Bomans schreef altijd en overal
G
)AG
n
Nieuwe show van René Froger start in Breda
a
Eerste twee delen 'Werken' van geliefde auteur verschijnen morgen
Rosa Service
*Joy Service
ii
Omroeper
Ballet op Kunstbeurs PAN
de stem
l\lw. dames aanwezi
076-542137
076-541108^
Clubs
Massagesalon Bredt
Privé
Nieuw in Breda
Boys Exclusief
Privé Rosanne
PRIVÉ 99 Breda
BOEKHOUDER
Autoverhuur
A. de Jong BV
Diversen
Bouwbedrijf L0
Bel Ad Timmerman
Broeders B.V.
verstopping^
Kunstgebitten
Reparatie en vernie"1'
Dental Care 200"
D1
Het Parradijs
Rook
JUS 1996
Zomer-Gids
m zaterdag geopend,
Escort. Dames va 18 jaai
Dames va 18 jaar op esco
SM*Striptease*Dames gevi
Thai.-Hydro.-Erot.-massa<
Erotische/body/thai/hydr
mass, in luxe salon. Matt
za 11 -23u. Zo 13-22u.
Mauritsstr. 4 076-52223C
NIEUW! omg. Maastunn
Goed uitz. meisje ontv.
geh. privé. 010-4846913,
ir Peter van Vlerken
[jeer dan zijn boeken staat
lijnfiguur voor de geest. Ver
aarde haardos, waar hij ver
gooid met zijn hand door
nen graaide. Donker omran-
|e bril, die de juiste stand op
neus maar niet leek te
Uilen vinden. Rook van een
sigaret die kringelde om zijn
joofd. En als dan een flauwe
glimlach rond zijn mond
speelde, kon je er donder op
jeggen dat een kwinkslag
volgde waarmee hij zijn ge
plat kreeg. Godfried
Zin in relex? Volslan
huisvrouw ma/di/do/
12-21 u Tel.076-5216400
ROOSENDAAL strikt pri
Ma. t/m vrij. Assistentie
vraagd. Tel. 0165-555968
KLUNDERT lekker relaxei
Bel Linda snel!! Ma.-
va 12 uur. 0168-403320
Belgische Sandra. Nu mi
leuke vriendin Nicky.
076-5227773.
ontvangen en bezoeken
(ook SM). 0162-454235
Leuke meisjes aanw., asi
gevr. Tel. 0165-341241
Wil je lekker komen mi
geen 06 op je tel.rek?
0056.91.5190 (4qpm)heet
Nw charm dames ontv U
rom.privé-sf.076-522105
Roosendaal nieuw DEN
20 j. lingerie. Rijpere da
fotoboek0165-5564
Admin.advies
voor adm. en aang.bi
Slagboom, Marijke Meu
100 Breda, Tel. 5214282
SECR. verzorgt div. w(
zaamh. Ned/Eng. Info.
0164-613898.
Autoverhuur^
Speciaal weekendt^
personenwagens, vrijo
avond tot zondagavo
80,- excl. Laan van ue
53, Roosendaal.
Tel. 0165-555551. Ook
adres voor bestelbusje
Renovatie/Nieuwbouw-
voorkomende verb,°
wingswerkzaamheae
Tel: 076-5222201
Fax: 076-5207932
Loodgieter
Voor reparatie ofyerniej'
en van dakbedekking. 9
ten, CV, sanitair en an
loodgieterswerkz.he?
076-5147767of56l48_
RioolontstoT
OONINCX. 076--—
Wij zijn al ondervvw
Tandtechniek.
Informeer naar on
lage prijzen. Ook s>
en in het weekend-
0164-244755
üjientwintig jaar na zijn dood
rerschijnen de eerste twee delen
tan zijn Werken. Pietsie, de we-
Juwevan Bomans, krijgt morgen
i Haarlem de eerste exemplaren
lit handen van Harry Mulisch.
Tegelijkertijd wordt in het Tey-
l® Museum in Bomans' vroegere
loonplaats een tentoonstelling
aid.over leven en werk van
ie - getuige het florerende be
ilaan van het Godfried Bomans
Genootschap - nog steeds gelief
de auteur.
tij zoveel aandacht voor Bomans
isAnnemarie Feilzer uit Gouda
gelukkig. Met de neerlandi-
Peter van Zonneveld bezorg
de zij zijn werken bij uitgeverij
De Boekerij. Vol enthousiasme
vertelt ze hoe zij vlak na zijn
overlijden een eerste, voorzichtig
begin maakte met het inventari
seren van het vele materiaal van
over Bomans. Vele lijsten vol
j aan op verzoek van An-
Manteau, destijds zijn uit-
bij Elsevier en toen al
vast van plan het verzameld werk
lit te brengen.
Ben jaar geleden - de rechten
waren inmiddels óvergegaan
«aar De Boekerij - kregen de
plannen vastere vorm ,en toen een
jaar of drie terug de financiering
rond kwam en er afspraken wa
rm gemaakt met de erven van de
schrijver, werd Bomans bijna een
dagtaak voor haar. „Het was een
tnorme speurtocht."
Keuze
De zeven dikke pillen, die de ko
mende drie jaar druppelsgewijs
verschijnen, vormen niet het ver
iameid werk. „We hebben een
moeten maken, anders wa
ren we op veel meer delen uitge
komen. Vertalingen door Bo
mans, reacties op artikelen van
üderen en gedateerde stukken,
waaruit de lezer niet meer kan
.opmaken waar ze over gaan, zijn
peggelaten. Alles opnemen was
niet ten voordele van Bomans ge-
Als basistekst is uitge-
van de eerste drukken van
werk. Overbodig te mei-
zijn Werken in de oude,
door Bomans gebruikte spelling
tillen verschijnen.
Dan aantal manuscripten is nooit,
™op bescheiden schaal gepubli
ceerd. Ze komen uit de dozen die
hetsie op zolder bewaarde en
J'aarover Annemarie Feilzer de
beschikking kreeg. Schriftjes,
®appen, losse velletjes zonder
volgorde, dag- en plakboeken. De
Wening en de ontcijfering van
manuscripten was een hele
™s. „Maar heerlijk werk. Ik voel
Ja uitverkoren dat ik dit mag
doen."
Brandveilig
jjnnemarie Feilzer neemt haar
bezoeker mee naar een in onbruik
Saraakte badkamer. De badka
mer- Ze legt uit dat Bomans een
eer had gezegd dat hij zoveel
oaken in huis had, dat hij voor
stallen van zijn eigen werk
W toevlucht moest nemen tot de
oukamer. Zijn voorbeeld heeft
'I nagevolgd. De dozen staan er
Wndveiüg opgeslagen en ze kan
wérkeeZeten ^0t'' rusti®
ïe'tt een d°os °Pen> laat
wnttjes zien uit Bomans' Nij
meegse studententijdzijn geluk-
jste jaren volgens Feilzer. De
Lt" V,an riof het klein insec-
van Tussen aantekeningen
bn "^ten-colleges en op de
itnt,v aan gedachten, invallen,
tles- „Bomans schreef altijd
overal." In een andere doos
au envelopjes van de Post-
ttiiü 8t telegrammen die de fa-
Bom bii ziin overlijden,
mans secretaresse verscheur-
zen6 t i temilie ging verhui-
bM„ unt tenslotte niet alles
«waren.
aar later kreeg ze spijt en zocht
i smppers weer bij glkaar Wg
zen- tv een Paar aaneen en le-
„Diep geschokt door het
ellng heengaan van uw man
Godfried Bomans: dozen met materiaal bewaard in de badkamer
zenden wij u ons groot medele
ven. Ook wij zijn blij hem gekend
te hebben en zijn geschriften te
behouden." Getekend Juliana en
Bernard. Een ander telegram, ge
steld in soortgelijke bewoordin
gen, is van Beatrix en Claus.
„Claus heeft de taal geleerd aan
de hand van Bomans' werk. Hij
schreef zulk mooi Nederlands."
Objectief
Bomans' boeken stonden bij jong
en oud, arm en rijk, geletterd of
ongeletterd in de kast. Ze werden
stukgelezen, honderden keren
herdrukt. Iemand zei bij zijn be
grafenis dat Bomans bekender
was dan Kennedy. Zelf heeft
Feilzer hem nooit persoonlijk ge
kend. Terwijl journalisten in- en
uitliepen om met de weduwe te
spreken, zat ze na zijn dood stil
letjes in zijn huis te werken. „Ik
was ook niet zo'n fan van hem zo
als er zovelen waren. Dat was een
voordeel bij het inventariseren
van zijn werk. Ik stond er tame
lijk objectief tegenover. Pas later
ben,ik hem erg gaan waarderen."
Ze kent, ook nu, geen schrijver
die zo veelzijdig was als Bomans.
Waar de meesten van zijn lezers
vooral wegliepen met zijn humo
ristische stukken, geldt haar ap
preciatie vooral zijn Sprookjes en
Pieter Bas, zijn wat zwaardere
letterkundige werk. In zekere zin
stond het een het ander een beet
je in de weg. Nog steeds stoort het
zijn bewonderaars dat Bomans,
in tegenstelling tot Carmiggelt
bijvoorbeeld, geen grote litera
tuurprijs kreeg.
„Bomans vond zelf dat vrolijk
heid schaars was in Nederland en
dat iemand die vrolijk was de
schijn op zich laadde oppervlak
kig te zijn." Feilzer merkte bij het
doorlezen van zijn aantekeningen
dat Bomans diep nadacht over
wat hij op papier zette, zinnen
eindeloos herschreef tot er stond
wat hij vond dat er moest staan:
zo en niet anders. Een filosoof
ook. „Humor is overwonnen
droefheid", meende hij.
Vader
Zijn droefheid betrof mogelijk
zijn jeugd, meent Feilzer op haar
beurt. Zijn vader, de bekende
KVP-politicus aan wie Bomans
een boek wijdde, was een zware
persoonlijkheid. „Hoe moet ik als
kleine kastanje, in de schaduw
van zo'n grote kastanje tot groei
komen", schreef hij. Misschien
kamde Godfried zijn haar zo zel
den om zich af te zetten tegen zijn
vader, die een keurige, knappe
fotoarchief de stem
De omwenteling in de katholieke
kerk zat hem dwars. Na jaren van
stilstand was het zo hard begin
nen te rollen dat iedereen de kerk
uit rolde. Het schouwspel van de
mis, de processies. De jonge Bo
mans vond het prachtig. „Hij
voelde zich veilig in de warme
deken van het katholicisme",
zegt Feilzer. Een citaat uit Nij
meegse herinneringen: „Nijme
gen vind ik heerlijk. Nergens ter
wereld bepaalt de zorg voor het
hiernamaals zozeer het straat
beeld als hier." Hij hield veel van
Brabant (biljarten bij café Atgier
in Helmond), van Limburg (uit
gedost als olifant carnaval vieren
in Kerkrade) en vooral ook van
Vlaanderen (waar hij meer adem
kreeg dan in Holland).
Slappe Tinus
Bomans was een gezelligheids-
C
Vari onze verslaggever
Breda - Het Chassé Theater in Breda begint
het nieuwe theaterseizoen met een landelij
ke première. De nieuwe show van René Fro
ger start vanavond in Breda.
The illegal Romeo on Tour heet de show van
Froger die 25 concerten omvat in Nederland en
België. Na Breda volgen onder meer Antwerpen,
Eindhoven, Arnhem, Maastricht, Den Bosch en
Goes. Overal wordt een uitverkocht huis ver
wacht, evenals in het seizoen '94-'95 toen Froger
bijna 500.000 bezoekers trok. Eerder lukte het
hem om tien avonden achtereen te spelen voor
een uitverkocht Ahoy en twee maal het Feye-
noord Stadion vol te krijgen.
Froger scoorde in 1988 zijn eerste Top-5-hit
Winter in Amerika en sinds Een eigen huis in
1989 kon het niet meer stuk met zijn carrière.
Zijn theatertournees zijn goed voor volle zalen,
zijn platen veranderen razendsnel in platina en
Froger is onderscheiden met onder meer de Zil
veren Harp, de Gouden Harp en een Edison.
Zijn nieuwe show is behalve vanavond ook za
terdag en maandag in Breda te zien, in de Ven-
co-zaal, aanvang 20.00 uur. Kaarten zijn nog
zeer beperkt beschikbaar.
f René Froger
VRIJDAG 23 AUGUSTUS 1996
BETSY EN GIJS IN
foto henny miltenburg
mens. Als het stijl had tenminste
en liefst iets van de negentiende
eeuw. Iets van Dickens, iets van
Van Deijssel, iets van Beets. De
Haarlemse sociëteit Teisterbant,
daar voelde hij zich thuis. Hij
wilde graag geliefd zijn. Speelde
Sinterklaas, iemand die cadeau
tjes weggaf en door iedereen aar
dig gevonden werd. Aardig ge
vonden, maar niet heel erg se
rieus genomen door het letter
kundige wereldje.
Feilzer: „Bomans relativeerde
zichzelf als groot schrijver. Hij
deed voorkomen of hij het alle
maal uit zijn mouw schudde en
hij zei altijd dat hij niet zo veel
geschreven had. Hij speelde
graag de slappe Tinus die geen
bedreiging vormde, maar sympa
thiek gevonden werd."
Later kwamen daar zijn telev
isie-optredens bij die van Bo
mans een Bekende Nederlander
maakten, toen het Bekende Ne
derlanderschap nog niet bestond.
Ze droegen evenmmin bij aan een
imago als groot auteur.
„Hij vond niet de rust om een vol
gend groot werk te schrijven. Hij
was misschien naïef dat hij zich
de enorme pubiciteit liet aanleu
nen. Op zeker moment werd hij
geleefd. Aan de andere kant was
het allemaal nieuw en Bomans
genoot er met volle teugen van."
Spreekbeurten
Hier een causerie, daar een panel.
Televisiemakers wisten zich ver
zekerd van kijkers. De uitreiking
van een Edison aan Mariene Die
trich, met een verzuchting in deze
strekking:
„Als mijn vrouw één been had,
zoals die benen van u..." Bomans
liet zich zelfs strikken voor
spreekbeurten op een cruiseschip
op de Middellandse Zee. Feilzer
denkt dat het aan Bomans' dood
heeft bijgedragen dat hij geen nee
kon zeggen. Verzoeken om stuk
ken in allerlei bladen. In de Phi
lips Koerier vergeleek hij op ver
zoek Eindhoven met Haarlem:
„Vol schaamte zoudt gij uw door
neonlicht uitgeteerde gelaats
trekken in de eeltige werkmans
handen verbergen."
Lange tijd had hij dagelijks een
strip, Pa Pinkelman, en schreef
hij wekelijks in De Volkskrant en
Elseviers Weekblad. „Bomans
moest veel schrijven, want hij
was een broodschrijver en van
huis uit had hij een goede levens
stijl meegekregen. Maar aan
vrienden liet hij soms doorsche
meren dat het veel werd en dat je
over een ijzeren gestel moest be
schikken om het vol te houden."
Rottumérplaat
Feilzer denkt van niet, maar som
migen beweren dat Bomans' ver
blijf op Rottumerplaat een half
jaar voordat hij op 58-jarige leef
tijd overleed, zijn ondergang is
geweest.
Op verzoek van de Vara bivak
keerden hij en Jan Wolkers er om
beurten een week. Wolkers, de
natuurmens, die bloot poseerde
voor zijn eigen camera. Bomans,
stropdas om, onhandig met tentje
en kookpitje. Ziek.
Bibberig van de koorts het hand
schrift in zijn dagboek.
„Mogelijkerwijs heeft hij daar
een lichte hartinfarct gehad. Hij
had naar huis moeten gaan, maar
hij wilde niet opgeven. Hij voelde
zich verplicht zijn afspraken met
de Vara na te komen. Bomans
was heel plichtsgetrouw. Mis
schien wilde hij ook nu eens niet
de slappe Tinus zijn."
Hoe moeilijk ook, volgens Anne
marie Feilzer betekende zijn
week op Rottumerplaat een lou
tering voor Bomans.
„Hij kwam er vandaan in het be
sef dat hij tevreden was met zich
zelf", zegt ze.
Bomans, die in interviews nogal
terughoudend was over zichzelf,
schreef in zijn dagboek: „Ik ben
een speels iemand. Het is leuk en
ik kan het ook niet laten om het
leven uit te proberen in verschil
lende varianten... Er is zelden iets
wat ik zeg of denk, of het tegen
overgestelde gaat ook door mijn
gedachten."
Je ziet hem voor je, met zijn hand
door zijn haar gaan, rook kringe
lend om zijn hoofd. Hij had op
Rottumerplaat alleen niemand
met wie hij zijn ervaringen kon
delen en Bomans had dat nodig:
„Ik ben een sociaal dier."
Godfried Bomans: 'Werken' deel
1 en 2. Uitq. De Boekerij, prijs
f 99,- per deel.
'De veelzijdige Godfried Bomans',
tentoonstelling in Teylers Mu
seum, Spaarne 16 in Haarlem, van
24 augustus t/m 27 okt. Open: di-
za 10-17, zo 12-17 uur. Daarna
verhuist de expositie naar het Ste
delijk Museum in Gouda.
„Hallo, hallo. Grandioze barbecue, voor alle gasten. Zaterdag,
blablabla, Allen welkom...."
We keken elkaar vertederd aan. Daar was-ie, de ouwe omroeper!
Een krom kereltje met een dunne, grijze kuif. Versleten zondags
pak, naturel klompen. Hij reed langs alle campings op een hoge,
ouderwetse fiets en luidde zijn bel.
De VW heeft de ideale dorpsgek gevonden, zeiden wij tegen el
kaar. Dit stukje folklore moeten ze tot ver in de volgende eeuw in
stand houden. De charme van de omroeper is dat hij een beetje
moeilijk te verstaan is. Vooral als de wind ongunstig is.
„Grandioze barbecue, afsluiting zomerseizoen". Stil, daar had je
'm weer. „Zondag aanstaande. Op de vertrouwde locatie achter de
blablabla."
„Wanneer is het nu?" vroeg Betsy. „Zaterdag of zondag?"
Een paar uur later zagen we hem bij de ijscotent onder de duin
overgang. Hij zag er onhandig uit. We hoorden van de ijsco-vrouw
dat hij z'n grote bel kwijt was. Gestolen! Moet je nagaan! En ze
hadden ook zitten knoeien met de papieren waar zijn tekst op
stond.
„Dames en heren. Komt allen naarNeem hamburgers, kippe-
pootjes, karbonades en kinderen mee. Aanvang ehh... Het gran
dioze..."
We verloren de arme stakker uit het oog. Maar toen we terugkwa
men van hét strand, strompelde hij door een duinpan. Nou was z'n
fiets ook verdwenen! Fiets kwijt, bel kwijt, tekst kwijt en waar
schijnlijk ook z'n stem kwijt. Zo is de mentaliteit van de kampeer
der tegenwoordig. Deze mensen verdienen helemaal geen barbe
cue.
„Volgend jaar wordt deze jongen de nieuwe omroeper", zei ik en
verdomd, ik meende het vanuit mijn tenen.
„Je hebt er wel het postuur en de uitstraling voor", zei Betsy ont
roerd. De lieverd!
„En je voldoet ook aan de belangrijkste eis", zei Harmen. „Je hebt
geen diploma's en je hebt nooit een vak geleerd."
Het de eerste keer dat ik Harrie Heftruck zag lachen. Z'n vrouw
Wil kwam niet meer bij.
„Ik word de nieuwe omroeper. Hallo, hallo", riep ik en ging staan.
„Maar wel onder één voorwaarde: dat ik een pistool mag dragen."
Wordt vervolgd
Echte mannen, echte vrouwen, ze
rookten. De gespierde
koeiendrijver, de man van staal,
de intello van de rive gauche en
de femme fatale; zonder sigaret
werden ze niet afgebeeld.
De Provenqaalse boer mompel
de met een gele peuk onder de alpinopet
zijn toeristische weerwijsheden, de nouvelle vague held trok
zwijgende broeierigheid uit zijn Gaulloise, de hoogbenige verleidster
pufte elegante wolkjes uit haar langgerekte pijpje en zelfs
bedachtzame politie-inspecteurs,
gestaalde kaders van Renault of trage ambtenaren achter hun loket
waren ondenkbaar zonder nicotine. Film en affiches waren rook.
Het mag niet meer. Tabak is ongezond, weten we nu. Een 'Bij nader
inzien' met een nieuw shaggie elke veertig regels of in de verfilming
elk tweede scene verwijst naar Anno dazumal. De verlokking van
rook is over. Toch neemt het aantal jongeren dat de verslaving
tegemoet gaat toe.
Waarom?
Omdat, zoals de volgelingen van de Weense tovenaar gelijk hebben?
Sigaret, sigaar en vooral vrouwelijk Dietrich-verlengstuk als
fallus-symbool?
Het bewijs van de latente homosexuele behoeftes van zelfs de grootste
macho of het masculiene verlangen tot orale bevrediging?
Onzin natuurlijk, want waarom werkt een plaatje van een
schoffelende moederboerin dan niet even prikkelend of is het beeld
van een pompoenen kwekende tuinder niet net zo succesvol?
Iedereen werd in de jaren vijftig rokend afgebeeld. Zou Rodin toen
zijn 'Penseur' gebeeldhouwd hebben, had hij als een philosophe van
de Boule Miche nadenkend een trekje aan zijn sigaret genomen.
Elke volwassen man had een pakje op zak. Dames minder.
Op straat rookte een mevrouw niet. Een huismóeder was misschien
wel verslaafd, maar trachtte dat te verbergen als er gerespecteerd
bezoek kwam. Vrije meiden, prostituees en verleidelijke diva's lieten
zich in wolken zien.
Roken was meer een symbool van onafhankelijkheid, dan van
erotiek. Wie zich presenteerde met peuk bewees de jaren van
kinderlijkheid te boven te zijn.
Hij had de macht om zelf beslissingen te nemen. Ook al was hij
ondergeschikt beambte, monteur of fabrieksarbeider. Vrije wil en
volwassenheid toonde het aan.
Vandaar de nimmer rokend afgebeulde huissloof.
Die had officieel niets te vertellen. Vader was de baas, het hoofd van
het gezin. En op een goede tweede plaats kwamen zijn opgeschoten
zonen. Moeders en dochters stonden klaar met theepot en pantoffels.
Een rokende vrouw liet zien haar eigen keuzes gemaakt te hebben.
Daardoor en niet door haar Miss Blanche werd ze op de markt van
verleidelijkheid en erotiek uitdagend.
Dat beeld is over, willen de gezondheidsbevorderaars en autoriteiten
het publiek laten geloven.
Een verstandig mens rookt niet. Een jong volwassene die wil
bewijzen zelf zijn beslissingen te kunnen nemen, zou dus Camel,
Stuyvesant en Phillip Morris links moeten laten liggen. Dat doet hij
niet. Ondanks alle voorlichting, propaganda en
reclameterughoudendheid.
Roken is immers, als drank, snelheid en crack gevaarlijk. Dus een
uitdaging voor wie denkt op zichzelf te kunnen passen en zijn eigen
grenzen te kunnen bewaken.
Vandaar de hernieuwde populariteit.
Neem er dus maar vergif op in dat wie wil suggereren op de rand van
gevaar te durven leven, binnenkort weer straf paffend op het witte
doek te zien valt.
Amsterdam (anp) - Een beeldenroute en een balletspektakel maken
deel uit van de nationale kunst- en antiekbeurs Pan Amsterdam, die
dit jaar van 5 tot en met 13 oktober wordt gehouden.
De extraatjes moeten het tienjarig jubileum van PAN Amsterdam
luister bijzetten. Een aantal beelden, van de klassieke oudheid tot he
den, is over de beurs verspreid. Het balletspektakel heeft Tables
d'Amour als titel.
PAN trok vorig jaar 27.000 bezoekers naar de RAI. Uit onderzoek is
gebleken dat 17 procent van hen iets kocht. Zowel Oude Meesters als
het werk van hedendaagse kunstenaars was in trek.
i
I:.
KSBflHHHNHHIHHNH
