Geheimen Sphinx-collectie
nu bijna ontrafeld
Verzamelaars
en deskundigen
laaiend
enthousiast
DE STEM
GIDS
de stem
ZATERDAG 2 NOVEMBER 1996 D
Kenners van het Maastrichts aardewerk en porselein
zijn razend enthousiast. Verzamelaars gaan zelfs uit
hun bol, nu na vele jaren speurwerk de geheimen van
de Sphinx-collectie bijna zijn ontrafeld. De collectie
is zo omvangrijk en van een zo hoge kwaliteit dat ze
haar weerga op de wereld niet kent.
Door Bert Hammes
Als het een beetje meezit kunnen
de liefhebbers van het Maas
trichts aardewerk en porselein de
Sphinx-collectie over een aantal
jaren met eigen ogen bekijken in
het internationaal activiteiten
centrum dat nog moet verrijzen
op het voormalig terrein van de
Société Céramique in Maastricht.
In dat gebouw zullen dan delen
van de omvangrijke collectie in
wisseltentoonstellingen worden
getoond.
Voorlopig is het nog niet zo ver.
Liefhebbers en verzamelaars
moeten nog even geduld hebben.
De collectie ligt in kartonnen do
zen opgeslagen in de kelders van
de Nutsbedrijven Maastricht.
Daar wordt ze bewaakt door de
medewerker Eddy Somers en fo
tograaf George Steijn van het
Natuurhistorisch Museum
Maastricht (NMM), die al vier
jaar bezig zijn met de ontsluiting
van de collectie.
Slechts bij hoge uitzondering,
bijvoorbeeld voor wetenschappe
lijk onderzoek, mogen experts
een blik werpen op delen van de
collectie. Voorzitter Adriaan Pol
ling van de Vereniging van verza
melaars van Maastrichts aarde
werk was een van de eersten die
de collectie mocht bekijken. Hij
bood Somers en Steijn in het be
gin de helpende hand bij het do
cumenteren van de verzameling.
Polling, zelf verzamelaar, is ra
zend enthousiast. „Je houdt je
adem in als je dit ziet", zegt hij.
„Kwalitatief en informatief be
keken gaat het om een fenomena
le collectie. Slechts weinig aarde
werkfabrieken in de wereld heb
ben een soortgelijke collectie.
Deze verzameling is zo absurd
groot. Ze omvat alle facetten en
alle spullen die ooit in Maastricht
zijn gemaakt bij de Société Céra
mique en de Sphinx. Naast top
stukken bevat ze ook heel gewone
gebruiksvoorwerpen. Dat maakt
de collectie zo uniek."
Compleet
Ook directeur Douwe de Graaf
van het NMM is opgetogen. Hij is
vanaf het moment dat de ge
meente Maastricht de collectie
van Sphinx voor dertig jaar in
bruikleen kreeg, nauw betrokken
bij de documentatie. Maastricht
besteedde de ontsluiting van de
Een fraai beschilderd fonteintje omringd door een klokmantel, een bord, een vaas en een handgeschilderd presenteerblad met daarop
een kom met deksel een kop en schotel uit de serie hotelporselein. foto's thus habets
collectie aan het NMM uit omdat
het de enige gemeentelijke instel
ling is die is gespecialiseerd in
het beheren van collecties.
De Graaf: „Het bijzondere van
deze collectie is dat ze een vrijwel
compleet overzicht geeft van het
aardewerk en porselein dat tus
sen pakweg 1840 en 1965 in
Maastricht is vervaardigd. De
compleetheid maakt deze verza
meling zo bijzonder."
Over de waarde van de collectie
hult De Graaf zich in stilzwijgen.
„De verzameling is goed verze
kerd", is het enige dat hij erover
kwijt wil. Adriaan Polling schat
de waarde op vele miljoenen. „De
collectie is ooit eens in haar ge
heel door Sotheby getaxeerd. Ze
kwamen op een bedrag van an
derhalf miljoen gulden. Maar als
je elk stuk apart gaat bekijken,
kom je in totaal op een veelvoud
van dat bedrag uit."
Nuchter
Eddy Somers blijft opvallend
nuchter bij het aanhoren van de
loftuitingen op de collectie. „Ik
heb in de loop van die jaren bijna
50.000 stuks aardewerk in mijn
handen gehad", vertelt hij. „Dan
zie je op een gegeven moment niet
meer hoe mooi een voorwerp is.
Elk stuk is prachtig. Hoe ouder
een voorwerp is, hoe mooier ik
het vind. Af en toe probeer ik me
voor te stellen wie het kopje of
bordje dat ik in handen heb, heeft
gemaakt en op welke manier en
wanneer."
Voordat Somers en Steijn aan het
werk togen, is eerst een compu
terprogramma ontwikkeld,
waarin de belangrijkste gegevens
van elk voorwerp opgeslagen
kunnen worden. Die gegevens va
riëren van de staat waarin een
voorwerp zich bevindt tot diame
ter, hoogte, datering, gebruikt
materiaal, glazuur, decornaam,
decorsoort, modelnaam, stempels
en blindmerken (waaraan je bij
voorbeeld kunt zien wie het voor
werp heeft gemaakt). Van elk
voorwerp zijn deze kenmerken op
kaart gezet en in de computer op
geslagen. Daarnaast is elk voor
werp tweemaal in kleur gefoto
grafeerd van de onderkant en van
de zijkant.
Monnikenwerk
„Een monnikenwerk", bekent
Somers, die momenteel bezig is
met het documenteren van de
laatste 10.000 stuks aardewerk
en porselein. Het spul is opgesla
gen in dozen en houten kratten.
Elke doos moet voorzichtig wor
den uitgepakt. Vervolgens wordt
het voorwerp genummerd en ge
fotografeerd. Daarna worden de
gegevens genoteerd. „Gemiddeld
duurt dat twee tot drie minuten.
Als ik gegevens moet opzoeken,
ben ik wel tien minuten met een
stuk bezig. Soms is het best wel
veel puzzelwerk, zeker als je niet
meteen weet om welk model of
welk decor het gaat."
Bij het documenteren maken So
mers en Steijn gebruik van de
tientallen publicaties over het
Maastrichts aardewerk en van de
catalogussen die Sphinx in de
loop der jaren van zijn producten
heeft samengesteld. In die boek
werken vinden ze gegevens over
de honderden soorten decors en
modellen en de jaren waarin ze
werden toegepast. De boeken be
vatten namen als Beige, Ceres,
Perles, Recamire, Claridge, Ine
ke, Balmoral, Bouquet Bleu,
Dresden, Dominique, Stierenge
vecht om er maar enkele te noe
men.
Toch is van veel voorwerpen nog
niet duidelijk in welke periode ze
zijn gemaakt en door wie. So
mers: „Dat komt omdat veel in
formatie indertijd door het be
drijf is weggegooid. Gegevens
over ouderdom, decornaam en
modelnaam blijven daardoor on
duidelijk. Gelukkig heb ik hulp
van enkele oud-medewerkers van
Sphinx. Met hun kennis kunnen
we nog wel iets achterhalen,
maar dat neemt niet weg dat we
best nog wel informatie kunnen
gebruiken. God weet wat de men
sen in Maastricht nog op de zol
der hebben liggen."
Drukplaten
Behalve duizenden borden, kop
jes en schoteltjes, handgeschil
derde vazen, lampetstellen, kwis
pedoors, wandborden, fontein
tjes, koffiekannen, chachepots
andere spullen in allerlei soorten
en maten bevat de collectie ooi
nog 3000 drukplaten. Dat zijn
koperen en verzilverde
waarin decors zijn uitgestoken
De platen werden gebruikt
het bedrukken van serviezen,
meeste decors zijn door verwe
ring nauwelijks nog herkenbaai
Chemische behandeling in
pelbaden moet daarin verbete
ring brengen.
Kort nadat de gemeente Maast
richt de collectie in bruikleen
kreeg, is een kleine selectie
toongesteld in het vorige Bonne-
fantenmuseum. Sindsdien komen
regelmatig verzoeken uit binnen-
en buitenland om medewerkinj
te verlenen aan exposities ovei
aardewerk. Een deel van de col
lectie is vorig jaar nog te zien
weest in het Museum voor Sier
kunst in het Belgische Gent, Da
was een tentoonstelling
drukdecors. In de toekomst zal
het Maastrichts aardewerk nog
meer op tentoonstellingen te zien
zijn.
Douwe de Graaf hoopt dat
Maastricht het laatste woort
over een apart museum voor
Sphinx-collectie nog niet is i
sproken. „De collectie is zo 1
langrijk dat er ongetwijfeld dui
zenden mensen uit binnen-
buitenland naar zouden komer
kijken.
Als je de hele collectie ineens
laten zien, heb je een museum zi
groot als het Bonnefantemmi
suem nodig. Ik denk zelfs dat eei
dergelijk museum beter bezoek
zou worden dan het Bonnefai
ten."
Twee handbeschilderde siervazen met op de voorgrond een bedrukte bloemetjesvaas.
NEDERLAND 1
Alles kits extra met Het wakkere
woud; 07.24 Pippi Langkous;
07.50 Verzoekenman; 07.56 Rob
bedoes; 08.20 Droomshow; 08.47
Willem Wever; 09.12 Professor
Poopsnagle
'n Goeiedag met Jos Brink
Beeldhouwkunst
Levenslied
q 34 Yoy: Met eigen ogen in Saraje
vo (tot 11.59)
De kleuren van Jour de fête, do
cumentaire over de veelbewogen
geschiedenis van Jacques Tati's
Jour de fête, de film die in 1949 de
eerste Franse kleurenfilm had
moeten worden
Jour de fête, speelfilm
17.15 Alles kits met Droomshow;
17.41 Lava lava; 17.45 Sky Trackers
18,14 Star Trek: The Next Generation, sf-
serie
19 03 The Nanny, comedy
19.30 Alle dieren tellen mee
20.00 Journaal
07.00
09.43
10.31
11.01
15.35
16.01
20.31
22.05
22,56
Jozef, speelfilm
Karei, talkshow
Le don, speelfilm
NEDERLAND 2
08.30
(tot
Een selectie gebruiksvoorwerpen uit de 60.000 voorwerpen tellende Sphinx-collectie.
Koekeloere
08.45 Beestenboerderij
08.55 Muziek
09.10 Nieuws uit de Natuur
09.30 Schooltv-Weekjournaal
10.00)
12.00 Starting Business English
12.15 Grenzeloze economie
13.00 Het elfde uur (herh)
14.00 Studio Sport
16.50 Geef's voor diabetes, Diabetes
Fonds Nederland
16.55 Een tuin voor het huis
17.29 2Vandaag, actualiteiten met
17.30 en 18.00 Journaal, 18.43
Sportjournaal en 18.51 Hoofdpun
ten uit het nieuws
18.59 Sea Rescue, documentaire
19.33 Dr. Quinn, Medicine Woman, se
rie
20.21 Het sluitend bewijs, gedramati
seerde documentaire
20.55 Ziektebeeld onbekend:
Achondroplasie
21.23 Van Henegouwen VPP, satirisch
programma
21.56 Man/Vrouw, praatprogramma
over mannen en vrouwen
22.36 Trits, quiz
23.05 Mènsenlief! serie
23.35 Songs of the Seasons
23.37 Journaal
23.42 Middernacht klassiek: Werken
van Quantz, Frederik II van Prui
sen en Bach, uitgevoerd door het
ensemble The Musical Offering
00.19 Kunst omdat het moet: Het Rus
sische Bolsjoi balletgezelschap
(tot 02.21)
NEDERLAND 3
13.00 Journaal
13.09 Noorderlicht (herh)
13.36 Twee voor twaalf (herh)
14.12 Panorama vrijdag (herh)
14.54 Altijd Yours for Never (herh)
BELGIË FRANS 1
10.15 Ciao Italia, cursus 10.45 PME créa-
teurs, cursus voor beginnende ondernemers
11.15 Vivre a Bruxelles 11.45 Azimuts, ma
gazine 12.15 Objectif Europe, actualiteiten
12.45 Nieuws 13.15 Télétourisme 13.50
Strip-tease (herh) 14.50 Leni, Duitse speel
film uit 1994 16.10 La roue du temps, maga
zine over het Europees erfgoed (herh)
17.15 Classe mannequin, serie 17.45 Bever
ly Hills 90210, serie 18.35 Contacts, verkeer-
stips 18.45 Génies en herbe, spelletje voor
scholieren 19.30 Nieuws 20.10 Le jardin
extraordinaire 20.45 L'échange, Franse mis
daadfilm van Patrick Jamain met Roger
Hanin, Sam Karmann en Jacques Martial
22.20 Contacts, verkeerstips 22.25 Javas,
uitgaanstips 22.40 Match 1, sportmagazine
23.35 Nieuws
BELGIË FRANS 2
11-30 lei Bla-bla 13.20 Coup d'envoi, voet
balmagazine (herh) 13.35 Racing (herh)
14.05 Records (herh) 14.30 Tennis Super 9,
halve finale Parijs 16.30 Paardensport Jum
ping de Lierre 18.00 Reflets-images d'ail-
leurs, Afrikaans magazine 19.00 lei Bla-bla
19.30 Nieuws 20.00 Basketbal Belgische
kampioenschap Houthalen-Braine 21.40
Aquatica (herh) 22.05 Nieuws. Aansl.: Su-
Pergoal (herh) 22.35 Petits arrangements
OO2O)0Sm°rtS'FranSespee"''m U'11334'tot
DUITSLAND 1
92-15 Prince Valiant 07.40 La Pimpa 07.45
Oas Madchen aus der Zukunft 08.05 Sechs
.tige 08.35 lm Bann der Sterne, jeugdse-
"8 09.00 Tagesschau 09.03 Kapt'n Blaubar
Club 10.00 Tagesschau 10.03 KIK-Kinderin-
oKiste 10.30 Abenteuer Überleben 11.00
Aufruhr im Schlaraffenland, sprookjesfilm
25 Caroons im Ersten 12,30 Amerikas
egessene Kinder, reportage 13.00 Ta
gesschau 13.05 Europamagazin 13.30
Ul"9sda, spelletje (herh) 14.15 Superblöff,
TOsement 15.00 Kinderquatsch mit Mi-
™el 15.30 Tigerenten Club 16.55 Ta-
yesschau 17.00 Ratgeber: Auto und Verke-
»in Sportschau 18-00 Tagesschau
-10 Brisant, magazine 18.45 Gestatten,
Name ist Cox, serie 19.15 (ZW) Die
tsamen Methoden des Franz Josef Wan
eer, serie 20.00 Tagesschau 20.15 Geld
Kn <i e' spelletje. Muzikale gasten: Mark
2J«o 8n Kek Mo 22,13 Tagesthemen
fw t zum Sonntag 22.40 Privat-
wsehen, magazine 23.40 Gambler V
T, 'or Keeps', speelfilm. Deel 1 01.05
Km - u °1'15 Gamt"ler V 'Playing for
Gnu speelfilm- Deel 2 02.45 Geraubtes
R.ï?' sPeelfilm 04.05 (ZW) The Day They
ed the Bank of England, speelfilm
DUITSLAND 2
Ban!0 Alice im Wunderland (herh) 07.25
07 se d Pyiamas 07'30 Mumins <herh>
ste'in n, ,nanas in Pyjamas 08.00 Sieben-
h) 08.25 Guck mal, wie ich wachse
08.05 T
Nieuws I
Speed R
res of Ja
Advent
and Kicll
Focus; pi
Ford Fe
ca; TV I
Nieuws I
Need: B
vidson's
House P
21.05 Cf
National
for Help
voetbali
01.25 T
tock 94,5
tana, Jo
Cranber
Afl.l (tl
j
