Een
vergeten
Zeeuwse
kolonie
Jan
Aan de 'Wilde Kust' in Guyana zijn nog volop Zeeuwse sporen te vinden
Formule
DE STEM
ZEELAND
ZATERDAG 24 AUGUSTUS 1996 C5
if®
venezuela
100 km
ATLANTISCHE OCEAAN
Georgetown
Kartuni o
Bartica
Puruni
G U A N A
Port Mourant
PAKARAII/IA
MOUNTAINS
brazilië
brazilië
Vlaanderen heeft
over seks, crimin
ziekten gaat, in di
worden bijna on-'
premier Dehaene
het succes drijft
roerselen van de
huiler met een ge:
Door Ron Buitenhuis
Kranten in Nederland hebl
tuut waarin ondermeer sta
dacteur de eindverantwoorj
wat er allemaal naast de ai
wordt. In een hoop lande
geld, maar hier heeft de uti
len over wat er in de redi
van de krant terecht komt.
denk ik dan, maar er zijn c
tiers die daar anders over di
De directeur van deze kran
lijk niet gelukkig mee zijn a
zou gaan leggen hoe u aai
men zonder al die adverteni
geen behoefte aan heeft. Ei
a leen maar nieuws en foto
al niet op zit te wachten,
zonder die foto's.
Het lijkt u wel iets? In dat gi
en uitgevers geruststellen,1
jigt óf de complete krant
d/op en d'r aan, óf u krijg
uitgever u wel voor de keus
middellijk voor het leeuwei
teerder* ex- gezet wotden,
Korte termijn fataal zou zijn
»erder kunnen we daaroW
een ons wegen, maar dat h
jln' want de mogelijkheid
'achterkant van wat u h
schijnlijk advertenties. Ik
omdat ik me iedere wee
waar deze rubriek terecht
erna met zijn afwijkinge
Overigens heb ik voor d
laanderei
anderd. I
pen vijf
verschok
leven va
derlands sprekende Be;
nitief uit de anonimii
men. Of het nu travesti|
ren zonder vrouw, onfi
lotto winnaars, seksbei
duwen, jonge kloosti
misleide fotomodellen
wen van gangsters b
geen ander heeft tv-mi
Jambers (50) de Vla:
hun blootje gezet. Soi
lijk, maar meer nog
De intieme drijfveren|
en tragedies van onze
ren zijn onmiskenba,
biechtstoel gekomen.
Natuurlijk is er ook
Jambers-reportages zij
zeer de zelfkant van
schappij belichten, te r|
seks gaan en te populi^
inhoud zijn. De reportdj
levensverhaal is zelfs
deel voyeurisme- verw
Belgische premier Luc
noemde hem ooit 'de
tv-maker van België',
merking die hard a
Zelfs bij een door de wi
de journalist als Paul Ji
„Ik ben bekotst door
ga's, krantenmensen, p
andere opinion leade
programma's zouden
waardig zijn, geënscea
kon toch niet dat al die 1
maar hun ziel bij mij Ij
den. Ik zou wel veel gel
voor al die getuigenissel
„Wie mijn loopbaan ei
diacultuur in dit land e
kent, weet dat het kinne
pure afgunst. Ik heb
één frank betaald voor e
view. Ik heb nooit een
geënsceneerd. Ik zal o
een vraag opnieuw stel
dat dat beter uitkomt vc|
portage. Alle reacties d
zijn authentiek. Dat is o
den dat ik altijd met
camera bij iemand op bil
Ik wil de spanning van c|
ontmoeting vastleggen."
Jambers zoekt bewust
vensverhaal van gewone
Intellectuelen en ande
örow-figuren bestempe|
werkwijze als populist!
der diepgang. „Ik weigi
allerlei professoren of
deskundologen aan het
laten. Zij weten welli
zinnige dingen over schi
transseksualiteit of Jehc
tuigen, maar hun woo:
klijven niet zo als de
van de betrokkenen z
De activiteiten van zowel de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) als Westin-
dische Compagnie (WIC) hebben overal op de wereld hun sporen achtergelaten in
de vorm van machtige forten of riante behuizingen.
Het zijn dikwijls toeristische trekpleisters. Het straatarme Guyana, de voormalige
Britse kolonie tussen Suriname en Venezuela, probeert hier een graantje van mee
te pikken. Met één oog gericht op Nederland. Want bijna twee eeuwen - van 1600
tot 1795 - was Guyana een Nederlandse kolonie. Beter gezegd: een Zeeuwse kolo
nie, die zelfs nog exclusief bezit van de Staten van Zeeland en de steden Veere,
Vlissingen en Middelburg is geweest.
Vlissinger Doeke Roos ging, in opdracht van de Stichting Menno van Coehoorn,
kijken wat er nog restte aan Zeeuwse forten in het gebied dat in de 17e eeuw de
Wilde Kust werd genoemd. Hij vond onder meer een complete poort van Kijk-
overal, mogelijk het kleinste fort uit de Nederlandse koloniale geschiedenis.
Onderzoeker Doeke Roos met twee stenen
en een restant van een dakpan die het be
wijs leverde dat Kijk-overal een Neder
lands bouwsel was. foto jaap wolter-
beek
en stelde mij genist." Via de Menno van Coe-
hoomstichting sprak hij met de Guyanese am
bassadeur in Londen die hem vervolgens weer
in zijn vaderland introduceerde.
Bij zijn aankomst in het Zuid-Amerikaanse
land werd als het ware de loper voor hem uit
gelegd. Voor hij er met zijn meetlint en foto
toestel op uit kon trekken moesten allerlei be
zoeken worden afgelegd. „Niks forten bezoe
ken, praten met de minister. En een groot ver
slag in de plaatselijke krant."
Toeristisch jaar
Achteraf kan Roos dat best begrijpen. 1996 is
immers door de Guyanese regering uitgeroe
pen tot toeristisch jaar en alles wat daaraan
kan bijdragen is welkom.
„Ze vonden het prima dat ik de oude forten
Kijk-overal en Zeelandia aan de Essequibo-ri-
vier en Nassau aan de Berbice-rivier wilde be
zoeken maar vroegen zich gelijk af: wat komt
daar achteraan? Blijft het bij kijken of doet
men er in Nederland iets mee? Want ook in Gu
yana begint men te beseffen dat dit soort res-
Door Rein van der Helm
tanten van wat ik het Nederlandse overzees
cultureel erfgoed wil noemen, een welkome
aanvulling op het toeristisch pakket kunnen
zijn."
Vlak na zijn aankomst in Georgetown, februa
ri dit jaar, bleek dat de huidige Nederlandse
ambassadeur in Suriname, baron Van Heem
stra, toevallig ook daar verbleef.
„Het is daar natuurlijk een klein wereldje. Van
Heemstra bleek Kijk-overal bezocht te hebben
dankzij de directeur van een reisbureau die
vlakbij het voormalige fort op een ander ri
viereilandje een fraaie behuizing heeft. Die
man, Jad Rahaman, nodigde ons uit voor een
verblijf bij hem. We kregen de beschikking
over een bootje en een personeelslid. Die ging
op Kijk-overal met een geweldig groot kapmes
de begroeiing te lijf en baande voor ons een
weg," zegt Roos.
Van het fort resteert niet veel meer. Alleen on
dergrond van gestapelde natuursteen, waarop
vroeger twee verdiepingen waren gebouwd en
een geweldige poort. „Een indrukwekkend
bouwsel," zegt Roos. Na zijn bezoek denkt
Roos een historisch raadsel te hebben opgelost.
„Er was altijd twijfel over wie eigenlijk de oor
spronkelijke bouwers van het fort waren. Por
tugezen of Spanjaarden, die honderd jaar voor
de Zeeuwen daar al geweest waren of toch die
Zeeuwen."
Roos nam twee stenen en een stuk dakpan mee
naar Nederland. Zij werden onderzocht door
onder meer de stadsarchivaris van Amsterdam
evenals de gedetailleerde foto's van het metsel
werk van de poort.
„De experts zeiden allemaal: zonder meer Ne
derlands. Daarnaast vond ik in het Rijksar
chief in Middelburg een document waarin
melding werd gemaakt dat in 1621 zich
Zeeuwen langs de Essequibo hadden gevestigd
en begonnen waren met de bouw van een fort.
Omdat Kijk-overal nog nooit onderwerp van
onderzoek is geweest, zou Roos het toejuichen
als er een officieel archeologisch onderzoek
zou plaatsvinden. „Misschien iets voor een
ploegje jonge archeologen om daar opgravin
gen te doen. Want het is een unieke locatie."
De plaatselijke bevolking voelt daar volgens
hem ook wel wat voor. „Er zijn stemmen opge
gaan om het eilandje en de fortrestanten regel
matig te ontdoen van de begroeiing zodat de
fraaie poort en een groot gedeelte van de om
muring zichtbaar wordt en blijft. Het is op de
rivier, denk ik dan, een echte blikvanger."
Wat meer bekend is er van het fort Zeelandia.
Deze imposante poort is het enige nog goed zichtbare restant van het fort je Kijk-overal in Guyana. foto doeke roos
Die versterking kwam er begin 18e eeuw op
aandrang van de commandeurs van Kijk-over
al. De plantages op de oevers.rond het eilandje
raakten uitgeput en door het plaatsen van een
fort dichter naar de monding van de rivier toe
kon de kolonie beter verdedigd worden.
Een zekere Storm van 's Gravensande bleek de
grote animator voor het nieuwe fort - gebouwd
op wat later Forteiland zou heten - dat uitein
delijk in 1743 was voltooid.
Dankzij de plantage-eigenaars die gedurende
de drie jaar van de bouw slaven beschikbaar
stelden. Anno 1996 rest van Fort Zeelandia
nog een imposante ruïne, die vrij gemakkelijk
te bezoeken is.
„Wat er nog is, mag eigenlijk niet verder meer
verloren gaan," vindt Roos, die erop wijst dat
Forteiland al in 1870 door het toenmalig Brits
gouvernement tot historisch monument is ver
klaard. „Dat kan het nog steeds zijn, maar dan
moet er wel wat geconserveerd worden en als
het kan de oude gracht er omheen weer uitge
graven."
Bedelbrieven
Bij het fort werd gelijktijdig de 'Nieuwe kerk'
gebouwd. Het bouwsel, met zijn zestig centi
meter dikke muren, staat in Guyana bekend
als het oudste gebouw van het land. Niet zo
lang geleden was het nog in gebruik. Om het
weer gebruiksklaar te maken moet er het een
en ander aan gerepareerd worden. „Niks
grootschaligs. Een vloertje storten, het dak re
pareren en weer nieuwe ramen en luiken aan
brengen."
En het is hiervoor dat Roos 'bedelbrieven'
heeft gestuurd aan het Zeeuws provinciebe
stuur en de colleges van Veere, Wissingen en
Middelburg.
„Het is een zwaar woord, maar ergens heeft
Zeeland toch een soort historische plicht om
een steentje bij te dragen aan de verdere ont
wikkeling van zijn vroegere kolonie. Een paar
eeuwen lang hebben wij hier scheepsladingen
goederen weggesleept, er tienduizenden ne
gerslaven naar toe gebracht, ze verhandeld en
ook mishandeld. Vervolgens hebben we in
1795 de benen genomen, al die mensen achter
gelaten en ons erfgoed laten staan."
Een erfgoed dat ook is terug te vinden in
straatnamen als Vlissengenstreet en Stabroek-
markt (Georgetown heette Stabroek voor de
Engelsen de kolonie overnamen). Of in Nieuw
Amsterdam in de vroegere kolonie Berbice.
Een kolonie waar het volgens het Zeeuwse
thuisfront niet altijd voor de wind ging. I®'
mers als iets 'naar de berbiesjes' is, gaat het
niet écht goed. "Hopelijk geldt de spreuk niet
voor het historische kerkje op Forteiland,
zegt Roos.
Het kerkje, annex school, vlakbij Fort Zeelandia kan voor een niet al te groot bedrag weer bruikbaar worden gemaakt. Drie
Zeeuwse gemeenten en de provincie zijn benaderd voor een bijdrage hierin. foto doeke roos
Negentig kilometer landinwaarts in Guyana,
op de plaats waar de rivier de Essequibo zich
splitst in de Cayuni en de Mazarouni, ligt een
piepklein eilandje. Niet groter dan 50 bij 70
meter. Dit eilandje, met de toepasselijke naam
Kijk-overal, was honderd jaar lang het militair
en bestuurlijk centrum van de kolonie Isekepe
(Essequibo) die langzaam maar zeker in de
omgeving van het fort ontstond. Een kolonie
bestaande uit een aantal suikerrietplantages,
door koppige Zeeuwen met behulp van uit
West-Afrika aangevoerde negerslaven aan de
jungle ontrukt.
„Rond 1600 duiken de eerste, meest Zeeuwse,
kolonisten op langs de Essequibo, een rivier
die vanaf de 'Wilde Kust' zoals het gebied toen
werd genoemd, goed bevaarbaar was," zegt
Doeke Roos. „Pas in 1616 vestigden zij zich op
dat eilandje dat in zijn geheel tot fort werd
omgebouwd.". Een klein fort, zoals ook blijkt
uit een reisverslag van Adriaan van Berkel uit
1671. Hij nam het fort in ogenschouw en meld
de dat dit heel snel was gebeurd. „Het fort legt
op een eilantje niet grooter als dat men het met
een steen over zijne lengte kan gooien", zo
staat te lezen.
Van Berkel kon gemakkelijk met zijn sloep
aanleggen en aan wal stappen. Voor Doeke
Roos was dat drie eeuwen later andere koek.
Guyana is eigenlijk alleen langs de kust be
woond, waarbij het merendeel van de 700.000
inwoners zich bevindt in de hoofdstad George
town. Het binnenland is nagenoeg onbegaan
baar. Een straatarm land, nog volop in worste
ling om een experiment als marxistisch-leni-
nistische heilstaat te boven te komen.
Woeste verhalen
In zijn in 1992 verschenen publicatie 'Zeeuwen
en de Westindische Compagnie' had Roos al
uitvoerig stilgestaan bij de Zeeuwse plantage
kolonies langs een aantal rivieren in Guyana.
„De locaties van de forten en hun geschiedenis
zijn bekend, maar niet hoe je er kon komen. Ik
durfde er eerst niet naar toe om dat te onder
zoeken," zegt hij nu. „De meest woeste verha
len deden de ronde en ik leidde daaruit af dat
het onveilig voor mij en mijn vrouw zou zijn".
Het was de vroegere ambassadeur van Neder
land in Suriname, Koch, die bij Roos de twij
fels kon wegnemen. „Ik kwam met hem in con
tact. Hij zei onlangs in Guyana te zijn geweest
Forteiland, in de monding van de Essequibo, is een stukje koloniaal verleden dat door het straatarme Guyana als toeristisch
trekpleister gebruikt kan worden. De resten van het Fort Zeelandia zijn nog indrukwekkend. foto doeke roos
