Nieuwe kans voor het edelhert
Aarde wordt elke 400 jaar
door eigen kern 'gedubbeld'
Vereniging tot Behoud van het Veluws Hert wil leefgebied vergroten
Blij dorp wil olifanten
kunstmatig insemineren
Uiten van gevoelens
goed voor gezondheid
BINGO
Laatste kans
voor hamster
D NODIG?
en bij AMI
jen op Zoom
Viswinkel
Malamutes
Brieven
Inder nummer
DE STEM,
fOSTBUS 3229,
'800MB BREDA
Super Bingo 13
onden met geldprij
zen en Jackpot.
DESTEM
LIJF LEVEN
Ruimteclaims
Aanrijdingen
Radar
Ongelukken
Tentoonstelling
Campagne moet
angst epilepsie
wegnemen
WETENSCHAP KORT
Satellieten zo klein als vlinders
Dieper, diepst
Locomotief op aardgas
Radongas wellicht minder schadelijk
Kemfiisiecentrale komt in Japan
mers gevr.
zkt KAMER~^
in Breda. 0164.
6-59676425.
minder per maand
alen bv 50.001 -/
/mnd (netto lasten)
acceptatienorm
OS, 045-5218340.
ingen. Rozemariin-
4811 LV Breda
206755/5421378
crname in de regio
-date ingerichte
endeert uitstekend
is gevest, in een
~d, dat aantrekkelijk
'tueerd m.b.t. aan-
de "vers"winkels.
ijfsbemid.bureau
ans Oudenbosch
0165-320520
fax 313242
Killik River heeft nu
t.k. v. uitm. ouders
0168-452836.
5 paards TRAILER
bj.'90 ggk tot 2001
4.900,-
14647.
iv.contacten
37 jr. gesch. met
erk zkt vrouw voor
vriendschap, later
elatie, kind, geen be-
B.o.nr. 3916.
wilt reageren op ad-
nties met brieven on-
nummer gelieve U
boven op uw envelop
elijk het briefnummer
|t de advertentie te
nelden en uw brief
frankeerd) alsvolgt te
adresseren:
(NIET AAN ONS
VOORDNUMMER IVM
"AUTOMATISCHE
OPENING VAN
VOORDNR. POST!)
bn U Foto's e.d. wenst
j te ontvangen van de
dverteerder, is het
standig een aan Uzelf
êichte en gefrankeerde
envelop bij uw
reactie te voegen.
oep/Reunie
EEN St. Clara, belang-
vraag alleen positieve
pn. Bid 9 dgn. het
gegroet bij een bran-
3 kaars, ook als u er
zin in heeft. Vraag 2
en die vast onmogelijk
om verhoord te wor-
en iets wat u heel erg
ïarte gaat. Laat de 9e
de kaars geheel op-
iden en publiceer dit
ht. U krijgt wat u
3. C.R.
'EEN St. Clara, belang-
vraag alleen positieve
en. Bid 9 dgn. het
sgegroet bij een bran-
de kaars, ook als u et
zin in heeft. Vraag 2
en die vast onmogelijk
om verhoord te wor-
en iets wat u heel erg
harte gaat. Laat de 9e
de kaars geheel op-
den en publiceer dit
icht. U krijgt wat u
g. W.M.
r/EEN St. Clara, belang-
vraag alleen positieve
ien. Bid 9 dgn. het
sgegroet bij een bran-
de kaars, ook als U er
n zin in heeft. Vraag 2
gen die vast onmogelijk
n om verhoord te wor-
en iets wat u heel erg
harte gaat. Laat de 9e
een kaars geheel op-
inden en plubliceer dit
-icht. U krijgt wat u
3. A.J.K
/EEN St. Clara, belang-
vraag alleen positieve
'gen. Bid 9 dgn het
esgegroet bij een bran-
ide kaars, ook als U e'
n zin in heeft. Vraag
gen die vast onmogelijk
sn om verhoord te wor-
en iets wat u heel erg
harte gaat. Laat de
de kaars geheel op-
iden en publiceer dit
richt. U krijgt wat u
3g. O. en O.J.
inlijk dank aan St. Clara
or de verkregen gunsI
1 ons zeer ter harte lag
en O. J.
Bingo/Kienen
B.V. Ebony Ivory
g. iedere woensdag een
In Feestzaal De Pin te
Wouwse Plantage. Aan
lang: 19.30 uur. Hoofdpo
zen: 100,-// 15°'"
300,-/ƒ600,-
Ooor John van Oppen
Hoog Soeren - Het leefgebied van het edelhert, in de loop der
eeuwen ingekrompen tot de Veluwe, kan weer vrij gemakkelijk
worden verruimd. Met relatief eenvoudige middelen zijn er
vanuit het laatste overlevingsgebied ecologische verbindszones
aan te leggen, zodat het dier binnen tien jaar weer te zien is in
je Gelderse Poort, de uiterwaarden van de IJssel en de Utrecht
seheuvelrug.
Verder moet er een ecologische
verbindingsroute komen tussen de
Noordwestelijke Veluwerand en
de Oostvaardersplassen, waar
kortgeleden een populatie edel
herten is uitgezet. Deze groep
blijkt zich prima thuis te voelen in
dit nieuwe en waardevolle na
tuurgebied aan de rand van de
Flevopolder. Voor de overleving
san de roedels op langere termijn,
is uitwisseling van genetisch ma
teriaal via natuurlijk contact met
de populatie edelherten op de Vel
uwe echter noodzakelijk.
Dat zegt de 'Vereniging tot Be-
boud van het Veluws Hert'. Ter
gelegenheid van het 50-jarig be
staan heeft deze vereniging een
plan opgesteld om het edelhert
meer ruimte te geven.
Koninklijk
In de oertijd kwam het edelhert
overal voor in Nederland. Met de
komst van de mens is de soort
gaandeweg teruggedrongen. Zo
dra het edelhert menselijke activi
teit opmerkt, heeft het de neiging
rijn territorium driehonderd me
ter terug te leggen. Op dit moment
bevindt de soort zich in zijn aller
laatste overlevingsgebied: de Vel
uwe. Daar leeft het dier in feite in
zeven verschillende zones, stuk
voor stuk van elkaar gescheiden
door asfaltwegen. De dieren uit
vijf van de zeven zones kunnen
contact met elkaar zoeken door
drukke wegen over te steken.
Twee leefgebieden in het hart van
i bosrijke regio, het Konink
lijk jachtdomein Het Loo en het
Natuurpark Hoge Veluwe, zijn
echter volledig omsloten met hek
ken. De dieren in deze twee reser
vaten leven volstrekt geïsoleerd
van de rest.
De vereniging probeert de beheer
ders van beide reservaten te bewe
gen tot afbraak van de hekken, zo
dat alle edelherten meer ruimte en
vrijheid krijgen, ook bij het zoe
ken van een partner.
Volgens jonkheer drs. H.P.M. van
Nispen tot Pannerden, voorzitter
van de verening, lopen de onder-
INFORMATIE
We nadere informatie wil omtrent
artikelen in deze bijlage, kan
"Wens kantooruren bellen naar:
076-5312344 of 076-5312272.
Schriftelijk reageren kan ook.
"et adres daarvoor is:
"eStem, redactie Lijf Leven,
Postbus 3229,4800 MB Breda,
eindredactie: René van der Velden.
handelingen over deze kwestie
stroef. Met name de beheerders
van Natuurpark Hoge Veluwe
zouden aarzelen. „De Hoge Vel
uwe wordt immers druk bezocht
door toeristen. Edelherten mijden
contact met mensen. Het risico be
staat dat de herten helemaal uit
dit natuurpark zullen verdwijnen
en een rustiger plekje aan de bui
tenkant zullen opzoeken," aldus
de voorzitter.
Met lokale, regionale en landelijke
overheden wil de jubilerende ver
eniging het overleg openen over de
aanleg van ecologische verbin
dingsroutes in de richting van de
uiterwaarden van de grote rivie
ren. Dat past naadloos in het stre
ven van het Wereld Natuur Fonds,
om de hoeveelheid natuurgebied
in Nederland in tien jaar tijds te
verdubbelen. Ook volgens het
WNF kan dat vooral gebeuren
door twee gebieden aan elkaar te
koppelen via een 'verkeersroute
voor wilde dieren', die taboe moet
zijn voor gemotoriseerd verkeer.
De groene structuur vanuit de
Veluwe richting uiterwaarden is
echter alleen te realiseren als de
overheid bij alle ruimteclaims
voor bouw- en wegenplannen re
kening houdt met de bewegingen
van bedreigde flora- en fauna
soorten. Verder dienen er op be
paalde reeds geasfalteerde over
steekplaatsen wildvoorzieningen
worden getroffen.
Om het aantal dodelijke aanrij
dingen op de Veluwe te verminde
ren, wil de vereniging nog min
stens twee nieuwe wildviaducten
laten aanleggen over de snelwe
gen die de Veluwe doorkruisen.
Op dit moment zijn er bij Teriet en
de Woeste Hoeve al wildviaducten
over de A50 tussen Arnhem en
Apeldoorn, die de Veluwe splijt in
een oostelijke en een westelijke
helft.
Deze wildwissels blijken steeds
beter te functioneren. Met Rijks-
Edelherten komen in Nederland alleen nog voor op de Veluwe.
waterstaat is dan ook inmiddels
overeenstemming bereikt over de
aanleg van minstens één, maar
mogelijk twee wildviaducten over
de Al, de snelweg van Apeldoorn
naar Amersfoort die de Veluwe
doormidden kapt in een noorde
lijk en een zuidelijk gedeelte.
De eerste wildwissel over de Al
zal nog voor de eeuwwisseling
worden aangelegd op een plek
tussen Beekbergen en Kootwijk.
„Naar de exacte locatie voeren we
nu onderzoek uit. De dieren moe
ten weer zo snel mogelijk in hun
beschermde milieu zitten," zegt
ook woordvoerder Hans Liekens
van de Verening Het Edelhert.
Omdat ook de provinciale wegen
op de Veluwe veel slachtoffers ei-
foto do visser
sen, worden nog in het jubileum
jaar elektronische verkeersborden
geplaatst, die oplichten zodra
grofwild de weg oversteekt.
De borden zijn in Zwitserland al
langer in gebruik en werken via
een radar dat lichaamswarmte
meet.
Ze komen te staan op de N309 tus
sen Tongeren en 't Harde - een
weg op de Noord-Veluwe waar
spijkerhard gereden wordt - en
op de N304, beter bekend als de
Otterloseweg tussen Ughechen en
Hoenderloo.
Beide wegen zijn van fundamen
teel belang voor edelherten die
van het ene in het andere leefge
bied willen geraken.
De vereniging wil ook iets doen
aan het aantal spring-ongelukken
bij zwartwild-afrasteringen, die
bedoeld zijn om wilde zwijnen
binnen het territorium te houden.
Elk jaar betekent die afrastering
de dood voor zo'n tien tot vijftien
onervaren kalveren van edelher
ten.
Ze maken een misrekening en
blijven met hun lopers (poten) tus
sen het gaas hangen. Daarnaast
breken trouwens ook tal van dam
herten en reeën hun poten als ze te
laag springen.
Om dit probleem te vorkomen,
gaat de vereniging op veelge
bruikte 'springplaatsen' manchet
ten aanbrengen over het grofma-
zige gaas. Deze manchet bestaat
uit draad waarvan de gaten niet
groter zijn dan een dubbeltje. Vol
gens de vereniging 'een simpele
maar doeltreffende methode' om
het aantal ongelukken drastisch te
verlagen.
In het jubileumjaar blijft één wens
onvervuld: extra toezicht door po
litie en jachtopzieners. Volgens
voorzitter Van Nispen tot Panner
den is de stroop op de Veluwe
zichtbaar toegenomen, sinds de
politie gereorganiseerd is en de
stedelijke gebieden extra surveil
lance krijgen ten koste van het
platteland.
Ter gelegenheid van het jubileum
jaar heeft de vereniging in wild-
chalet Het Aardhuis een fraaie
tentoonstelling ingericht, die alle
actuele ontwikkelingen toont die
van groot belang zijn voor het
edelhert en andere wilde diersoor
ten op de Veluwe, zoals dassen,
marters, vossen, everzwijnen,
ringslangen, adders, damherten
I De tentoonstelling duurt tot 27 ok
tober 1 996 en is te bezichtigen van
dinsdag tot en met zondag van
10.00 tot 17.00 uur. Het Aardhuis
ligt aan de oude rijksweg Apel-
doorn-Amersfoort, bij kilometer-
paal 30.2.
Beek-Ubbergen (anp) - Minister
Van Aartsen van Landbouw, Na
tuurbeheer en Visserij kan de Ne
derlandse hamster nog voor uit
sterving behoeden. Hij moet dan
wel binnen een jaar speciale ham-
sterreservaten verwerven en in
richten. Dat stelt de stichting Das
en Boom in een gisteren gepubli
ceerde brief aan de bewindsman.
De Nederlandse hamster komt
maar sporadisch voor in en
kele gebieden in Limburg. De
maatregelen die in het onlangs
verschenen hamsterbescher-
mingsplan zijn aangekondigd,
zijn niet bindend en schieten te
kort om de voortgaande achter
uitgang van het diertje tot stil
stand te brengen. „Als er op zeer
korte termijn geen actie wordt on
dernomen zal de laatste Neder
landse hamster zijn verdwenen
voordat de uitvoering van het plan
goed en wel op gang is gekomen,"
waarschuwt de stichting.
De minister moet bereid zijn om
vier hamsterreservaten van elk
circa 25 hectare groot aan te ko
pen en in te richten. Anders, zo
vreest Das en Boom, staat ons
land een herhaling te wachten van
de geschiedenis van de visotter.
Terwijl de discussies over de ernst
van de situatie en de manier waar
op de otter het best kon worden
gered gaande waren, stierf het
dier uit.
Den Haag (anp) - Een wereldwij
de imagocampagne moet angst,
™ythen en misverstanden rondom
epilepsie wegnemen.
Epilepsie is een te behandelen
u®senziekte, maar zowel leken
als professionals zijn daar soms
slecht van op de hoogte. De cam
pagne, gesteund door de Wereld
teondheidsorganisatie, is maan
dag aangekondigd op het congres
van de internationale epilepsie-
otganisatie ILAE in Den Haag.
Door Martijn Hover
New York - Onze aarde is in
meer dan één opzicht een bij
zondere planeet. Een van haar
meest opvallende eigenschap
pen is haar grote 'tectonische
activiteit', zoals dat in weten
schappelijke termen heet. Dat
betekent dat zich op aarde veel
meer aardbevingen, vulkaanuit
barstingen en andere geografi
sche oprispingen voordoen dan
op een qua omvang vergelijkba
re planeet als onze naaste buur
Venus.
Een van de redenen daarvoor is
dat de kern van de aarde (onge
veer zo groot als de maan en op
gebouwd uit onder zeer hoge
druk samengeperst nikkelijzer)
wordt omgeven door een laag
heet, vloeibaar gesteente. De
draaisnelheid van de kern is
echter niet gelijk aan die van de
rest van de planeet. De kern, zo
is onlangs gebleken uit onder
zoek van Amerikaanse geofysici,
draait sneller om haar as dan
het oppervlak van de aarde. En
dat is waarschijnlijk de oorzaak
van typisch aardse verschijnse
len als de verschuiving van de
continenten en de daarmee sa
menhangende vorming van
bergketens als de Alpen en de
Himalaya.
De laatstgenoemde is bijvoor-
veeld ontstaan toen India, oor
spronkelijk een eiland, miljoe
nen jaren geleden tegen de zuid
kust van Azië botste. Sindsdien
'duwt' het Indiase subcontinent
als het ware tegen het Aziati
sche vasteland aan, met als ge
volg een 'kreukelzone' in de
vorm van het Himalaya-geberg-
te dat door de constante druk
vanuit het zuiden elk jaar nog
altijd een paar centimeter hoger
wordt.
De geoloog Paul Richards en de
geofysicus Xiaodong Song van
het Lamont Doherty Earth Ob
servatory in New York melden
onlangs in het gezaghebbende
tijdschrift Nature dat de kern
van de aarde per jaar 1,1 graad
sneller ronddraait dan de erbo
ven gelegen aardlagen. Een punt
op het aardoppervlak heeft er 24
uur voor nodig om weer op zijn
uitgangspositie uit te komen; de
vloeibare kern voltooit een com
plete rotatie in 23 uur, 59 minu
ten en 59,33 seconde.
Een eenvoudige rekensom leert
dat de rest van de planeet (in
sporttermen uitgedrukt) elke
400 jaar door de kern op één
ronde achterstand wordt gezet.
Naar astronomische maatsta
ven, aldus de geleerden, is dat
zeer snel.
Bij hun onderzoek bestudeerden
Richards en Song hoe lang ge
luidsgolven van aardbevingen er
over doen om van de ene kant
van de aarde via de kern naar de
andere kant te komen, waar ze
werden opgetekend door seis-
mografen. Computersimulaties
hadden al uitgewezen dat de
kern sneller draait.
Hoe het komt dat de aarde wel
over een 'actieve' kern beschikt
en een even grote planeet als Ve
nus blijkbaar niet, is vooralsnog
een raadsel. Sommige geleerden
veronderstellen dat het leven op
aarde daarbij een rol speelt. Or
ganisch materiaal (zoals bij
voorbeeld steenkool en aardolie)
zou in onderaardse rotslagen als
een soort 'smeermiddel' dienen
waardoor de aardkern - als een
soort kogellager - onafhankelijk
van de rest van de planeet kan
blijven rondtollen.
Op een planeet als Venus, waar
geen leven voorkomt en zich dus
geen planetaire smeerolie heeft
kunnen vormen, zou de kern in
de loop van miljarden jaren in
middels aan de buitenste lagen
van de planeet vastgeplakt zijn
geraakt.
Venus kent weliswaar vulkanis
me, maar de Venusische vulka
nen blijven trouw op hun plaats,
in tegenstelling tot hun aardse
tegenhangers. Ook heeft de pla
neet blijkbaar nooit de ver
schuiving van continentale pla
ten meegemaakt waardoor de
geologische geschiedenis van de
aarde wordt gekenmerkt.
Rotterdam (anp) - Diergaarde
Blij dorp in Rotterdam wil
kunstmatige inseminatie gaan
toepassen op olifanten. Met deze
techniek hoopt Blijdorp het Eu
ropese fokprogramma van Azia
tische olifanten beter te kunnen
uitvoeren en inteelt te voorko
men.
Dat heeft een woordvoerster
desgevraagd gezegd. Voor zover
bekend is deze techniek voor het
eerst toegepast in de dierentuin
van Washington, maar het re
sultaat van de behandeling is
nog niet bekend.
Diergaarde Blijdorp coördineert
al jaren de fok en het kruisen
van slurfdieren in Europa.
Daartoe worden geregeld dieren
uitgewisseld met andere tuinen
in West- en Oost-Europa. Soms
zoekt een mannetje een vrouw
tje op in haar vertrouwde omge
ving, geregeld komen ook
vrouwtjesolifanten naar Rotter
dam om te worden gedekt.
„De gebruikelijke methode
heeft veel voeten in de aarde,
vooral vanwege het transport
van de dieren," zegt de woord
voerster. „Lang niet iedere die
rentuin is erop berekend een
buil te huisvesten. Voor kunst
matige inseminatie zou sperma
in een fles kunnen worden over
gebracht, waardoor olifants
koeien gemakkelijker kunnen
worden bevrucht. Blijdorp is
overigens nog niet toe aan uit
voering van het plan. Dat be
vindt zich nog in de fase van het
verkennen van de mogelijkhe
den," benadrukt ze.
Onlangs deed de Rotterdamse
dierenarts W. Schaftenaar, die
een pleitbezorger is voor kunst
matige bevruchting van olifan
ten in Europa, zijn eerste erva
ringen op met het maken van
echoscopieën van drachtige oli
fanten. Dat gebeurde met appa
ratuur die is geleend van een
Duitse dierentuin.
„De vrouwtjes Yu Yu Yin (17) en
Khaing Phyo Phyo (15) zijn op
deze manier onderzocht, nadat
ze waren gedekt door onze buil
Ramon.
Uit de foto's bleek dat beide
koeien drachtig zijn. Voorheen
vond dit soort zwangerschaps
controle plaats aan de hand van
urine- en bloedonderzoek. De
volgende stap zou daarom best
kunstmatige inseminatie kun
nen zijn," zo schetst de woord
voerster de ontwikkeling.
Diergaarde Blijdorp coördi
neert al jaren de fok en het
kruisen van olifanten in
Europa. foto anp
Dank zij de moderne technologie is het mogelijk om allerlei inge
wikkelde apparaten steeds kleiner te maken. Zo ook satellieten.
Hadden de eerste satellieten de afmetingen van een personenauto,
nu is het vaak nog amper een verhuisdoos. De Amerikaanse ruim
tevaart-organisatie Nasa voorziet dat toekomstige satellieten zelfs
zo klein worden als een vlinder.
Chips zorgen voor de besturing en zonnecel-vleugels voor de ener
gie. Hoe klein het allemaal kan worden? Volgens Nasa zijn zelfs sa
tellieten mogelijk met de afmetingen van een bacterie.
In de Golf van Mexico vinden boringen naar olie plaats in open wa
ter dat 900 meter diep is. Daarmee heeft Shell met haar boorplat-
form Mars een record op haar naam geschreven. Tot nu toe had het
eiland Auger met een diepte van 850 meter het record. 'Mars' wordt
door vele kabels en ankers op de bodem op haar plaats gehouden,
terwijl het eiland drijft. Dit record zal niet lang stand houden. In
1997 is het de bedoeling in 1650 meter diep water te gaan boren.
„Over een paar jaar zal het zelfs mogelijk zijn om in waterdieptes
tot 2400 meter te boren," aldus een woordvoerder van Shell.
Locomotieven die rijden op aardgas is een van de dromen in het
railtransport. Aardgas is in het gebruik goedkoop en vooral schoon.
Het Amerikaanse Southwest Research Instituut denkt de oplossing
te hebben gevonden. Probleem bij aardgas motoren is de weerstand
van de onderdelen tegen de temperaturen. Door een speciale in-
blaasmond voor het gas, wil het instituut dit probleem omzeilen.
Testen met een model van de trein hebben aangetoond dat het sys
teem werkt. Nu nog een echte locomotief.
Het radio-actieve gas radon, dat op tamelijk grote schaal voorkomt
in natuurlijk gesteente en beton, is mogelijk minder kankerverwek
kend dan werd verondersteld. Dat concluderen Finse geleerden uit
een onderzoek naar de leefomstandigheden van 2000 mensen van
wie de helft longkanker had.
Radon is een gas dat vrijkomt bij het radio-actieve verval van ura
nium. Het hoopt zich op in stenen en beton waarvan huizen worden
vervaardigd. In de gesloten atnmosfeer van een woning zou dat er
toe kunnen leiden dat de bewoners longkanker krijgen, zo werd (en
wordt) gevreesd. Volgens de Finse geleerden blijkt uit hun onder
zoek echter geen aantoonbaar oorzakelijk verband tussen het op
treden van longkanker en de aanwezigheid van radongas in de wo
ning van de patiënt.
Andere medici reageren voorzichtig op het Finse onderzoek. Vol
gens Britse deskundigen 'lijdt het geen twijfel dat radon kanker
veroorzaakt'. Het Finse onderzoek zou echter wel aantonen dat
'mogelijk vraagtekens kunnen worden geplaatst' bij de veronder
stelling dat ook lage doses in de huiselijke omgeving tot kanker
kunnen leiden.
Om 's werelds eerste werkende kemfusiereactor in huis te halen,
heeft Japan een bod gedaan waar de andere deelnemers in het pro
ject (de Europese Unie, Rusland en de Verenigde Staten) niet tegen
op kunnen.
De Japanners hebben voorgesteld 70% van de kosten (totaal: meer
dan 12 miljard gulden) op te hoesten als zij de reactor mogen huis
vesten. De Internationale Thermonucleaire Experimentele Reactor
(ITER) moet in staat zijn om kemfusieprocessen gedurende tien tot
vijftien minuten aan de gang te houden. Tot nu toe is het niet gelukt
een kernfusie-kettingreactie langer dan enkele seconden te laten
duren.
Frankrijk en Duitsland hadden ook nog hoop het ambitieuze pro
ject te kunnen huisvesten. Zij hebben echter laten weten het Japan
se bod niet te kunnen evenaren, laat staan overtreffen.
Geleerden verwachten al decennia lang veel van kernfusie ais al
ternatieve energiebron. Ze zou schone en schier onuitputtelijke
kernenergie kunnen leveren. Helaas vormen de vereiste temperatu
ren (meer dan 100 miljoen graden) vooralsnog een struikelblok.
WOENSDAG 4 SEPTEMBER 1996 E3
Iedereen weet dat mensen van
elkaar verschillen voor wat be
treft de mate waarin ze hun ge
voelens laten zien. Aan de ene
kant heb je de volslagen emotio
nele exhibitionisten en aan de
andere kant de volstrekt on
doorgrondelijke poker-faces.
De manier waarop iemand zijn
of haar emoties uit, hangt van
verschillende factoren af, zoals
culturele achtergrond, leeftijd,
geslacht en het soort maat
schappij waarin men leeft. Zo
mogen bij ons traditioneel man
nen niet huilen, en kinderen en
vrouwen weer wel. Oosterlingen
zijn in onze ogen ondoorgronde
lijk, terwijl we het idee hebben
dat zuiderlingen met hun emo
ties te koop lopen. Het is overi
gens niet juist om uit het feit dat
iemand zijn emoties niet uit te
concluderen dat iemand ook
geen emoties heeft. Japanners
zijn bijvoorbeeld even emotio
neel' als wij. Ze tonen hun ge
voelens alleen niet in het bijzijn
van anderen.
De Tilburgse psycholoog Ad
Vingerhoets doet al jaren onder
zoek naar de relatie tussen (het
uiten van) emoties en stress. In
een artikel in het maandblad
Psychologie zet hij de feiten op
een rij. Opvallend daarbij is dat
veel dingen die we intuïtief 'we
ten' wetenschappelijk aantoon
baar blijken te zijn: binnenvet
ten blijkt inderdaad slecht te
zijn voor de geestelijke en licha
melijke gezondheid. Uit weten
schappelijk onderzoek komen
ook minder voor de hand liggen
de zaken naar voren. Zo blijkt
de mate waarin we emoties ui
ten niet alleen cultureel- en op-
voedingsbepaald te zijn, maar
voor een deel ook aangeboren.
Vingerhoets meldt dat het al na
36 uur mogelijk is om bij pasge
boren baby's verschillen in le
vendigheid van de gelaatsex
pressie waar te nemen. En kin
deren die op jonge leeftijd zijn
mishandeld, blijken als het ware
afgeleerd te hebben om hun
emoties te tonen. Dus ook de er
varing speelt een rol.
Niet-praten over je gevoelens
blijkt nogal wat geestelijke en
lichamelijke gevolgen te heb
ben. Zo wordt ons autonome ze
nuwstelsel voortdurend belast
wanneer we proberen onze emo
ties koste wat kost onder con
trole te houden. Na verloop van
tijd is de kans groot dat er daar
door allerlei psychosomatische
ziektes gaan optreden. Mensen
die niet praten over hun gevoe
lens (bijvoorbeeld na een heel
ingrijpende ervaring) blijken
een verhoogd risico te lopen om
bepaalde ziektes te krijgen. We
moeten daarbij denken aan
ziektes als kanker, hoge bloed
druk, maagzweren en zelfs een
voudige aandoeningen als griep
en verkoudheid.
Omgekeerd geldt dat het uiten
van je gevoelens dus goed is voor
je gezondheid. Het blijkt zelfs al
heilzaam te zijn als je alleen
maar je gevoelens naar aanlei
ding van een bepaalde gebeurte
nis opschrijft. Mensen die dat in
een onderzoek gedaan hadden,
bleken later meer afweercellen
in hun bloed te hebben.
Om te weten te komen hoe ie
mand met zijn emoties omgaat,
is het in de regel voldoende om
naar zijn of haar gezicht te kij
ken: mensen met een expressief
gezicht zijn beter in staat over
hun gevoelens te praten dan
mensen met een 'uitgestreken'
gezicht. In de wereld van de psy
chotherapie maken psychologen
nog steeds ruzie over het ant
woord op de vraag welke vorm
van therapie het meest succesvol
is. Ze blijven dat doen, terwijl
bijvoorbeeld allang duidelijk is
dat het niet zozeer om het soort
therapie gaat, als wel om de per
soon van de therapeut. Vinger
hoets wijst er in zijn artikel te
recht op dat het bovendien wel
eens zo zou kunnen zijn dat niet
alleen de persoon van de thera
peut de 'werkzame' factor is,
maar evenzeer het gegeven dat
er in elke vorm van therapie
(vaak negatieve) emoties en er
varingen geuit worden. Het zou
dus niet veel uitmaken in wat
voor therapie (en bij welke the
rapeut) je terecht komt. Zolang
je je maar voldoende op je ge
mak voelt om alles te kunnen
zeggen wat je op je lever hebt.
