300 Kunstwerken en veel discussie
Handschrift van de meester overgenomen door assistenten
z
13
Q
Z
0
a
Drie talenten
van
St. Joost opgeteld
Kicks om
Bredase kunstenaarsvereniging BOA viert 10-jarig bestaan
IIJ
Z
3
UJ
BEELDENDE KUNST
Koningin
Heftigheid
Hoogtepunt
Programma
Anoniem
DONDERDAG 3 OKTOBER 1996 Cl pË STEM
De laatste schilderijen
van Willem de Kooning
Door Frits de Coriinck
In Museum Boijmans Van Beu-
ningen in Rotterdam hangen de
schilderijen die Willem de Koo
ning in de jaren tussen 1981 en
1987 heeft gemaakt. Dat zou een
belangrijke museale gebeurtenis
moeten zijn en de afsluiting van
een geweldige artistieke carrière
van de nu 92-jarige schilder. Wil
lem de Kooning, Bill voor de
Amerikanen, is van geboorte een
Rotterdammer, vertrok toen hij
26 jaar was naar Amerika en
werd daar een van de belangrijk
ste schilders van de twintigste
eeuw.
Maar met de laatste doeken is iets
aan de hand. De kwaliteit is om
streden omdat De Kooning De
Kooning niet meer is. Zijn geeste
lijke gezondheid is slecht en
steeds meer werk in zijn atelier
wordt door assistenten verricht.
Die feiten maken dat de late
schilderijen die de naam dragen
van de grand old man en die sterk
afwijken van de bekende grote
doeken, met argusogen worden
bekeken.
Willem de Kooning is ziek. Eind
jaren '70 manifesteerden zich de
eerste tekenen die later als de
ziekte van Alzheimer werden be
noemd. Daarvoor had hij jaren
van bandeloos zuipen achter de
rug, waar hij door Elaine, met wie
hij in 1955 had gebroken, maar
die hem in '78 weer onder haar
hoede nam, vanaf werd geholpen.
Zij was het die de toegang tot zijn
huis ontzegde aan zijn vrienden
drinkebroers, met wie hij zich
soms weken in de alcohol kan on
derdompelen.
De ironie wilde overigens dat zij
op dat gebied net zo'n reputatie
had gehad. Zij was het ook die
zijn atelier reorganiseerde en as
sistenten aanstelde die De Koo
ning weer tot artistieke arbeid
moesten krijgen. En langzaam
maar zeker begon hij weer te
schilderen, maar wel anders. Zijn
doeken uit de jaren '50 en '60 wa
ren de hoogtepunten van het ab-
stract-expressionisme, en De
Kooning was van die dominante
stroming de paus. Het heftige, ex
pressieve schilderen van toen
maakte plaats voor lege, teken
achtige doeken met een flinter
dunne huid.
Zijn toenemende vergeetachtig
heid leek een bittere consequentie
te zijn van het onbeheerste drink
gedrag. De waarheid was dat De
Kooning in snel tempo aan het
dementeren was als gevolg van de
ziekte van Alzheimer. Hij wist
soms niet eens meer waar hij was.
Willem de Kooning in zijn atelier in 1985.
In 1983 keerde hij met Elaine
voor een keer terug naar zijn va
derland. In het vliegtuig zaten ze
naar een saaie film te kijken toen
hij ineens opstond en zei: „Elaine
dit is vervelend. Laten we maar
naar huis gaan." Hij stond op en
liep naar de deur. Tijdens een ga
ladiner te zijner ere zat hij naast
de koningin. Later vroeg hij aan
Elaine: „Wie was die vrouw ei
genlijk
Tot 1990 zou hij nog zo'n driehon
derd schilderijen maken, in toe
nemende samenwerking met zijn
assistenten. Vijfendertig daarvan
hangen nu in Rotterdam. Ze stel
len het probleem aan de orde van
de kwaliteit: hebben we hier te
maken met een door anderen ge
organiseerd en commercieel aan
trekkelijk plagiaat van een groot
meester of is dit late werk de ul
tieme koerswijziging van het ar
tistieke genie dat zoekt naar ver
stilling en onthechting?
Die vraag kan alleen maar verge
lijkenderwijs aan de orde komen
en daarom is het zinvol dat Boij
mans ook een aantal oudere wer
ken uit Nederlands bezit erbij
heeft gehangen en enkele bronzen
beelden van de meester. Dit over
zicht was eerder te zien in San
Francisco, Minneapolis en Bonn
en gaat na 1 december naar het
Museum of Modern Art in New
York.
Zijn ouder werk, dat zijn vooral
de vrouwenportretten en de lyri
sche abstracties. De schilderijen
van vrouwen zijn naar stijl een
voortzetting van de artistieke
ontwikkeling die zich rond de
eeuwwisseling inzette. Ze tonen
de visuele analyse van Cézanne en
de kubistische constructie van Pi
casso. Wat De Kooning daaraan
toevoegde was een heftigheid van
schilderen. De kleuren vechten
met elkaar, de verf spettert eraf,
nergens in het schilderij vindt het
oog een moment rust. Uit die on
ophoudelijke beroering komt een
vrouwengedaante letterlijk uit de
verf tevoorschijn, karikaturaal en
humoristisch. Het is alsof De
Kooning op het linnen met zijn ei
gen middelen en vooral in een ui
terst persoonlijk handschrift een
gevecht aangaat met de vrouw,
haar aantrekt en afstoot, haar do
minantie bevecht en haar toch
seksueel verovert.
Een schilderij van hem doet geen
verslag van iets maar is de ver
beelding van een gemoedstoe
stand die van het doek af brandt.
Zijn Woman V uit 1953 werd in
1974 voor 850.000 dollar ver
kocht, het hoogste bedrag tot dan
toe betaald voor werk van een le
vend kunstenaar. De Kooning zou
voortdurend zijn eigen records
breken. Tien jaar later werd een
vrouwenportret voor bijna het
drievoudige geveild. En in 1989
werd bij Sotheby's omgerekend
zo'n 50 miljoen gulden betaald
voor Interchange, een wereldre
cord dat voorlopig zeker niet ver
beterd zal worden. Wie slecht wil
denken, ziet in die enorme finan
ciële waarde van De Koonings
schilderijen de echte reden om
zijn laatste doeken nog tentoon te
stellen. Niet de discussie over de
kwaliteit, niet de vraag naar de
authenticiteit, maar eenvoudig
weg het platvloerse gewin. Maar
die complottheorie is een cliché
en dus te simpel.
Voor zijn late schilderijen heeft
De Kooning oudere tekeningen of
soms zelfs bestaande schilderijen
gebruikt, die onaf in zijn atelier
stonden. Hij schuurde die glad en
gebruikte ze als ondergrond. Wat
hij erop schilderde, was een heel
dun beeld van tekenachtige
FOTO DUANE MICHALS
kleurvlakken die zich als ara
besken over het doek slingeren.
De kleuren zijn goeddeels primair
met een voorkeur voor geel en
rood, tegen een lichte onder
grond. Het beeld is eenvoudig en
doorschijnend en in zekere zin
harmonieus. Maar dat laatste is
geen kwaliteit in het geval van De
Kooning. De kleuren en lijnen
strijden noch bewegen meer, alles
ligt doodstil op zijn plaats. De
sensualiteit en de beroering van
de oudere werken zijn hier volko
men verdwenen in een eendimen
sionaal beeld. De overweldigende
dynamiek van toen is nu een verre
echo geworden in een stil en leeg
landschap. Het handschrift van
De Kooning is een manier gewor
den en wel een die nu gemakke
lijk door een ander gevoerd kan
worden. Door een assistent bij
voorbeeld. In haar even sensatio
nele als onbetrouwbare roddel-
boek (Willem de Kooning Elai
ne Fried: Portret van een huwe
lijk. Prijs 49,50, in het museum
tijdelijk 12,50) beschrijft Lee
Hall hoe op een gegeven moment
assistent Tom Ferrara zelf een De
Kooning aan het schilderen was.
Dat veel schilderijen uit de laatste
periode beter maar niet getoond
worden, is dan wel duidelijk.
Maar wat uit dit gossipboek ook
blijkt, is de enorme waarde die
met het werk van De Kooning ge
moeid is. Dochter Lisa heeft via
de rechter de rechten op de ate-
liervoorraad verworven. Geschat
te waarde: 150 miljoen dollar.
Wellicht dat dat gegeven een rol
speelt bij de tournee die de late
schilderijen maken.
Hoe men ook zal oordelen over de
late schilderijen, ze blijven ver
van de hoogte en van de intensi
teit die zijn vrouwenportretten en
zijn lyrisch-abstracte doeken uit
de jaren '50 en '60 haalden. Wik
kend en wegend bij dit recente
werk nestelt het fantastische
Rosyfingered Dawn at Louse
Point uit 1963 zich steeds vaster
in mijn hoofd. Het is een van de
hoogtepunten uit de kunst van de
twintigste eeuw en in het bezit
van het Stedelijk Museum in Am
sterdam. Alles wat een schilderij
enerverend kan maken heeft dit
doek en in vergelijking daarmee
is het late werk schamel en droog.
Hij schilderde Rosyfingered Da
wn toen hij het hectische leven op
Manhattan vaarwel had gezegd
en een groot huis betrok op Long
Island, aan de boorden van de
oceaan. Dat is het beeld van het
schilderij. Men noemt het ab
stract en dat is eigenlijk niet
waar. Weliswaar ontbreekt een
figuratieve voorstelling, maar de
ruimte en de atmosfeer bij zons
opgang op de grens van land en
het onmetelijke water zijn tast
baar en voelbaar aanwezig. De
verf is in dikke lagen en met bre
de kwast opgebracht. Roze en ge
le vlekken tegen een lichte onder
grond. Roze vingers die de opko
mende zon over de aarde uit
strekt, zoals Homerus dichtte. Al
les op het doek leeft en is in bewe
ging met een transparant licht dat
van binnenuit komt.
Na het abstract-expressionisme,
aan welke kroon dit doek een pa
rel is, werd de schilderkunst weer
eens dood verklaard. Wat kon de
jonge generatie in de jaren '70
tenslotte nog verbeteren aan dit
schildersgeweld? De dood van de
schilderkunst, dat is natuurlijk
niet waar, maar als het veronder-
stellenderwijs gesproken wel
waar was geweest, dan hadden
De Koonings late schilderijen de
schilderkunst bepaald niet tot
nieuw leven kunnen wekken.
Willem de Kooning: de late schil
derijen 1981-1987 in Museum
Boijmans Van Beuningen, Rotter
dam, tot 1 december. Op maan
dag gesloten.
De locatie voor alle activeiten
in het kader van 10 jaar BOA
is het voormalig Volkenkun
dig Museum Justinus van
Nassau, Kasteelplein 55, Bre
da. Toegang tot alle evene
menten is gratis, tenzij anders
vermeld.
4 oktober, 16.30 uur: Opening
tentoonsteEing Arena, pre
sentatie van modecollectie
van Maurice Spapens. Ten
toonstelling duurt t/m 27 ok
tober. Geopend wo/zo 11.00-
17.00 uur).
6 oktober, 15.00 uur: Vocaal
Ensemble Novafonie zingt a
cappella Renaissance muziek.
9 oktober, 20.00 uur, Schrij
vers in de Arena. Eva Bentis,
Diane Broeckhoven, Jan Car-
tens, Frans Brocatus, Marijke
van Hooff, Y. Né, Lambert
Giebels, Myriam Gommers-
Simonis, Dick Schouten, Ma
ria Stahlie, Robert Vacher,
Dirk Vellenga. Toegang
7,50.
15 oktober, 20.00 uur 'De po
sitie van de beeldend kunste
naar in 2000'. Lezing prof.
Jan van Reen
17 oktober, 20.00 uur
'Kunst(enaar) en samenle
ving, of: Waar zijn de kana
ries gebleven.' Lezing prof.
Paul Rademaker
20 oktober, 15.00 uur: Poli
tiek in de Arena. Bredaas
lijsttrekkersdebat
24 oktober, 20.00 uur: Presen
tatie en debat over monu
menten en stadsherstel in
Breda.
25-27 oktober: Open Ateliers,
met 54 deelnemende ateliers
(dagelijks 12.00-18.00 uur)
1 november tot 1 maart 1997:
Kunstbakens langs de oude
gemeentegrenzen van Te-
teringen, Prinsenbeek, Nieuw
Ginneken en Rijsbergen.
Een aantal malen worden art
video's vertoond door Cultvi-
deotheek Next Page.
Door Hans Rooseboom
De beroepsvereniging voor beel
dend kunstenaars BOA bestaat
tien jaar en gaat deze verjaardag
in de maand oktober groot vieren
met de manifestatie Arena. BOA
behartigt de materiële belangen
van kunstenaars in Breda en de
regio daaromheen.
Blikvanger van de manifestatie
wordt een grote tentoonstelling
in het voormalig museum Justi
nus van Nassau aan het Kasteel
plein in Breda. De tentoonstel
ling begint wordt vrijdag 4 okto
ber geopend en duurt t/m 27 ok
tober.
Volgens de laatste gegevens heb
ben exact 100 kunstenaars gerea
geerd op de oproep om werk voor
deze tentoonstelling te leveren.
Elk van die 100 kunstenaars zal
met drie werken vertegenwoor
digd zijn, zodat er met 300 objec
ten sprake is van een grote ten
toonstelling, die het gehele scala
van hedendaagse uitingen van
beeldende kunst te zien geeft.
BOA werd tien jaar geleden op
gericht na de afschaffing van de
BKR. Dat was de regeling die de
cennialang het sociale en finan
ciële vangnet voor beeldend kun
stenaars was geweest. De vereni
ging mag zich verheugen in een
grote belangstelling onder de
kunstenaars. Het ledental be
draagt 150. De club heeft meer
leden dan alle andere kunste
naarsverenigingen in Noord-Bra
bant bij elkaar.
BOA maakt zich bij haar leden
populair door het bevorderen van
expositiemogelijkheden, het or-
Werk van Erika Smulders, te zien in het (voormalig) Volkenkundig Museum in Breda: 'Sag mir wo
die Omi's sind, wo sind sie geblieben'.
ganiseren van manifestaties
(Open Ateliers is daarvan de be
langrijkste), het bemiddelen bij
opdrachten, en het verlenen van
hulp bij moeilijke belastingkwes
ties en bij de sociale dienst.
De meeste beeldend kunstenaars
kunnen best steun gebruiken in
de buitenwereld. Want je kunt
nog zo'n goede kunstenaar zijn,
het vereist een heel andere men
taliteit om aan de weg te timme
ren - en die mentaliteit hebben de
meesten niet. Een belangenvere
niging als BOA blijkt om die re
den dankbaar te worden
omhelsd.
De afschaffing van de BKR heeft
indertijd, meer dan 10 jaar gele
den, niet tot de grote sanering ge
leid die bedoeld was. Het blijkt
dat kunstenaars niet gemakkelijk
af te schrikken zijn. Ze zijn tevre
den met weinig en gelukkig met
hun werk, dat blijkt uit recente
enquêtes. Mensen die de drang
hebben om kunstenaar te zijn
worden niet tegengehouden door
een maatregel. Het bloed kruipt
waar het niet gaan kan.
Hoofdmoot van de viering van 10
jaar BOA is dus de tentoonstel
ling. Het pand Justinus van Nas
sau is geen glanzende cultuur
tempel - het is een leegstaande
kolos, als een woestenij achterge-
FOTO DE STEM /JOHAN VAN GURP
laten na het vertrek van het Vol
kenkundig Museum. Er is sinds
dien niets met het pand gebeurd,
maar daarin komt binnenkort
verandering. In november start
de bouw van appartementen bin
nen de muren van het historische
pand aan het Kasteelplein. Maar
voordat het zo ver is, exposeren
eerst 100 kunstenaars hun jong
ste producten.
Met man en macht zijn de afgelo
pen weken de zalen, gangen en
trappen van Justinus van Nassau
opgewaardeerd tot tijdelijk mu
seum. Veel kunstenaars hebben
in hun tentoongestelde werk de
link gelegd naar de vroegere be-
0
h
(A
lii
j
Ui
Ui
AMSTERDAM
Rijksmuseum - Stadhouderskade 42 - Jan Steen, schilder en vert
-ma t/m zo 10.00-19.00 uur (t/m 12 jan)
Stedelijk Museum - P. Potterstraat 13 - 'Het vieze tafeltje'.0
zicht oeuvre Marien Schouten - ma t/m zo 11.00-19.00 uur (um j,
Van Gogh musuem - P. Potterstraat 7 - In living colour - g^L
sculpturen jaren 1840-1910 - o.a. Picasso en Gauguin - mat/,
10.00-17.00 uur (t/m 17 nov)
ANTWERPEN
Hessenhuis Falconrui 53 - 'De Moderne Jaren' - Floris en Oscari
persI schilderijen en beelden - di t/m zo 10.00-16.45 uur (t/m 3ntl
Lokaal 01 Verbrande Entrepotstraat 9 - Sef Peeters/ Sentimen'
verblijf van/met Elisabeth's Nicht - do t/m zo 13.00-17.00 uur (ft
okt)
BAARLE-NASSAU/HERTOG
Galerie De Verbeelding Klokkenstraat 12 - Jan Moerbeek en 1,
Schoenaker/ schilderijen, Herman Bartelds/ beelden - do
13.00-17.00 uur (t/m 13 okt)
BERGEN OP ZOOM
Markiezenhof Steenbergsestraat 8 - Dick Fluitsma/ tekening»
houten beelden - di t/m zo 11.00-17.00 uur (t/m 17 nov)
BREDA
De Beijerd Boschstraat 22 - De Muze als Motor - ontwikkeling»
Noordbrabantse kunst na WON - di t/m vr 10.00-17.00 uur - za en
13.00-17.00 uur (t/m 24 nov)
Lokaal 01 Kloosterlaan 138 - werk van Antonietta Peeters, Keiki'
to en Roosmarie Vlek - do t/m zo 13.00-17.00 uur - do en vr li'
21.30 uur (t/m 6 okt)
NBKS Reigerstraat 16- Franca Beijers/Marc Koreman/Nicolettefc
di t/m zo 13.00-17.00 uur (t/m 20 okt)
Chassé Galerie - tekeningen - Helen Frik en Hans Hovy - maft
13.00-18.00 uur (tot 13 nov)
Galerie Molenaars Ginnekenweg 79 - Kunstenkabinet - wo ft.
13.00-17.30 uur - za 11.00-17.00 uur (t/m 18 okt)
Vormvast, Liesboslaan 291 - Marlies Kempers/ schilderijen
Laugs/ontwerpen - ma 13.00-18.00 uur - di t/m vr 10.00-17.00 uur
tot 21.00 uur - za 10.00-17.00 uur
DEN BOSCH
Noordbrabants Museum Verwersstraat 41 - De Muze als Motor
t/m vr 10.00-17.00 uur-za en zo 12.00-17.00 uur (t/m 1 dec)
Galerie Hüsstege Verwersstraat 28 - Joop Birker en Brabantse*
deneen hommage - Kiny Copinga/ bronzen beelden - di t/m vr III
17.30 uur - za 11.00-17.00 uur - zo 13.00-17.00 uur (t/m 13 okt)
CLINGE
Galerie Esprit Gravenstraat 99 - Manuel Esteban/ schilderijen
t/m zo 13.30-17.30 uur - do 19.00-21.00 uur (t/m 6 okt)
EINDHOVEN
Van Abbemuseum Vonderweg 1 - De Muze als Motor - ditto:
11.00-17.00 uur (t/m 24 nov)
GENT
Museum voor Hedendaagse Kunst N. de Liemaeckereplein
werk van Auguste Chabaud, Frans Piens en Johanna Kaiser-dift:
9.30-17.00 uur (t/m 13 okt)
HEERLEN
Stadsgalerij - Attitudes II/ Rob Birza en Rob Scholte (t/m 27 okt)
OTTERLO
Kröller-Müller Museum - Franz West Proforma - sculpturen, ii
laties en collages (5 okt t/m 19 jan 1997)
ROOSENDAAL
Tongerlohuys Molenstraat 2 - Ru van Rossem/ etsen, teken?
gen en beelden - di t/m zo 14.00-17.00 uur (t/m 3 nov)
ROTTERDAM
Museum Boijmans Van Beuningen Museumpark 18-20-Willem
Kooning - late schilderijen 1981-1987 (tot 1 dec)'- en TiepoloinHi
land, met prenten, tekeningen en schilderijen (tot 20 okt) - di ft
10.00-17.00 uur-zo 11.00-17.00 uur
Het Nederlands Archictuurinstituut - 'RealSpace in QuickTim
(t/m 6 okt) - en ontwerpen van Gispen (t/m 17 nov) - en Ben Loeft
ker, architect (t/m 8 dec) - di t/m za 10.00-17.00 uur - zo 11
uur
TILBURG
De Pont Wilhelminapark 1 - De Muze als Motor - di t/m zo 11,1
17.00 uur (t/m 24 nov)
Nederlands Textielmuseum - Goirkestraat 96 - Flexible 2 - f
ropean art - 2e Europese Biënnale - di t/m vr 10.00-17.00 uur
zo 12.00-17.00 uur (t/m 24 nov)
UTRECHT
Centraal Museum Utrecht - Agnietenstraat 1 - Take Two: M
Van Dongen en Van Vught-di t/m za 10.00-17.00 uur-zo 12.00-11
uur (t/m 27 okt)
VLISSINGEN
Watertoren Vlissingsestraat 239 - Werken van Klaus Kroger,
Bloom, Anya Jansen, Joost Willink - wo t/m zo 12.00-17.00 uur (ft
nov)
stemming van het gebouw als
volkenkundig museum. De expo
sitie is niet lukraak ingericht -
zorgvuldig is 'soort bij soort' on
dergebracht.
BOA maakt van het tweede lus
trum een brede cultuurmanifes
tatie. Ook andere kunstvormen,
zoals muziek en literatuur, zijn in
de programmering opgenomen.
Bovendien zijn er twee discussie
avonden gepland, met als thema's
belangrijke onderwerpen als de
positie en functie van de kunste
naar in de (toekomstige) samen
leving en het altijd heikele punt
van het kunstenaars-inkomen.
Tenslotte is er veel plaats inge
ruimd voor de politiek. BOA or
ganiseert een lijsttrekkersdebat
met de Bredase politieke leiders
aan de vooravond van de ge
meenteraadsverkiezingen. En bo
vendien: aan de vooravond van
de gemeentelijke herindeling.
Wordt het cultuurbeleid na de
herindeling meer grootstedelijk
of juist meer dorps? De stad
wordt aangevuld met een paar
randdorpen. Past de stad zich
aan de nieuwe bewoners aan of
zal het omgekeerde gebeuren.
Dat is een van de vragen die aan
de orde zal komen.
De Bredase politici, vindt BOA,
moeten maar eens flink aan de
tand worden gevoeld. Waarom is
er in andere steden een veel rui
mer beleid, bijvoorbeeld ten aan
zien van ateliers? Na de jarenlan
ge discussie over accommodaties
(Chassé Theater) moet er volgens
BOA maar eens worden gediscus
sieerd over de inhoud.
Distels, dode dieren, realistische
naakten en oude meesters. Dat
zijn de Themes in painting die
Paul van Dongen, Mare Mulders
en Reinoud van Vught in een ge
zamenlijk project willen vastleg
gen. Een project dat niet alleen
schilderijen en tekeningen om
vat, maar ook een film en een
boek over de totstandkoming van
die werken.
Ze kennen elkaar al sinds hun
studietijd aan de Bredase kunsta
cademie St. Joost. Mare Mulders,
Paul van Dongen en Reinoud van
Vught studeerden er alle drie in
1983/84 af. Sindsdien volgen zij
elkaar, als vrienden. Als kunste
naar gingen ze echter ieder huns
weegs. Mare Mulders maakte
naam als schilder van gelaagde
'verstilde levens' vol dood wild en
bloemen. Paul van Dongen vond
de ultieme uitdaging in het haar
scherp schilderen van het mense
lijk naakt en Reinoud van Vught
ontpopte zich als een alchemis
tisch schilder en tekenaar die
verf, water, olie en het weer met
elkaar laat botsen op grote vellen
papier.
Wie hun werk een beetje kent,
weet hoe totaal verschillend dat
op het eerste gezicht is. Toch
streven deze nadrukkelijk in Til
burg gewortelde kunstenaars al
ledrie naar herstel van het echte
schildersambacht. Vandaar mis
schien ook dat ze, na tien jaar af
zondering in het eigen atelier, nu
sterk de behoefte voelden om in
tensief samen te werken. Het pro
ject Themes in painting was
daarmee geboren.
Kijkend naar de muren van
Utrechtse kapel en de tekeningi
die het driemanschap
voor De Muze als Motor in (f
wolhok van De Pont denk je t#
de hand van iedere kunstenaarl
herkennen. De ambachtelijk
naakten van Van Dongen
schuil onder de soms bloeder-S
karkassen van Mulders en w®
den geflankeerd door Van Vug»
ijle vlinders, paddestoelen,
tels en vlekkerige amo
„Maar je kunt ons niet meer#
elkaar trekken", zegt Van Do'
gen. „Want zodra je denkt die J
zant of die vis is vast van Mart;
de kans toch erg groot da
oud of ik die gemaakt hebben
„Op deze manier proberen
goed en kwaad te ordenen", 1'
Mulders toe. „Daarmee kiezen'
als zuiderlingen positie. Van'
onze christelijke traditie steri
we een welbewuste, eigent#
daad tegen het atheïstisch w
ceptualisme van veel andere
dendaagse kunstenaars.
thema's verbeelden het hels®
realisme van nu, zoals zich da
Joegoslavië en Ruanda <>P('
baart. Want uiteindelijk dra
het in alles, dus zeker ook in
kunst, om religie. Niet als
niet als God of godsdienst,
als instrument ter intensive
van het leven."
Werken Mare Mulders, Paul
Dongen en Reinoud van Vug
het kader van 'Themes in P
ting' t/m 27 oktober te zien
Centraal Museum in Utremi
t/m 24 november in De Pont
burg.
De
v
m
Door Johan Diepstraten
In de alom geprezen roman Ge
huis (1994) had Nicolaas Matsier
flinke opruiming gehouden. Het o
den van zijn moeder brengt hem n
keer naar het ouderlijke huis. I
stroom van herinneringen neemt
tobiografische hoofdpersoon Tjit
ma afscheid van de jaren vijftig e
tig: van de gemoffelde fiets, de Terl
broeken, de Bic-ballpoint, de 1
Fiction sigaretten, de Prisma-pock
de Ooievaars.
Maar vooral neemt hij afscheid v
gebruiksvoorwerpen van zijn vad
moeder. Totdat Tjit Reinsma on
halverwege de roman 'het boek va
vindt. Het is een door zijn vader s
gesteld album over het op zeven
leeftijd overleden broertje. Dan k
de herinneringen plotseling een a
dimensie. Hoofdpersoon Tjit heef
in foetushouding teruggetrokken
een tafel, de ogenschijnlijk oppervl
ge herinneringen worden overscha
door het alomtegenwoordige verdri
het dagelijkse naoorlogse Teven in
Reinsma beheerste. Terecht werd
man voor ongeveer alle grote lit
prijzen genomineerd, wat uiteindel
Mekka- en de Bordewijkprijs oplev
Een logisch vervolg op deze rom
Dicht bij huis: een verzameling col
die voornamelijk verscheen op de
terpagina van NRC Handelsblad
periode 1978-1996. Als afzonderlij
publiceerde stukjes waren het kle'"~
niatuurtjes over dagelijkse beslo
ringen. Nu ze gepubliceerd zijn i
boek geven ze een aardige indruk v
autobiografie van Nicolaas Matsie~
Gesloten huis een zelfportret met o
zoals de ondertitel luidt, Dicht b{
'zou heel goed een zelfportret met
genoten, buurt en park kunnen
suggereert de achterflap.
Over de woonomgeving, de Jordaa_
neemt de lezer zo goed als niets,
ene moment na dat de buurt gete
wordt door de kermis: 'Voor of a
boven of onder, de muziek omgeef
Pompende, vette muziek. Waren er
koptelefoons met stilte.' Ook de h
noten blijven verhoudingsgewijs
niem. In die zin is Matsier trouw
ven aan zijn Revisor-uitgangspun
de jaren zeventig.
Maar als hij één keer zijn vrow
hoofdpersoon bombardeert, is het
raak. De twee aanrechten zijn 'in
tijd geheel bedekt met half afgem
Door Elly Poppe-Stolk
Er zijn veel jonge mensen die na
de puberteit niet meteen in staat
zijn richting aan hun leven te ge
ven. Voor hen staat vast dat het
totaal anders moet dan hun
ouders het hebben gedaan. Ze
hebben alles, maar missen het ge
voel in dit leven op hun plaats te
zijn. Zo iemand staat centraal in
de roman Madrileense roulette,
waarmee de Spaanse schrijver
José Angel Manas (1971) op
tweentwintigjarige leeftijd debu
teerde.
Het boek sloeg meteen in bij de
Spaanse jongeren. De sfeer was
voor hen herkenbaar. De dialogen
waaruit de roman voor het groot
ste gedeelte is opgebouwd, doen
wat de gespreksstof en het slang
Ut het jongerencircuit betreft
zeldzaam authentiek aan.
Carlos, de vertellende hoofdper
soon in het boek, is een student
riet rijke ouders die hem in mate-
neel opzicht nog steeds flink ver
wennen, maar hem opvoedkundig
riet goed hebben begeleid. Uit
Carlos' minutieuze verslag van
zijn dagelijks bestaan blijkt dat
rij nauwelijks contact heeft met
zijn ouders en jongere broer en
^us, terwijl hij toch met hen onder
een dak woont; allemaal gaan ze
na de verplichte en steevast onge
makkelijke momenten van sa
rienzijn weer graag hun eigen
Weg.
e vertelde episode begint in de
ifoege zomer van 1992, nadat
arlos zijn eerste studiejaar heeft
eeindigd. Het is heet in Madrid,
aar eind juni is nog te vroeg om
