Tine Ruysschaert 'fluistert' de Beatrijs
Klassiek 'Zwanenmeer' uit Sint-Petersburg
Cas Enklaar laat het Werktheater herleven
Groot talent Ramsey Nasr
in bekroonde 'Doorspeler'
DESTEM
Dolgelukkig
Verbeelding
Juweel
Moderne tekst
Beelden
DONDERDAG 7 NOVEMBER 1996 D2
AMSTERDAM
Theater Improvisatie Festival - theater in wedstrijdvorm m.m.w.
van publiek - teams uit Canada, the USA, Ierland en Finland - Stads
schouwburg -20.15 uur (di 12 t/m zo 17 nov)
ANTWERPEN
Lanzarote Los Molinos - van David Mamet - door KNS-gezelschap -
KNS - 20.00 uur (za 9 nov tot 7 dec)
Schuilplaats - van James Saunders - door Raamtheater -'t Klein
Raamtheater - 20.00 uur (t/m za)
La Locaridiera - van Carlo Goldoni - door Raamtheater - Raamtheater
op't Zuid - wo t/m za - 20.00 uur (tot 17 nov)
BERGEN OP ZOOM
Chippendales - Stadsschouwburg De Maagd - 20.15 uur - di en wo
BREDA
Tine Ruysschaert - Chassé Theater - 20.45 uur - do en vr
DEN HAAG
West Side Story - Congresgebouw (t/m 22 dec en 25 t/m 30 dec)
De Gids - door Het Nationale Toneel - Theater aan het Spui - (t/m 30
nov)
Oidipous I en II - Appeltheater - Duinstraat 6 -19.30 uur - zo 13.30
uur (t/m 21 dec)
La Musica II - Appeltheater - Duinstraat 6 - 20.30 - zo 14.30 uur (t/m
21 dec)
ROOSENDAAL
Jeans VI: A Happening - theatershow - wo 13 en do 14 nov -
Schouwburg De Kring - 20.15 uur
ROTTERDAM
Het Nationale Ballet - Het Zwanenmeer - versie van Rudi van Dant-
zig - schouwburg Rotterdam (7 en 8 nov)
DONDERDAG
BERGEN OP ZOOM
De Minnaar - door Isa Hoes en Rick Engelkes - Stadsschouwburg De
Maagd-20.15 uur
BREDA
Hans Teeuwen - Met een breierdeck - Chassé Theater - 20.00 uur
DEN BOSCH
Barbie - musical - 20.00 uur - Theater aan de Parade
ETTEN-LEUR
Tip Top - musical - met o.a. Jenny Arean, Frits Lambregts en Lucretia
van der Vloot - De Nobelaer - 20.15 uur
TILBURG
Bedrog - door RO Theater - 20.15 uur - Schouwburg
VRIJDAG
ETTEN-LEUR
Optisch Bedrog - cabaret - door Han Romer en Titus Tiel Groeneste-
ge - De Nobelaer - 21.00 uur
ROOSENDAAL
Prometheus - door Toneelgroep Amsterdam - Schouwburg De Kring
- Kerkstraat 1 -20.15 uur
TILBURG
Lange halen snel thuis - cabaret door Lebbis en Jansen - 20.15 uur -
Schouwburg
ZATERDAG
BREDA
Feike Boschma - De poppen aan het dansen - f igurentheater - Chas
sé Theater - 20.45 uur
Het mens - door Blauwe Maandag Compagnie - Chassé Theater -
„20.30 uur
ROOSENDAAL
Raz dans Celine - met De Reis 4. - slot van het vierluik - Schouwburg
De Kring - Kerkstraat 1 - 20.15 uur
TILBURG
Lust - door Cosmic Illusions - 20.30 uur - inleiding Theater van Nu Sa
lon om 19.45 uur - Schouwburg
ZONDAG
BERGEN OP ZOOM
Het Zwanenmeer - solisten Kirov theater en Russisch Ballet Sint Pe
tersburg - Stadsschouwburg De Maagd -14.30 uur
BREDA
Het Nederlands Kindertheater - met De Wereld van Mathijs (7+) -
Chassé Theater -15.00 uur
'Een zeer eenzaam maar
vreugdevol bestaan'
DINSDAG
OOSTERHOUT
Kamargurka - cartoonist Kamiel Kafka op world tour - De Bussel - To
renplein 12-20.15 uur
ROOSENDAAL
De Doorspeler - theater door Ramsey Nasr - Schouwburg De Kring -
Kerkstraat 1 -20.15 uur
TILBURG
The Happening - amusement door Jeans - 20.15 uur - Schouwburg
WOENSDAG
BREDA
Lenette van Dongen - Nee, nee en nog eens nee - Chassé Theater -
20.30 uur
Cas Enklaar - Kattengat 10 - serie Nieuwe Theatermakers - Chassé
Theater - 20.45 uur
TERNEUZEN
Het jaarfeest van St. Hilarius - kindervoorstelling - door jeugdthea
ter Pierrot - Zuidlandtheater -15.00 uur
TILBURG
Schakels - toneel met o.a. John Kraaijkamp - 20.15 uur - Schouwburg
Niet alleen op operagebied
overspoelen mooie producties
uit het Oostblok de westerse
theaters, ook de liefhebbers
van klassiek ballet kunnen
profiteren van Oosteuropese
dansers die in het Westen hun
kwaliteiten willen tonen om
een graantje mee te pikken van
onze welvaart.
Deze week is het Russisch Ballet
Sint-Petersburg met solisten van
het Kirov Theater aan een toer-
nee door ons land begonnen van
Het Zwanenmeer, het mooiste
van alle 19e eeuwse klassiek-ro-
mantische balletten.
De groep bestaat sinds 1990 met
het doel de oude Russische dans
cultuur in het buitenland te to
nen. Hun Zwanenmeer stoelt op
de beste tradities van het Kirov
Ballet waar ook de solisten van
afkomstig zijn. De drie Kirov-
sterren die de hoofdrollen vertol
ken, zijn bekend om hun onberis
pelijke techniek.
Ljoebov Koenakova is een prach
tig lyrische zwanenkoningin
Odette met een beheerste virtuo
siteit, met als contrast een bril
jante Zwarte Zwaan (Margareta
Koelik). Vladimir Kim danst een
imponerende prins Siegfried.
Dit Russische Zwanenmeer is een
verzorgde reisproductie met
ouderwets fraaie decors en kos
tuums. Een homogeen bewegend,
maar niet geruisloos corps de
ballet vormt de basis van de
voorstelling met haar sprookjes
achtige verhaal en betoverde
meisjes.
Deze versie van het beroemde
ballet uit 1895 van Tsjaikovski en
Marius Petipa is bewerkt door de
Kirov-choreograaf Boris Brus-
kin, die vanaf de jaren twintig in
het Kirov Theater werkte en daar
de kennis over de Zwanenmeer-
traditie uit de eerste hand heeft
meegekregen. Boris Bruskin
overleed vorig jaar, maar zijn be
werking zal nog jaren over de we
reld reizen, ondermeer ook naar
Japan waar dit gezelschap bij
zonder geliefd is.
De voorstelling wordt begeleid
door het Staats Radio Televisie
Orkest Sint-Petersburg dat de le
gendarische muziek van Tsjaiko
vski geheel volgens de regels zal
uitvoeren. Het Amsterdamse im
presariaat Supierz brengt het ko
mend seizoen nog twee andere
balletten van Tsjaikovsi, De No-
tekraker door het Nationaal
Bolshoi Ballet van Wit-Rusland
en Sleeping Beauty door het Na
tionaal Ballet van Letland.
'Zwanenmeer' door het Russisch
Ballet Sint Petersburg is zond?
10 november in De Maagd in P
en op Zoom, zondag 17 no'
er (in uitverkochte matinc
om 19.30 uur in Chassé Thr
Breda.
Door Marjan Mes
Woordkunstenares' wordt zij
,-el genoemd en zelfs 'de witte
taat' van het woordtheater'.
Kaar eigenlijk is Tine Ruys-
chaert, blond en leeftijdloos,
woon een actrice, die van
ndere actrices verschilt om-
lat zij de voorstelling in haar
entje speelt, zonder noemens-
saardig decor of uiterlijk
iffect.
ngetogen en met zachte stem,
pms bijna fluisterend, laat ze in
iaar nieuwste solovoorstelling,
de heldere, amusante
hertaling' door Willem Wilmink
an het beroemde middeleeuwse
■pos klinken. Ze beweegt er nau-
telijks bij en toch gaat er een
tereld open, alleen door de ma
te van haar stem.
inavond gaat de Nederlandse
lorstellingenreeks van Beatrijs
a Breda in première, na een try
st eergisteravond in Roosen-
laal. De Vlaamse actrice reist al
sjna 25 jaar met monologen
ond. Ruim twintig heeft ze er
veelal met groot succes gespeeld,
anReinaert de Vos, Het Markus-
lie en Godfried Bomans
o: en met Het verdriet van Bel-
pe van Hugo Claus, Callas ik
Louis Ferron, Wit is altijd
choon van Leo Pleysier en Lief-
Iisbrieven van Gurney.
nAvignon en Parijs speelde Tine
tuysschaert het verhaal van
'leysier ook in het Frans. „leder-
in dacht dat ik uit het Noorden
(au Frankrijk kwam. Niemand
lermoedde dat ik Vlaams was."
Avignon was haar monoloog
ie weken lang zo'n succes dat
ij tot de tien beste van het festi-
al werd uitgeroepen.
lanuit het dorp De Pinte bij Gent
ijdt de actrice in haar grote
'T jaarlijks 50.000 kilometer
haar kunst uit te dragen,
wal in eigen land en in Neder-
,Een zeer eenzame bedoe-
iing," geeft ze toe. „En een zeer
noeilijk vak. Altijd alleen onder
leg, alleen in je kleedkamer en
He risico voor jou als je eens een
vond minder goed bent. Maar
ls ik weet dat de voorstelling ge-
igd is geweest, rijd ik dolge-
sig naar huis en geeft mij dat
enorme vreugde."
Maar elke keer betekent het op-
ieuw een grote zelfoverwinning
weer aan iets nieuws te begin-
en, zonder de steun van colle
ga's of een gezelschap. Het voor
De Vlaamse actrice Tine Ruysschaert: 'Onafhankelijkheid past bij mijn natuur.' foto ruben schipper
deel is dat je meerdere seizoenen
met een succesvoorstelling door
kunt gaan en als je drie weken
vrij wilt zijn, kan dat ook. Dat
onafhankelijke en zelfstandige
past wel bij me; dat is toch een
beetje mijn natuur."
Niet dat Tine Ruysschaert het
met opzet gezocht heeft, die solo
carrière. „Het was allemaal een
kwestie van toeval. Tot 1972 heb
ik als freelancer, nooit vast, bij
kleine Vlaamse gezelschappen
gespeeld, na de toneelacademie
in Gent. Ik wilde het gewoon een
keer proberen, solo spelen, en het
lukte. Het was iets dat je over
komt. Ik heb nooit gedacht dat ik
het op deze manier zou opbou
wen."
Maar ze houdt ook van de rust en
de stilte die bij haar soort van
theater horen. „Ook die stilte en
eenzaamheid voordat ik op moet,
in de kleedkamer. Die zijn zeer
belangrijk voor me. Uit de stilte
kun je veel halen, vooral in onze
tijd die geen ruimte meer laat
voor de verbeelding. Onze sa
menleving doet geen beroep meer
op de verbeeldingskracht. En
verbeelding is belangrijk voor
een mens. Daar heb je geen films
of toneelmachinerie voor nodig."
Tine Ruysschaert werd geboren
in Buizinge, een dorp bij Halle
ten zuiden van Brussel in een fa
milie waar de kunst niet erg tel
de, maar waar wel de taal - wel
licht onbewust - belangrijk werd
gevonden. „Mijn overgrootvader
was een van de weinigen op het
dorp die kon lezen. Hij las ande
ren voor uit de bijbel. Mijn groot
vader was een cabaretier avant la
lettre op feestjes, met een enorme
fantasie. Mijn moeder, die nu ne
gentig is, kan nog altijd heel goed
zingen. Als kind vond ik het al
leuk - ik weet niet of u die tradi
tie ook kent - om met nieuwjaar
de nieuwjaarsbrief voor te lezen.
De meeste andere kinderen had
den er een hekel aan."
Net als haar solocarrière kwam
de keuze van haar stukken Tine
Ruysschaert min of meer bij toe
val aangewaaid. „Ik zat een keer
met een vriendin in een café kof
fie te drinken en die vroeg:
'Waarom doe je Het verdriet van
België niet?' Thuis heb ik meteen
Hugo Claus gebeld om hem te
vragen of ik het zou mogen doen.
'Waarom niet?', zei hij. Ik heb de
roman voor een groot deel zelf tot
toneelvorm bewerkt, samen met
regisseur Ton Lutz. Daar houd ik
ook erg van, vantevoren bezig
zijn met de taal."
„Hoe val je op de Beatrijs? Dat
was ook zoiets. Ik had bij toeval
op een congres professor Gerrit
sen uit Leiden ontmoet en die zei:
'Ik heb wat voor jou' en dat bleek
die prachtige herdichting van
Willem Wilmink te zijn. Ik heb
het boek meteen besteld, want ik
interesseerde me toch al voor het
werk, omdat ik het voor mijn
eindexamen van de toneelschool
had moeten spelen."
Beatrijseen voorstelling van nog
geen uur, geproduceerd door het
Vlaamse Theater Malpertuis en
geregisseerd door Herman Ver
schelden, moest volgens de actri
ce 'een juweel' worden. „We ver
trokken vanuit de idee dat het
een middeleeuwse miniatuur is
en daarom als 'kleinood' gepre
senteerd dient te worden. Nie
mand weet precies wie het mid
deleeuwse epos schreef, maar
door veel neerlandici wordt het
als het mooiste dichtwerk uit de
middeleeuwse, geestelijke vertel
kunst beschouwd.
Tine Ruysschaert laat met haar
zachte Vlaamse stem het verhaal
klinken van de jonge non van
adellijke afkomst die het klooster
ontvlucht om met haar jeugd
vriend de wereld in te trekken.
Zeven jaar leven zij in weelde en
zonde, dan volgen zeven magere
jaren. De armoede leidt tot schei
ding en Beatrijs vervalt tot pros
titutie.
Ze raakt aan de bedelstaf en
zwerft met haar twee kinderen
door het land. Dan krijgt zij be
rouw en keert naar, het klooster
terug, na haar kinderen bij een
weduwe te hebben achtergelaten.
Daar blijkt dat haar afwezigheid
door niemand is opgemerkt, om
dat de heilige maagd Maria tijde
lijk haar plaats heeft ingenomen
en haar zo heeft beschermd. Een
waarlijk mirakel, waarvan de
moraal is dat wereldse liefde niet
beklijft.
Wie bang is voor het ontoeganke
lijke middelnederlands heeft
niets te vrezen, want de bewer
king van Willem Wilmink heeft
tot een moderne tekst op rijm ge
leid, die amusant en 'kinderlijk'
eenvoudig is. De beroemde be
ginregels luidden in het originele
mansucript uit 1374 aldus: 'Van
dichten comt mi cleine bate/ Die
liede raden mi dat iet late/Ende
minen sin niet en vertare.' Bij
Wilmink gaat het zo: 'Het dichten
brengt mij weinig voordeel/De
meeste mensen zijn van oor
deel/dat ik een ander vak moet
leren.'
Tine Ruysschaert: „Een intelli
gent mens van nu zal het werk in
zijn tijd plaatsen en dan is het erg
interessant. Beatrijs zie ik als een
moderne vrouw want het is toch
onvoorstelbaar voor die tijd dat
ze het klooster verliet voor een
man. Ze maakt permanent dra
matische keuzes in haar leven en
dat is toch erg hedendaags. Als ze
geen werk kan vinden, wordt ze
hoer om het geld en dat zou ik
eveneens een moderne keuze wil
len noemen."
De creaties van Tine Ruysschaert
komen voort uit de beelden die de
literaire teksten bij haar teweeg
brengen. Ze speelt vanuit haar
verbeeldingskracht en draagt
niet voor, zoals nog wel eens
wordt beweerd. „Iemand die
voordraagt leest voor uit een
boek. Ik speel alles uit het hoofd
en dat is iets heel anders dan
ouderwets voordragen. „Als ik op
het toneel sta, zie ik de boom
gaard uit Beatrijs helemaal voor
me. Als ik kon tekenen, zou ik het
zo voor u uit kunnen tekenen."
„Ik vergelijk mijn spel nog wel
eens met dat van een mimespeler.
Als die het goed dóet, kun je zien
dat hij zeeziek is of een appel eet
zonder dat je een boot ziet of een
vrucht. Zo kan ik met mijn stem
ook beelden oproepen en door in
tonatie, houding en gebaar ook
verschillende personages sugge
reren. Dat is evenzeer acteren en
veel meer nog dan een rol spe
len."
'Beatrijs' door Tine Ruysschaert en
Theater Malpertuis gaat van
avond in Nederlandse première in
Chassé Theater Breda (kleine zaal)
en wordt daar ook vrijdagavond
nog gespeeld. Op 26 februari in
Tilburg.
Van onze kunstredactie
Een verpletterend theatertalent; daarover
was iedereen het wel eens. Op het Interna
tionaal Theaterschool Festival 1995 over
rompelde de toen net aan de Antwerpse
Studio Herman Teirlinck afgestudeerde
acteur Ramsey Nasr pers en publiek met
de door hem zelf geschreven, geregisseer
de en gespeelde monoloog De Doorspeler.
Hij won er de de Philip Morris Scholars
hip Award van 10.000 gulden mee.
De jury was verbluft door de overdonderende
manier waarmee Nasr ondanks zijn jeugdige
leeftijd (21) het persoonlijke tot drama wist te
verheffen in zijn solovoorstelling. De vast aan
Het Zuidelijk Toneel verbonden acteur toon
de het vorig seizoen zijn acteertalent ook al in
De Cenci, Maat voor maat en Caligula. Het
gezelschap van Ivo van Hove heeft De Door
speler op het eigen repertoire genomen en
komt er nu ook mee naar Roosendaal en Bre
da.
„Ramsey Nasr weet goed wat hij zijn publiek
wil vertellen en hoe hij dat moet doen," aldus
het juryrapport. „Hij speelt met taal, met
techniek en laat het publiek alle hoeken en
gaten van het theater zien, demonstreert trucs
om emoties of overgangen te visualiseren en
arrangeren. Hij heeft een elastieke kop,
maakt muziek met zijn handen en tanden, ge
bruikt alle theaterdisciplines die de energie,
het effect van zijn betoog, kunnen voortstu
wen."
Het hoofd van de jonge acteur vormt in De
Doorspeler op video de achtergrond voor wat
hij op de vloer doet. Dat jonge gezicht relati
veert zijn optreden en geeft het een kwetsbare
uitstraling. „Nasr weet met groot gemak het
publiek tot de lach te bewegen. En dan is er
opeens die brok van ontroering," zegt het ju
ryrapport. „En ontreddering. Zo gemanipu
leerd te worden vonden wij een weergaloos
dramatische ervaring." Op het eerste gezicht
lijken Nasr's spelletje naïef en simpel, speelt
hij de pias en de potsenmaker, maar al gauw
stijgen de anecdotes boven hemzelf uit en
wordt hij de geëngageerde doorspeler die ge
nadeloos op zoek gaat naar de betekenis van
kunst, liefde, sterven en dood. Met heel sim
pele, maar doeltreffende middelen.
Ramsey Nasr (Het Zuidelijk Toneel) komt met
'De Doorspeler' op 12 november naar De Kring
Roosendaal, 22 en 23 november naar Chassé
Theater Breda en 3 december naar Schouwburg
Tilburg.
'ijftien jaar lang maakte Cas
iiHaar deel uit van het Werk
ster, het roemruchte collec-
dat in de jaren zeventig
ukken speelde voor en over
fwone mensen, als reactie op
- traditionele schouwburg-
van die dagen. Hij
Bakte er een meeslepende so-
voorstelling over, Kattengat
die te zien zal zijn in de se-
e Nieuwe Theatermakers van
't Chassé Theater in Breda.
- stukken en gevestigde
™uwburgen waren voor het
Matschappelijk geëngageerde
Werktheater-collectief taboe, na
dat ze in 1968 tijdens de Aktie
Tomaat van leer waren getrokken
tegen de gevestigde toneelwereld.
De spelers van het Werktheater
maakten vanaf het adres Katten
gat 10 in Amsterdam zelf hun
thematische voorstellingen en
gingen ermee naar gevangenis
sen, ziekenhuizen, scholen of be
jaardentehuizen. Later werd er
ook in een tent gespeeld. Die
speelse via improvisatie tot stand
gekomen voorstellingen en de na
tuurlijke spelstijl werden legen
darisch. De acteurs Shireen Stro
oker, Olga Zuiderhoek, Joop Ad
miraal, Marja Kok Peter Faber,
Gerard Thoolen, Helmert Wou
denberg, Frank Groothof en
Hans Man in 't Veld vormden een
gesloten gemeenschap die op den
duur echter ook iets benauwends
kreeg. Ook daarover verhaalt En
klaar in zijn solovoorstelling,
waarin herinneringen, anecdotes
en bespiegelingen elkaar op sma
kelijk wijze afwisselen.
Cas Enklaar is een van de weini
gen uit het voormalige Werkthea
ter-collectief die nog hecht aan
de idealen van weleer; spelen om
dat je het leuk vindt zonder dat
geld en roem voorop staan. Met
veel gevoel voor humor, vertede
ring en zelfspot haalt hij in Kat
tengat 10 ontroerende, dwaze en
soms buitengewoon persoonlijke
herinneringen op. Subtiel en nos
talgisch wordt een tijdsbeeld ge
portretteerd waaraan zeker niet
alleen ouderen plezier kunnen
beleven, die de democratiserings
golf van toen zelf nog hebben
meegemaakt.
'Kattengat 10' van en door Cas
Enklaar is op 13 november in de
kleine Chassé-zaal in Breda.
Acteur Cas Enklaar op de
plaats waar het legendarische
Werktheater gevestigd was, met
een foto van de toenmalige
groep. foto gijs haak
m ?i^onye "-eteur Ramsey Nasr speelt
Hijk T so'° 'De Doorspeler' bij Het Zui-
0neel foto bart michielsen
