DE STEM 6De poëzie is de weg kwijt9 c 7 H.H. ter Balkt neemt in Nederlandse dichtkunst unieke plaats in Bekende auteurs op Leesluisterfestival in Bergen op Zoom mm U, V Ter Balkt, Van Dullemen en Koch Handtekeningen brengen 1,6 miljoen gulden op Tool Malta Badloves Vandross, Gill Babyface DE STEM „Ik trek altijd wel de aandacht" Piet Römer, acteur Gids WOENSDAG 30 OKTOBER 1996 Dl jÊÊÊÊ Door Bert Bevers Nijmegen - De buschauf feur zet me af aan de halte Aubadestraat. Hier in de buurt moet ik ergens zijn. Banjostraat, Spinetstraat. Inderdaad de muziekbuurt. De dichter H.H. ter Balkt bewoont er met zijn vrouw Willemien Gorselink al ja ren een rijtjeshuis. Het is het enige in de straat met een woeste begroeiing voor raam en deur. De ontvangst is harte lijk. In mijn jongensjaren droeg ik regelmatig een bundel van Ter Balkt, die zich destijds nog be diende van het ongehoorde pseu doniem Habakuk II De Balker, in een van de diepe zakken van mijn legerjack mee. Ik vertel hem dat het me niet vaak overkomt, maar dat ik voor ik aanbelde toch even diep adem moest halen. Je komt niet elke dag bij een jeugdheld over de vloer. Die mededeling breekt, voor zover dat al nodig was, het ijs. „Komrij is een heel slechte gids, een erg zwart licht. De poëzie is de weg kwijt, net als de politiek en de economie. En de Hollandse al helemaal, die heeft iets narcis tisch. Volgens sommigen is het zelfs de beste poëzie ter wereld. Die aanmatiging getuigt van het zelfde soort zelfoverschatting als de zekerheid waarmee de Neder landse politiek vorig jaar aan nam dat het wel goed zat met Lubbers' kansen op de hoogste post bij de Navo. Die eeuwige al wetendheid en annexatiedrift!" H.H. ter Balkt spreekt met een warm timbre, ferm in stellige taal. Popmuziek en beeldcultuur zijn de uitingsvormen van de nieuwe generaties. Poëzie wordt meer en meer een marginaal ver schijnsel. Is dat erg? „Nee," rea geert Ter Balkt. „Poëzie wordt inderdaad almaar minder gele zen, maar daar zal ze zelf iets aan moeten doen, er uit moeten springen en niet spreken over de eigen navel. Dat zegt me niks, of het moet natuurlijk zo fonkelend gebeuren dat het weer wel wat zegt." Sigaretten Verliest de poëzie, behalve voor de dichters en de 'vaste' lezers, op termijn haar functie? „Ik acht het niet uitgesloten dat de grote uitgevers om commer ciële redenen de poëzie laten val len, maar ik ben er van overtuigd dat ze dan ondergronds zal blij ven bestaan. Zo is het in Oost- Europa ook gegaan." Hij rolt een sigaret. De dichter is een verstokt roker. „Het verza melde werk van Marsman kocht ik al op mijn zestiende, maar ik verkocht het nog datzelfde jaar weer en van de opbrengst kocht ik sigaretten." Hoewel deze handeling anders doet vermoeden was Ter Balkt al in zijn jongensjaren verslingerd aan poëzie. „Ik las vroeger Slau- erhoff. Die liefde zal wel nooit roesten. Met de bundel 'Een eer lijk zeemansgraf' onder de snel binders fietste ik wanneer het maar even kon het bos bij Boeke- lo in." Er wordt koffie gezet. Door de kamer dartelen Pupke en Olie, de twee jonge poezen die huize Ter Balkt sinds kort verlevendigen. „Eerst hadden we er vijf, maar H.H. ter Balkt: „Als dichters alleen maar dwazen zijn gaat het niet goed met de wereld. de laatste is in januari gestor ven," zegt Willemien. „Die is bijna twintig geworden. Het was ineens zo leeg in huis. We kónden echt niet zonder." Ter Balkts werk balanceert tus sen epiek en lyriek, en staat bar stensvol barokke beelden. Het is niet zo vreemd dat zijn werk in het Hollandse, calvinistische, li teraire wereldje altijd wat in een hoekje is gebleven. Ter Balkt is eerder een Latijns dichter, schroomt niet om uit te pakken. Literair politicus Herman de Co- ninck is er zo mee klaar. Die noemt Ter Balkt gewoon een pro testants dichter. H.H. komt im mers uit de Achterhoek, dan kan dat dus niet anders. „Ik bén geen protestants dichter," moppert Herman Hendrik (Harry voor in timi). „Maar als iets vaak genoeg wordt gezegd ga je het nog gelo ven ook." Bij Ter Balkt is een maaimachine als een draak maiskneuzer, heeft de middeleeuwse hel uit de boe ken van Dante een föhnkap en sluimert het zout van een waar diger eeuw onder kweekgras- plaggen. Zijn oeuvre krioelt van de intrigerende beelden. Gelooft hij oprecht in een waardiger eeuw? „Eigenlijk gebruikte ik die term eerder met betrekking tot de vo rige eeuw, die beslist waardiger was dan de huidige. En de vol gende wordt er hopelijk weer zo een. Een dichter heeft geloof no dig, dat is wel een beetje moeilijk nu, maar zonder geloof wordt het niets. En dan heb ik het niet over instituten als het christendom. Het voortbestaan van de mens heid, van de geest is belangrijk. En daarvoor is geloof nodig. Als dichters alleen maar dwazen zijn gaat het niet goed met de we reld." Organisch De auteur noemt zijn werk zelf 'organisch'. Hoe gaat hij te werk? „Poëzie is een kracht die je voortdrijft.Je zegt als dichter niet: 'Nu ga ik dit en dat doen'. Ik hou van lichte, elegante en toch stevige en warme poëzie. En er moet humor in zitten, zoals bij de Italiaanse renaissancedichters. Vaak ben je afhankelijk van toe val, het is raak of mis, verder houdt het op. Soms loop je bij voorbeeld tegen een schilderij aan, waarbij je dan iets móet schrijven. Zo werk ik nu aan een gedicht bij 'De geograaf' van Vermeer. Dat wordt natuurlijk lang niet zo mooi als het schilde rij... Belangrijk is dat je afgaat op je kompas, je moet erg oppas sen voor magneten." Wie leest hij zelf graag? „Ik hou van Dèr Mouw, Achterberg en Lucebert. Die hebben dat verras send barokke gemeen. En in de Vlaamse letteren gaat mijn hart uit naar Gezelle, Van de Woestij- ne, Van Ostaijen. Bij de jongere dichters heb ik respect voor No- lens. Gruwez vind ik dan weer te glad, maar Dirk van Bastelaere lees ik graag. Zijn 'Pornschlegel' is een van de mooiste bundels uit de jaren tachtig." Waar werkt hij? „Ik heb natuurlijk overal wel mijn mooie gedachten," grinnikt hij. „Maar ik werk gewoon hiér, thuis. Ik kan goed tegen de alle daagse geluiden, kan zelfs schrij ven wanneer er muziek op staat. Stilte is voor mij niet strikt noodzakelijk. Je bent als dichter betrokken bij de wereld hè, daar leef je per slot van rekening." Er zijn nog enkele oude vrienden, verder heeft Ter Balkt niet veel contact met collegae. „Het is een erg eenzaam vak, en iedereen vindt zichzelf de beste." (Zijn vrouw: „Jij ook, Harry!". Hij: „Ja, ik heb het ook over mezelf") Linke soep Nu hij niet meer in het onderwijs werkt, heeft hij alle tijd om ge dichten te schrijven. „Daar houd ik het tegenwoordig ook maar het liefst bij. Over het werk van anderen hoef ik geen oordeel meer te vellen (van 1987 tot 1991 was hij poëziecriticus van Het Parool '•BB). Het is ook verdacht om een mening te hebben, linke soep. Begin er maar niet aan, want het keert zich bijna altijd tegen je." Ter Balkt houdt van het bos. „Ik heb daar vaak eenzaam in ge dwaald, kon er ver van de men sen over van alles en nog wat dromen." De dichter, geboren in 1938, bracht de oorlogsjaren door op de boerderij van zijn grootouders in Boekelo. Het eer ste dat hij zich kan herinneren zijn sinaasappels op het nacht kastje van zijn stervende oom Jan. 'Boekelo op vijf werst van hier waar oom Jan Tolstoj las achter de ploeg', luidt de aanhef van het gedicht 'Bezichtiging der landerijen', een van de Laag landse Hymnen waaraan hij de laatste jaren werkt. Historie Daarin geeft Ter Balkt in elk ge dicht een beeld van een periode, gebeurtenis of persoon uit de his torie van de Lage Landen. In De Groene Amsterdammer be schreef Hans Kloos die hymnen naar mijn smaak bijzonder tref fend: 'Die verzen (dit is poëzie waarop dat woord nog van toe passing is) schuren en stampen, knoerpen, toeteren, wringen en walsen je oren binnen, soms vol pret en uitbundigheid, dan weer beheerst en gedoseerd'. De Laaglandse Hymnen tonen Ter Balkt op zijn sterkst: een rijp, voldragen dichter die de we reld beschouwt met een menge ling van woede, humor en ont roering. Toen in de Alpen de Öt- ziman nog maar amper uit het ijs was gehaald had Ter Balkt 'Ötzi- man op de Ötztaler Alp' al af. Het gedicht is van een adembe nemende schoonheid. 'De vleu gelslag van de arenden, het sui zelen/van de wind, bleven het zelfde. En het wolkenpak,/snel voetig reizend. Nu is de alp al leen, Ótziman', besluit het. „Ach, ik ben ook maar een arme vervreemde," zegt de dichter, zijn tabaksbuidel weer openend. FOTO ERIK VAN 't HULLENAAR „Dat zijn we eigenlijk allemaal, of overdrijf ik nu? Maar buiten de deur sta ik gewoon met beide benen op de grond, hoor. Ik heb normaal contact met de buren. Een van mijn buurvrouwen is trouwens echt een liefhebber van mijn werk, en van anderen kreeg ik bloemen toen ik onlangs de Charlotte Köhler-prijs kreeg. Ik ben niet helemaal een eenzame zonderling. Langs de snelweg Nijmegen- Venlo, de pas geopende A73, prijkt op een billboard een enor me foto van boer Bert Bloemen. Daaronder groot Ter Balkts regel 'Spreek mij niet van het bieten veld, stedeling'. Een opdracht van Rijkswaterstaat. Ter Balkt wordt nog gelezen. Zelfs door jachtige automobilis ten. Zelf komt hij er nooit langs. Hij heeft geen rijbewijs. We ne men afscheid. Zijn rechterhand drukt de mijne, met de linker strijkt hij door zijn lange, inmid dels volledig grijze haar. H.H. ter Balkt, Habakuk II De Balker, een groot dichter in een nieuwbouwwijk van Nijmegen. Bij hem trillen houten dorpshui zen van mededogen, zijn kinde ren hard tikkende klokken en verkopen jukeboxen knollen voor citroenen. Ter Balkts poëzie blijft door je hoofd spoken. Wan neer ik mezelf op het station van Nijmegen op een pint tracteer zeg ik, een versregel uit 'Groen boek' citerend, zachtjes: 'Glij vrij door de strot bier, als de psalm door de nar...' Door Bert Bevers Bergen op Zoom - H.H. ter Balkt, Inez van Dullemen en Herman Koch. Dat zijn de schrijvende gasten op het Lees luisterfestival dat zaterdag 2 november plaatsvindt in Ber gen op Zoom. Al sinds het begin van de jaren tachtig trac- teert de Stichting Podiumcultuur de liefhebbers op dat lite raire festijn. In de loop der jaren kwamen al heel wat letterkundige fenome nen tijdens een Leesluisterfes tival voorlezen uit eigen werk. Een kleine greep: Walter van den Broeck, Herman de Conin- ck, Midas Dekkers, Jef Geerae- rts, Mensje van Keulen, Moni- ka van Paemel, Bob den Uyl zaliger, Carolijn Visser en Vic tor Vroomkoning. Het Leesluisterfestival is tel kens goed voor een volle bak. Haast traditiegetrouw wordt het gehouden in Het Zwijns hoofd aan de Moeregrebstraat in de Scheldestad, in de scha duw van het monumentale stadspaleis Het Markiezenhof. Behalve naar auteurs kan er ook altijd naar muziek geluis terd worden. Die wordt 2 no vember verzorgd door De Vier Stukken, een uit vier vrouwen bestaand saxofoonensemble. H.H. ter Balkt (1938) neemt in de Nederlandse literatuur een geheel eigen plaats in. Als Ha bakuk II De Balker verraste hij de poëziewereld met zijn de buut Boerengedichten, en kort daarna met Uier van t Oosten. Ter Balkt was toen al een een zaat die met zijn verzen 'de knuppel in het hoenderhok gooide', een 'overval pleegde op de kippenfarm van de Ne derlandse poëzie'. Onder het pseudoniem Foei Aos bracht Ter Balkt in 1973 de roman Zwijg uit. Ondertussen publiceert hij al weer jaren on der zijn eigen naam. Recente bundels van zijn hand zijn Laaglandse hymnen, Ode aan de grote kiezelwal en Op de ro tonden. Wiel Kusters noemt H.H. ter Balkt een van de meest bijzondere en belangrijke dich ters van zijn generatie. Inez van Dullemen (1925) woonde na haar middelbare school en een studie Spaans een jaar in Engeland. Ze ver bleef daar met een reisbeurs die zij voor haar novelle Het Wiel ontving. Later leerde ze in Parijs haar echtgenoot de thea termaker Erik Vos kennen. Met hem en hun kinderen woonde ze geruime tijd in de Verenigde Staten. Van Dullemen publiceerde dan ook veel reisverhalen. Die ver schenen in boekvorm en in tijd schriften of kranten als De Volkskrant, Avenue en De Tijd. Van Dullemens bekendste boek is zonder twijfel Vroeger is dood, waarin ze schrijft over het afscheid van haar ouders die langzaam verdwijnen naar het schimmenrijk van dementie en dood. Dat boek werd ook verfilmd met Jasperina de Jong in de hoofdrol. Andere titels van haar hand zijn Op zoek naar de olifant (in 1967 bekroond met de ANWB Prijs voor het beste reisboek), De vrouw met de vogelkop en Het gevorkte beest (in 1987 ge nomineerd voor de AKO Lite ratuurprijs). Inez van Dulle men ontving in 1989 voor haar gehele oeuvre de Anna Bijns- prijs. De derde gast is zaterdag 2 no vember Herman Koch. Hij is zonder twijfel de bekendste aanwezige op het Leesluister festival vanwege zijn bijdragen (zowel achter als voor de scher men) aan de VPRO-televisie- programma's 'Jiskefet' en 'De biteuren crediteuren', waarmee hij de Nederlandse taal verrijk te met de gevleugelde begroe ting 'Goeie smorgens'. Als schrijver debuteerde Koch (1953) in 1985 met de verhalen bundel De Voorbijganger. Vier jaar later volgde de roman Red ons Maria Montanelli, In 1995 kwam De Dierenwinkel op de markt, met de complete tekst van het gelijknamige onderdeel van 'Jiskefet'. Dit jaar zag zijn nieuwe roman Eindelijk oorlog het licht. Het Leesluisterfestival zal worden gepresenteerd door Stem-redacteur Hans Roose boom. Uiteraard zullen Ter Balkt, Van Dullemen en Koch uit eigen werk voorlezen. I Leesluisterfestival 1996 - Met H.H. Ter Balkt, Inez van Dulle men, Herman Koch en saxo foonkwartet De Vier Stukken. Presentatie Hans Rooseboom. Café Het Zwijnshoofd, Moere grebstraat 18, Bergen op Zoom. Zaterdag 2 november, aanvang 20.00 uur. Toegangs kaarten 12,50. Parijs (dpa) - Een handtekeningenverzameling heeft op een vei- ling in Parijs 1,6 miljoen gulden opgebracht. Een brief met de ondertekening 'Charles, 31 augustus 1857' van de Franse dichter ij Baudelaire aan madame Sabatier en een brief van de ten on rechte wegens landverraad aangeklaagde Alfred Dreyfuss uit de Santé-gevangenis brachten beide 110.000 gulden op. De verzameling was onder de hamer gebracht door de Franse galeriehoudster Dina Vierny. Zij wil met de verkoop van haar verzameling geld bijeen bren- j, gen voor het door haar opgerichte Maillol-museum. Vierny was j het lievelingsmodel van de beeldhouwer Aristide Maillol (1861- J 1944). Op de veiling in Parijs maakte de Franse staat enkele malen ge bruik van haar voorkeursrecht. Dat leverde onder meer de jaar rekening over 1689 van de schatkist van Lodewijk de Veertien-1 de op, met aantekeningen van de vorst. METAL IS niet bepaald mijn fa voriete muzieksoort, al kan bij voorbeeld de 'afgeleide' muziek van Soundgarden mij weer wel bekoren. De muziek van Tool wekt bij mij een soortgelijke reactie op. Geen al tienduizend keer herkauwde clichés, geen puberaal macho-gedoe, maar wezenlijke muziek, vol onver wachte vondsten. Aenima, de tweede cd van het Amerikaanse kwartet, is een indrukwekkende plaat. Tool is bepaald geen vrolijk bandje. Zanger Maynard James Keenan voorziet een donkere toekomst voor de wereld. Dat mag niet verhinderen dat hij zijn boodschap uitermate smakelijk verpakt. Ook hier wijkt hij af van de metal-clichés. Geen ge- grunt, geen opera-achtige uitha len, maar een beheerst, soms zelfs ingetogen stemgeluid. Hij klinkt daardoor zowel geloof waardig als melancholiek. Maar het is vooral gitarist Adam Jones die Tool zijn eigen geluid geeft. Drummer en bassist vol gen de meer platgetreden paden, maar Jones is volstrekt eigenzin nig. Hij bewijst dat metal nog lang niet afgeschreven hoeft te worden, of is dit geen metal meer? Wat doet het er eigenlijk toe. Tool kan er nog jaren mee vooruit. (Zoo/BMG) JOEP TROMMELEN VROEGER, TOEN de muziek wereld nog overzichtelijk was, kwamen jazz, blues en soul uit de VS. Alleen voor pop en rock konden ook andere landen als le verancier dienen. Die typische Amerikaanse genres werden wel elders gespeeld, maar die pogin gen waren nauwelijks serieus te nemen. Tegenwoordig is dat allemaal anders. Er lopen in Nederland goeie bluesmuzikanten rond, de Britse soul is vaak boeiender dan de Amerikaanse en voor jazz hoef je zelfs in Japan niet aan het verkeerde adres te zijn. Luister bijvoorbeeld maar eens naar de cd UK Underground van de Japanse saxofonist Malta. Op die in Engeland met Britse ses siemuzikanten opgenomen plaat staat namelijk hele aardige mu ziek. Malta mengt de opvattin gen van hedendaagse fusionmu- zikanten met traditionele jazz. Dat houdt in dat stukken van fi guren als Miles Davis, Freddie Hubbard, Horace Silver en Charlie Parker gespeeld worden door een bezetting waarin naast saxofoon elektrische instrumen ten als gitaar, bas en keyboards de boventoon voeren. Malta brengt die oude nummers een tikje vlotter dan ze oor spronkelijk gespeeld werden, maar hij doet ze geen geweld aan. Ze zijn iets toegankelijker geworden voor een hedendaags publiek, maar de wezenlijke mu zikale kern wordt door deze Ja panner heel respectvol bena derd. Daardoor is UK Underground een smaakvolle, swingende plaat geworden die als grootste ver dienste zou kunnen hebben dat hij een jong publiek laat kennis maken met jazzmuziek en het daarmee nieuwsgierig maakt naar de originelen. (JVC, Via Records) WIM VAN LEEST DE AUSTRALISCHE band The Badloves heeft er even over ge daan om met een opvolger te ko men voor de verrassend sterke debuut-cd Get on board, maar de nieuwe plaat, Holy roadside, is het wachten waard geweest. The Badloves maken muziek die je qua hoorbare spelvreugde zou kunnen vergelijken met die van The Jayhawks. Ook qua muzika le sfeer zijn er wel overeenkom sten, zeker wanneer de Austra liërs zich bedienen van genres die hun wortels hebben in tradi tionele Amerikaanse muziek. Het grote verschil met de Jay hawks is wel dat de teksten van de Badloves dieper gaan en waarschijnlijk daardoor in eer ste instantie minder pakkend zijn. Maar afgezien daarvan is Holy roadside gewoon een hele lekkere, ontspannen plaat vol puike muziek die het midden houdt tussen rock en pop en als Crowded House/de broertjes Finn de absolute top vormen wat muziek van die kant van de aardbol betreft, dan volgen de Badloves op gepaste afstand als heel goede tweede. (Mushroom Records, BMG) WVL VROEGER MOEST je voor sen suele soulmuziek bij wijlen Mar vin Gaye zijn. Als geen ander wist hij de zinnen te prikkelen met superbe, vaak ongehoorde muziek. Na zijn verscheiden werd die rol overgenomen door Luther Van dross. Vandross slaagde er met een reeks sterke platen in om ook een groot blank publiek te berei ken en zijn muziek sloeg zo aan dat uit een Amerikaanse enquête naar muziek waarbij men 'het' deed als eerste Ravels Bolero werd genoemd en op de tweede plaats platen van Luther. Maar ook bij Luther Vandross komt er sleet op. Zijn jongste cd Your secret love is nog maar een slap aftreksel van de gloedvolle muziek die hij ooit maakte. Lu ther weet je niet meer te pakken en dat is ook bij muziek geen pretje. (Epic) De fakkel is nu overgenomen door Johnny Gill. Zijn nieuwe cd Let's get the mood right laat welhaast verklankt genot horen. Gill heeft een prachtige volle stem die merkwaardig genoeg soms zelfs een beetje aan Bobby Bland denken. Sinds 1990 heeft hij al 16 miljoen cd's verkocht, maar Let's get the mood right zou wel eens zijn absolute kraker kunnen worden. Met behulp van liedjesschrijvers Jam Lewis, R. Kelly, Charles Farrar Troy Taylor en Babyface (over wie hieronder meer) haalt-ie het maximum uit zijn muzikale mo gelijkheden en dat geheel is ronduit imponerend. Let's get the mood right komt heel dicht in de buurt van het ultieme zwij melen. (Motown) Kenneth Edmonds, beter be kend als Babyface, heeft als zan ger, songwriter en producer een staat van dienst die 111 top-tien- hits, waaronder 16 nummer-een hits vermeldt. Hij won zes Grammy's en de aantallen verkochte platen waarop zijn naam voorkomt, zi; 26 miljoen singles en 72 miljoen langspelers. Met de cd The Day heeft hij W| eindelijk een opvolger ge voor zijn uiterst succesvolle so-1 loplaat For the cool in you n#l 1993. Babyface heeft niet devo-l cale capaciteiten van Johfflll Gill, maar daar staat tegenover dat hij een uitstekend componis'I Niet alleen schrijft perfecte souj- i ballads, in nummers als Talk me en This is for the lover in 9 laat hij horen dat hij ook het upj tempowerk goed aan kan. Ja®*| mer genoeg zijn die stukken ®l de minderheid en beweegt p'I Day zich toch iets te veel lan$l de in deze tak van de soulmuzie,J nu al te vaak beproefde cliches, r Het samen met Stevie Wond»! geschreven en vertolkte numw(-l How come, how long tenslotte15! wel erg naar Barry Gibbs A man in love gemodelleerd en11 minstens zo vervelend. (Epic) De vervoert aan ei epoche. Norg Slechts 'in het ec reuzen ve uitgest echter zi geesten mastodo will» media- orde, realiseer! li Door Theo V Nbak nee nat schiphistorie ontwikkeld v pelin. Nog v( Rigid Airshij het eerste Ne doop houden Als één van zelfs de bei zich met zek Ian Alexanc heer in dried al sedert zijn van het lucht; De welbespra bij het ter zie tries, later rui nog een eigen hips), kwam contact met e die hij wist u ideeën. En da Design een fe recteur. Zestig miljoei heeft het bedr kost het ontu van een 156 n de prestigieu; nium Navigal kensommetje pols, zo lijkt 1 kosten (met d; zestig meter gasdruk in vo zeppelin, zijn miljoen guide kostenplaatje lijkheid wel i schrijden. Credieten De aanloopkos het project b probleem op doen de fonds men. Ze reken ontwikkelingsl De Utrechtse 1 Greenfield Cat bezig houdt me pitaal, heeft Zelfs de Rabob resseerd' genoe Hoewel één vi schieters - eet kwalijke reput heeft afgehaak

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1996 | | pagina 18