop dat we dat straks
goed overzichtelijk kunnen pre
senteren. Dat de trajectnota dus
eigenlijk geen verrassingen ople
vert, en dat dit vervolgens héél
wat verzet en procedures scheelt.
Dan is de vertraging uiteindelijk
aleen maar tijdwinst,"
Wetenschappers gaan vaker op
reis maar zijn snel weer thuis. Zij
gaan liever naar het buitenland
om onderzoek te doen dan om on
derwijs te geven en technische
wetenschappers reizen aanzien
lijk meer dan sociale.
Sylvia van de Bunt komt tot die
conclusies in haar studie Acade
mie Pilgrims, waarop zij onlangs
aan de Katholieke Universiteit
Brabant promoveerde. „Een wis
kundige kan eerder in Peru te
recht dan een socioloog. De taal
van algebra is internationaal,"
zegt Van de Bunt.
Het blijkt moeilijk te zijn om in
het onderwijs voor vervanging te
zorgen. Jonge onderzoekers vin
den buitenlandse reizen belang
rijk voor hun loopbaan, maar
denken dat een lange afwezig
heid ten koste gaat van hun net
werk in Nederland. Naar mate de
leeftijd van de wetenschappers
vordert, willen zij de academi
sche trip meer combineren met
een recreatief gedeelte.
Zeven procent van de Nederland
se wetenschappers gaat in zijn
loopbaan meer dan negen keer
naar het buitenland. Bijna de
helft komt twee tot vier keer over
de grens. Twintig procent be
zoekt voor het werk nooit het
buitenland.
Van de Bunt trok een steekproef
van 1700 wetenschappers in vas
te dienst bij Nederlandse univer
siteiten, behoudens Nijenrode en
de Open Universiteit. Bijna dui
zend wetenschappers (56 pro
cent) vulden de vragenlijst in.
Volgens Van de Bunt, die zitting
had in een adviesraad voor de
Europese Commissie, gaat het om
het eerste onderzoek in Europa
naar de reizende wetenschapper.
Waren tot voor kort onbemande
verkenningsvliegtuigen nog een
rariteit, tegenwoordig worden ze
meer en meer gebruikt. De voor
delen zijn groot, het toestel is
minder kostbaar, want het hoeft
de vlieger geen overlevingskans
te bieden.
De piloot blijft met beide benen
op de grond, gaat er iets mis dan
is er geen mensenleven verloren.
Het nieuwe onbemande vliegtuig
de 'Global Hawk' heeft een span
wijdte van veertig meter en is on
zichtbaar voor radar.
Tegenover de vele voordelen van
de onbemande vliegtuigen staat
dat ze nogal kwetsbaar voor ra
ketten zijn. De Amerikaanse fa
brikant Lockheed heeft daarom
een nieuw toestel ontworpen met
Stealth-eigenschappen (onzicht
baar voor radar).
De Hawk is niet alleen opvallend
stil om lage verkenningsvluchten
uit te voeren, maar kan desnoods
Japanse onderzoekers hebben
met een speciale duikboot een
diepte bereikt van 10.911 meter
in de Stille Oceaan. De Kaiko
was tijdens de recordpoging via
een kabel verbonden aan de moe
derduikboot. De grote duikboot
is eveneens via een kabel aan het
oppervlakte schip verbonden.
Tijdens de diepe duik constateer
den wetenschappers dat er zelfs
op 10.000 meter diep nog leven is.
Iets wat tot nu toe voor onmoge
lijk werd gehouden.
dagen blijven vliegen. Het toestel
wordt dan bijgetankt door een
onbemand tankervliegtuig.
De Amerikaanse vliegtuigfabri
kant McDonnell Douglas gaat
een vliegend prototype bouwen
van een nieuw soort passagiers
vliegtuig. Het model krijgt een
spanwijdte van zo'n tien meter en
ziet er uit als een gigantische
vleermuis. Het model moet aan
tonen dat een dergelijk ontwerp
goed vliegt en in staat is om meer
vracht en passagiers te vervoeren
dan een conventioneel ontwerp.
Het echte toestel heeft straks een
spanwijdte van 60 meter en de
romp zit geheel in de vleugel.
Naar verwachting zal het model
over enige maanden vliegen.
(ADVERTENTIE)
Soms kon ons lichaam een extra
steuntje gebruiken, in de vorm van
natuurlijke vitaminen, mineralen en
vooral ijzer!! Dan is FLORADIX
VITA KRUIDENELIXER de oplos
sina. Dat bevat al deze voedings
stoffen, foliumzuur en kruiden.
Het is geschikt voor het hele gezin.
Vraag uw reformzaak, drogist of
bel voor meer informa
tie: Salus-Nederland
tel. 0184-661570.
Reigerjir. 27,
2964 CS Graal Ammers
Tel 0184-661576
