De
gettomarken
van Lodz
Ople
Realistische oorlogsfilm laat
Serviërs lachen en huilen
Guy Franquinet
vond de geschiedenis
achter het geld
BHfWj
DE STEM
BUITENLAND
DIPLOMA NO
ADMINISTI
COMPt
NOVELL S)
,v
DE STEM
ZATERDAG 7 SEPTEMBER 19%
?SaS838E
Een muntendeskundige die zich verdiept in de ge
schiedenis van het joodse getto van de Poolse stad
Lodz. Het kan raar lopen. Via valse exemplaren van
de munten die in de joodse wijk noodgedwongen
werden gebruikt raakte Guy Franquinet gefas
cineerd door de historie van het getto. En hij
zette ze op papier.
Door Theo Vincken
Door de munten raakte Fran
quinet geïnteresseerd in de his
torie van het getto van de Pool
se stad Lodz. foto's ié giesen
Hij voelde zich belazerd,
bedonderd, bedrogen...
Guy Franquinet zag zich ja
ren geleden als munthandelaar
in wording door een zwendelaar
opgezadeld met een partij waar
deloze munten. Waar hij dacht
beslag te hebben gelegd op
een hoeveelheid van meer
dan een halve eeuw oude
geldstukken uit het
voormalige getto Litz
mannstadt, bleek hij -
zo ervoer hij na een
diepgaand numisma
tisch onderzoek - gro
telijks te zijn opgelicht.
De munten waren stuk
voor stuk falsificaties.
Zeer knap nagemaakt
weliswaar, maar voor de
verzamelaar, en al zeker voor
de bonafide handelaar, van nul
en generlei waarde.
Deze ergerniswekkende vorm
van misleiding bracht Franqui
net, die in Duitsland inmid
dels de status van beëdigd
Sachverstandiger op het
gebied van munten
heeft verworven, in
i aanraking met een
weinig bekende zwarte
bladzijde van de holo-
T caust. Een met bloed
'fil en tranen geschreven
kapittel in het getto
van Lodz, de door Hit-
ler-Duitsland in de
Tweede Wereldoorlog
tot Litzmannstad omge
doopte Poolse industrie
stad.
Mies moos. Vrijwel niet van echt
te onderscheiden valse munten.
De trieste lotgevallen van de
Litzmannstadt-j oden
zouden niet navranter
gesymboliseerd kunnen
worden. Guy Franqui
net zag de tragiek, ver
diepte zich in de we
derwaardigheden van
het getto, zocht, vond
en sprak met overle
venden van de prog
ram.
Cynisme
Gravend in de (geld)ge-
schiedenis van Lodz - ooit
de stad met de meeste joodse
inwoners van Europa - kreeg hij
een steeds duidelijker beeld van
hetgeen zich van 1940 tot 1945
binnen de muren van het joden-
kwartier moet hebben afge
speeld.
I s
„Het bijna bestiale cynisme
waarmee de nazi's het leven in dit
getto naar buiten als heel nor
maal deden voorkomen, valt zelfs
nu nog niet te bevatten," verhaalt
Guy Franquinet over de gebeur
tenissen in Polens tweede stad.
Hij vervatte al zijn bevindingen
tweetalig - Duits en Engels - in
een boek en bracht het, bijge
staan door Dr. Peter Hammer,
Hartmut Schoenawa en Lothar
Schoenawa, in een oplage van
2300 exemplaren op de markt,
een uitgave voor eigen rekening.
Onder de titel Litzmannstadt...
ein Kapitel deutscher Geldge-
schichte kwam het in druk.
De vraag of er interesse bestaat
voor zijn boek, blijkt voor Guy
Franquinet nauwelijks relevant.
„Financieel word ik er sowieso
niet beter van, daarvoor is de op
lage te klein," legt hij uit. „Het
stemt me echter wèl tot voldoe
ning dat mede door mijn onder
zoek weer 'n klein aspect van de
jodenvervolging door nazi-Duits-
land is vastgelegd. Slechts weini
gen, zo leerde ik tijdens mijn na
speuringen, zijn precies op de
hoogte van de wijze waarop de
joden in het getto van Litzmann
stadt zijn gemaltraiteerd."
De 48-jarige Franquinet is sedert
1978 woonachtig en werkzaam in
het Zuid-Duitse stadje Crails-
heim. De geboren Hagenaar
('maar ik heb Limburgse ouders,
de schrijver Robert Franquinet is
een oom van mij') vond min of
meer per toeval zijn weg in het
naoorlogse Duitsland. „Ik was
negentien jaar, kwam net van het
lyceum en ging in Limburg op
zoek naar mijn roots, waar ik
dacht het wel even te gaan ma
ken. Maar daar zat niemand op
mij te wachten, zo bleek. Uitein
delijk vond ik een job bij een
Duitse oliehandel, enkele kilome
ters over de grens."
Miljonair
Zijn eerste ervaringen in de olie
deden hem in een vlaag van tota
le euforie een kaartje naar huis
schrijven met de tekst: 'Mam, ik
word hier miljonair!' „Maar die
op mooie beloftes gebaseerde
verwachting moest ik vrij snel
bijstellen," grinnikt Franquinet,
die al vijftien jaar directeur heet
te zijn van wat hij noemt (enige
zelfspot mag hem niet worden
ontzegd): 'De kleinste oliemaat
schappij van Duitsland' - Lubri
cating Dutchmanof anders ge-
qet l.l.O start in septeml
Windows!
Het l.l.O. heeft leslocatiel
Oosterhout, Dongen, Ma]
Bel voor inlichtingen en I
Infor.
Heuve
Het l.l.O start in september
Lesplaatsen: Oosterhout en
Bel,voor inlichtingen en brc
l.l.O.
Informt
Heuvel I
Muntendeskundige Guy Franquinet: 'Negenennegentig procent van de bij verzamelaars in omloop zijnde munten uit het voormalige getto van Lodz moet als vals uit
den gekenmerkt.'
zegd: Smerende Hollander.
„Weet je," voegt hij er niet zon
der trots aan toe, „onze produc
ten staan bij Mercedes Benz wel
op de lijst van aanbevolen oliën.
Een bewijs dat we, mijn zoon zit
nu ook in de zaak, het zo slecht
nog niet doen. Maar rijk worden
we niet van de olie. Droog brood,
meer niet."
Medelijden hoeft men met Guy
Franquinet niet te hebben, want
dank zij zijn florerende munten-
handel (firmanaam: Dutchman
Numastik) zorgt hij voor een
beleg van die droge boterham.
Met een behoorlijke dosis geluk,
vakkennis en minstens evenveel
koopmansgeest heeft Franquinet
zich in het wereldje van munt-
handelaren een afgebakend plek
je veroverd. Hij geniet in Duits
land vooral bekendheid vanwege
zijn specialiteit op het vlak van
misslagen, oude geldstukken met
afwijkingen - niet te verwarren
met valse munten - die per toeval
toch in circulatie zijn gebracht.
„Het zijn deze kleine mankemen
ten," legt Franquinet uit, „die de
munten exclusief maken en ze in
waarde doen stijgen."
Zijn professionele zoektocht naar
buitenissige munten bracht hem
ook op het spoor van het zoge
naamde gettogeld van Litzmann
stadt, volgens Franquinet mis
schien wel een van de meest na
gemaakte munten ter wereld.
„Negenennegentig procent van
de bij verzamelaars in omloop
zijnde munten uit het voormalige
getto van Lodz moet als vals wor
den gekenmerkt," beweert hij
met grote stelligheid.
Die falsificaties kunnen hem in
hoge mate irriteren, niet in de
laatste plaats omdat hij zelf werd
beetgenomen. Maar vooral óók
omdat er mensen zijn die zich
met nagemaakte relicten van een
verwerpelijk systeem op schan
delijke wijze proberen te verrij
ken. Aan de hand van metallur
gisch onderzoek heeft Franquinet
de legeringen ('de samenstelling
van de metaalmengsels verander
den nogal eens') van de getto-
munten laten analyseren en in
zijn boek laten vastleggen. Zelfs
de namen van de toenmalige
muntgraveurs ('een van hen bleek
nog in leven en woont in Tel
Aviv') heeft hij weten te achter
halen.
Duitse orders
Zijn navorsingen naar de ge
schiedenis van het getto Litz
mannstadt voerden hem naar Is
raël, Polen en de Verenigde Sta
ten. Hij zocht er naar munten en
sprak er met overlevenden van de
want al veel eerder vormde Lodz
eens 'n Pruisische enclave, waar
zich vele Duitsers vestigden.
Bij het uitbreken van de oorlog
woonden er naar schatting 60.000
Duitsers in de stad. Maar ook tel
de Lodz bijna een kwart miljoen
joodse inwoners, een bevolkings
groep die het industriële hart van
de stad kloppend hield.
„Eigenlijk wisten de Duitsers
aanvankelijk niet goed wat ze
met de joden aan moesten," ver
telt Guy Franquinet. „Uiteinde
lijk besloten de machthebbers -
teneinde hun greep op hen niet te
verliezen - de joodse inwoners te
concentreren in het noorden van
de stad, in een hermetisch van de
andere stadsdelen afgesloten get
to."
holocaust. Zij vertelden hem over
hun gruwelijke ervaringen in Po-
lens industriestad, waar al dan
niet slaafs uitvoeren van Duitse
orders een zaak van leven of dood
was.
Meteen na hun inval in Polen
(september 1939) eigenden de
Duitsers zich Lodz toe. Ze be
schouwden deze stad met haar
half miljoen inwoners als hun ei
gen grondgebied, wat ze nog eens
extra benadrukten door Lodz om
te dopen tot Litzmannstadt en de
Reichsmark als wettig betaal
middel in te voeren. In het licht
van de geschiedenis was die an
nexatie overigens niet zo vreemd,
Meer dan 160.000 joden vonden
huisvesting in het jodenkwartier,
ze vormden een staat binnen de
staat. Het getto van Litzmann
stadt (30.000 woningen) kreeg op
last van de bezetter zelfbestuur
met een overheidsapparaat van
meer dan zevenduizend ambte
naren. Mordechai Rumkowski,
lid van de jodenraad, werd door
de nazi's gevolmachtigd alle
maatregelen te treffen die de wijk
alle kenmerken van een Grojltadt
zouden geven. Kortom met win
kels, brandweer, rechtbank, zie
kenhuizen, banken. Voor de bui
tenwereld ontbrak het de getto
bewoners aan niets, behalve het
grootste goed: vrijheid.
Gaandeweg echter werd de joden
de duimschroeven aangedraaid.
De leefomstandigheden werden
steeds moeilijker. Met goedvin
den van het ministerie van Fi
nanciën werd in juli 1940 voor de
bewoners van het getto Litz
mannstadt de rijksmark als be
taalmiddel afgeschaft. De joden
werden gedwongen hun Poolse,
Duitse en andere buitenlandse
valuta in te wisselen voor getto
marken, ook wel Quittungmar-
ken genoemd. Buiten de muren
van het getto waren de bankbil
jetten en munten als betaalmid
del niet geldig, en dus volstrekt
waardeloos.
De Duitsers verrijkten zich op
deze wijze schaamteloos met
joods kapitaal, en hielden voor de
buitenwacht een illusie overeind.
Het geldverkeer binnen het getto
bleef weliswaar in stand, maar de
monetaire waarde daalde naar
een absoluut dieptepunt.
De schone schijn van een eigen
geldstelsel was dan ook van korte
duur, want naarmate de tijd ver
streek, verslechterden ook de
leefomstandigheden. Met niets
ontziende brutaliteit maakten de
Duitsers de joden tot hun slaven,
onderhorigen die betaald kregen
met waardeloos geld.
Het getto van Litzmannstadt
kreeg de naam Duitslands groot
ste werkplaats voor wapentuig te
zijn. Alles voor de Wehrmacht.
Munitie (patroonkernen), unifor
men, helmen. Maar óók militaire
onderscheidingen. IJzeren krui
sen en dapperheidsmedailles
voor Hitiers helden konden niet
genoeg worden aangemaakt. Jo
den in de leeftijd van tien tot
vijfenzestig jaar - kinderen en
vrouwen werden niet gespaard -
moesten onder steeds erbarmelij
ker voorwaarden hun werk doen.
Er viel niet aan te ontkomen.
Toch slaagden de Duitsers
naar buiten lange tijd het bed
staande te houden van éen
maal leven' in het getto. G«
dend ging het er zeker wel ai
toe, maar de ontberingen waa
aan zijn bewoners waren bto
gesteld kenden geen grenzen.!
moede, honger en epidemiei
ontwrichtten op den duurde!
menleving.
Tragisch
„Het was echt werken om
overleven," weet Guy Franqt
net. „Die ontwikkelingen maai
ten van jodenoudste Rumkop
de man die aan de Duitsers
het reilen en zeilen in het get
verantwoording moest aflegt
een tragische figuur."
Tragisch, echter ook omstreè
Want Rumkowski werd
gen de mensen aan te wijzend
niet aan het productiepro#
deelnamen, en dus feitelijk 'ovei
bodig' waren. Dezen - zie'
kinderen, ouderen - werden
cessievelijk gedeporteerd,
laat zich raden wat er met li
gebeurde. De jodenoudste, wie
optreden later ook als collab®
tie met de vijand werd uitgelegi
stond in wezen met de rug tege
de muur. Unser einziger
Arbeit, hield hij de gettobe»»
ners bij herhaling voor.
Franquinet: „Uiteindelijk ove
leefde ook Rumkowski de oorlt
niet. Hij vond, zoals het merel
deel van de gettobewoners, iw
gaskamer van Auschwitz-BiA
nau zijn einde."
Relatief hebben veel joden uit
getto van Litzmannstadt de oo
log overleefd. Misschien dank:
Rumkowski, wie zal het
Heel af en toe duikt er
aluminium muntje uit het voor
malige getto op. Ze
steeds zeldzamer. En
der. Voor velen te laat.
Belgrado (ap) - De zwarte
humor druipt van het scherm
in de grootste bioscoop van
Belgrado. De beelden van
brandende dorpen, dronken
Serviërs die in het wilde weg
aan het plunderen en moor
den zijn, zegevierende mos
lims die mensen martelen,
verkrachten en afslachten -
ze laten het publiek lachen en
huilen tegelijk.
Mooie dorpen branden mooi van
regisseur Srdjan Dragojevic is
de eerste onafhankelijke Servi
sche film over de verschrikkin
gen van de oorlog in Bosnië. Hij
trekt al wekenlang volle zalen.
De film maakt korte metten met
de eenzijdige berichtgeving van
de Servische staatsmedia over
heroïsche Servische strijders die
in opstand komen tegen een
'volkerenmoord', georganiseerd
door moslimfundamentalisten.
De Bosnische moslims zullen de
strekking van de film, dat alle
partijen schuldig zijn aan de
oorlog van drieëneenhalf jaar,
misschien bestrijden. Maar het
vertelde verhaal komt geloof
waardig over op de ruim
300.000 mensen die de film
sinds 1 juni hebben gezien.
Joego-nostalgie
„Er is geen valse Joego-nostal-
gie, geen academische discussie
over wie wat heeft aangericht
bij wie, geen oordeel van een en
kele persoon over wie de schuld
draagt voor wat. Daarom is de
film ook zo goed," zegt de 23-ja-
rige rechtenstudent Jadranka
Simic.
Ook de socioloog Srdjan Stan-
kovic is onder de indruk. De
film sluit geen enkel compro
mis, vindt hij. „Noch met het
plaatselijk populaire beeld van
de Serviërs als verdedigers van
hun land, noch met het algeme
ne internationale beeld van de
moslims als enige slachtoffers,
noch met de officiële bewerin
gen van Servië dat het niet aan
de oorlog heeft meegedaan."
Dragojevic monteerde authen
tieke documentairebeelden van
brandende dorpen met geac
teerde scènes van agressie van
zowel Serviërs als moslims.
De film van tweeëneenhalf uur
is gebaseerd op een waarge-
beurd incident, waarbij elf Ser
viërs na een felle aanval van
moslims noodgedwongen hun
toevlucht zochten tot een lege
tunnel bij Visegrad in oostelijk
Bosnië. Visegrad was in handen
van de Serviërs, maar aan beide
uiteinden van de honderd meter
lange tunnel hadden de moslims
het voor het zeggen.
Script
Acht Serviërs vonden de dood,
de andere drie werden na negen
dagen zwaar gewond uit de tun
nel gehaald nadat Servische
troepen een lucht- en artillerie-
aanval lanceerden om hen uit
hun benarde positie te bevrij
den.
Dragojevic kreeg het idee voor
zijn film toen hij een krantenin
terview las met een van de over
levenden. Na vele malen schrij
ven en schaven aan het script
begon hij begin 1995 te draaien.
De oorlog was toen nog in volle
gang.
Voor Dragojevic werd de tunnel
een metafoor voor de valse idee
van 'broederschap en eenheid'
zoals die in het communistische
Joegoslavië van voor de oorlog
werd gepredikt. Bovendien
toont de tunnel de donkerste
kanten van de mens, of dat nü
een aanhanger van het Ser-
visch-orthodoxe of het islamiti
sche geloof is, Bosnische Serviër
of Bosnische Bosniër.
In de film zijn zowel Serviërs als
moslims te zien die weerloze
burgers afslachten. Niemand
geeft hun politici de schuld voor
de ellende waarin ze verzeild
zijn geraakt. Ze lijken zelfs zon
der aarzeling toe te geven aan
de lokroep van de duisternis (de
tunnel) en van de oorlog.
Mooie dorpen branden mooi
toont de nonsens van de geor
kestreerde Servische propagan
da over de 'volkerenmoord' op
de Serviërs in Bosnië. Ook de de
dappere vrijwilligers die zweren
dit onrecht ongedaan te maken
worden op de hak genomen,
evenals de massa's die aan de
kant staan te juichen als de
tanks van het voormalige Joego
slavische leger oprukken naar
Bosnië.
De 'vreedzame' scènes zijn op
genomen in de door Serviërs be
heerste gebieden in Bosnië. De
Bosnisch-Servische leiders
maakten echter bezwaar tegen
het filmen van oorlogsscènes op
hun grondgebied, zodat de re
gisseur die scènes draaide in
Montenegro, het kleine aan
hangsel van Servië in de huidige
Federale Republiek Joegoslavië.
Het is de tweede film van de 33-
jarige Dragojevic. Zijn eerste
werk, een portret van de Servi
sche jeugd, werd zeer gunstig
ontvangen.
Censoren
Dragojevic zegt dat hij totaal
geen problemen heeft gehad met
Servische censoren. Sterker
nog, de Servische staatstelevisie
was zelfs medefinancierder,
hoewel die toch een heel andere
visie op de oorlog heeft gegeven.
De rest van het benodigde be
drag van bijna 3,5 miljoen gul
den kreeg Dragojevic van vrien
den en van het transportbednj
van de Servische staat.
Het filmpubliek voelt zich dui
delijk aangetrokken tot de visie
van Dragojevic. In Belgrado
wordt de film veel beter bezo®
dan de grootste hits uit Hol
lywood.. Mooie dorpen branae«
mooi draait inmiddels in gehee
ex-Joegoslavië en staat ook V)
het programma van een filmfes
tival in Montenegro.
„Het is net zo meelijwekken
als ons leven was, en nog stee<r
is," zegt socioloog Stankovi
over de film. „Ja, we wisten da
de moslims en de Serviërs blij
moedig samen opgroeiden,
wisten alles over broederschap
en eenheid, maar ja, we zoude"
ook moeten weten hoe dat alle
maal uit elkaar viel toen preci
dezelfde mensen de kans krege
om hun donkerste kant te lat
I
BON voor Gezonl
O Ja, ik wil weten hoeveel
de particuliere ziektekost!
Naam/voorletters:
Adres:
Postcode/plaats:
Telefoon privé:
Mijn geboortedatum:
S Geboortedata gezinsleder
i
j J» Ik ben nu verzekerd bij:
j q Ik heb een collectieve ve
i (Stuur deze bon in een er
i Verzekeringen Geové, Ai
