weeK na
'Ik heb een geweldig geloof in deze firma'
Euthanasie-vereniging stelt telefoon open voorprobleemgevallen
Dame
X 61
Opvallend adverteren
Vakantieplannen?
ÏËD
NULLEN
IgyptIT^
.A
"Reizen en Recreatie'
'REVEN met KLM
videopresentatie
HAILAND
Adventure Travel
Thailand
»e-Adviesburo
ekt u thuis
NT 040-2043741
Eén week lang kunnen Neder
landers hun nare ervaringen met
euthanasie kwijt op een 06-
nummer. De Nederlandse Ver
eniging voor Vrijwillige Eutha
nasie hoopt dan te horen wat de
problemen van patiënten in de
praktijk zijn. Kost het mensen
veel moeite om hulp van een
huisarts te krijgen? Is dat in het
ene deel van het land lastiger
dan in het andere deel? Met de
antwoorden wil de Nederlandse
Vereniging voor Vrijwillige
Euthanasie de politiek bestoken
én de wet veranderen.
in de zaterdansa
r «"«Gliurgn
in de zaterdagse rubriek
Reizen en RecreatiV
Tel.: 073-6125225
Fax: 073-6157283
EN/CANADA^
Lees elke zaterdao
de rubriek "Reizen en
Recreatie" in deze krant!
övËRrêNfiTir^
iek Reizen en Recreate
men elke zaterdag oïï
e ogen van zo'n 2 miijo
einteresseerde lezers J
Viseren u graag over
vertentiernogelijkhedeiv
I.: Tel.: 073-6125225 Fa>
"3-6157283.
~EIZEN EN RECREATIE'
Ike zaterdag in deze kranti
kt. 15-22 dg rondreis nor
laats 13/10.10/11 en Kei
notels,vluchten etc f 157L
OS.CTTA 024-3882111 sj'
RIJSDOORBRMkl^i;
dgn Hurghada LO 745/
dgn combi-reis incl.crui»
868/15 dgn rondreis incl
iruise 1558/vertrek va
russel/SEAC 010
1716777 (ANVR/SGR).
THE TRAVEL STORE
(luchten: Mexico 975
osta Rica/Guatemala/
3elize ƒ1415,-. Tel-
073- 6131320
Elke zaterdag in deze krant
donesië in groepsverband,
Voll.verzorgd 4x p.wk.
Jverwinteren op Bali
45-5211374/078-6174654
s: 28/9 Venlo, 11/10 Maas-
Arnhem, 23/11 Dordrecht,
sië: 0598 - 395830.
Dé Thailand-specialist
Individuele rondreizen,
groepsreizen op maat,
tickets, hotels en
strandvakanties
bel 071-5688899
lid ANVR/SGR.
"REIZEN EN RECREATIE"
Elke zaterdag in deze krant!
Jyprus/Turkije va 1589
iua/Madeira/ESarbados/
ip. va. 2199,-.
1 Genua/Spanje/Marokko/
o de Janeiro va 2686,-.
a Jamaica/Colombia/
Jamaica va 1995,-.
inkl. VP en vliegreizen.
'97) in alle prijsklassen-
/weekend. (ANVR/SGR)
AMFIBIE TREKS 3 wkn
Tanzania Malawi 9%
3 wkn Namibie/Zuid Afrika
995,-, 3 wkn Eritrea/
Ethiopië 795,-, 5 wkn
Oeganda/Zaïre/Tanzania
1850,- 14 wkn. Eritrea-
Kaapstad 2795,- exc'
vlucht. Tel: O15-2571036__
THE TRAVEL STORE"*
vluchten: Zuid Afrika/Zim-
nabwe 1360,-, KeM
r 1175,-. Tel: 073-6131320,
De VAKANTIERUBRIEK
"Reizen en Recreatie" voor
uitgekiende vakanties, tike
zaterdag in deze krant!
2395
1, inclusief vlucht en hgfes
3015
luSief vlucht en camperhuur
ZuMel|k Afrika. Australië S
ij de NB8S Reöwkiteh. NB»
reiaenverkopende Postkantoren
of bei r.TÏ-rüa
sreizin
AA, MAAR PAN AN PE
Beschaving zit aan de buitenkant. Geen mis
verstand mogelijk. De keurig uitgestreken
portier van het Oxfordse College die in zwar
te krijtstreep onderdanig is, verandert in een
hooligan als hij voorzien van broeksklem,
rugzak en valhelm op zijn fiets stapt. Zijn op
afstand heerachtige kostuum detoneert.
Minder door zijn in sokken weggestopte
broekspijpen of glimmend witte Tour de
France-hoofddeksel. Het is zijn taal en ac
cent. Aan de deur van zijn maandelijkse sala
ris is het Oxbridge dat zijn mond verlaat. Af
gemeten, maar vriendelijk van toon, een ko
pievan de hogere stand die eertijds zijn stu
dieus domein bevolkte. Eenmaal in het ver
keer is het vloeken, tieren en een platte uit
spraak die verraadt dat hij van acht tot zes
slechts in imitatie spreekt.
Hetzelfde geldt voor de jeugdige winkelbe
diende in de Britse supermarkt. In voorge
schreven tweedelig donker vult hij de rekken.
Weliswaar een ringetje in het oor, de cao ver
biedt als was hij een langharig WDM-soldaat
waarschijnlijk ingrepen in zijn persoonlijke le
vensfeer, maar hij lijkt toch een heertje. In
goedkoop drie halen twee betalen, maar
desondanks een pak. Het is schijn. De klant
die vraagt waar de mosterd staat, krijgt een
schouderophalen als antwoord. Zijn collega,
zelfde uitdossing, gelijke uitstraling, verwaar
digt zich met een armgebaar te wijzen.
Daaro ergens, lijkt het signaal. De derde ge
raadpleegde vakkenvuller, ook uit dezelfde
mal, kan spreken. 'Kweenie,' gromt hij terug.
Beleefdheid staat kennelijk niet in de arbeids
voorwaarden.
Voor een aantrekkelijk en kapitaalkrachtig
uitgedoste dame in een plaatselijke hoogge
leerden-sociëteit blijkt de couture slechts
handelswaar. Zij biedt, als het gezelschap
haar tragische eenzaamheid ontwaart en
haar op conversatie en consumptie tracteert,
niet geheel belangeloos aan zich van haar
verantwoorde kledij te ontdoen. De prijs valt
nader overeen te komen en is afhankelijk van
het aantal tegelijk belangstellening vertonen
de intekenaars. Maar ook haar met zachte en
beschaafde stem verwoorde verkoopslust is
schijn; Zodra er geen belangstelling wordt
getoond, verandert ze in Kaat Mossel.
Alleen in de wereld van de kunst zit de be
schaving nog van binnen. De ene na de an
dere Nederlandse kunstinstelling heeft afge
lopen dinsdag definitief mogen vernemen
niet in de prijzen van de staatssecretaris te
zijn gevallen. En lopen ze nu en masse te
hoop? Dreigt de voormalige dichter-criticus
Aad Nuis aan de schandpaal gestenigd te
worden? Staan er duizenden artiesten op het
Malieveld om zich als eertijds verpleger s, stu
denten en boeren luidruchtig in de burgerlij
keongehoorzaamheid te storten? Niets daar
van. De kunst blijft dame.
fen afgewezen Brabants festival heeft zich al
hij de gang van zaken neer gelegd. De tele
foonaansluiting is afbesteld en de medewer
kers zoeken zwijgend naar nieuw emplooi.
Een Zuid-Nederlands symfonieorkest dat een
enkel procent meer wilde om oude achter
standen weg te werken, krijgt zelfs geen
persbericht uit de pen. En de operavoorzie
ning van het Zuiden meldt slechts beschaafd
teleurgesteld dat er van de op de behoefte
gerichte plannen nu weinig meer terecht kan
komen.
De staatssecretaris gebruikt de laatste pagi
na's van zijn toekomstvisie om het cultuurfu-
turisme beneden de Moerdijk te schetsen.
Het moet hier het tweede episch centrum
van kunst en artistiek toerisme worden. Hij
beaamt die gedachte van de plaatselijke en
provinciale overheden vriendelijk. Vijfhon
derdmiljoen heeft de regio in de laatste jaren
uit eigen zak in nieuwe voorzieningen gesto
ken, jaarlijks komt daar nog eens uit dezelfde
ei9en middelen de helft bij aan subsidies. De
We wil is dus duidelijk getoond.
Maar betekent dat nu ook dat Den Haag er
een behoorlijk extra bedragje bovenop doet?
Niets daarvan. Van al het extra gevraagde
wordt niet meer dan een paar cent toege
kend. De meeste subsidies blijven gelijk en
«en paar instellingen worden zelfs geschrapt.
De eigen opera door de zuidelijke provincies
9Hien de grote belangstelling en het niet
over het hoofd te ziene succes als basisvoor
ziening opgevoerd, is voor de Haagse beslis
sers niet meer dan een aanvulling. Een leuk
extraatje dat met een paar ton meer voldoen
de leuke dingen voor de mensen kan doen.
Met dans net zo.
zuid-Nederland mag met glimlachende in
stemming van het kunstpausdom ambiëren
tweede culturele plek van Nederland te
worden. De subsidiestroom vloeit voort in de
«rang Randstad. En geen boze Zuid-Neder-
andse wethouder, gedeputeerde, artistiek
®der of culturele woordvoerder die van
beh f? z''n ve' sPr'n9t- Ze zwijgen
Het is niet tegen artsen gericht'
Door Mick Salet
w
Jonne Boesjes en Marion Rookhuizen van de Nederlandse Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie. We moeten het vooral hebben van
de verhalen van nabestaanden, want de patiënten zélf zullen meestal al overleden zijn.foto do visser
at gebeurt er in de
praktijk als een patiënt
om euthanasie vraagt?
Dat wil de Nederlandse Vereniging voor
Vrijwillige Euthanasie horen van mensen die
daar vervelende ervaringen mee hebben.
„Er wordt wel gedacht dat het in ons land
allemaal geweldig geregeld is, maar veel
mensen hebben moeite om een arts te vinden
die euthanasie wil verrichten. De ene arts
wil helemaal niet helpen. Een andere zegt
aanvankelijk ja, maar komt daar later weer
op terug. En weer een andere arts lijkt een
verzoek om euthanasie voortdurend te ont
wijken. Dat komt allemaal voor. Maar hoe
vaak? En in welke delen van het land het
meest? Dat weten we niet. Daarom willen we
graag de ervaringen horen van nabestaanden
of patiënten die zélf gemerkt hebben hoe
moeilijk het is om hulp van een huisarts te
krijgen."
Mensen kunnen hun verhalen één week kwijt
bij het Landelijk Meldpunt Euthanasie. Dat
is van maandag 23 september tot en met vrij
dag 27 september te bereiken op telefoon
nummer 06-8823. Van 's morgens tien tot 's
middags half vijf.
Vluggroeiend
Het meldpunt is een initiatief van de Neder
landse Vereniging voor Vrijwillige Euthana
sie. Een vluggroeiende vereniging, met meer
dan 85.000 leden, die streeft naar sociale en
juridische aanvaarding van vrijwillige
euthanasie en hulp bij zelfdoding. Marion
Rookhuizen, 47 jaar, is er directeur. Jonne
Boesjes, 29 jaar, is er voorlichter.
Lijkt het 06-nummer niet veel op een klach
tenlijn, waar mensen over artsen kunnen
klagen?
Jonne: „Nee. Ik kan me voorstellen dat art
sen dat in eerste instantie zo zullen ervaren,
maar zo is het niet bedoeld. Het is niet een
onderzoek tégen artsen. Het is een onder
zoek om inzicht te krijgen in de problema
tiek van patiënten."
Marion: „Een onafhankelijk onderzoek."
Jonne: „Ja, want we voeren het niet zelf uit
en vragen ook niet alleen onze leden om te
telefoneren. Iedereen kan bellen. En dat is in
Nederland nog niet eerder gebeurd. Er is on
derzoek gedaan naar de ervaringen van art
sen, er is onderzoek gedaan naar de opvat
tingen van juristen, maar er is nog nooit on
derzoek gedaan naar de ervaringen van
cliënten in de gezondheidszorg. Daarbij
moeten we het vooral hebben van de verha
len van nabestaanden, want de patiënten
zélf zullen meestal al overleden zijn."
Wat hoopt u aan de weet te komen
Jonne: „We hopen beter inzicht te krijgen in
de problematiek van de patiënten. Komen er
vaak problemen voor? Welke problemen pre
cies? Hoe stellen artsen zich op? Zijn er delen
van het land waar meer klachten voorkomen
dan elders?"
Verwacht u dat laatste?
Jonne: „Het is bekend dat het in de provincie
soms wel wat moeizamer verloopt dan in de
grote stad. Al is dat nooit erg hard ge
maakt."
Marion: „Maar dat wil niet zeggen dat men
sen in de provincie daarom ook eerder kla
gen. Het zou wel eens andersom kunnen zijn.
Misschien melden mensen uit Limburg en
Zeeland minder problemen, omdat ze niet de
verwachting hadden dat ze gauw en gemak
kelijk geholpen zouden worden door hun
dokter. Mensen in Amsterdam denken mis
schien eerder: 'O, hier lukt dat wel' en zullen
daarom misschien ook eerder klagen als
blijkt dat huisartsen in de hoofdstad óók
niet altijd onmiddellijk doen wat de patiënt
wil."
Mogen mensen ook bellen om positieve erva
ringen te melden?
Jonne: „Dat mag wel, maar voor dit onder
zoek is het niet interessant. Er gaat natuur
lijk ook veel goed, maar nu willen we alleen
maar weten wat er niet goed gaat."
Marion: „In de hoop dat de resultaten van
het onderzoek een rol kunnen spelen in de
politieke besluitvorming en bij kunnen dra
gen tot een betere wetgeving. Want ons uit
eindelijke doel is een regeling dat artsen
straffeloos euthanasie kunnen toepassen.
Wij zeggen dat euthanasie in principe in het
wetboek van strafrecht moet blijven, maar
dat er een clausule moet komen dat artsen
niet strafbaar zijn als ze zich aan alle be
staande zorgvuldigheidseisen houden."
Hoe zit het met de zorgvuldigheid van het
onderzoek? Wat gebeurt er met de klachten?
Wat gebeurt er met de artsen die telefonisch
kritiek krijgen?
Jonne: „Aan de problemen zelf kan meestal
niets meer worden gedaan. Het gaat gaat ons
ook niet om boven tafel te krijgen dat die-
en-die dokter in dat-en-dat ziekenhuis iets
niet goed gedaan heeft. Het gaat ons niet om
de namen, het gaat ons om de gevallen. We
willen inzicht krijgen in de problematiek."
Schots boekje
Iets anders. Deze maand komt de Nederland
se Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie
met een handleiding waarin wordt beschre
ven hoe je zelf met medicijnen een eind aan
je leven kunt maken. Het gaat om een aange
paste vertaling van een Schots boekje: How
to die with dignity'. Het nieuws dat de verta
ling in de maak was, zorgde een paar maan
den geleden al voor de nodige ophef en ver
ontruste vragen de Tweede Kamer. Wat vond
u daarvan?
Jonne: „Het heeft ons verbaasd. Het is name
lijk niets nieuws. We vertalen een bestaand
boekje en verstrekken informatie die al in de
boekwinkel te krijgen is. Want er zijn al veel
meer van dit soort boekjes."
Marion: „Het was ook niet iets waar we zelf
de publiciteit voor gezocht hebben. We gaan
niet de straat op met de boodschap: 'Kijk
eens wat een mooi boekje we hebben!'"
Jonne: „Het boekje is alleen te bestellen door
mensen die een euthanasieverklaring hebben
opgesteld en tenminste drie maanden lid van
onze vereniging zijn. Verder krijgt niemand
het. Niemand."
Maar bent u niet bang dat het, via via, in ver
keerde handen valt?
Jonne: „Dat kan. Ik vind dat we genoeg doen
om het risico zo klein mogelijk te maken,
maar het is nooit uit te sluiten."
Marion: „De ervaring leert echter dat men
sen dit soort informatie niet gauw laten slin
geren. Ze stoppen het weg. Ze houden het
graag voor zichzelf. De kans dat je het boek
je straks bij je buren ziet liggen, lijkt me dus
uitermate gering."
Jonne: „Daar komt nog bij dat mensen die
deze informatie per se willen hebben, er op
een andere manier ook wel aan kunnen ko
men. Via internet. Via de boekwinkel. Dat
kan allemaal."
Hele klus
U bent niet bang dat het aantal ongewenste
zelfdodingen door de verschijning van het
boekje toeneemt?
Marion: „Nee."
Jonne: „Het is voor mensen een heel bewuste
stap. Het is ook niet zo dat je, na het boekje
te hebben gelezen, even naar de drogist gaat
om de noodzakelijke middelen te kopen. Het
is nog een hele klus om daar aan te komen."
Marion: „Uit onderzoek blijkt ook dat het
aantal zelfdodingen door dergelijke publica
ties niet verandert; alleen de methode die
men kiest verandert."
Jonne: „Mensen hoeven niet meer voor de
trein te springen. We zijn dus niet bang voor
een toename van het aantal zelfdodingen,
maar hopen wel op een afname van het aan
tal gruwelijke zelfdodingen en het aantal
slechte pogingen, waarbij mensen zich vre
selijk verminken."
Marion: „We hebben besloten om het Schot
se boekje uit te brengen, omdat we weten dat
er betrouwbare en toepasbare adviezen in
staan. We vinden het een minder mooie weg.
We hebben liever dat een arts helpt. Maar als
dat niet kan en mensen dus gedwóngen wor
den het zelf te doen, dan willen we onze le
den niet in de kou laten staan en willen we ze
behoeden voor allerlei afschuwelijkheden,
die zich voor kunnen doen als ze zónder de
adviezen uit zo'n boekje een eind aan hun le
ven zouden willen maken."
Hoeveel boekjes zijn er al besteld?
Jomme: „Ik dacht dat het er zo'n driedui
zend waren. Dat valt dus wel mee. Van de
86.000 leden zijn er maar 3000 die het boek
je aangevraagd hebben. Vaak vooral omdat
ze het een geruststellende gedachte vinden
om het in huis te hebben. Voor het geval dat.
Dan zijn ze niet meer zo afhankelijk van een
arts."
VERVOLG VAN VORIGE PAGINA
U hebt een aantal topmanagers van bui
tenaf binnengehaald. Ook een breuk met
de Philips-traditie.
„Het aantrekken van mensen van buiten
had twee achtergronden. De hoofdzaak
was kwaliteit. Daaraan wilden we geen
concessies doen. Als we de juiste mensen
niet in eigen huis konden vinden, moes
ten ze maar van buiten komen. Een twee
de, bijkomend, aspect was dat mensen
zonder Philips-achtergrond ook geen
vooroordelen hadden en fris tegen de za
ken konden aankijken. Zij konden ons
een spiegel voorhouden. Zo heeft het ook
gewerkt. De beïnvloeding door mensen
van buitenaf heeft ons in een hogere ver
snelling gebracht."
U hebt gezegd dat u, als u nu jong was,
carrière zou willen maken in het Verre
Oosten. Hebt u Europa min of meer afge
schreven? Of is er nog hoop en tijd om de
les te trekken uit de crisis die Philips en
andere bedrijven hebben doorgemaakt?
„De les is dat Europa te vroeg heeft ge
concludeerd dat er een maatschappij-
vorm was gecreëerd die ons toestond om
het een beetje kalmer aan te gaan doen.
Deze 'kwaliteit-van-het-leven'-theorie is
in die extreme vorm niet houdbaar geble
ken. Waarom niet? Omdat Europa gelijk
tijdig staat voor open grenzen en voor
vrije handel. Alle spullen uit de hele we
reld mogen Europa in. Spullen die wor
den gefabriceerd in landen waar de men
sen een geweldige wil hebben om te win
nen - vaak tegen lage lonen - overstro
men de Europese markt. De combinatie
van open grenzen en hoge kosten heeft
tot afbraak van de concurrentiekracht
geleid, tot hoge werkloosheid en tot ern
stige problemen bij het in stand houden
van de verzorgingsstaat."
Dat was de strap
„Ja. Europa zal een een nieuw evenwicht
moeten vinden. Dat betekent iets inleve
ren van de materiële verworvenheden,
hogere flexibiliteit op de arbeidsmarkt
opbrengen en meer durven. De sfeer is
iets te gezapig. Er is te weinig innovatief
vermogen. Dat geldt met name voor be
drijfstakken die wereldwijd opereren.
Kijk naar de informatie-technologie, de
halfgeleiders en de multimedia waarin
Europa slechts een heel bescheiden rol
speelt. Maar het opmerkelijke is dat ik in
gesprekken met ondernemers hier uit de
regio merk dat onze opvattingen hele
maal niet zo ver uiteenlopen."
U pleit niet voor protectionisme?
„Nee, protectionisme leidt alleen maar
tot grotere gezapigheid, tot verzwakking
van de concurrentiekracht. Europa moet
de uitdaging met de wereld aangaan."
En wat is dan de beloning?
De beloning zal zijn dat we trots kunnen
zijn op wat we voor elkaar hebben gekre
gen. De geweldige voldoening dat Europa
weer meetelt. Ik houd de mensen bij Phi
lips in Europa een spiegel voor. Dan hoop
ik dat ze niet geïntimideerd raken, maar
dat ze zeggen: dat pikken we niet. Dat
geldt ook voor Europa. In het oosten zien
ze Europa als het industriële avondland.
Europa telt daar niet serieus mee. Europa
mag dat niet op zich laten zitten."
In dat denken past geen 36-urige werk
week?
„Nee, dat ziet u goed. Philips heeft in Ne
derland nog een vrij grote industriële ba
sis. In al onze bedrijven, in Stadskanaal,
Drachten, Nijmegen, Roosendaal, Heer
len, kan het management nu haarfijn uit
leggen wie de belangrijkste concurrent is,
wat de kwaliteitsnormen zijn, hoe hoog
de kostprijs mag zijn. Zo niet, dan ben je
niet meer in business. Ik ben niet van
plan om wat we bereikt hebben in gevaar
te brengen door een 36-urige werkweek.
De nieuwe chipfabriek in Nijmegen mag
één dag in het jaar, met Kerstmis, stil lig
gen. Er zal continu gewerkt moeten wor
den in vijf ploegen. Zo niet dan komt de
gigantische investering er nooit uit."
„De mensen bij Philips zouden het heel
gek gevonden hebben als wij in deze fase
die 36 uren geaccepteerd zouden hebben.
Ik had een heel sterk intuïtief gevoel dat
zij dat niet wilden. Er was nog een ande
re reden. Ik verzet me tegen de houding
dat Nederland een eiland zou zijn. Wij
zijn een deel van Philips International
dat wereldwijd opereert. Wij krijgen al
zo veel vragen van 'wanneer zijn jullie er
nu eigenlijk?'. Onze concern-centrale
moet bereikbaar zijn. Vergeet niet, wij
werken met tijdzones van acht uur naar
de ene en twaalf uur naar de andere
kant."
„Samenvattend: de eis voor een 36-urige
werkweek was tegen de tijdgeest. Het
was een miskenning van de gigantische
concurrentiestrijd die wij voeren."
Moeten we in Europa gaan sloven tegen
veel lagere lonen?
„We moeten accepteren dat bepaalde
vormen van productie in Europa niet
meer kunnen. Zoals grote delen van de
textiel, de sigarenindustrie en de
scheepsbouw zijn verdwenen. Dat hoeft
geen ramp te zijn. Als de algemene posi
tie van Europa maar sterk genoeg is. Als
er voldoende innovatief vermogen is om
steeds weer nieuwe werkgelegenheid te
scheppen. Ik zie best mogelijkheden. Ik
ben geen Europessimist."
„En sloven, zoals u dat noemt, wat is
daarop tegen. Ik vind dat zelf best aardig.
Als ik zie waar gemotiveerde mensen toe
bereid zijn. Die kijken niet naar de klok."
„We moeten in Europa een nieuwe balans
zoeken. Ik zie daarin ook wel een zekere
mate van vooruitgang. Ik ben niet in alle
opzichten ontevreden. Maar we moeten
nog wat meer proberen het confrontatie
model op te geven. Zowel werkgevers als
werknemers. Ik ben geen pessimist, maar
ik trek wel mijn lessen."
Als u een pessimist was, zou u waar
schijnlijk nooit aan dit karwei zijn be
gonnen.
„Het is waar dat ik in zijn algemeenheid
optimistisch ben. Maar ik heb ook een ge
weldig geloof in deze firma. Philips is een
van de mooiste bedrijven ter wereld. Met
een geweldig potentieel dat nog steeds
niet helemaal is uitgenut."
„Ik ben niet van plan om wat we bereikt hebben in gevaar
te brengen door een 36-urige werkweek."
foto fotopersbureau van de meulenhof
