pE STEM
&L
s
Verantwoording
jHHMHiii
E1
-X
n
:a«U
S g S S
s s
i seüj!
=s s-g
c g
'■Bis
Opgehangen
Kwaliteit
Wis ?°te ^an is er Mij11 stam en he~
Martelingen
Kolonialen
Banen
Visstand
De kiekjes
van Van
Mierlo
Regionale
vliegvelden
ontlasten
Schiphol niet
La Rosière:
miskende
plek voor
wintersport
Het succes
van de
Snapp
MBER 1996 D5:
Week
ZATERDAG 9 NOVEMBER 1996
De Nigeriaanse knoop van Shell
V
-
Ik
QJ
CD 3 -
S,"S T
oj o>j: a, J
=^"2 o A
52§PÏ
u a, cd -
v v
O "T, "a c
I a» qj 3 -
<D -P -*
oj "o_
5 Qj S
~Qj CD
2 m o
E -a -q
TO c O -fg
>-Q
-Q ra (D rf
1 c
fc co
i .a» 4
o a-cj*
o O i_ «J
Oi 2
I C CD AZ
a; o S 3
QJ
CD O-
g- E
S
C 03 lA
vl "<0 Jr.
3 OÜ
J f- c o>
Ili
- g <y
CD 4-' (V
1 C i-
S
/ij -H -P
-a cd
"O -D
03 03
a> <u
c -o
- 2
_Q ai .o
o '5 .2
.c -a
pro
-C' c in
q. co 2
o -O c
c
c 5
CD 5 CD
r 03 QJ
SH o>g
•-Ï cS
c qj ac
03 C CD
"O :=T'
o w a;
3 F
TT r- CD
g-2 ra
S
a> 2 c
g-<u re
_o c c
-a -o
oia®
§£25
S.Ï,™ t;
oi a c o
QJ CO1-
a! 31
C- 3 c
S CD (D -H
.2iü 5
M
AÜ O
03
«U S
■O 5 N
~c OJ .2
-g 2 IS
o3 a
2 CD CD
a: c
c 4~J
03 CD "£,42
03 OJ.2^
™ÏE-s
ai 2 c
.2 C x
OJ CO CD CD
.C
Sttf g
CD O
"S "E
c t?! 03 CD
QJ <v ■*-> CD
4-1 CD O
CD Cl-f-
O i_"
O CD
-i 2 o 2
ZIS-Ï-O
5 ai c
O "C5 CD
O v-o
s
c C 01
o cd -a
C®S
03 N <0
CD 3
O X (D
f— +3
+J CD
03 CD -O
-O
CD CD OJ
C
CD
2 CD
XJ -o 3,
c "S cn
QJ en 2
QJ X
Olie-gigant Shell voelt zich ongemakkelijk. Morgen demonstreren
actiegroepen in Den Haag en Londen om de dood van Ogoni-leider
Ken Saro-Wiwa te gedenken. Amnesty International start
een nieuwe campagne voor negentien Ogonis die in Nigeria
gevangen zitten. De actiegroepen vinden dat Shell zich moet
inspannen om deze mensen vrij te krijgen, de vervuiling in
(iet deltagebied van de Niger moet aanpakken en het affakkelen
Ivan ongelooflijke hoeveelheden gas dient te staken. Shell nodigde
in het kader van de nieuwe openheid journalisten uit om zelf de
situatie in Nigeria te komen bekijken. De chief van de lokale
bevolking: „Shell wilde pas luisteren nadat wij maanden
de olieproductie onmogelijk hadden gemaakt."
1 Door Willem Reijn
Ïet is een mooi ziekenhuisje
in het plaatsje Egbema. In
de veranda's maken de pa
tiënten een praatje. De
twee artsen zijn aan het
ipereren. Een heel jong meisje ligt op haar
«d, herstellende van een keizersnede die
ioest worden gemaakt toen zij te gestrest
nas om haar kind'langs de natuurlijke weg te
jaren.
De ziekten waarmee deze streek het meest te
ken heeft, zijn malaria en ondervoeding,"
t mevrouw Dede, die elf ziekenhuisjes in
de regio inspecteert. Ze is trots op haar hospi-
eèn modelvoorbeeld van de hulp van
11 aan de lokale bevolking.
Het draait sinds maart weer goed, toen Shell
de financiële zorg overnam van de regering.
d in 1980 een gebouwtje neergezet en er
niet meer naar omgekeken. „Als patiënten te
arm zijn om te betalen, verzorgen we ze toch.
it naar Shell," zegt Dede.
Tong jaar was het nog erg rustig in Egbema,
nar de stam van de trotse Ibos domineert.
De bevolking bezette een kantoor van Shell
en haalde het magazijn leeg. De eis: Shell
t zorgen dat er elektriciteit zou komen,
want de energiemaatschappij Neba deed dat
niet. De politie greep in en arresteerde 23
mensen. Shell vroeg de Neba haar werk te
doen en nam het ziekenhuis over voor een
compleet nieuwe start.
.Maar," zo klaagt een politieman die vorig
pr hielp met het de kop indrukken van de
revolte, „de elektriciteit werkt niet goed. Ik
heb zelf thuis nog steeds geen licht."
gen is het precies een jaar geleden dat
ai-leider Ken Saro-Wiwa samen met acht
sympathisanten door de Nigeriaanse regering
werd opgehangen. De dood van Saro-Wiwa
atste niet alleen de Nigeriaanse militaire
tatuur midden in de schijnwerpers, maar
de Nederlands-Britse oliemaatschappij
dl.
nt-Saro Wiwa voerde niet alleen actie te-
1 de eigen regering, maar ook tegen de olie-
ant. Shell, zo vond hij, putte de oliebron-
van Ogoni-land uit en liet een door ver-
g verwoest land achter,
de olievelden leegraakten, h,ad de be-
I nog'geen water of elektriciteit, vrij-
Wgeen scholen of ziekenhuizen. Banen ont-
ta™, waardoor de jeugd de jonge voorman
Makkelijk volgde in zijn extremistische eisen:
111 schadevergoeding van zes miljard dollar
Shell en onafhankelijkheid voor het Ogo-
1 was een charismatische man. Als hij
welde, hing iedereen aan zijn lippen. Hij
wseen goeie man," vertelt een Ogoni-vrouw
-Saro-Wiwa goed heeft gekend. „Maar Ken
'lifout was dat hij radicaliseerde. Hij wilde
Ogoni-land een zelfstandige staat maken,
jjlereen weet dat de Nigeriaanse re
Wa is een groot land, tien keer zo groot
"tósland, met een snel aanwassende be-
®ïg van honderd miljoen mensen. Het
relt 250 stammen, waarvan de Haussa
Procerjt), lbo (18), Yoruba (16) en Fulani
niuf ®rootste zUn- De Ogonis vertegen-
'gen met vijfhonderdduizend mensen
J® half
procent van de Nigeriaanse bevol-
pisch kampioen werd," vertelt een lbo. De ri
valiteit tussen de stammen vergt een voordu
rend delicaat balanceren.
Ogoni-land ligt midden in de delta van de Ni
ger, de derde rivier van Afrika. De delta is
rijk aan olie. Sinds in 1956 Sheil voor het
eerst olie aanboorde, hebben de buitenlandse
maatschappijen zich op de minerale rijkdom
men van het land gestort. Een lucratieve be
zigheid.
Shell, dat ongeveer de helft van'de oliewin
ning van twee miljoen vaten per dag voor zijn
rekening neemt, verdiende volgens een rap
port van het bureau Contrast, in opdracht van
Greenpeace, de laatste tien jaar zeker 3,5 mil
jard gulden in Nigeria.
Ogoni-land produceerde tijdens de hoogtijda
gen dagelijks honderdduizend vaten olie van
hoge kwaliteit. De oliedollars verdwenen
naar andere streken in Nigeria. Vooral naar
het noorden, dat sinds de Biafra-oorlog de
touwtjes strak in handen heeft. Het geld ging
naar de grote steden. Het geld ging.naar de
Zwitserse bankrekeningen van de militairen,
die de laatste kwart eeuw slechts vier jaar de
macht niet in handen hadden. En het geld
ging naar de multinationals, de enige die
zichtbaar zijn in het moeilijk toegankelijke
deltagebied.
Ken Saro-Wiwa mikte zijn pijlen vooral op
Shell, de grootste buitenlandse oliemaat
schappij. Shell werkt nauw samen met de Ni
geriaanse autoriteiten. In de joint-venture
SPDC houdt de Nigeriaanse overheid 55 pro
cent, Shell 30, het Franse Elf 10 en het Itali
aanse Agip 5 procent van-de aandelen. Hij
protesteerde tegen de verloedering van zijn
land en zag Shell als een van de hoofdschuldi
gen.
Saro-Wiwa zei destijds: „Na 35 jaar van roe
keloze olie-exploratie door de multinationale
onderneming is het milieu in Ogoni volkomen
vernietigd. Vier affakkelinstallaties branden
hier 35 jaar 24 uur per dag vlakbij de woon
plaats van mensen, meer dan honderd olie
bronnen liggen er in de achtertuinen van dor
pen en een petrochemisch complex, twee olie-
eerJ?I?er'anen bestaan niet. „Ik ben aller-
mjl °roer van mijn broer, daarna komt
Mivf1 ^et ein<* ben ik een Nigeriaan. Ei-
Jk alleen toen onze voetbalploeg Olym
Bijgaande' reportage is geschreven
door onze verslaggever Willem Reijn,
die afgelopen week een bezoek heeft ge
bracht aan Nigeria. Hij heeft die reis ge
maakt op uitnodiging van Shell.
Zoals algemeen bekend, is de oliemaat
schappij partij in het maatschappelijk
conflict rond de olieboringen in Nigeria.
Dat zou onder andere omstandigheden
reden zijn geweest niet aan de hand van
Shell het omstreden gebied te bezoeken.
De oliemaatschappij was echter bereid
voor een zeer beperkt aantal Nederland
se journalisten de mogelijkheid te schep
pen het gebied te bezoeken, dat anders
voor journalisten afgesloten blijft.
De hoofdredactie heeft besloten een ver
slaggever op deze uitzonderlijke uitnodi
ging te laten ingaan op de uitdrukkelijke
voorwaarde dat hij daar maximale bewe
gingsvrijheid zou krijgen en na afloop in
volle vrijheid zou rapporteren over alles
wat hij had gezien en opgemerkt.
De Hoofdredactie
Inlands personeel boort in de moerassen bij Port Harcourt, Nigeria, ten behoeve van seismologisch onderzoek naar olie.
raffinaderijen, een kunstmestfabriek en olie
pijpleidingen die bovengronds het landschap
doorkruisen, hebben de dood betekend voor
mensen, flora en fauna. Dat is onaanvaard
baar."
De frustraties van een vergeten volk zorgden
voor onlusten. Bij ongeregeldheden in 1994
werden vier Ogoni-leiders vermoord door de
aanhang van Saro-Wiwa. D'e regering greep
hard in. Vanuit helikopters vuurden soldaten
hun automatische wapens leeg op de dorpen,
waar vrouwen en kinderen omkwamen in een
apocalyps van geweld. Saro-Wiwa werd gear
resteerd en precies een jaar terug geëxecu
teerd.
Shell trok zich na onlusten in 1993 al terug
uit Ogoni-land. De achtergebleven installa
ties zijn verwoest door gewelddadige groe
pen, waardoor flinke vervuiling is ontstaan.
De regering was bang dat de vlam zou kunnen
overslaan naar andere stammen. Ogoni-land
is nu afgeschermd van de buitenwereld. Sa
menscholingen zijn verboden. Openbare be
grafenissen zijn verboden omdat die zouden
kunnen uitlopen op demonstraties. Het dra
gen van rouwkleding is verboden, omdat dat
een vorm van protest tegen de moord op Ken
Saro-Wiwa zou kunnen zijn, meldt Human
Rights Watch in een alarmerend rapport óver
de mensenrechten in isfigeria.
Mensen worden vastgehouden zonder enige
beschuldiging, martelingen zijn aan de orde
van de dag. Journalisten die proberen het
land binnen te gaan, worden aangehouden en
voor een paar dagen in de smerige Nigeriaan
se gevangenissen gegooid.
Tegen wil en dank zit Shell tot aan de nek in
wat zou mogen worden genoemd de Nigeri
aanse Gordiaanse knoop. Het concern is met
een omzet van 170 miljard gulden en een net
to-winst van tien miljard groter dan menige
staat, maar houdt graag vol niet aan politiek
te doen. Olie wordt echter zelden gevonden in
democratisch functionerende staten en zon
der de instemming van de plaatselijke dicta
turen kan Shell geen olie winnen. Shell
bouwde zijn rechten in Nigeria op onder de
bescherming van het vooroorlogse koloniale
Britse bewind.
Geen wonder dus dat de kritiek zich richtte
op de olie-gigant. Ook de eisen die normaal
aan de overheid zouden moeten worden ge
richt, gaan naar Shell, omdat de militaire dic
taturen zich door de jaren heen doof hebben
getoond voor de basiswensen van de bevol
king.
Het besef dat er fouten zijn gemaakt in het
verleden, is inmiddels doorgedrongen tot de
gouden vleugels van de Shell-kantoren in
Den Haag en Londen. Maar, vraagt topman
Cor Herkstrater in een rede zich af, waar be
gint de politieke verantwoordelijkheid van
een multinational en waar eindigt die? Mag
Shell zich wel inlaten met politieke situaties
zonder juist van inmenging te worden be
schuldigd?
Hij wil een openbaar debat en dit keer niet al
leen met de bevriende regeringsleiders, maar
met de nieuwe politieke spelers: uiteenlopen
de organisaties als Greenpeace, Amnesty In
ternational, Friends of the Earth (Milieude
fensie) en de Mosop in Nigeria.
Problemen die met technische en economi
sche methoden aan te pakken zijn, beheerst
Shell wel.'Zelfs als die een enorme omvang
hebben. Nigeria fakkelt drie kwart van al zijn
gas af. De markt ontbreekt en daarmee is te
rugwinning economisch onaantrekkelijk.
De verspilling staat gelijk aan de totale hoe
veelheid aardgas die alle Nederlandse huis
houdens samen verbruiken. Dat staat slordig
voor een concern dat feitelijk een flink deel
van de wereld-energievoorraden beheert: Bo
vendien is het een onnodige bijdrage aan het
broeikaseffect. Shell geeft nu toe aan de
drang van de kritiek, alhoewel het graag wijst
op eerdere pogingen tot exploratie van het
gas.
„Toen ik hier vijf jaar terug aankwam, be
stond er nauwelijks belangstelling voor. Toen
vroeg Den Haag eerst naar het rendement,"
zegt de commercieel manager voor het gas
project Thijs Koeling openhartig. „Dat is ech
ter de laatste jaren sterk verbeterd."
De investeringen zijn enorm, tot tien miljard
gulden, terwijl nieuwe markten moe ten wor
den opgebouwd. Shell zegt dat de winsten op
het gasproject miniem zullen zijn. „We zien
het als een bijkomende voorwaarde voor de
oliewinning," zegt het bedrijf nu.
Sociale en politieke vraagstukken liggen het
bedrijf een stuk slechter. Gana Manuwa is
chief in Warri in het westen van de Niger-del-
ta. Hij is 26 jaar terug door de koning van zijn
Urhobo-stam gevraagd om als chief, een soort
dorpshoofd, de rechten van de stad Warri te
vertegenwoordigen.
En hij is voorzitter van de Delta Oil Produ
cing Communities Association, 120 samen
werkende dorpen en gehuchten in deze
streek, waar Shell belangrijke olievelden
exploiteert.
„Shell luisterde vroeger niet naar ons," zegt
Gana Manuwa. „Ze gedroegen zich als kolo
nialen. Erger nog: Shell hield er een vorm van
apartheid op na: de blanke buitenlanders me
den elk contact met de lokale bevolking en
bleven thuis in hun eigen afgeschermde wij -
ken." „De verandering is pas gekomen nadat
wij in 1994 een grote staking organiseerden
en maandenlang de produktiefaciliteiten
blokkeerden. De oliewinning kwam tot stil
stand. Pas sindsdien wil Shell met ons praten
en naar ons luisteren."
De olie-boom van de jaren zeventig heeft de
delta ontwricht, zegt de chief. „Vroeger had
Nigeria een hele sterke landbouw. We expor
teerden cacao, palmolie en graan. We warén
misschien niet rijk, maar wel gelukkig. We
hadden tijd voor elkaar, 's Avonds zaten we
op het dorpsplein en aten en dronken samen.
Voedsel genoeg. Je haalde het gewoon van het
land achter je huis."
„Maar toen de olie kwam, wilde iedereen snel
rijk worden. Olie was easy money. De lande
rijen werden verwaarloosd, want als boer
moet je hard werken voor weinig geld. Boeren
is slow money. Iedereen ging naar de stad. Nu
moeten we voedsel invoeren en heerst er in
deze streek zelfs ondervoeding:"
„Shell heeft te Iaat de basisbehoeften van de
mensen begrepen. Er is voor miljarden aan
olie uit de grond gehaald, maar de mensen
hebben geen water of elektriciteit. We hebben
veel te weinig banen! Daar zou Shell aan
moeten werken."
Die laatste wens zal nauwelijks worden geho
noreerd. Goed voor de helft van de oliepro-
duktie in Nigeria biedt SPDC direct en indi
rect werk aan twintigduizend mensen. „We
zijn een kapitaalintensieve bedrijfstak, geen
arbeidsintensieve," zegt Victor Dania, die de
contacten met de gemeenschappen in de oos
telijke delta onderhoudt.
Olie is goed voor tachtig procent van de ex
port, voor 95 procent van de inkomsten van
de staat, maar twintigduizend banen voor een
bevolking van honderd miljoen mensen met
een werkloosheidscijfer van zo'n dertig pro
cent is als een druppel op een gloeiende plaat.
Maar hij begrijpt de frustratie van de lokale
gemeenschappen. Drie procent van het olie-
geld zou officieel moeten terugvloeien naar de
gemeenschappen in de oliegebieden. Maar het
geld, blijft hangen in de bureaucratie en aan
de strijkstok. Dat kunnen de militairen zijn,
maar ook de chiefs, die voor de verdeling van
het geld moeten zorgen.
De sympathie voor de Mosop en Ken Saro-
Wiwa is daarom groot in Nigeria, zo leren ge
sprekken, afgezien van de eis tot onafhanke
lijkheid van Ogoni-land. Daarvoor ligt de Bi
afra-oorlog, toen de Ibos zich wilden afschei
den, te vers in het geheugen. „Ken Saro-Wiwa
durfde op te staan voor zijn volk," zegt chief
Gana Manuwa met respect. „Zijn executie is
een trauma voor de Ogonis. De mensen zijn
verbitterd."
Shell spant zich nu in om de fouten uit het
verleden te herstellen. Het wil een goede
FOTO SHELL PERSDIENST
buurman zijn, vooral ook in het besef dat het
bedrijf niet kan werken zonder goede relatie
met de lokale gemeenschappen. Het heeft een
plan opgesteld om naar Ogoni-land terug te
keren, de vervuiling op te ruimen en met bou
wen van ziekenhuizen en scholing van jonge
ren sociale taken op zich te nemen.
„Aan olieproduktie in Ogoni-land denken we
nog lang niet. We weten nog niet eens of we
dat wel willen. Misschien is het economisch
niet eens haalbaar," zegt Voctor Dani, bij
Shell Nigeria verantwoordelijk voor de con
tacten met Ogoni-land.
Mosop heeft het initiatief voorzichtig en on
der voorwaarden verwelkomd. Maar toen
Shell vorige week bekendmaakte op 1 novem
ber een ziekenhuis te hebben geopend, rea
geerden Mosop en actiegroepen in West-Eu
ropa verontwaardigd. „Een ordinaire publici
teitsstunt aan de vooravond van de herden
king van de moord op Ken Saro-Wiwa," he
kelden zij het besluit.
Victor Dani vindt dat de media en actiegroe
pen het hele Ogoni-probleem uit zijn verband
tillen. „De relatie van de Ogonis en Shell is
een door West-Europa gefabriceerd pro-
bleem."
De schouw van de vervuilde plaatsen beves
tigt de indruk als zou de olie-industrie de del
ta ecologisch volkomen hebben verwoest,
niet. Een rapport van de Wereldbank ziet de
combinatie van overbevolking, verstedelij
king en de olie-industrie als hoofdoorzaak.
Het probleem met milieuzaken is dat zien niet
altijd weten is. „Want," zegt chief Gana Ma
nuwa, „als er een olielozing op het water
plaatsvindt, zeggen oliemaatschappijen: wij
hebben de rommel opgeruimd. Maar onze vis
sers hebben drie, soms wel vijf jaar l«>st van
de achteruitgang van de visstand."
Shell wil nu ook in Nigeria helpen. Gezien de
niet aflatende stroom van kritiek wil het con
cern een constructieve dialoog. Vijftig mil
joen gulden gaat via de joint venture SPDC
dit jaar naar sociale projecten. Het eeuwige
vuur van de gas-affakkeling moet door inves
teringen ter waarde van tien miljard gulden
binnen acht jaar zijn gedoqfd.
Maar daarmee zal de Nigeriaanse Gordiaanse
knoop voor Shell niet zijn ontward. De frus-
tatie over de structurele sociale en economi
sche ongelijkheid in Nigeria zal zich blijven
richten op de rijkste concerns ter wereld, die
de rijkdommen verschepen. Shell ziet zichzelf
die problemen ook niet oplossen met sociale
projecten. Het concern wil gewoon zaken
doen.
Zegt de managing director Godwin Omene
van SPDC: „Wij doen aan economie, wij zijn
geen father Christmas."
PAGINA
VAKANTIE REIZEN
PAGINA
INTERNET
PAGINA
