DE STEM
Werken wordt pure topsport
Vrouwen stellen studenten in staat tot onderzoek
Hoogleraar: 'Ruim helft werknemers klaagt over te hoge werkdruk'
E1
Slechte naam
Modellen
Ontspannen
V
Li jf&leven
WOENSDAG 16 OKTOBER 1996
I
Ook gynaecologen
moeten oefenen
jt.
m
edisch studenten moeten be
ulde verrichtingen kunnen
jenen, ook het gynaecolo-
sch onderzoek, het onder-
ek van de vrouwelijke uit-
sndige en inwendige ge-
achtsorganen. Medische fa-
ilteiten werven vrouwen die
;h beschikbaar stellen voor
t onderzoek.
DorAndré Leblanc
die het meest intieme
van hun lichaam beschikbaar
voor medisch onderwijs; er
[nog steeds) een taboe op.
leent zich daar nu voor?' is
veelgehoorde reactie als het
ter sprake komt. Maar
eigenlijk? Wat is het
dele verschil tussen vrou-
die als simulatiepatiënt hun
elleboog voor een diagnose
betasten en vrouwen die een
onderzoek laten ver
ten aan hun vagina, baarmoe-
:r of eierstokken?
fat mij betreft is er geen enkel
il," aldus Threes Jamin, als
itiepatiënt van het eerste
al jarenlang verbonden aan
imedische faculteit van de RL
l Maastricht. Threes zou graag
:n dat het taboe rond het onder-
irp doorbroken wordt. „Helaas
irdt ons werk nog vaak in de
latiesfeer getrokken," aldus
lees, die van mening is dat een
laecologisch onderzoek niets
seks of erotiek te maken
Aberson, een collega
uit Utrecht, kan dat
beamen, 'al zijn er
annelijke studenten
Ie gevoelens niet hele-
ial kunnen onderdrukken',
tees en Dieuwke en nog tien-
llen andere vrouwen stellen hun
ter beschikking om me-
sch studenten het gynaecolo-
sch onderzoek te laten oefenen,
i geven artsen in spe de gelegen-
:id zich te bekwamen in het tou-
leren van de vagina en van de
wendige vrouwelijke geslachts-
ganen, zoals de baarmoeder en
'eierstokken. De vrouwen geven
lartoe de nodige instructies en
rtigeren de studenten als ze
mt' zitten.
Maastricht heten ze gynaecolo-
Kh onderzoeksmedewerksters
iOM's), in Utrecht spreekt men
a docenten gynaecologisch on-
izoek (DGO's) of eenvoudigweg
fractie-vrouwen' en in Am-
irdam worden ze ook wel Alet-
-vrouwen genoemd,
it fenomeen bestaat in Neder-
"d al zo'n vijftien jaar. Het was
"ssor Van Lunsen die het in
in eerste instantie aan de
uversiteit van Groningen intro-
Jceerde. Daarna volgden - in
Mteurige volgorde - Amster-
®i Leiden, Utrecht en Maast-
h is het fenomeen niet alge-
ia bekend. Gynaecoloog en
tdinator co-schappen Koudst-
l1 van het Academisch Zieken
huis Utrecht: „De methode-Van
Lunsen wordt nu toch al jaren ge
praktiseerd, maar zelfs intern is
de methode nog steeds niet bij ie
dereen bekend. Zo kreeg ik on
langs een kwade reactie van de
afdeling personeelszaken nadat er
een advertentie in de krant had
gestaan om nieuwe instructie-
vrouwen te recruteren. 'Op deze;
manier krijgt het AZU een slechte
naam,' zo luidde het verwijt. Dat
tekent een beetje de manier waar
op er nog steeds over wordt ge
dacht."
Seksuoloog Van Lunsen, inmid
dels werkzaam in het Academisch
Medisch Centrum (AMC) te Am
sterdam, promoveerde op het on
derwerp: „Het gynaecologisch on
derzoek werd zowel door de pa
tiënt als door de arts als stress-
erend ervaren. Artsen werden er
niet in opgeleid en vertoonden
ook ontwijkingsgedrag. De
DGO's hebben inmiddels een niet
meer weg te denken taak. Zij le
veren een wezenlijke bijdrage aan
de opleiding van artsen."
In de meeste academische zieken
huizen oefenen de studenten eerst
op modellen, zogenaamde fanto
men. Daarna komen de docenten
gynaecologisch onderzoek of gy
naecologisch onderzoeksmede
werksters er aan te pas. Aan de
RL in Maastricht vervullen zeven
vrouwen deze taak. Threes Jamin
(55) begon haar 'carrière' aan de
RL negentien jaar geleden als si
mulatiepatiënt.
Threes: „Ik ben altijd geïnteres
seerd geweest in alles wat met ge
neeskunde te maken heeft." Toen
er later uit de groep van simula
tiepatiënten gynaecologisch on
derzoeksmedewerkers gerecrute-
erd werden, was Threes meteen
van de partij. „Waarom ook niet?
Ik vind dit onderzoek niet princi
pieel anders dan een onderzoek
aan de neus of aan de elleboog.
Wat mij betreft heeft zo'n onder
zoek ook geen enkele seksuele of
erotische lading. Ik heb overigens
wel mijn man geraadpleegd. Maar
die had er geen enkel bezwaar te
gen."
Threes' motivatie om dit werk te
doen is puur ideëel: „Mijn colle
ga's en ik doen dit werk om stu
denten over die drempel heen te
helpen. Want een drempel is het
zeker. De studenten zijn vaak
nogal zenuwachtig. De meest ge
maakte fout is dat ze tè voorzich
tig zijn."
De GOM-vrouwen krijgen een ge
degen opleiding in de vakken
anatomie en fysiologie; daarnaast
worden ze ook zelf intensief ge
traind in het gynaecologisch on
derzoek.
Overigens wordt dat onderzoek in
Maastricht altijd verricht onder
leiding en begeleiding van een do
cent van het zogenaamde skills
lab, de unieke afdeling van de me
dische faculteit van de RL die
verantwoordelijk is voor het
vaardigheidsonderwijs. Coördi
nator Pie Bartholomeus: „Wij
hebben hier bewust gekozen voor
een setting waarbij de gynaecolo
gisch onderzoeksmedewerkster
niet de rol van docent overneemt.
Docent en medewerkster vullen
elkaar aan. Vaak is een universi
tair docent drempelverhogend.
Maar in Maastricht werken we bij
wijze van spreken vanaf de eerste
week van de opleiding met vaar
digheidstrainingen.
Elders, zoals in Utrecht en Am
sterdam, geven de vrouwen de
training helemaal zelf. Dieuwke
Aberson, docente gynaecologisch
onderzoek aan de Universiteit
van Utrecht, wenst dat onder
scheid nadrukkelijk te maken:
„Wij zij docenten; geen proefper
sonen. We krijgen ook eerst zelf
een opleiding. Het gaat erom dat
we de studenten laten ervaren dat
ook dit onderzoek op een natuur
lijke, ontspannen manier kan
plaatsvinden. De houding van de
arts tijdens het onderzoek is min
stens even belangrijk als de tech
niek van het onderzoek. Als een
arts niet ontspannen is, kan het
onderzoek niet goed verlopen."
Voor Dieuwke, in het dagelijks le
ven onderzoekspsychologe en
moeder van drie jonge kinderen,
is het werk als DGO een bijbaan
tje. Twee maal per maand doet zij
een sessie van enkele uren. De
vergoeding bedraagt 180 gulden
per sessie. Voor het geld hoeft ze
het niet te doen. Wat is dan wel de
motivatie? Dieuwke: „Ik vind het
belangrijk dat medisch studenten
- toekomstige artsen - leren uit
gaan van een gelijkwaardige si
tuatie. Er mag zeker bij dit onder
zoek geen sprake zijn van een
machtsrelatie. Als er al sprake
van macht is, dan hoort die macht
bij de patiënte te liggen."
In Utrecht (en ook elders) kunnen
medisch studenten er overigens
ook voor kiezen op elkaar te oefe
nen. Toch gebeurt dat niet vaak.
„Studenten associëren het onder
zoek eerder met intimiteit als ze
het op elkaar verrichten. Dat is
verwarrend. De afstand tot de
DGO's is een stuk groter. Wij heb
ben als docent nu eenmaal een an
dere rol, en bovendien zijn wij ge
middeld zo'n twintig jaar ouder."
Overigens bestaat er aan de medi
sche faculteiten van de verschil
lende universiteiten een soortge
lijk programma voor mannen die
medewerking verlenen aan het
zogenaamde andrologische on
derzoek, het onderzoek van de
mannelijke genitalia. Vreemd ge
noeg wordt deze mannelijke va
riant van de GOM door de goege
meente aanzienlijk minder mee
warig bekeken. Hieke Kruseman,
docente aan het skills lab van de
RL, verbaast zich daarover. „Wat
is nu het verschil tussen een
vrouw die haar geslachtsorganen
door medisch studenten laat on
derzoeken en een man die hetzelf
de doet? Daarbij komt nog dat bij
de MOM's (mannelijke onder
zoeksmedewerkers) bovendien
het anaal toucher geoefend wordt,
om de prostaat te kunnen voelen.
„En dat lijkt mij nou bepaald
geen pretje", voegt Threes er aan
toe.
j'. V <3
TEKENING DEBBIE HELIENBRAND
i zetfouten voorbehouden.
oord, Westvoorstraat 50
1st, Absdaalseweg 43
Ichoolstraat 4
/den. Raadhuisstraat 1
ïstraat 196
Van werken is nog nooit iemand
iod gegaan'. 'Vroeger moest er
harder gewerkt worden'. Ge-
'Wde taal waar weinig hersen-
®etk aan vooraf is gegaan, vindt
kniel Kompier. Op zijn 39e is hij
rooemd tot hoogleraar Pyscholo-
8le van Arbeid en Organisatie aan
06 Nijmeegse universiteit. „In elk
l wordt momenteel een hoger
eroep gedaan op mentale, intel-
c nnle en emotionele vermo-
i.
^Oohnvan oppen
fflnrter,kri'gt trek3es van Pure top-
Lt ,door de selectie te komen
ain tv?1 ,anckbaat wel heel sterk
lino Sev°lg van de privatise-
verf Van, ziektewet, die werkge-
iom .erpJlc'lt bet loon uit eiSen zak
een Jl ftalen- Sollicitanten 'met
«Peen'vkrijgen amper n08 kans
C'as e aanstelling, zo blijkt uit
Of a onderzoeken.
wii«e,5e}a^enteerden die een startbe-
streen If?}te bemachtigen de eind-
Het L halen, valt te bezien.
P rcentage uitvallers baart nog
altijd zorgen, ondanks alle uit Ame
rika overgewaaide programma's om
ziekteverzuim tegen te gaan en een
gezonde levensstijl te bevorderen.
Jaarlijks belanden tienduizenden
werknemers ruim vóór hun pensioen-
of vutgerechtigde leeftijd in de wao.
„Met als resultaat," zegt prof. dr.
Michiel A.J. Kompier, „dat de over
blijvende werkers steeds duidelijker
een gezonde selectie vormen van de
voltallige Nederlandse bevolking.
Mensen zonder betaald werk hebben
over het algemeen een slechtere ge
zondheid dan mensen met een baan."
Volgens Kompier houdt de tweede
ling verband met de enorme verande
ringen in het karakter van het werk
en de daaruit voortvloeiende toena
me in geestelijke werkbelasting.
Neem een boer, een automonteur, of
een opperman in de bouw: „Tegen
woordig is een boer eigenaar van een
kapitaalintensieve onderneming. Hij
moet onderhandelen met bankiers en
tegelijkertijd overweg kunnen met
computers. Die regelen welk kalf,
wanneer welk voedsel krijgt. Een au
tomonteur verving vroeger kapotte
onderdelen. Nu moet hij verstand
hebben van microchips en in staat
zijn om ingewikkelde elektronica
door te meten. In de bouw zorgde de
opperman vroeger ervoor dat de met
selaar genoeg stenen binnen handbe
reik had liggen. Dat deed hij op
spierkracht, door zijn rug zwaar te
belasten. Nu gebeurt datzelfde werk
met hijskranen. De opperman moet
nu vooral plannen en afspraken ma
ken met de hoofdaannemer. Maakt
hij één denkfout, dan draait alles gi
gantisch in de soep. Een gipsblok-
kensteller werkte vroeger 'in tarief'
en probeerde zoveel mogelijk meters
te maken. Nu moet hij de hele wand
tegelijk kunnen zetten. Hij moet dus
meten, rekenen en plannen."
Veel te lang is werkstress afgeschil
derd als een managersziekte, vindt
Kompier. „Geestelijke overbelasting
komt inmiddels op alle niveaus voor.
Willen we voorkomen dat in de toe
komst steeds meer mensen uitvallen,
dan moeten we de risicofactoren on
der ogen zien."
Stress, zo legt de hoogleraar uit, is
een fenomeen dat te herleiden is tot
drie oorzaken:
1. de werknemer heeft geen invloed
op de hoogte van het werktempo of
de omvang van het opgedragen ta
kenpakket;
2. de werknemer kan of mag geen
prioriteiten stellen tijdens zijn over
belaste dagtaak; of geniet te weinig
speelruimte om zelf werkmethodes
en volgorde van afhandeling te bepa
len;
Pro/, dr: Michiel Kompier: 'Een
bedrijf dat ziekmakende factoren uit
de werksituatie weet weg te halen,
werkt goedkoper dan de concur
rent. FOTO THEO VAN ZWAM
3. er is gebrek aan sfeer, samenwer
king of kameraadschap binnen de or
ganisatie.
Kompier: „Hard werken? Daar is
niets op tegen. Geestelijke overbelas
ting - en daarmee gezondheids
klachten - ontstaat pas als één van
deze drie risicogrenzen structureel
overschreden wordt. En als iemand
consequent op twee van de drie pun
ten in de 'rode zóne' zit, is er sprake
van een alarmerende situatie. Opval
lend genoeg komt dat vooral voor in
lagere functies."
Typische stressreacties zijn een ver
hoogde hartslag, een snellere en op
pervlakkige ademhaling, spierspan
ning, gevoelens van angst, slaap-
klachten, veel klagen, roken, drin
ken, paniekreacties, fouten en onge
lukken. Dat zijn de voorboden van
overspanning; burnout of depressivi
teit. Maar voortdurende geestelijke
overbelasting kan ook leiden tot psy
chosomatische klachten zoals infec
tieziekten; maag-darmziekten; hart
en vaatziekten of rugklachten.
Organisaties kunnen twee strate
gieën volgen, willen ze werknemers
uit de ziektewet houden. Ze kunnen
preventieve maatregelen nemen die
gericht zijn op de individuele werk
nemer; maar ze kunnen ook iets doen
aan de verbetering van de werksitua
tie.
Kompier is niet gelukkig met de een
zijdige aandacht voor uit Amerika
geïmporteerde rages zoals bedrijfs
fitness en gezond-eten-, anti-alco
hol- en anti-rookprogramma's, die
uitsluitend de werknemer proberen
te beïnvloeden.
„Dergelijke programma's mogen zich
verheugen in een grote populariteit
en een warme belangstelling van
ziektekostenverzekeraars. Maar ik
vind ze modieus en betuttelend. Pas
als de uitvoering van het werk erdoor
in de knel komt, mag een werkgever
een employé onderhouden over diens
drinkgewoonten. Een werkgever
heeft weinig te vertellen over de ma
nier waarop het personeel leeft in
zijn vrije tijd en dat moet vooral zo
blijven."
VERVOLG OP PAGINA E2: Managers
zien stress liever als probleem indivi
dueel persoon
