Scho over al kle •Reken jje rijk Een contract met de goden Landelijk m zj Claim -DE STEM- HET WEER Vooral vanmiddag zon DE STEM DE BINNENKRANT Minaret Ex-voto's bestonden al in de prehistorie BEL LEZERSCONTACT 076-5 312 312 I Zon en maan Hoogwater 11.500 extra lee WOENSDAG 23 OKTOBER 1996 f\} Wat is nou 25 meter? Als het om een toren gaat. Beieren is mede daarom zo schilderachtig van wege de talloze kerktorens - veelal met ui-vormige koepel tjes - die torenhoog boven stad en ommelanden uitste ken. Maar een minaret van 25 meter? Dat is in het traditio- neel-katholieke Beieren een halve Godslastering. En een héle, als die moslim-toren dan óók nog eens hoger is, of al thans dreigt te worden, dan de torens van alle christelijke ker ken ter plaatse. Ik heb het over Bobingen. Een 16.000 inwo ners tellend stadje in het Zwa- benland, onder de rook van Augsburg. Jaren geleden kregen de toen 1500 Turkse inwoners van Bo bingen de beschikking over een leegstaand café-restaurant in de Altstadt. Van het een kwam het ander; van ontmoe tingscentrum werd het tevens gebedsruimte. Moskee. Geen inheemse Bobinger die er aan vankelijk aanstoot aan nam, want de vertrouwde café-gevel bleef onveranderd. Een jaar of vier geleden vroeg de Turkse gemeenschap aan het stadsbe stuur toestemming om het cen trum uit te breiden. Dat was nog tot daar aan toe. Maar het verzoek om tevens een mina ret te mogen oprichten veroor zaakte opschudding en veront waardiging in stadhuis en ge meenteraad. Een minaret, zo betoogde de toenmalige (socialistische) burgemeester, past absoluut niet in het historische stads beeld van oud-Bobingen. De goegemeente knikte: dat had de burgemeester mooi gezegd. De moslims wilden een mina ret die hoger zou worden dan de barokke toren van de Lie- vevrouwekerk. En nóg erger: op die minaret zou de muezzin - de voorbidder - zijn moslims dagelijks meermalen tot gebed oproepen. Per luidspreker. De Turkse gemeenschap stap te naar de rechter en kreeg ge lijk. Bij de grondwettelijke vrijheid van godsdienst hoort ook vrijheid om - binnen rede lijke grenzen - kerken en mos keeën te bouwen. Het ge meentebestuur deed de mos- lim-Bobingers een nieuw aan bod maar bracht tegelijk zó veel bouwbeperkingen aan, dat er van serieuze uitbreiding geen sprake meer kon zijn. De moslims trokken opnieuw naar de rechter; een hogere, en wéér kregen ze gelijk: de ge meente hanteerde oneigelijke bepalingen en waarom kan er naast een Zwabische Gaststat- te geen minaret gebouwd wor den, vroeg de rechter zich af. De nieuwe burgemeester, Bernd Müller -ook sociaal democraat, net als zijn voor ganger -, wil met de tegenpar tij aan tafel om alle bestaande mogelijkheden en nieuwe op ties te bekijken. Hij verbloemt evenwel niet dat hij - én de ge meenteraad, én het gros van de burgers - tegen een minaret blijft, hoe hoog die ook wordt. „Het gaat eigenlijk meer om die muezzin die straks zijn op roep over onze huizen en lan derijen laat galmen". Dat ge luid past niet in het pastorale land van klokgeklui en koeie- bellen. De burgemeester weet natuurlijk ook wel dat moslims het klokgeklui van christelijke kerken moeten verdragen. „Maar niemand heeft de mos lims gedwongen om onder on ze klokken te komen wonen", is zijn tegenargument. Door Frans Wijnands Bobingen is niet de enige stad waar een 'geloofsoorlog' woedt. Ook de 2000 moslims in Dillenburg - waar het stam slot van de Nassau's staat en Willem de Zwijger thuis was - voelen zich gediscrimineerd omdat hun muezzin geen ge luidsinstallatie mag gebruiken om de gelovigen naar de mos kee te roepen. In slechts twee Duitse plaatsen - in Aken en Düren - mag de muezzin zijn oproepen laten horen. In Dil lenburg (nog) niet. Dat is in strijd met het verkeesrsregle- ment, redeneert het stadsbe stuur. Dat verbiedt nu een maal luidsprekers op straat- Hoe zat dat ook al weer met Turken; in Wenen? Op hun westwaartse veroveringstoch ten worden ze in 1683 voor de poorten van Wenen gestopt en teruggejaagd. In de Weense Stephansdom hangt sindsdien de •Pummerin'; de grootste klok van Oostenrijk, symbool van de natie. Gegoten uit het brons van op de Turken vero verde kanonnen. Zo'n klok komen ze in Bobingen nog tekort. Tijdens het onderzoek dat aan dit proefschrift voorafging, is Ton Derks onder meer nauw betrok ken geweest bij de opgraving van de tempel van Empel. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de re sultaten van deze opgraving een rol hebben gespeeld bij de vorming van Derks' inzichten. De wanden van de Ma riakapellen in de Bossche Sint-Jan en de Maas trichtse Onze-Lieve- Vrouwe basiliek zijn er mee bedekt en ook in al lerlei andere grotere en kleinere bedevaartsoor den komen ze voor; plaatjes met tekst waar op gelovigen hun dank betuigen. 'Ex-voto' is de term, wat zich vrij laat vertalen met 'zoals be loofd'. Vaak hebben deze ex-voto's de vorm van een hart, of van een (ge nezen) lichaamsdeel. En in de grotere bedevaarts oorden zijn ze niet zelden van zilver. Door Lauran Toorians Voor wie buiten-kerkelijk is op gevoed, zijn ex-voto's stille getui gen van een moeilijk te doorgron den praktijk. Maar ook de Roomskatholieke Kerk zelf heeft het altijd wat moeilijk gehad met deze vorm van devotie. De ach terliggende gedachte is namelijk dat er met God, Maria of de een of andere heilige onderhandeld kan worden en dat is iets wat de Kerk niet kan goedkeuren. Het gebruik is echter oeroud en da-, teert uit de prehistorie. Tweedui zend jaar christendom hebben het niet kunnen uitroeien. In het proefschrift waarop Ton Derks (Uden, 1958) onlangs in Amsterdam promoveerde, wordt uiteengezet dat deze praktijk al in de late ijzertijd in onze streken bestond. De Romeinen, die dit systeem van religieuze gelofte eveneens kenden, hebben het in heemse systeem versterkt en ge formaliseerd. Na de kerstening bleek het gebruik zo sterk dat de Kerk niet anders kon dan het ge dogen en voorzichtig inpassen in de religieuze praktijk van alle dag. In de Romeinse denkwereld werd orde geschapen door het recht, zowel tussen mensen als tussen de mensen en de goden. Contracten en verdragen speel den daarbij een centrale rol en de inwoners van het Romeinse rijk gingen ook met hun goden een contract aan. Daarin werd vast gelegd wat de gelovige verlangde, en wat hij bij goedgunstige mede werking van de godheid daar als geschenk tegenover zou stellen. Altaar Het tegengeschenk waarmee de gelofte werd ingelost was vaak een altaar bij een tempel of een kostbaar voorwerp. Op dat ge schenk kon door middel van een tekst worden vereeuwigd aan welke godheid en door wie het was geschonken. In feite is een dergelijk Romeins altaar niet veel anders dan een ex-voto in een Roomskatholieke kerk. Er is echter ook een wezenlijk verschil, en dat maakt Ton Derks in zijn proefschrift als een van de eersten echt duidelijk. Voor de Romeinen was het contract dat met de goden werd agngegaan een echt contract, een juridische handeling die zwart op wit werd gezet en die voor beide partijen bindend was. Ter controle werd er dan ook een akte van opge maakt die bij het afleggen van de gelofte in de tempel werd geplaatst. Het grote aantal zegel doosjes dat Ton Derks aantrof bij de opgraving van de tempel van Empel ('s Hertogenbosch) bracht hem echter op het spoor van de oplossing. Ook uit andere opgra vingen van tempels bleken zulke zegeldoosjes bekend, en dat leid de tot de conclusie dat de zegels die door deze kleine bronzén doosjes werden beschermd ooit de geloften aan de god van de tempel hadden bezegeld. Zo'n ge lofte werd geschreven op een houten plaatje, bestreken met was. Hier ligt dus een belangrijk ver schil met de christelijke ex-voto- praktijk. Daar bestaat namelijk geen enkele verplichting om het verzoek aan God of heilige schriftelijk vast te leggen (al ge beurt dat soms wel). Romanisering Op basis van de aard van de ove rige vondsten die in Romeinse tempels als ex-voto's kunnen worden beschouwd, komt Ton Derks tot de conclusie dat vond sten uit heiligdommen uit de ij zertijd een vergelijkbare her komst zullen hebben. Dat bete kent dus dat de Romeinen deze praktijk niet in onze streken heb ben geïntroduceerd, maar dat zij wel invloed hebben gehad op het bestaande inheemse ritueel. Juist over dergelijke invloeden gaat het proefschrift van Ton Derks, met als titel 'Goden, tempels en rituele praktijken; de transfor matie van religieuze ideeën en waarden in Romeins Gallië'. Uitgave van Uitgeversmaatschappij Zuidwest-Nederland B.V. Directie: D.H. Ahles en A.A.M. Verrest. Hoofdredactie: A. Verplancke - hoofdredacteur. C. Hamans en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren. Hoofdkantoor. Spinveld 55, Breda. Postadres: Postbus 3229,4800 MB Breda. S 076-5312311 /Telefax 076-5312355. Telefax redactie 076-5312512. Telefax lezerscontact 076-5312330. Rayonkantoren: In Hulst, Terneuzen, Goes, Bergen op Zoom, Roosendaal, Etten-Leur en Oosterhout. Zie voor meer informatie het colofon in het editie-deel van deze krant. Abonnementsprijzen via automatische incasso: (tussen haakjes de prijs via acceptgiro) maand 31,15 n.v.t. kwartaal 91,25 93,75) halfjaar 181,00 186,00) jaar 358,00 369,00) Voor posttoezending geldt een toeslag. Fotoservice: S 076-5312573. Advertenties: (tijdens kantooruren 8.30 -17.00 uur): Rubrieksadvertenties: 076-5312313, telefax 076-5312340. Grote advertenties: uitsluitend S 076-5312300, telefax 076-5312310. Geboorte- en overlijdensadvertenties: maandag t/m vrijdag tot 16.00 uur S 076-5312300, telefax 076-5312310. zondag van 18.30 tot 20.30 uur S 076-5312242 5312311, telefax 076-5312310. Alle advertentie-opdrachten worden uitgevoerd onder toepassing van de Algemene Voorwaarden van Uitgeversmaatschappij Zuidwest-Nederland B.V. alsmede de Regelen voor het Advertentiewezen. Bankrelaties: Postgiro 1114111 - ABN/AMRO rek. 520538447 De Stem op band: Centrum voor gesproken lektuur S 0486-482345. De Stem op internet: http://www.dse.nl/stem Copyright C 1996 Uitgeversmaatschappij Zuidwest-Nederland B.V. Breda BEZORGKLACHTEN LEZERSSERVICE ABONNEMENTENADMINISTRATIE MA. T/M VRIJ. 8.00 -17.00 UUR ZAT. 8.00 -12.00 UUR Beëindiging abonnementen; uitsluitend schriftelijk, 1 maand vóór het einde van de betaalperiode, bij voorkeur met vermelding van reden beëindiging. (Anders automatische verlenging met de voor u geldende betaalperiode) SUSKE EN WISKE: DE VERRADERLIJKE VINSON [Kom, Tobias, we mof en aan boord J [Komaan, je moet wet banf ijjn,dtze L, dieren willen om helpen j HEINZ 0cfpOK POK Y OK BOES X)ESTEM We krijgen een fraaie na jaarsdag. Wel iswaar ver loopt de start hier en daar stroef, maar vooral de mid dag schittert door zon en temperaturen. Ook donder dag is het vrij zonnig en zacht, daarna neemt de be wolking toe en ligt het kwik in de middag op een iets la ger niveau. De komende uren draait het om mist of hangende wolken. De mist komt waarschijnlijk lang niet overal voor, maar her en der kan ze het ver keer toch wel parten spelen. In de loop van de ochtend lost de mist op, evenals de laaghangende bewolking. Wat overblijft is fiks wat zon. Mede daardoor loopt de temperatuur flink op; uiteindelijk rolt er voor Noordwest-Nederland 15 graden uit de bus, terwijl het zuid oosten op 17 mag rekenen. De wind waait uit het zuiden tot zuidoos ten en is boven land matig, rond kracht 3, aan zee later op de dag vrij krachtig, 5. Het blijft droog. Ook donderdag is een droge, vrij zonnige dag. De temperatuur valt met een graad of 18 nog iets hoger uit dan vandaag. Lang houdt het zachte weer niet stand. In het weekeinde is het weer 'gewoon' 15 graden en er valt soms een bui. ■Weersvooruitzichten van het KNMI, gemiddeld over Nederland: voor zonneschijn in proc.: neerslagkans; mimmumtemp. middagtemp.: wind: (Windrichting en windsnelheid gelden voor overdag boven open gebieden) zonnig cffifrn hagel opklaringen woensdag donderdag vrijdag zaterdag zondag 50 50 20 30 20 10 10 50 30 50 16 18 17 15 15 ZO 3 Z3 ZW4 ZW4 ZW4 I Weerrapporten 22 oktober 20 uur Amsterdam De Bilt Deelen Eelde Eindhoven Den Helder Rotterdam Twente Vlissingen Maastricht Aberdeen Athene Barcelona Berlijn Boedapest Bordeaux Brussel Cyprus Dublin Frankfurt Genève Helsinki Innsbruck Istanbul Klagenfurt Kopenhagen Las Palmas Lissabon zwaar bew15 gr zwaar bew16 gr onbewolkt15 gr zwaar bew15 gr half bew14 gr zwaar bew15 gr licht bew15 gr zwaar bew14 gr licht bew15 gr licht bew14 gr zwaar bew12 gr half bew21 gr onbewolkt21 gr onbewolkt12 gr regen11 gr licht bew22 gr onbewolkt15 gr half bew23 gr zwaar bew19 gr half bew14 gr licht bew14 gr zwaar bew7 gr licht bew15 gr half bew16 gr onbewolkt13 gr onbewolkt12 gr onbewolkt31 gr onbewolkt23 gr Locarno Londen Luxemburg Madrid Malaga Mallorca Malta Moskou München Nice Oslo Parijs Praag Rome Split Stockholm Warschau Wenen Zürich Bangkok Buenos Aires Casablanca Johannesburg Los Angeles „N,óvy-prJeans New York Tel Aviv Tokyo onbewolkt19 g licht bew18 g onbewolkt13 g onbewolkt27 g onbewolkt24 g onbewolkt22 g onbewolkt22 g zwaar bew11 onbewolkt12 g onbewolkt21 g licht bew13 onbewolkt18 g regen10 g onbewolkt21 g onbewolkt21 g onbewolkt8 g zwaar bew8 g zwaar bew13 g licht bew14 g half bew35 g onbewolkt13 g half bew29 licht bew26 g onbewolkt23 g zwaar bew^27 g half bew16 g half bew27 g onbewolkt20 g Groot-Brittannië en Ierland- Overwegend bewolkt, van tijd tot tijd regen en vrij veel wind j Woensdag in Engeland langs de Schotse oostkust pe. rioden met zon en Maxima uiteenlopend van 14 j graden in het noordwesten tot 19 nabij Londen. België en Luxemburg: Zonni ge perioden en droog. in de I nacht en vroege ochtend enke. I le mistbanken. Maxima woensdag rond 17, donderdai ongeveer 19 graden. Noord- en Midden-Frankrijk; In de nacht en ochtend plaat I selijk mist. Verder droog ej veel zon. Donderdag langs he! Kanaal aantrekkende zuiden. wind. Middagtemperatuurva» 18 graden in het noorden toll 23 aan de noordkant van het Centraal Massief. Zuid-Frankrijk: In de nacht en ochtend kans op mist. Verder veel zon en droog. Warmer met maxima uiteenlopend van 2 graden hij Lyon tot 21 aand voet van de Pyreneeën. Portugal: Droog en zonnig. Donderdag in het westen en noordwesten geleidelijk meer bewolking en later kans op re- gen. Middagtemperatuur van 22 graden aan de Costa Verde tot 25 in de Algarve. 1 Spanje: Droog en zonnig. Don-1 derdag in het uiterste noord westen wolkenvelden en later kans op regen. Maxima rond 25 graden, in het zuiden enke le graden hoger. Canarische Eilanden: Vrij zonnig en droog. Middagtem-J peratuur rond 27 graden. Mallorca en Ibiza: Flinke zon nige perioden en droog. Mid-1 dagtemperatuur rond 24 den. Italië: Flinke zonnige perioden en droog. Middagtemperatmz j meest tussen 17 en 22 f VANDAAG/ Zon op: 08.19. Zon onder: 18.30. Maan op: 17.09. Maan onder: 04.08.MORGEN/ Zon op: 08.21. Zon onder: 18.28. Maan op: 17.37. Maan onder: 05.25. VANDAAG/ Bath: 00.46-13.18. Dordrecht: 02.04-14.44. Hansweert: 00.20- 12.48. Hoek van Holland: 00.09-12.44. Terneuzen: 12.26-00.00. Vlissingen: 12.01-00.00. MORGEN/ Bath: 01.47-14.16. Dordrecht: 03.14-15.34. Hans- weert: 01.25-13.47. Hoek van Holland: 01.09-13.34. terneuzen: 00.56-13.16. Vlissingen: 00.35-12.59. Griekenland en Kreta: Naast wolkenvelden ook gere^ zon en een enkele regen- of on-1 weersbui. In het westen Griekenland droog en overwe-1 gend zonnig. Op de Egeïsche Zee waait een frisse noorden wind. Vooral rond Thessaloni ki fris met maxima van 14 gra- den. Elders middagtemperatu- ren rond 19 graden. Duitsland: Overwegend zon nig en droog. In de ochtend kans op mist. Hogere tempera turen; maxima donderdag uit eenlopend van 14 graden rond I Berlijn tot 21 plaatselijk in het westen en zuiden. Zwitserland: In de nacht en ochtend hier en daar mist. J Verder flink wat zon en droog. Maxima rond 19 graden. Oostenrijk: Flinke zonnige pe rioden en droog. In de nacht en I ochtend kans op mist. Hogere temperaturen; middagtempe ratuur donderdag meest tus sen 13 en 18 graden. EVEN PIEKEREN Horizontaal; 1Dag van de week, dag van de week; 2. in elkaar, zonder tus- 1 senruimte, regelmaat; 3. ontkenning, genodigde, linie; 4. patrijshond, ver- 2 bouwer, klipgeit; 5. voorstelling in de 3 slaap, lopen, aanvankelijk; 6. koraalei land, cijfer, visgerei, lansier; 7. gespon- 4 nen draad, bedwelmende drank der 5 Kalmukken, koker; 8. steenstof, Engels werpspel, dus (Latijn), achter; 9. 6 opgeld, gereed, bluf, spinneweb- draad; 10. verbouw, slagroomgebakje, 7 sint, taaie lekkernij; 11Ierland, diere- e geluid, verslag, handvat; 12. rugtas, doorweekte modder, toonladder; 13. 9 eetvoorschrift, letterkeer, bijbelse 10 vrouw; 14. stand der edelen, Griekse letter, alom; 15. ranzig, stad in 11 Duitsland, lichaamsdeel. 12 Vertikaal: 1. Dag van de week, dag 13 van de week; 2. schande, rivier in Spanje, voedingsmiddel, opera van 14 Verdi; 3. gemelijk persoon, inwendig orgaan, draaikolk; 4. naaldboom, stad 1 in Spanje, onderwijs, priem; 5. akelig, verbetering in een tekst, voorzetsel; 6. vreemd, zeer vermoeid, knoflook- worst; 7. roofdier, zangstem, eetschotel, zelfkant; 8. ont- vangdraad, deel v.e. trap, bevlieging; 9. kleur, rivier in Duitsland, deel v.e. kolenkachel, vluchtige stof; 10. getal, schutsluis, strijdpaard; 11. lastig, mollegang, sier plant; 12. kloosterlinge, gunstig, met elkaar; 13. meteen, muze v.h. minnedicht, zuivelprodukt, tijdreke ning; 14. eerste mens, Fins stoombad, kleefmiddel, jonge stier; 15. graansoort, bekende Amerikaanse waterval, bergweide. ONTDEK DE VERSCHILLEN 10 11 12 13 14 15 Oplossingen van gisteren Cryptogram: Horizontaal: 1. Windje; 4. Wener; 5. mars; 7. poeha; 8. ham; 9. enigma; 10. sigaar. Vertikaal: 1. Wandeling; 2. Norma; 3. jaar; 4. wipneus; 6. som; 8. haar. Letterraadsel: Het gezochte woord luidt: "onder-we-g". ©JFS Den Haag (anp) - Het Lande- jjjk Rechercheteam (LRT) heeft door vier arrestaties en twaalf huiszoekingen een or ganisatie ontmanteld die zich toelegde op het witwassen Ln criminele miljoenen. Het is de eerste grote slag van het begin dit jaar operationeel geworden LRT. Een woordvoerder van het Lan- Van onze verslaggevers Den Haag - Staatssecretaris mend schooljaar al een begin 1 onderwijsverbetering op de ba dan verwacht. iNetelenbos zei dat gisteren in teen reactie op het advies van de jcommissie-Van Eijndhoven, die vindt dat de klassen fors kleiner jmoeten. •De commissie heeft de staatsse cretaris geadviseerd de maxima le groepsgrootte in het basison- iderwijs binnen vijf jaar te verla gen tot 25 in de onderbouw en 34 in de bovenbouw. „Er is een grote samenhang tus- isen de groepsgrootte en leerpres taties," motiveert Van Eijndho ven zijn advies. „Bij jonge kin deren blijven taal- en rekenpres taties achter in groepen groter idan 25 leerlingen. Voor oudere kinderen geldt hetzelfde wan neer de groepen groter zijn dan ;34 leerlingen." Gemiddeld telt een groep in het 'basisonderwijs nu 25,7 leerlin gen, maar er zijn uitschieters tot [boven de 40. De commissie stelt dat te grote klassen ook een negatieve in vloed hebben op het functione ren van de leraar. „Hij of zij is jniet in staat leesachterstanden, iconcentratieproblemen en der gelijke waar te nemen, laat staan ionder handen te nemen," aldus Van Eijndhoven. Het aanpassen van de groeps grootte - te beginnen met de laagste vier groepen - kost ko- jmend jaar 175 miljoen gulden, in Vijf jaar oplopend tot 1,1 mil jard. Naar verwachting zijn er (ADVERTENTIE) MuziekRiksen gespaard? Sla dan nu je slag en wissel je MuziekRiksen in. Elke MuziekRiks 9eeft recht op ƒ2,50 korting* °P ieder tientje dat je besteedt' Da's tot 25% korting op de mooiste CD's! voorwaarden achterop de MuztekfUks w naai de folder In warenhui* of platenzaak De MuziekRiks. waar muziek in zit. lagauew 'jaaMaB uba j|o>| 'sjbbi 'siqoaj >|bzsbI 'sjgaaj iqnjis 'sojup uai||OM 'dhdsiiaoq 'jad uba doj 'jjeejs 1° i 'vervolg van voorpagina LZm®s Murjm Gorissen heeft I vnori Hiddema een schadever- I gi,i?lng van honderdduizend I v.„ en geclaimd en een bedrag i vonr°?geveer vijWuizend gulden kostenunderving en advocaten- cel B?dase heeft 101 dagen in de kL„ rgebracht- In die tijd Z11 haar eerste kind. Vol- i_ 'nr- Hiddema heeft zij volle- inri„.,eePwerk-t om de waarheid ter to f .u§ubere zaak boven wa- Vu. 7riJgen. Hij noemt haar een volleri, u rbeeld van iemand die 1 volkn/,® uiten haar toedoen en van h^8rii onschuldig verdacht is ernstig P gen van een uitermate Offjp, en schokkend misdrijf', bum ervan justitie Van Spieren- vroLwdt..ook dat de jonge ge heoht ffjdens haar voorlopi- j gehari Bte.nif extra zwaar heeft ■(had ,;"eta s haar man. Trudy J. Koemd nt™ medeplegers ge- I gustnc k nadat J. op 10 au- 1haH !?c*e ^at Peuter gedood en in de kliko

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1996 | | pagina 2