ENTRUM
HECa
DE STEM
Een halve eeuw rooms dorpsleven
Amerikaanse aquarellisten in Amsterdam
D
a
a
t* f
Huub Stapel gaat bij
Tros show presenteren
Belgische tabaksroute:
zeven maal inhaleren
199,-
99,.
599,.
25,-
7 139,-
UITSLUITEND VOOR
PARTICULIEREN
3 x plaatsen
2 x betalen
Expositie 4Op 's Herenwegen' in Museum voor Religieuze Kunst in Uden
Kleurige experimenten van Homer, Hopper en Sargent
D1
Het Parradijs
Fietsen
Talkshow voor
Theo van Gogh
bij Sport 7
f3 1996
X 52
b« 395,
- ^95
C79. n
nu
We
nu
nu
nu
nu
nu
£9'-
Op al onze artikelen
mogelijk. Vraag naar
de voorwaarden.
Gespreide betaling mogelijk
enummers Aanbiedingen gelden zolang de voor raad strekt
'oor zakelijke
Rubrieksadvertenties
el 076-5.312.313
ax 076-5.312.340
a.v. afd. Rubrieksadvertenties
Ms u uw tekst 3 x binnen
advertenties te betalen.
aterdag voorkomt, wordt die
n ieder geval berekend.
Prijs inel. BTW voor plaatsing
op zaterdag
Tariefgroep 1 Tariefgroep 2 Tariefgroep 3
10.05
13.40
16.74
20.09
23.44
26.79
ƒ30.14
13.40
17.8
22.33
26.79
31.26
35.72
ƒ40.19
ƒ33.49 f44.65 I ƒ66.98
20.09
26.79
33.49
40.19
46.88
f 53.58.
60.28
even onder nummer 14.70
Tel.nr
Stuur mij een rekening
25, 4800 VB Breda,
postzegel nodig).
a
Door Jace van de Ven
Toen Mgr. J. Bluyssen, emeri
tus-bisschop van Den Bosch,
in het Museum voor Religieu
ze Kunst in Uden de expositie
Op 's Herenwegen opende,
trad daarbij ook het Gilde
SmtLambertus uit Huisseling
.p, Een passend stuk folklore
bij een expositie van zestig
kleine schilderijen die een
halve eeuw rooms dorpsleven
inbeeld brengen.
Met kunst heeft de expositie van
het werk van de hand van ama-
teurschilder Jo van der Kaay in
het Museum voor Religieuze
Kunst in Uden niets te maken.
samen vormen de zestig
schilderijtjes een belangrijk cul
tureel document. De schilder
in een door hem zelf moge
lijk onvermoede poging een
structureel beeld gegeven van het
roomse dorpsleven in de Meijerij
tussen de twee wereldoorlogen.
Het naïeve, schilderkunstige do
cument wint nog extra aan cu
rieuze waarde door het feit dat
Van der Kaay op de achterkant
van de schilderijtjes minutieus
heeft vastgelegd wat de voorstel
ling voorstelt en soms ook wan
neerzij plaatsvond.
Die mededelingen zijn een merk
waardige mix van particuliere
overbodigheid en interessante
wetenswaardigheden. Achterop
een tafereeltje met enkele vrou
weninde dorpskom van Sint Oe-
denrode schrijft hij bijvoorbeeld:
«Op de achtergrond het huis van
Dien Hulsen Lodewijks. Rond
1900 mochten «de vrouwen nog
niet fietsen, dus moest men te
voet naar de kerk. Alle tijd om el
kaar alles te vertellen".
?an der Kaay was huisschilder
en daarna vijftien jaar koster van
de Sint Martinuskerk in Sint Oe-
denrode. Na zijn pensionering in
1980 begon hij met schilderen,
dorpstaferelen die hij zich uit
zijn jeugd herinnerde.
„Ik heb nooit schilderles gehad,"
zegt de nu 81-jarige die heel zijn
leven met zijn zuster Maria (78)
in het ouderlijk huis in de dorps
kom van Sint Oedenrode is blij
ven wonen. „Mijn vader was
schilder, Cornelis van der Kaay,
hij had een opleiding. Hij was
naar Sint Oedenrode gekomen
om tegeljes te beschilderen op de
fabriek van heiligenbeelden van
Swinkels. Thuis maakte hij echte
olieverven en ik heb vaak geke
ken als hij bezig was".
Ook moeder Van der Kaay was
geen echte Rooise. „Zij kwam uit
Delft en daarom hadden wij als
enige in het dorp een bel aan de
deur. Dat was ze van daaruit ge
wend," herinnert de amateur
schilder zich met zijn selectief
vermogen voor details.
Verzamelaar
Jo van der Kaay is eigenlijk meer
een verzamelaar dan een kunste
naar. Aan zijn schildercarrière
ligt een verzameling ten grond
slag, 1400 foto's, gemaakt tussen
1900 en 1922 door fotograaf Har
ry Smits. Hij woonde in het huis
waar de Van der Kaay's in 1922
kwamen te wonen en liet 1400
glasnegatieven op zolder achter.
Smits is die nooit meer op komen
halen en na een aantal jaren be
schouwde Van der Kaay ze als
zijn eigendom.
„Ik liet wel eens zo'n glasnegatief
ontwikkelen, maar dat was nogal
prijzig," vertelt hij. „In ruil voor
de negatieven heeft iemand van
het Rooise bedrijf Oda toen eens
alles tegelijk voor me laten af
drukken". Sindsdien bewaart de
ex-koster de foto's in vier voor-
Jo van der Kaay voor enige van zijn schilderijtjes op de expositie in Uden: „Ik heb nooit schilderles
gehad."
malige stalenmappen van verte
genwoordigers in behangselpa
pier. Aan die mappen komt hij
weer, omdat zijn zuster in de tijd
dat hij huisschilder was, een win
kel in verf en behang dreef in de
Kerkstraat.
Details
Het is enorm moeilijk om Van der
Kaay over de schilderijen zelf te
laten praten. De details erom
heen interesseren hem kennelijk
veel meer. Hij weet eigenlijk ook
niet goed waarom hij is gaan
schilderen na zijn pensionering.
Omdat op de foto's die hij had
niet alles van vroeger stond en
omdat hij de tubes toch had, die
waren nog over van de verf- en
behangwinkel, geeft hij als rede
nen. En: „Ik wilde mijn herinne
ringen vastleggen. Deze week
had ik toch weer zo'n goed idee,
maar nu weet ik toch niet meer
wat het was." Maar Jo raakt van
die vergeetachtigheid niet in pa
niek, zijn geheugen is nog goed
genoeg en samen met zijn zuster
begint hij alle telefoonnummers
van Sint Oedenrode op te noemen
die ze van buiten kennen.
„O ja, nou weet ik het weer van
dat idee. Ik ga eens schilderen
hoe mijn moeder mijn broer en
mij naar de kakschool bracht. Ie
der aan een hand van haar en met
bedrukte gezichten, want we
hadden thuis in de keuken net ru
zie gehad".
Dorpsleven
Het Religieus Museum heeft tot
de expositie besloten, omdat het
Brabantse dorpsleven in die tijd
waar de werkjes over gaan, door
spekt was van roomse rituelen
die alom zichtbaar waren in het
straatbeeld. Een pastoor op weg
naar en stervende, wijkzusters
biddend naar huis na het afleg
gen van een dode, rozenkrans
bidden na een bediening, de be-
delpater, het christelijke kerstta
fereel in een Roots boerderijke of
het klooster van de zusters Au-
gustinessen.
Het zijn allemaal schilderijtjes
van nog geen halve meter breed
en ongeveer dertig centimeter
hoog. Ze hebben donkere hard
houten lijstjes met een gouden
randje. De afbeeldingen zijn
bijna steeds een vrije interpreta
tie van het laantje bij Middelhar-
nis van Hobbema. Die eenvoud
past bij de simpelheid van het le
ven dat wordt afgebeeld.
En dan de op de achterkant ge
schilderde uitleg! Wat te denken
van het verhaal bij het werkje
Onweer: „In onze jeugdjaren
hoorden wij vaak, na een onweer,
dat er op een boerderij was inge
slagen. De afgelegen boerderijen
met een paar bomen eromheen
(ook een aantrekkingspunt) en
vaak met riet- of strooien daken
gedekt waren gevaarlijke punten.
Hier heb ik een boederijtje op
Vressel met een grillige bliksem
straal afgebeeld. Welke kleur
moest ik die geven! Ik dacht dat
het het beste zou zijn deze met
bladgoud te beleggen. De hitte
van zo'n straal kan 20.000 C. zijn
of meer.
Door de hoge temperatuur van de
bliksemstraal ontstaat de donder
want door grote hitte zet de lucht
uit. De mensen waren bang voor
onweer. Op vele plaatsen liep
men met gewijd water en een
palmtakje door het huis en maak
te daarmee een kruisteken in alle
vertrekken. Men was dan gerus
ter. De kinderen van geen gevaar
bewust, zijn met hei en bloempjes
aan 't knutselen, moeder staat
buiten, vader komt aangelopen.
Vlug naar binnen. Opa wil ook
naar huis. Ja dat kon allemaal
toen in die tijd! Veel had men niet
en toch waren wij als kinderen
altijd bezig".
Dit soort uitleg, deze mixture van
werkelijkheid en fantasie, zij
maakt Van der Kaay's werk op
naïeve wijze innemend. Ze is echt
en deel van zijn aard. Als hij een
kast vol beeldjes laat zien, kerst
groepen die hij zelf gekleid en be
schilderd heeft, zegt hij: „Kijk,
Jozef leest uit de Tora, Maria
luistert, want lezen kan zij niet".
Dat die man dat weet!
'Op 's Herenwegen', expositie in
het Museum voor Religieuze
Kunst, Vorstenburg 1 in Uden, tot
8 september: open di tot en met
vr van 10 tot 17 uur en za en zo
van 13.00 tot 17.00 uur. De catalo
gus met dertig sfgebeelde werken
kost 25,-.
Amsterdam (anp) - Het Rijksmuseum in
Amsterdam heeft een primeur. Voor het
«rst in Europa toont het deze weken ruim
giftig Amerikaanse aquarellen. De wer-
«n zijn afkomstig uit het Museum of Fine
Art in Boston. Eerder was de tentoonstel-
fflg te zien in de National Gallery of Scot-
'and in Edinburgh.
Drie jaar geleden hield het Amerikaanse mu-
Wnvoor het eerst een presentatie van zo'n 120
guarellen uit de eigen collectie. Daaruit mocht
eter Schatborn, hoofd van het Rijksprentenka-
®et van het Rijksmuseum, een keuze maken.
s tegenprestatie zal in Boston een tentoonstel-
8 van Nederlandse prenten- en tekenkunst
n Van Gogh tot Mondriaan te zien zijn. The
^American Watercolour! duurt tot en met
oktober.
Wlm ^os^on geboren Winslow Homer (1836-
w°rdt als de meester van de Amerikaanse
am ii n beschouwd. Van hem zijn dertien
laat t te Z'en' eers1:e dateert uit 1878. De
1904 u Pa^omen in Florida, maakte hij in
a "oed is te zien hoe Homer zich in de loop
zii Jaren "Hakkelde, mede onder invloed door
Htj re'zen naar Groot-Brittannië en Frankrijk,
brink?er*menteerde met technieken en kleurge-
stnu kij voorbeeld verf weg te schrapen en
jj%s papier wit te laten.
SDn» ^aili Z^n succesvolste aquarellen is De
inwri waarschijnlijk uit 1898, gemaakt
in 7li„ n, cb gebied. De man heeft een spons
vast He^ n^'^et de andere houdt hij
de boot
zo vrolijke werk is zo anders dan Het
een sombere
p- Het
m)e met de rode kousen uit 1882,
aquarel die hij aan de kust van Groot-Brittannië
schilderde.
De andere Amerikaanse top-aquarellist, John
Singer Sargent (1856-1925), beschouwde zijn
aquarellen als vakantie-kiekjes. Sargent, uit
Amerikaanse ouders geboren in Italië, schilder
de grote portretten voor de betere kringen van
Europa. Tijdens vakanties in de Italiaanse Al
pen, in Toscane en op het eiland Corfu, koos hij
alledaagse tafereeltjes, die hij in aquarel vast
legde. Op de tekenles beeldde hij zijn zuster af
met aan weerszijde zijn nicht en een vriendin.
En op La Biancheria schilderde de man die
doorgaans gedistingeerde mensen portretteerde,
het witte wasgoed wapperend aan waslijnen.
De tentoonstelling bevat ook vier aquarellen van
Edward Hopper (1882- 1967), van wie vorig jaar
in het Stedelijk Museum in Amsterdam nog zo'n
twintig schilderijen uit het Whitney Museum in
New York te zien waren. Hopper is onder meer
bekend door zijn schilderijen van Amerikaanse
Victoriaanse huizen. Een daarmee vergelijkbare
aquarel hangt nu in het Rijksmuseum.
Amerikaanse kunstenaars hadden een voorkeur
voor de aquarel omdat deze techniek zo toegan
kelijk en informeel was. Het benodigde materi
aal was goedkoop en gemakkelijk mee te nemen
op reis. Het aquarelleren werd niet onderwezen
op de kunstacademies. Het was een vrij en on
ontgonnen terrein voor ondernemende en expe
rimenterende Amerikaanse schilders. De aqua
rellen vormen misschien wel de origineelste bij
drage van Amerika aan de kunstgeschiedenis.
'The Great American Watercolour! American Wa-
tercolours 1860-1940' in het Rijksmuseum (begane
grond) in Amsterdam, tot en met 27 oktober. Er is
een Engelstalige catalogus verkrijgbaar.
Werk van John Singer Sargent uit 1911.
DINSDAG 13 AUGUSTUS 1996
BETSY EN GIJS IN
Wat zullen we vandaag eens doen?
Als Billy de vraag niet stelt, is het wel Harmen of Violina, ais ze
om half twaalf opgemaakt, gezalfd en bespoten naar buiten komt.
„We gaan lekker fietsen", zegt Betsy nu al een paar dagen. „Over
mijn lijk", roep ik dan. „Deze jongen heeft vakantie en mag zich
niet inspannen."
„Kijk eens naar mijn ouders, Gijs", begint Betsy weer. „Die fiet
sen soms 100 kilometer op een dag en ze blaken van gezondheid."
„Laar ze maar mooi blakeren", is mijn antwoord. „Ik wens geen
blaren op mijn kont. Ik heb het ook ai tegen je vader gezegd: fiet
sen is iets voor bejaarden die te veel vrije tijd hebben."
Je voelt 'm al komen. Het gebeurde toch. Wij naar die afzetter van
een fietsenboer. Een fiets huren voor een week was veel voordeli
ger dan voor een dag. Ik zat er direct zeven dagen aan vast! Har-
men en Violina kwamen met een gedrocht naaar buiten. „Wij
doen het op een tandem", zei Harmen en hij ging lekker op het
achterste zadel zitten.
Op naar Biggekerke, of Zwijndorpe, Knorendamme, voor mijn
part. Maar die fietspaden zijn levengevaarlijk! Als je net even van
de natuur wilt genieten, komen er weer tegenliggers aangestormd
die er gemakshalve van uitgaan dat zij de eerste rechten hebben.
Een moeder keek alleen maar achterom naar haar kinderen die
rechtop hun slingerende motor-bike-jes stonden. Ik kon haar nog
net ontwijken, maar toen kwam haar man met achter zijn fiets
een brede kar waar nóg een kind in zit. Het ding slingerde en
raakte mijn voorwiel. Ik schoot naar rechts, het mulle zand in en
daar lag ik.
„Stomme zak", riep ik gestrekt. „Waarom moet je voor dat kind
zo'n huifkar kopen? Zet 't toch gewoon in een zitje, man!" Maar
de man fietste rustig door en ondertussen gleed de tas met fris
drank die ik achterop de fiets had gebonden langs de helling naar
beneden.
Ik probeerde m'n fiets uit het zand te trekken en hoorde opeens
gelach op het fietspad. Daar stonden mijn schoonouders! „Nog
een paar lessen, Gijs", riepen ze in koor. Dat moest mij nou weer
gebeuren.
Wordt vervolgd
Hilversum (anp) - Acteur Huub Stapel gaat voor de Tros de
show Superfamilie presenteren. De spelshow van tachtig minu
ten, waarin grote families als deelnemers optreden, komt het
komend jaar op het scherm.
Stapel (41) is geen onbekende bij
de Tros. Hij speelde de hoofdrol
in de comedy Sjans van deze om
roep.
Momenteel werkt hij als een van
de Nederlandse hoofdrolspelers
mee in de Vlaams-Nederlandse
dramaproductie Windkracht 10.
Deze serie zal in de loop van 1997
bij de TROS te zien zijn.
Stapel verwierf in jaren tachtig
grote bekendheid met zijn hoofd
rol in de film De Lift van Dick
Maas. Verder speelde hij onder
meer in de kassuccessen Flodder
en Flodder goes America.
Voor Veronica presenteerde hij
het afgelopen seizoen een auto
programma. FOTO DIJKSTg^
r»j|
Van onze verslaggever
Een tabaksroute in België? Dat kan, want in dat land zijn maar
liefst zeven tabaksmusea, verspreid over het hele land: drie in
Wallonië en vier in Vlaanderen.
Huub Stapel
De tabakscultuur in België gaat
terug tot de zestiende eeuw. In
1567 werden er al tabaksplanten
verbouwd in Wervik en nog altijd
kan men daar enkele tabaks-ak
kers aanschouwen.
Tegenwoordig is nog ongeveer
vijfhonderd hectaren Belgische
grond in gebruik voor de tabak
steelt.
De zeven musea bieden van alles,
zo lang het maar met tabak te
maken heeft: bewerkte snuifdo
zen uit hout of edele metalen, ste
nen pijpen, oude sigarettendoos
jes, rokersbenodigdheden en re
clamemateriaal. In het museum
van Tabak en Folklore in Vresse-
sur-Semois staat het beeld van
Jean Nicot, een Portugees die in
1560 de tabak in Frankrijk intro
duceerde. Het Musée du Vieux-
Nimy heeft mooi bewerkte pijpen
uit het bezit van de notabelen van
de gemeente. In Sint Niklaas is
een oude, volledig ingerichte
pijprokers-salon te bezichtigen.
Het Tabaksmuseum van Ger-
aardsbergen, gevestigd in de ab
dij, toont de persoonlijke collec
tie van de conservator Edmond
van den Hole. In het museum Pi-
perie Leonard in Andenelle is te
zien hoe de oude witte pijpen am
bachtelijk werden en worden ge
maakt. In het Tabaksmuseum
van Wervik is nog tot en met 8
september een tentoonstelling te
zien over geuren en kleuren. Ge
toond worden allerlei kleurrijke
etiketten, sigarendozen en siga
rettenpakjes uit de jaren
1900-1920. Afkomstig uit privé-
collecties en de eigen museum
verzameling. Etiketten met
mooie meisjes, danseresjes en
filmsterren moesten de rookwa
ren destijds populair maken.
Over de tabaksroute is een bro
chure uitgebracht met daarin een
korte beschrijving van elk van de
zeven museua. Info: Vereniging
van Tabaksmusea,
00-3292238810. Tentoonstelling
Geuren en Kleuren:
00-3256314929.
Hilversum (anp) - Theo van
Gogh gaat een praatprogram
ma bij Sport? presenteren:
Volgens Sport7 is het de be
doeling dat Van Gogh top
sporters, trainers, bobo's,
journalisten en fans uithoort
over passies, filosofieën, frus
traties en andere zieleroerse-
len. Het programma wordt ie
dere zondag tussen 22.30 en
23.00 uur uitgezonden. De
eerste aflevering is op 25
augustus.
i
De 39-jarige filmmaker en co
lumnist Van Gogh werkt sinds
1989 voor televisie. In het proF
gramma Een prettig gesprek
(eerst voor RTL5, later voor
SBS6) wist hij politici en kunste
naars vaak opvallende uitsprai-
ken te ontlokken. Voor het in!-
middels failliete Veronica
Nieuwsradio maakte Van Gogh
praatradio. De hoofdredactie van
het weekblad HP-De Tijd maakte
onlangs een einde aan de column
van de controversiële Van Gogh.
