Weekend
lat
10BBY
IAR TOURS
Voorbeeld
Bijzondere eruptie onder het ijs van Europa's grootste gletsjer op IJsland
ifgglr
H GEBIED
E3
"Reizen en Recreatie"
NE STREVEN met KLM
A TOURS videopresentatie
RT
ES BESTAAN NOG!!
S WINTERSPORT '96/'97
iSEN
raktijkcentrum.
De laatste vulkaanuit
barsting op IJsland
heeft de deskundigen
behoorlijk beziggehouden. In de
nacht van 30 september op 1
oktober registreerden de seismo-
grafen voor het eerst de trillin
gen die bij een uitbarsting hoor
den. De volgende dag werden er
twee grote gaten in het ijs opge
merkt. Dat betekende dat er
sprake was van een dubbele
eruptie.
Dat was niet ongewoon. Wel
opvallend was de plaats van de
eruptie: precies tussen de vulka
nen Bardarbunga en Grimsvotn.
'Who's bloody eruption is it?,'
vroegen de vulkanologen zich
direct na het begin van de uit
barsting vertwijfeld af. Inmid
dels zijn er duidelijke aanwij
zingen dat de uitbarsting het
werk is van Bardarbunga, een
2000 meter hoge vulkaan die
verstopt zit onder het ijs van de
grootste gletsjer van Europa.
Tientallen
Hartelijk
Gletsjertongen
mm
mkj"
1
W\MM
IM M
Smeltwater
Serie
r
R 1996
•eizen
975,-
dgse
:hten,
745,-
1 sgr
Dom.
RRA-
SGR
l met
adver-
eizen
erdag
073-
Fax:
ZATERDAG 19 OKTOBER 1996
Wilt u er even tussenuit?
Lees elke zaterdag
de rubriek
in deze krant.
ISLA MARGARITA... m0,
enkele vluchtplaatsen od
en 19 nov. voor 17 dn
naar 't Hilton LG 1657
Bahia de Plata All in,
1833,- en Cristana Suite.
LG (Venezuala 1505,- 7'
voor overige mogelijkhêdi
RTL 4 txt pag.531Bel voi
info of gids G0G0 Toui
010-2802100 ANVR/ SGR
eizen Indonesië in groepsverband
2860,-. Voll.verzorgd 4x p.wk.
r 1997. Overwinteren op Bali
17133/045-5211374/078-6174654
Ind.hapjes: 26/10 Eindhoven, 9/11
cht,15/12 Zoetermeer,12/1 Alkmaar
e Indonesië: 0598 - 395830.
wintersporten voor superlage prijzen
;E PYRENEEEN, de absulute Rekro-
10-dgse luxe busreis, al v.a. 499
Ook o.a. volop OOSTENRIJK en
uxe busreis (of eigen auto),
reizen. Info en gratids gids:
Bel met de Vriendelijke en
Voordelige reisorganisatie:
010-4142233
(dag. 9.00-22.00
za 9.30-16.30/Hd SGR)
\EN
v. verblijf in 3 sterren htl in centrum
jvrije winkels van de sneeuwzekere
la Casa, incl. ontbijtbuffet, zeer goed
j en vervoer per luxe bus. Kerstreis
jan/feb. v.a. 625,-, 6 dgn skipas
der, er zijn al mogelijkh. v.a. 399,-,
585,-. Bel: 040 - 2460560.
s 50, Garantief15, adm.kstn./5
en ontvang 'n GRATIS SKI-ATLAS!
dskireis m.2d.skiën va259,
eis m.3/6d. skiën va249,
0 daagse reis va389;
0 daagse reis va369,
rankrijk, Oostenrijk, Italië en Tsjechië
,/app. (Eigen ven/oer 100,- korting)
ndere mogelijkheden vanaf 199,-.
0G0 Tours 010-2802100 ANVR/SGR
oag 531 en Http://www.gogo.nl.
Vlittern-
lt zeer
van de
ERALM
hotels
pas/les.
VW's.
SKI-
genblut/
3000
eftijden.
wboard-
Eigen
V.a.
oension.
maat.
nel. HP,
en uit-
820,-.
v.a.
en ski-
anglauf-
isting en
695,-.
n les of
Alle
en auto
:ing v.a.
atis gids
RS Lid
33938
in F'rijk,
Bus+
a./199.
nvr/sgr.
lechië en
al v.a.
n al mee
groepen
iel. bus,
-.offietafel
IL. Voor
10 Venlo
Skiën,snowboarden&aprèe
skiën! SSC REIZEN/SN0W
TREX. Frankrijk v.a. 298,
(bus/app/pas) SNOW-TRD
030-2753030 (SGR)
CHATEL-skireizen: chaletj
met hotel-service in o.i
Fiess, St.Anton, Sölder
Ischgl, Chatel (F) al v.i
389,-. Inl. 030-2340358.
GRATIS gids. .Voordelig
skireizen, Andorra 10 dg
htrHP 369 Boosten Bus
reizen sgr 045-5227777.
699,-!! Unieke KERST
REIZEN Formigal! Skiën q
'het dak van de Spaanse
Pyreneeën': 10-dgse lu>
busreis naar 'Rekro-hotf
Nievesol*" (HP); Vertrek op
20/12 en op 27/12 699
excl.bijk.kosten). Info/gratt
gids: Rekro Reizen, 01U
4142233 (tot 22-00u/lid sgj
ƒ199,-!! In ANDORRA J
Massana)de Rekro-studio
Lauranna(skigebied Arinsa
Pal tot 2560 m!) inc M
busreis 10 dgn. al v,
199,- p.p.(4 pers.excl.bï
kosten); en nog veel me
bij de grootste Andorr
specialist Rekro FReizei
Info/gratis gids;
4142233 (tot 22.00U/I'djjj
Skiën in Jasna Slowakj
all-in. Incl. 9-dg busre
royal class, hotel hp,
douche/wc en SKILEG
km. piste. (2100
sneeuwzeker! Vanaf
Skiclub Onderuit
5112314.
COMPUTER
I Introductiecursus
rsus Windows 95
kstverwerking Word
cel en Powerpoint
roductiecursus Internet
18UUL
18147
18 uur j
18 uur
6 uur
formatie ,.n
cursusnummers 12 en 3 w°r
rzorgd 's avonds en op zaterdag
orgen van november 1996 t/m
aart 1997. Kosten 20.00 per uur-
rsusnummer 4 wordt verzorgd,
erdag en 's avonds (niet op zaI
g). Kosten 16.00 per uur.
art computercursussen januari
97
art overige cursussen eind novem
r 1996.
U.B. aanmelden voor
november a.s.
Verleden is duister en dus wordt daaruit ver
lichting verwacht. Eeuwenlang is er geloofd in
een gouden tijd, een pre-historische periode
waarin nog alles goed was. Grieken en Ro
meinen, joden en christenen twijfelden niet
aan zo'n verloren aards paradijs. Mensen en
goden leefden in harmonie, waarheid was
nog niet verhuld door leugen, diepe kennis
lag aan het oppervlak en ziekte noch pijn be
itonden.
Het Nederlands vertoont nog steeds sporen
van dit heilig geloof. Wij spreken van meet
kunde en driehoek, de rest van de wereld van
planimetrie en triangels. Omdat Simon Stevin,
de rekenkundig leermeester van Prins Mau-
rits, een aanhanger was van Goropius Beca-
nus, dokter van Gorp uit Hilvarenbeek. Beca-
nus dacht dat het Nederlands de oudste taal
was, het door God aan de mens geschonken
communicatiemiddel waarin de betekenis der
woorden direct door de huid van de vorm
zichtbaar was. Geen taal had zoveel korte
woordjes, geen taal maakte zo makkelijk sa
menstellingen en stonden de Romaanse talen,
Frans, Italiaans en Spaans niet bekend om hun
bastaardafkomst uit het Latijn?
Moeilijke nieuwe begrippen werden door Ste
vin daarom niet met vreemde, aan andere ta
len ontleende woorden uitgedrukt. Een wis
kundige triangel heeft drie hoeken en werd
dus driehoek. Planimetrie draait om meten,
zodoende was meetkunde een direct begrij
pelijke en adequate naam. Teller en noemer
net zo. Ze betekenen in de leer der breuken
waar ze voor staan.
Dat het Nederlands uit het verleden deson
danks niet de moeder der talen is, heeft de
historische taalkunde onomstotelijk aange
toond. Maar dat daarmee het duistere vroe
ger meteen als bron voor diepe wijsheid afge
schreven kon worden, daarvan is lang niet ie
dereen overtuigd.
Eeuwen her woonden er Kelten in Europa. De
uithoeken bewijzen het. Waar Romeinen en
Germanen niet wisten door te dringen, daar
spreken op een afgelegen eiland, in ontoe
gankelijke hooglanden of een onherberg
zaam kustgebied nog enige bejaarde lieden
oude Keltische talen. Veel is er van de grijze
oudheid niet over. Een overlevering vol bar
den, wat oude mythische tekens, een paar
niet te duiden stenen en wat Latijnse hand
schriften met in de marge een enkel Oud-Iers
woord waarmee de taal gereconstrueerd
moet worden.
Het idee dat er echter veel meer en veel diep
zinniger te halen valt, is nooit verdwenen. Tol
kien, Asterix, de Arthur- en graalmythologie,
je kunt er bijna de klok op gelijk zetten als ze
weer als panacee voor de kwalen der tijd te-
voorschijn getoverd worden. Zoekers ver
wachten heil in toverdrank, druïdesfeer en
onverstaanbaar folkloristisch gezang. New
Age-adepten lezen en studeren op zoek naar
hoger heil en verlichting over Walewein, een
hoorns en vliegende schaakborden.
Met de serieuze Keltologie heeft het allemaal
niets van doen. Daar zwoegt een jonge on
derzoeker jaren op een ontoegankelijke taal
kundige tekst. Een oude grammatica van Pris-
cianus, die door Ierse monniken voor eigen
gebruik overgeschreven werd. Waar ze de
zinnen en woorden van het Latijn uit de zesde
eeuw niet meer begrepen, zetten ze zelf alter
natieven in de kantlijn. Vaak een ander, wel
hekend Latijns synoniem, maar soms ook een
woord uit het Oud-Iers. Een van de belangrijk
ste bronnen voor de huidigde kennis van die
tol en de daarbij behorende cultuur. Rijcklof
Hofman heeft ze allemaal verzameld in twee
dikke delen druks. Een omvangrijke, en vol-
jiens deskundigen 'epochemachende' disser-
Over druïdes, toverformules en mythische be
tekenissen zegt hij niets. De studieuze kelto-
loo9 durft immers niets te beweren over iets
waar hij niets van weet en weten kan. Hof-
ton heeft uitgevonden dat de Ierse monni
ken bij hun werk meters andere boeken ter
beschikking hadden. Begrepen ze niet wat er
hi| Priscianus stond, zochten ze een uitweg of
toelichting elders. En dat was niet in de veron
derstelde eigen mythologie, in de overlevering
eigen gouden voorgeschiedenis of in
oe magische kracht van het primitieve oerle
ven De benodigde extra kennis en ophelde-
™tg vonden ze bij andere klassieke Latijnse
grammatica's, de bijbel, de werken der be
ende kerkvaders én de encyclopedie van de
Wnse bisschop Isidorus van Sevilla.
e v®en "iet terug op veronderstellingen,
PKulaties en dromen over wonderbare tij
en. Ze maakten gebruik van alle bekende en
|et aan twijfel onderhevige kennis van hun
9en tijd. Waarom doet de huidige zoeker
Tr Waarheid, inzicht en duidelijkheid iets
ers o™ zijn bewonderde voorbeeld?
Door Sjoerd van der Werf
Vulkanen horen bij IJsland, net als geijsers
en hete bronnen. Het eiland ligt op de mid-
Atlantische rug, een keten met honderden
vulkanen, precies tussen het Amerikaanse
continent en Europa en Afrika. In IJsland
zijn de vulkanen opvallend actief, omdat pre
cies onder het eiland een zogenaamde 'hot
spot' zit, eigenlijk een zwakke plek in de
aardkorst en de basis voor alle vulkanische
activiteit. Andere 'hot spots' zijn onder meer
te vinden onder de vulkanische eilanden van
Hawai en het Yellowstone Park in de Vere
nigde Staten.
Een kwart van het geologisch gezien jonge
IJsland (de gesteenten zijn niet ouder dan
twintig miljoen jaar, voor geologen is dat
jong) ligt in een vulkanische zone. Die zone
telt tientallen vulkanische systemen en twee
gebieden waar regelmatig sterke aarbevingen
voorkomen. In de ruim 1000 jaar dat er men
sen op het eiland wonen zijn dat er al ruim
250. Een deel daarvan kent een ongekende
vernietigende kracht. In de 17e eeuw zorgde
een serie enorme uitbarstingen er zelfs voor
dat de totale bevolking op het punt heeft ge
staan om voorgoed het land te verlaten.
De jongste eruptie wordt door de vulkanolo
gen 'medium size' genoemd. De classificatie
heeft te maken met de hoeveelheid vulka
nisch materiaal die bij de uitbarsting vrij
komt. Ook dan praten de deskundigen alleen
over grote getallen. Bij de uitbarsting van de
vulkaan Hekla in 1947 bijvoorbeeld, kwam
een kubieke kilometer lava naar buiten stro
men, met een geschat gewicht van 2,5 miljard
ton. En die uitbarsting wordt niet eens als
groot betiteld.
De laatste eruptie op IJsland dateert van
1991, toen de Hekla zich roerde. Daarvoor
waren er forse erupties in 1983 (Grimsvotn,
op enkele kilometers van de huidige uitbars
ting) en in 1981 (ook de Hekla). In 1973 ver
nietigde een uitbarsting op Heimaey, op de
Westman-eilanden voor de zuidkust, een deel
van het dorp. Tussen 1963 en 1967 onstond
zelfs door een reeks uitbarstingen een nieuw
eiland voor de zuidkust: Surtsey. Het ruim
twee vierkante kilometer grote eiland is voor
niemand toegankelijk. Alleen wetenschap
pers van verschillende disciplines volgen de
ontwikkeling van dit nieuwe land, om te zien
hoe het leven zich hier nestelt.
IJsland en zijn bewoners kennen de vulka
nen, hoewel de verhouding nooit hartelijk zal
worden. Naast de wetenschappers die zich
beroepshalve met vulkanisme bezighouden
hebben de bewoners ook een eigen mening,
die vaak is gebaseerd op allerlei volkswijshe
den. Volgens ouderen die in de buurt van de
huidige uitbarsting wonen zal er de komende
tijd niets gebeuren. Pas in het voorjaar van
Het kleine
broertje van
Bardarbunga
1997 kan er sprake zijn van een gletsjerdoor-
braak, zeggen ze waarbij smeltwater en ijs in
de richting van de Atlantische Oceaan zullen
spoelen en alles zullen vernietigen wat in de
weg ligt.
Een man die ik in het centrum van de hoofd
stad Reykjavik sprak was nogal cynisch over
het werk van de wetenschappers die de uit
barsting van dichtbij bestuderen. Volgens
hem kan er niets over het gedrag van de vul
kaan gezegd worden. „De krachten die een
rol spelen bij een uitbarsting gaan de mense
lijke geest te boven. Niemand kan precies be
vatten wat er gebeurd als een vulkaan actief
wordt. Niemand. De wetenschappers kunnen
alleen achteraf zeggen wat er ongeveer is ge
beurd."
In de haven van Höfn, een stadje in het zuid
oosten, reageert een man laconiek op de
vraag wat hij van de uitbarsting vindt. „Het
is de natuur." Bang voor de eruptie is hij niet.
Eigenlijk is het nog het vervelendst dat de
weg naar Reykjavik door de uitbarsting niet
of nauwelijks gebruikt kan worden. Over die
weg is de afstand tot de hoofdstad ruim 300
kilometer. Door de uitbarsting moet hij de
weg via het oosten en noorden van het eiland
gebruiken om in het westelijk gelegen Reyk
javik te komen. Als hij in Reykjavik aankomt
staat er meer dan duizend kilometer op zijn
teller. En dat is vooral heel vervelend, omrij
den kost tijd en geld. Over de gevaren van een
uitbarsting en gletsjerdoorbraak spreekt hij
niet.
Vanuit de haven van Höfn (in het IJslands
spreek je dat uit als 'Hup') zijn de gletsjer
tongen van de Vatnajokull duidelijk te zien.
De gletsjer meet 8.300 vierkante kilometer en
beslaat ongeveer een tiende van het landop
pervlak van IJsland. Onder het honderden
i-r^ "-'È'-'-i
aai
W. .L'
.-
V
meters dikke ijs liggen twee vulkanische sys
temen. De vulkanen Grimsvotn en Bardar
bunga vallen onder verschillende van die sys
temen. In een systeem speelt de centrale vul
kaan een belangrijke rol in alle vulkanische
activiteit. De meeste erupties komen voor re
kening van de centrale vulkaan, maar dat is
nu niet gebeurd.
Volgens geofysicus Ari Traust Gudmundsson
zit de jongste uitbarsting precies tussen twee
vulkanen. Eigenlijk is er sprake van drie uit
barstingen tegelijkertijd: twee korte en een
lange. De ijskap die op de vulkanen ligt zorgt
voor een extra effect. Als de aarde zich opent
wordt het ongeveer 1100 graden hete magma
onder grote druk naar boven geperst. Als dat
magma in contact komt met het ijs explo
deert het. De kilometers hoge stoomwolken
boven de eruptie zijn het duidelijk zichtbare
gevolg van deze activiteit. Het magma spat in
een soort stof uit elkaar en dwarrelt in de
buurt neer. Vanuit het vliegtuig is dat grijze
stof duidelijk te zien rond de plek van de uit
barsting.
Door de hitte van de uitbarsting smelt de ijs
kap erboven. Na twee dagen werd de eruptie
daardoor zichtbaar in de ijskap van Vatnajo
kull. Het smeltwater begon direct na de uit
barsting naar het zuiden te stromen (onder de
gletsjer door) en kwam terecht in een meer
dat onder de ijskap ligt. Dat meer ligt in de
krater van de vulkaan Grimsvotn. Het niveau
van het meer is sindsdien met ruim zeventig
meter gestegen. En vooral dat laatste baart
de IJslanders nu zorgen.
Als het meer overloopt met smeltwater kun
nen er twee dingen gebeuren: het water loopt
langzaam onder de gletsjer weg, of juist heel
snel. Als dat langzaam gaat wordt de vlakte
ten zuiden van de gletsjer overspoeld met
miljoenen liters smeltwater. Als de uitbars
ting echter in hevigheid toeneemt kan het
smeltwater niet snel genoeg weg. Het water
tilt dan de ijskap op en baant zich een weg
naar de lager gelegen delen. Die hoeveelheid
water, aangevuld met miljoenen tonnen glet
sjer-ijs, donderden dan met grote kraqcht in
de richting van de zee.
Alles wat op die weg ligt wordt dan in een
keer vernietigd. Wegen, bruggen, electrici-
teits- en telecommunicatieverbindingen, en
kele electriciteitscentrales, alles wordt weg
gevaagd. Geofysicus Gudmundsson: „Als er
sprake is van een gletsjerdoorbraak, betekent
dat er een watervloed komt die de grootste
ter wereld is." De schattingen van de te ver
wachten schade lopen uiteen, maar de IJs
landse regering houdt rekening met een scha
de van enkele honderden miljoenen. De eco
nomie van het kleine land, IJsland telt slechts
260.000 inwoners, kan zo'n klap nauwelijks
verwerken. De geofysicus durft nauwelijks te
voorspellen wat zo'n gletsjerdoorbraak alle
maal teweeg kan brengen.
De huidige uitbarsting heeft in ieder geval de
kennis opgeleverd dat ook Bardarbunga zich
niet keurig houdt aan de regel dat een eruptie
altijd in de centrale vulkaan plaats vindt. De
hete magma zoekt soms ook een weg door de
gesteenten rondom de vulkaan. Naast
Bardarbunga is een nieuwe hete opening ge
komen, het kleine broertje van de 2000 meter
hoge vulkaan, die zelf enkele kilometers naar
het noordwesten ligt.
Voor de vulkanologen is nu de belangrijkste
vraag wat deze eruptie voor IJsland betekent.
De activiteit van de eruptie is bijna tot het
nulpunt gedaald. Maar alle vulkanen zijn on
voorspelbaar. Elk moment kan die activiteit
weer toenemen. Maar het is ook goed moge
lijk dat de nieuwe vulkaan zich de komende
tientallen jaren gewoon koest houdt. „Elk
vulkanisch systeem kent perioden van rust,
en perioden van onrust", stelt de geofysicus.
„Die perioden kunnen variëren van enkele
weken tot enkele jaren. Bij de Krafla bijvoor
beeld, was er eerst in 1935 een aardbeving.
Daarna zijn er in negen jaar negen erupties
geweest, soms twee per jaar. Misschien ge
beurt dat hier nu ook." Maar het antwoord
hebben Gudmundsson en zijn collega's niet.
„Het kan zijn dat de eruptie nu alweer is af
gelopen, maar het is ook mogelijk dat deze
eruptie het begin is van een hele serie. Als dat
laatste waar is, betekent dat dat er overal in
het vulkanische systeem van Bardarbunga
uitbarstingen kunnen komen." De jongste
eruptie noemt hij daarom geen ramp. „Maar
als hij zich volgens het ergste scenario ont
wikkeld wordt hij dat wel."
Gudmundsson heeft als geofysicus wel vaker
uitbarstingen onder een gletsjer meege
maakt. „We zijn bekend met het fenomeen.
Maar het is wel de eerste keer dat we op een
grote schaal tijdens een eruptie onder meet
instrumenten kunnen inzetten. We leren veel
meer over de manier waarop de caldera van
de vulkaan Grimsvotn en het daarin liggende
meer zich gedragen. Alles wat we nu weten
zorgt voor veel gegevens. De eruptie vertelt
ons allerlei aspecten die we nog niet vaak
hebben gezien."
Gudmundsson en zijn collega's hebben dit
keer een uitstekend zicht op de vulkanische
activiteit. De krater van de vulkaan Grims
votn steekt met enkele rotspunten boven het
dikke ijspakket uit. Op die rand staat een hut
en daar gaat Gudmundsson regelmatig naar
toe voor waarnemingen en om de apparatuur
te controleren. Letterlijk op de rand van de
vulkaan.
De uitbarsting is het werk van Bardarbunga, een 2000 meter hoge vulkaan die verstopt zit onder het ijs van de grootste gletsjer van
Europa.
FOTO REUTER
